Shobhan Stuti Vruttimala Part 01

Author(s): Rihtvardhanvijay
Publisher: Kusum Amrut Trust

Page 168

श्रीचन्द्रप्रभजिनस्तुतयः 137 दे० व्या०-वज्राङ्कुश्यकुशेति / हे वज्राङ्कुशि ! त्वं तनुमदवने-प्राणिरक्षणे प्रयलं-प्रकर्षेण यलं विधत्स्व कुरु इत्यन्वयः / 'डुधाञ्धारणपोषणयोः' इति धातुः / विधस्त्व' इति क्रियापदम् / का की ? / त्वम् / कं कर्मतापन्नम् ? | प्रयलम् / कस्मिन् ? / 'तनुमदवने' तनुः-शरीरं विद्यते येषां ते तनुमन्तः, तेषां अवनं-रक्षणं तस्मिन् / किंविशिष्टा त्वम् ? / 'हेमतारा' हेम-सुवर्णं तद्वत् तारा-विशदा / हे अध्यारूढे ! गतवति ! कृतारोहणे इति यावत् / कस्मिन् ? / द्विपेन्द्रे-ऐरावणे / किंविशिष्टे द्विपेन्द्रे ? | ‘अतिमत्ते' अतिशयेन मत्ते-मदोत्कटे / पुनः किंविशिष्टे ? / 'शशधरकरश्वेतभासि' शशधरस्य-चन्द्रस्य कराः-पादाः तद्वत् श्वेता-उज्ज्वला भाः-कान्तिः यस्य स तस्मिन् / पुनः किंविशिष्टे ? / 'स्वायत्यागे' स्वस्य आयतिःविस्तारः तया अगे-पर्वत-सदृशे / अत्राभेदरूपकालङ्कारः / पुनः किंविशिष्टे ? | ‘अतनुमदवने' अतनु:प्रभूतो यो मदः-दानप्रवृत्तिः स एव वनं-जलं यस्मिन् स तस्मिन् / “जीवनं भुवनं वनम्” इत्यमरः (श्लो० 473) / ‘अङ्कुशकुलिशभृत् !' इति / अङ्कुशः-सृणिः कुलिशं-वज्रम्, अनयो ‘र्द्वन्द्वः', ते बिभर्तिधारयति या सा तस्या आमन्त्रणम्, 'स्वायत्यागे !' इति / आयः-अर्थप्राप्तिः त्यागः-दानम्, अनयो ‘र्द्वन्द्वः',ततः सुष्ठु आयत्यागो यस्याः सा तस्या आमन्त्रणम् / ‘अमतारातिमत्ते !' इति / अरातिः-शत्रुः विद्यते यस्याः सा अरातिमती, तस्याः भावः अरातिमत्ता / 'त्वतलोर्गुणवचनयोः(स्य?)' (पा० वार्तिके 3927) इति पुंवद्भावः / सा न मता-नाभिप्रेता यस्याः सा तस्या आमन्त्रणम् / सकलविपक्षपक्षोच्छेदनादिति भावः / एतानि सर्वाण्यपि देव्याः सम्बोधनपदानि / / इति चतुर्थवृत्तार्थः / / 4 / / मन्दाक्रान्ताच्छन्दः / / “मन्दाक्रान्ता मभनततगा गो यतिवेदषड्भिः " इति च तल्लक्षणम् / / 4 / 8 / 32 / / ..ध० टीका-वज्रेति / 'वज्राङ्कुशि !' वज्राङ्कुशीसंज्ञे ! / 'अङ्कुशकुलिशभृत् !' सृणिवजधारिणि ! / 'त्वे' / 'विधत्स्व' कुरु / ‘प्रयलं' आदरम् / 'स्वायत्यागे !' आयः-अर्थस्यागमः त्यागःदानं, शोभनौ आयत्यागौ यस्याः सा सम्बोध्यते / 'तनुमदवने' तनुमन्तो-देहिनस्तेषां अवने-रक्षणे | 'हेमतारा' स्वर्णोज्ज्वला / ‘अतिमत्ते' अत्यन्तं मदवति / 'अध्यारूढे !' अध्यासीने ! / 'शशधरकरश्वेतभासि' चन्द्रांशुधवलत्विषि / 'द्विपेन्द्रे' गजपता / ‘स्वायत्या' निजायामेन कृत्वा / ‘अगे' सानुमति / अतनुमदवने' अतनु-प्रभूतं मदवनं-दानजलं यस्य तस्मिन्, अथवा अतनुमद एव श्यामत्वात् वन-काननं यस्य तस्मिन्, नगः किल वनवान् भवतीति अभिप्रायः / 'हे' इत्यामन्त्रणे / 'अमतारातिमत्ते !' अरातिमतो-विपक्षयुक्तस्य भावो अरातिमत्ता, सा न मता नाभिप्रेता यस्यास्तस्याः सम्बोधनम् / हे वज्राङ्कुशि ! त्वं हेमतारा तनुमदवने प्रयत्नं विधत्स्वेति सम्बन्धः / / 4 / 8 / 32 / / 1. अत्र 'गजपतौ' इति सम्भाव्यते /