Book Title: Shatavdhani Dhirajlal Shah Jivan Darshan
Author(s): Shantikumar J Bhatt, Ramanlal C Shah and others
Publisher: Dhirajlal Shah Sanman Samiti
View full book text
________________
કવિતાભક્તિ કવિતા કદાચ કસેટમાંથી પાર ઉતરી નહિ હોય, પણ કાવ્યતત્ત્વ તે સાગે પાંગ પાર ઉતરતું આવ્યું છે.
શ્રી ધીરજલાલ ટોકરશી શાહ જાણતા જૈન વિદ્વાન છે. સર્જન, સંશોધન અને સંવર્ધનની તેમની પ્રવૃત્તિ અનેક દેશીય છે. આમ તે તેઓ એક અચ્છા શતાવધાની તરીકે સુવિખ્યાત છે, પણ શતાવધાનીપણું એ જુદી વાત છે અને કવિતા એ નિરાળો પ્રદેશ છે. બહુ ઓછા સદ્ભાગીઓને વિવિધ પ્રતિભા વરી હોય છે. શ્રી ધીરજલાલ ટોકરશી શાહના હૃદયમાં શતાવધાની તરીકેની સ્મૃતિની ગાણિતિક પ્રતિભા તે છે જ, પણ સાથે સાથે કવિતાનું પાતાળઝરણું પણ વહ્યા કરે છે.
આ કંઈ આજની વાત નથી. છેક ૧૯૩૧ માં “અજંતાને યાત્રી” નામક તેમનું એક ગણનાપાત્ર ખંડકાવ્ય પ્રગટ થયું ત્યારથી આજ સુધી તેઓ અવાર-નવાર કવિતા દ્વારા પિતાની ભાવના વ્યક્ત કરતા આવ્યા છે. ગુજરાતી સાહિત્યમાં જે પંડિતયુગ તરીકે ઓળખાય છે, તે અરસાના કાવ્યસર્જનની પ્રણાલીને શ્રી ધીરજલાલભાઈએ અદલેઅદલ અપનાવીને આ ખંડકાવ્ય રચ્યું છે. તેમાં ઈદેવૈવિધ્ય પણ ભાવવૈવિધ્યની સાથે સાથે આપ્યું છે. અજંતાની ગુફાઓ પર સમયના થર જામ્યા અને ત્યાં વનરાજી વગેરે એવાં ઊગી ગયાં કે આ બૌદ્ધકાલીન કલાધામ તેમાં ઢંકાઈ ગયું. ઇતિહાસના વારાફેરામાં આવડા અદ્ભુત શિલ્પધામની સુંદરતા સુરક્ષિત રહેવા માટે જ જાણે ઢંકાઈ ગઈ. કાલાંતરે “એક અંગ્રેજી લશ્કરી અમલદારના પરિભ્રમણમાંથી એકાએક” આ કલાને વારસો આપણી પ્રજાને જાણે પુનરપિ પ્રાપ્ત થયો.
: “અજન્તાનો યાત્રી” નામક આ ખંડકાવ્ય પ્રગટ થયું, તેના પ્રવેશકમાં શ્રી રતિલાલ મોહનલાલ ત્રિવેદીએ આ કવિતાની, સંસ્કૃતિની અને બૌદ્ધકાલીન કલાપ્રાગટ્યની તવારીખી ખૂબીઓ સુપેરે સમજાવી છે. આ પ્રવેશક પિતેજ શ્રી ધીરજલાલ ટોકરશી શાહના કાવ્યસર્જનની કેવી પ્રતિભા છે તે દર્શાવી દે છે. અને ખરેખર, “અજન્તાને યાત્રી એ ખંડકાવ્યના પ્રકારનું નેંધપાત્ર અર્પણ છે. છંદ પરનું પ્રભુત્વ, છંદ દ્વારા ભાવ પ્રમાણે નિરૂપણ એ બધું શ્રી ધીરજલાલ ટોકરશી શાહના અભ્યાસને પરિચય કરાવે છે. “અજન્તા યાત્રી” એ તેમનું ઉત્તમ સર્જન છે. એમાં શબ્દચિત્ર, અને ભાવચિત્રોને સુભગ સંગમ છે. અજતાના અજાણ્યા બૌદ્ધકાલીન શિલ્પીઓએ જે કલા કંડારી, જે શૈલી પ્રગટ કરી, જે સમર્પણ કર્યું, તે બધું શ્રી ધીરજલાલ ટોકરશી શાહે પિતાના શબ્દશિલ્પમાં પ્રગટ કર્યું છે. આ ગુજરાતી કાવ્યને સંસ્કૃતમાં અનુવાદ પણ પ્રગટ થયે છે. અજંતાના શિલ્પ જોઈને એક મુસ્લિમ કયુરેટરે એક ગઝલ લખી હતી. તે ગઝલ પૂરી તે યાદ નથી, પણ આ શિલ્પકારોને અંજલિ આપતાં લખેલી છેલ્લી પંક્તિ આજેય ને યાદ છે. તેણે એ શિલ્પકારો માટે કહ્યું કે “જિયે ભી કામ કે લિયે, મરે ભી કામ કે
