________________
२७3
યોગદર્શન (उपनिषद (७.२६.२) ५९॥ ४॥छ : ‘स्मृतिलम्भे सर्वग्रन्थीनां विप्रमोक्षः ।' मा
મૃતિ એજ આધ્યાત્મશાસ્ત્રમાં ઓળખાતો અપ્રમાદ છે. મુંડકોપનિષદ કહે છે : 'नायमात्मा बलहीनेन लभ्यो न च प्रमादात्' (3.२.४), 'अप्रमत्तेन वेद्धव्यम्...' (२.२.४). महावी३ तेमना शिष्य गौतमने आने पर धुंछ 3 'समयं गोयम ! मा पमायए'. युद्ध ५९१ मा ४ शो पोताना भिक्षुमीने ४६. छे. (४) समाधि - સતત આધ્યાત્મિક જાગૃતિને પરિણામે ચિત્ત પોતાની સ્વાભાવિક ક્લેશરહિત દશાને પામે છે. હવે ચિત્તની પ્રસન્નતા = ક્લેશરાહિત્ય) એટલી તો દૃઢ થઈ ગઈ હોય છે કે સાધકને ક્લેશ ચિત્તમાં દાખલ ન થઈ જાય તે જોવા માટે સતત જાગૃતિની જરૂર રહેતી નથી. ચિત્તનું પોતાની સ્વાભાવિક પ્રસન્નતામાં દૃઢપણે પ્રસ્થાપિત થવું એ જ સમાધિ છે. પ્રસન્નતાનો અર્થ ક્લેશરાહિત્ય છે એ કહેવાની ४२ ४३२ न डावी. भ. (५) प्रा.-5वेशहित्य (= २।।द्वेषनो समाप) જ્ઞાનને શુદ્ધ કરે છે. રાગદ્વેષથી અસંસ્કૃષ્ટ જ્ઞાન જ પ્રજ્ઞા છે. આવું જ્ઞાન જ વસ્તુને
યથાર્થ જાણે છે. રાગદ્વેષથી સંસ્કૃષ્ટ જ્ઞાન વિષયને વિકૃતરૂપે જાણે છે. १६ तीव्रसंवेगानामासन्नः । मृदुमध्याधिमात्रत्वात् ततोऽपि विशेषः । योगसूत्र १. २१ -
१७ ईश्र्वरप्रणिधानाद् वा । योगसूत्र १. २३ । १८ निर्विकल्पं त्वात्मज्ञानं संप्रज्ञातकाल एव भवति शब्दार्थज्ञानविकल्पशून्यस्य
संप्रज्ञातकालीनस्यैव. निर्विकल्पकस्य । योगवार्तिक १. २ । १८ एतेनासम्प्रज्ञाताभावेऽपि प्रारब्धभोगानन्तरं ज्ञानिनां मोक्षो भवत्येवेति सिद्धान्तो न : विरुध्यते । योगसारसंग्रह पृ० ११ । २० विवेकख्यातिरविप्लवा हानोपायः । योगसूत्र २. २६ । २१ तल्लभाद् (विवेकदर्शनलाभाद्) अविद्यादयः क्लेशाः समूलकाषं कषिता भवन्ति ।
कुशलाकुंशलाश्च कर्माशयाः समूलघातं हता भवन्ति । क्लेशकर्मनिवृत्तौ जीवन्नेव विद्वान् विमुक्तो भवति । कस्मात् ? यस्माद्विपर्ययो भवस्य कारणम् । न हि
क्षीणविपर्ययः कश्चित् केनचित् क्वचित् जातो दृश्यत इति । योगभाष्य ४. ३० । २२ असम्प्रज्ञातयोगस्त्वाशुतरमोक्षार्थमेवापेक्ष्यते इत्याशयः । योगवार्तिक २. १५ ।
