________________
વગેરે શબ્દો આ જ પરિસ્થિતિના સૂચક શબ્દો છે.
માનવ માટે હૃદયનું મૃત્યુ એ સૌથી મોટું દુર્ભાગ્ય કહેવાય અને ભગવાન કૃષ્ણ અને મહાવીર -બંનેના અવતાર પાછળની એક દુનિયા તરફ આસક્ત થવું એટલે જ હૃદયનું મૃત્યુ. આસક્તિ એટલે ચોક્કસ પાર્શ્વભૂમિ છે. લેખક બંને પરિસ્થિતિનું સમ્યક વર્ણન કરે ઈન્દ્રિયોનો વિલાસ, આસક્તિનો ડંખ નિષ્ફળ થાય પછી કોઈ કર્મ છે. ભગવાન મહાવીરના સમયમાં અધર્મ અને અન્યાયની ગાંઠ બંધનરૂપ નથી નીવડતું. માત્ર દવાથી જ ઓગળી જાય એવી હતી, એટલે એમણે આ પુસ્તકમાં એક વિશેષ જાણકારી મળે છે તે “ઉદ્ધવગીતા' ફિઝિશિયનની ભૂમિકા અપનાવી, જ્યારે કૃષ્ણકાળમાં ગાંઠને ની. ઉદ્ધવ ભગવાન કૃષ્ણનો બાળસખા કૃષ્ણ પિતા વસુદેવના નાના હઠાવવા શસ્ત્રક્રિયા જુદી હતી, એટલે કૃષ્ણને ભાગે “સર્જન'નો ભાઈ દેવ ભાગનો પુત્ર. કૃષ્ણ-બળરામ અને ઉદ્ધવ-ત્રણેય ગોકુળરોલ આવ્યો. મહામાનવને યુગની સાથે યુગબંધન હોવાનું જ, મથુરામાં સાથે ને સાથે. યાદવ યુવાનો જ્યારે દ્વારિકાથી પ્રભાસ મહાવીરના યુગમાં રાજામહારાજાઓ, શ્રીમંતો ભોગવિલાસમાં પાટણ તરફ ગયા, ત્યારે કૃષ્ણને વિનાશ નજીક છે એનો અણસાર નશાચૂર હતા, એટલે ભગવાને તપ, ત્યાગ, ઉપવાસ અને ઈન્દ્રિય આવી ગયો, ત્યારે ઉદ્ધવે ભગવાનને ઉપદેશ આપવા વિનંતી કરી. સંયમનો માર્ગ અપનાવ્યો. ભગવાન કૃષ્ણ સ્થિતપ્રજ્ઞતા ‘ચિત્તના આ ઉપદેશ તે “ઉદ્ધવગીતા, જેમાં એક હજાર શ્લોકો છે. અહીં ઉદ્ધવ સમત્વ'ને પ્રાધાન્ય આપ્યું, જેથી નિર્ણયમાં અધર્મનો પ્રવેશ ન થાય. કૃષ્ણને “સર્વજ્ઞ” માનીને પ્રશ્નો પૂછે છે. ઉદ્ધવ શ્રીકૃષ્ણને નિયનિપુણ” નીતિ-અનીતિથી પર એવી અતિ-નૈતિકતાની વાત ગીતામાં આવે કહે છે, એટલે કે અનેકાંત દૃષ્ટિકોણ ધરાવતી વ્યક્તિ. ભગવાન છે. - મુખ્ય તો “ભાવહિંસા જ હિંસાનો મૂલાધાર છે.” - યુદ્ધ કે મહાવીર માટે પણ આ વિશેષણ વપરાય છે. આ “ગીતા”ની અ-યુદ્ધ નહીં, ક્યારેક યુદ્ધ એ પણ ધર્મ બની શકે. “ગાંડીવ ઊઠાવ, વિગતોમાં નહીં જઈએ, પણ મહદંશે સંન્યાસ ધર્મનું વર્ણન છે. અર્જુન, હવે તો “યુદ્ધ' એ જ ધર્મ !' - એ જ રીતે જૈન ધર્મ કહે છે - સારનો પણ સાર એ છે કે જૈનધર્મ એટલે સમત્વની પ્રાપ્તિ - હિંસા કરવા છતાં અપ્રયત્ત સાધક અહિંસક છે. હિંસા ન કરવા સમણ ધર્મ. લેખક સુંદર ઉપમા આપે છે - બાળકોના બગીચામાં છતાં પ્રમત્ત વ્યક્તિ હિંસક છે.'
