Shobhan Stuti Vruttimala Part 01

Author(s): Rihtvardhanvijay
Publisher: Kusum Amrut Trust

Page 166

श्रीचन्द्रप्रभजिनस्तुतयः 135 (सा० सू० 703) कर्तरि आत्मनेपदे मध्यमपुरुषैकवचनं स्वः / ‘अप् कर्तरि' (सा० सू० 691) / 'द्विश्च' (सा० सू० 710) इति धातोद्धित्वं च / ‘ह्रस्वः' (सा० स० 713) इति पूर्वस्य ह्रस्वत्वम् / 'झपानां जबचपाः' (सा० सू० 714) इति दत्वम् / 'पूर्वस्य ङिति झसे धः' (सा० सू० 960) इति पूर्वपदस्य धत्वम् / 'दादेः' (सा० सू० 957) इत्याकारलोपः / 'खसे चपा झसानां' (सा० सू० 89) इति धकारस्य तकारः / तथाच ‘विधत्स्व' इति सिद्धम् / अत्र ‘विधत्स्व' इति क्रियापदम् / का की ? / त्वम् / कं कर्मतापन्नम् ? / प्रयलम् / कस्मिन् ? / 'तनुमदवने' तनुः-शरीरं विद्यते येषां ते तनुमन्तः तेषां अवनंरक्षणं तस्मिन् / किंविशिष्टा त्वम् ? / 'हेमतारा' हेम-सुवर्णं तदिव तारा हेमतारा, स्वर्णदेहेत्यर्थः / अन्यानि सर्वाण्यपि वज्राङ्कुश्याः सम्बोधनानि / तेषां व्याख्या यथा-हे 'अङ्कुशकुलिशभृत् !' / “हादिनी वज्रमस्त्री स्यात्, कुलिशं भिदुरं पविः” इत्यमरः (श्लो० 93) / अङ्कुशः-सृणिः, कुलिशं-वज्रं, अङ्कुशश्च कुलिशं च अङ्कुशकुलिशे ‘इतरेतरद्वन्द्वः', ते बिभर्तीति तथा, तस्याः सम्बोधनम् / हे 'स्वायत्यागे !' सुष्ठु-शोभन आयो-लाभः अर्थागमरूपः त्यागो-दानं अस्ति यस्य तस्य सम्बोधनं हे स्वायत्यागे ! / हे अध्यारूढे !आसीने ! / कस्मिन् ? / 'द्विपेन्द्रे' द्वाभ्यां शुण्डाग्राभ्यां पिबन्तीति द्विपाः-गजास्तेष्विन्द्र इवेन्द्रस्तस्मिन् द्विपेन्द्रे / कथंभूते ? | ‘अतिमत्ते' अतिशयेन मत्तः-क्षीबस्तस्मिन् / 'मदी हर्षे' 'रदाभ्यां निष्ठातो नः [पूर्वस्य च द.]' (पा० अ० 8, पा० 2, सू० 42) इति प्राप्तो निष्ठातस्य नकारः, 'न ध्यारव्यापृमूर्छिमदाम्' (पा० अ० 8, पा० 2, सू० 57) इति सूत्रेण निषिद्धस्तेन ‘मत्तः' इति निष्पन्नम् / अन्यथा मन्न इत्यनिष्टं स्यादिति ज्ञेयम् / पुनः कथंभूते ? / 'शशधरकरश्वेतभासि' शशधरः-चन्द्रमाः तस्य करः-कान्तिस्तद्वत् श्वेता-उज्ज्वला भाः-त्विड् यस्य तस्मिन् / “बलिहस्तांशवः कराः” इत्यमरः (श्लो० 2663) / पुनः कथंभूते ? | ‘अगे' अग इव पर्वत इव अगस्तस्मिन् पर्वतप्राये इत्यर्थः / अत्राभेदरूपकम् / कया ? / 'स्वायत्या' स्वस्य-आत्मनः आयतिः-आयामः दीर्घता इतियावत् तया हेतुभूतया / “दैर्घ्यमायाम आनाहः, परिणाहो विशालता आयतिश्च” इति केशवः / पुनः कथंभूते ? | 'अतनुमदवने' न तनु अतनु प्रभूतमित्यर्थः मदवनं-मदरूपं जलं यस्य तथा तस्मिन् / “जीवनं भुवनं वनं" इत्यमरः / (श्लो० 473), अतनुमद एव श्यामत्वात् वनं-काननं यस्येत्यर्थस्तथा च द्विपेन्द्रेस्त्वगोपमो वर्णितः, अगे च वनं भवेत्, तेनात्रापि प्रचुरमदरूपं वनमस्तीत्यभिप्रायः / अथावशिष्टं देवीसम्बोधनं हे 'अमतारातिमत्ते !' इति / अरातयः-शत्रवः विद्यन्ते यस्य सोऽरातिमान् तस्य भावः अरातिमत्ता, न मतानाभिप्रेता अरातिमत्ता यया सा तथा तस्याः सम्बोधनं हे अमतारातिमत्ते ! विरोधानभिलाषिणीत्यर्थः / मन्दाक्रान्ताच्छन्द: “मन्दाक्रान्ता मभनततगा गो यतिवेदषड्भिः” इति च तल्लक्षणम् / / 32 / / . // इति महोपाध्यायश्रीभानु० श्रीचन्द्रप्रभस्वामिस्तुतिवृत्तिः // 4 / 8 / 32 //