Samachari Prakaran Part 01

Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 185

૧૬૬
તથાકાર સામાચારી / ગાથા: ૩૧ कल्पिकादिः, अकल्पश्चरकपरिव्राजकादिः, अथवा कल्प्यं ग्राह्यमकल्प्यमितरत्, ततः समाहारद्वन्द्वादेकवचनं, તત્ર સ્થિત-જ્ઞાતિદ્રદચસ્થતિ થાવ, પર્તન જ્ઞાનસંપદુti, “પ્પાપે પરિક્રિય' (કવિ. નિ. ૬૮૮) इति च व्याख्यातम्, तथा सर्वगुणवतः मूलोत्तरगुणवतः, यते: साधोः, अनेन संपूर्णचारित्रसंपत्तिरुक्ता, 'ठाणेसु पंचसु ठियस्स संजमतवड्ढगस्स' इति च व्याख्यातम्, उपयोगे-आभोगे, सति एतादृशगुणोऽप्यनुपयोगादतथाभाषेतेत्युपयोगग्रहणम् । अयं च नियुक्तिगाथागत 'तु' शब्दार्थः । उक्तं च चूर्णिकृता-'तुसद्दा एसो वि जइ उवउत्तो आयणा य उवधारितं' इति । पञ्चाशकवृत्तौ तु 'तु' शब्द एवकारार्थ इति व्याख्यातम् तत्रापीदमुपलक्षणाद्द्रष्टव्यम् । तस्य वाचना-सूत्रदानलक्षणा, तस्यां, मकारोऽत्राऽलाक्षणिक: आदिशब्दाच्चक्रवालसामाचारीप्रतिबद्धे सामान्योपदेशेऽर्थव्याख्यानविधौ प्रतिपृच्छोत्तरकालं गुरुभणिते च अविकल्पेन-निश्चयेन, तथाकारो भवेदावश्यक इति शेषः ।
નોંધ:- પ્રાકૃતમાં ગાથામાં છપ્પાઝપ્પ શબ્દ છે. તેનું સંસ્કૃત વન્ય’ અને ‘છત્પ' પણ થઈ શકે અને ‘અભ્ય' અને વિષ્ણ' પણ થઈ શકે. તેથી પ્રાકૃતના આ પૂછપ્પ શબ્દના બંને અર્થોને ગ્રહણ કરીને ત્રણ વિકલ્પો પાડે છે. ત્યાં છપ્પIM શબ્દના બે અર્થ કર્યા, તેથી ત્રણ વિકલ્પો થયા.
ટીકા :
પૂMિમિત્તિ’ | એ ગાથાનું પ્રતિક છે. પ્રથમ ગાથાના વMM શબ્દનો અર્થ કરતાં કહે છે - (૧) કલ્પ=વિધિ આચાર, એ પ્રમાણે અર્થ છે, અને અકલ્પ=અવિધિ, અથવા (૨) કલ્પ=જિતકલ્પ, સ્થવિરકલ્પ આદિ, અકલ્પ=ચરક-પરિવ્રાજકાદિ, અથવા (૩) કથ્વગ્રાહ, અકથ્થકગ્રાહથી ઈતર=અગ્રાહ્ય. ત્યાર પછી સમાહાર દ્વન્દ સમાસથી એકવચન થતાં “પ્પાર્ધામ' શબ્દ થયો.
ત્યાં રહેલાની=કલ્પાકલ્પમાં રહેલાની કલ્પાકલ્પનું રહસ્ય જાણેલાની, વાચતાદિમાં અવિકલ્પ તથા’ શબ્દપ્રયોગ કરવો, એમ અવય છે. આવા વડે= કલ્પાકલ્પમાં સ્થિત' એ કથન વડે, જ્ઞાનસંપત્તિ કહેવાઈ અને આવશ્યક નિર્યુક્તિની ગાથા નં. ૬૮૮ના “કલ્પાકલ્પમાં પરિતિષ્ઠિતની" એટલા અંશનું વ્યાખ્યાન કરાયું.
હવે ગાથાના “સર્વાવો’ શબ્દનો અર્થ કરે છે –
તથા સર્વગુણવાળા=મૂળગુણ અને ઉત્તરગુણવાળા, યતિની સાધુની, વાચનાદિમાં અવિકલ્પ ‘તથા' શબ્દપ્રયોગ કરવો, એમ અવય છે. આવા વડે= સર્વગુણવતઃ' એ કથન વડે, સંપૂર્ણ ચારિત્રસંપત્તિ કહેવાઈ અને આવશ્યક નિર્યુક્તિની ગાથા નં. ૬૮૮નાં પાંચ સ્થાનમાં સ્થિતને=પાંચ મહાવ્રતોરૂપ મૂળગુણમાં
१. कल्पाकल्पे परिनिष्ठितस्य, स्थानेषु पञ्चसु स्थितस्य संयमतपआढ्यकस्य ।