ઊંચા-નીચા થતાં એક જ પાટિયા પર બે બાળકો બે છેડે બેસે છે. આ જ રીતે, સંન્યાસ અને ગૃહસ્થાશ્રમની ચર્ચા પણ રસપ્રદ (અંગ્રેજીમાં See-Saw કહે છે.) જીવનમાં રાગદ્વેષ જેટલા નીચા છે. (પૃ.૫૭) માનવ જીવન માટે અન્ન, પોષાક, આવાસ (પેટ- જાય, એટલું સમત્વ ઉપર આવે. પહેરણ-પથારી) અથવા “અશન-વચન-ભવન” અનિવાર્ય છે. પ્રત્યેક આખરે તો, જેનધર્મ કે ગીતા જ નહીં, સર્વધર્મ એક જ તથ્ય માણસ સંન્યાસી ન થઈ શકે. મોટા ભાગના લોકો માટે કર્મસંન્યાસ કહે છે. વિમ્ સત્ વહુધા વિપ્રઃ વન્તિ! માણસે માણસે કહેવાની નહીં, પણ કર્મફળ ત્યાગનો માર્ગ અનુકૂળ આવે. એક સુંદર દૃષ્ટાંત લઢણ બદલાય. પરંતુ સુરેશભાઈએ આ પુસ્તક લખીને દિલોને લેખકે આપ્યું છે - કોઈ સૂફી સંતને એમનો શિષ્ય પૂછે છે - સૌથી જોડવાનું જે મહાન ધર્મકાર્ય કર્યું છે, તે બદલ અનેકાનેક મોટું દુર્ભાગ્ય કોને કહેવાય? ત્યારે સૂફી સંતે જવાબ આપ્યો કે - અભિનંદન! આખરે ધર્મ માત્ર છે - દિલની ધડકન!
સાચો કીમિયો
કરજે.” જિજ્ઞાસુએ એ પ્રમાણે કર્યું. મિસરના સંત માર્કેરિયસની ખ્યાતિ સાંભળી એક દિવસ એક બીજે દિવસે સંતને આ વાત કરતાં સંતે પૂછ્યું, “કેમ જિજ્ઞાસએ એમની પાસે પહોંચી કહ્યું, “મારે મારા જીવનનું ભાઈ. તારે મોંએ પોતાનાં વખાણ સાંભળીને એ લોકોએ શો સાધવું છે, તો આપ એનો કોઈ કીમિયો મને બતાવો.” જવાબ આપ્યો?” - સંતે આ સાંભળી એને કહ્યું, “વારુ, તું કબ્રસ્તાનમાં જઈને મડદાં તે વળી શો જવાબ આપે?” પેલા જિજ્ઞાસુએ જરા ત્યાં કબરોમાં પોઢેલાઓને પુષ્કળ ગાળો આપી આવ.”
ચિડાઈને કહ્યું, એને લાગ્યું કે સંત પોતાની મશ્કરી કરી રહ્યા જિજ્ઞાસુ તો સંતની આજ્ઞા શિરોમાન્ય ગણી કબ્રસ્તાન તરફ છે ઊપડ્યો, અને ત્યાં ઊભા ઊભા સંતના કહેવા પ્રમાણે અપાય
સંત માર્કરિયસે વાત્સલ્યપૂર્વક જણાવ્યું, “વત્સ, જીવનએટલી ગાળો બધાં કબ્રવાસીઓને આપી.
કલ્યાણનો સાચો કીમિયો તને મળી ગયો. બસ, તું પણ આ બીજે દિવસે પાછા જઈ સંતને એણે આગલા દિવસની વાત
મડદાંઓના જેવો બની જા. બીજાઓ તારી નિંદા કરે કે પ્રશંસા, કરતાં સંતે પૂછયું, “તને એમાંના કોઈએ કશો ઉત્તર વાળ્યો?”
એ પ્રત્યે બિલકુલ લક્ષ આપ્યા વિના તું તારી સાધનામાં આગળ “કોઈએ નહીં.” પેલાએ જવાબ આપ્યો.
ધયે જા, તો તું સફળ અને સુખી થઈશ.” તો આજે તું ફરીથી એ જ કબ્રસ્તાનમાં જા અને તેઓના
સૌજન્ય: “જીવનદીપ' પુસ્તકમાંથી વખાણ કરવા માંડ. તારાથી થાય એટલી એમની ખુશામત
ડિસેમ્બર - ૨૦૧૭
પ્રવ્રુદ્ધજીવળ
