________________
જૈન પરંપરાના પુનરુધ્ધારકો-૧૦ ન્યાયતીર્થ, ન્યાયવિશારદ મુનિરાજ શ્રી વ્યાયવિજયજી ઃ ક્રાંતિકારી સાધુ ( આચાર્યશ્રી વાત્સલ્યદીપસૂરીશ્વરજી
) જેમની જ્ઞાન પ્રતિભાથી વીસમી સદી શોભાયમાન થઇ છે પાડ્યો. તેવા મહાન જૈન મુનિ શ્રી ન્યાયવિજયજીને (વિ.સં. ૧૯૪૬ - વિ.સં. મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી રચિત “જૈનદર્શન' નામનું પુસ્તક તેમણે ૧૯૭૦) સંભારીએ છીએ ત્યારે પ્રાચીન પરંપરાના એક જ્ઞાની પોતે જ હિન્દી, ગુજરાતી અને અંગ્રેજીમાં લખ્યું છે અને તે પુરુષને સંભારવાનો આપણને આનંદ પ્રાપ્ત થાય છે. વિશ્વભરમાં લોકપ્રિય છે. તેમણે લખેલા લગભગ ૮૫ પુસ્તકોમાં
“કાશીવાળા' તરીકે જાણીતા શ્રી ધર્મસૂરિજી મહારાજે તેમણે જૈનધર્મની મહાનતા પ્રગટ કરી છે અને અકાઢ્ય દલીલો સમાજમાંથી જે ચૂંટીને રત્ન સમાન તેજસ્વી વિદ્યાર્થીઓ ભેગા કર્યા દ્વારા જૈનધર્મનું મૌલિક તત્ત્વ સમજાવ્યું છે. એવું લાગે છે કે મુનિશ્રી અને જેનશાસનને જ્ઞાનીજનોની ભેટ આપી, તેમાંના એક એટલે ન્યાયવિજયજી એમના જમાનાથી એક સૈકો આગળ હતા અને એટલે શ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજ.
જ કદાચ આજનો જૈન સમાજ તેમને વિસરી ગયો છે. મૂળ માંડલના અને જીવનનો અંત સમય પણ માંડલમાં શ્રી ધર્મસૂરિજી કાશીવાળાએ જે શ્રેષ્ઠ વિદ્વાન મુનિવરોની વિતાવનારા શ્રી ન્યાયવિજયજી ધર્મસૂરિજી મહારાજ પાસે દીક્ષા પેઢી તૈયાર કરી તેમાં શ્રી વિદ્યાવિજયજી, શ્રી જયંતવિજયજી, શ્રી ગ્રહણ કરીને જૈનધર્મના પ્રકાંડ વિદ્વાન તરીકે પ્રગટ થયા અને સમગ્ર વિશાળવિજયજી અને શ્રી ન્યાયવિજયજી વગેરે છે પણ તે તમામને દેશના વિદ્વાનોનું ધ્યાન એમણે ખેંચ્યું. ગુજરાતી, હિન્દી, લગભગ સો વિસરી ગયા છે, પણ સાધુજનોએ પોતાના જ્ઞાન, સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અંગ્રેજી ભાષાના અપૂર્વ વિદ્વાન એવા આ મુનિવરે અનુભવ અને શ્રદ્ધા દ્વારા જેન પરંપરાને એક કદમ આગળ લઈ કલકત્તા અને બનારસ યુનિવર્સિટીથી પરીક્ષા આપીને “ન્યાયતીર્થ” જવામાં મહત્વનું યોગદાન આપ્યું છે તેમાં બે મત નથી. આ માટે અને “ન્યાયવિશારદ'ની ઉચ્ચ પદવી મેળવી. સંસ્કૃત ભાષાના તેમણે ખૂબ પરિશ્રમ ઉઠાવ્યો છે અને ખૂબ સહન પણ કર્યું છે. જે તેઓ આશુ કવિ હતા. આજથી ચારસો વર્ષ પહેલાં થયેલા સમાજ પોતાની ગઈકાલને ભૂલી જાય છે તેની આવતીકાલ વામણી ઉપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી પછી શ્રી ન્યાયવિજયજીએ રચેલા બની જાય છે. ધાર્મિક વિદ્વાનો તૈયાર કરવા ક્યાં સરળ છે? એ તો અધ્યાત્મ તત્ત્વાલક” અને “કલ્યાણ ભારતી' નામના ગ્રંથો વિશેષ ધર્મસૂરિજી (કાશીવાળા) ની જેમ જે ભેખ લઈને બેસે તે જ કરી ધ્યાન ખેંચે છે. આ બંને ગ્રંથો જોઈને નાગપુર અને ઉજ્જૈનના શકે. વિહાર એ જૈન મુનિ માટે અતિ કઠિન વાત છે, પણ આજે તો બ્રાહ્મણ પંડિતોએ તેમને સન્માનપત્ર અર્પણ કર્યું અને તેમાં નોંધ્યું તે થોડુંક સરળ બન્યું છે, પરંતુ ધર્મસૂરિજી મહારાજના સમયમાં કે, “આ વિશ્વ પ્રસિદ્ધ બૌદ્ધ પંડિત “અશ્વમેઘ' છે કે સંસ્કૃત તો ભારે મુશ્કેલ હતું. તે સમયે તેઓ છેક કાશી પહોંચ્યા, રહ્યા ને સાહિત્યના અદ્વિતીય “મહાકવિ કાલિદાસ’ છે તે જ સમજાતું નથી !' સૌને ભણાવીને તૈયાર કર્યા.
શ્રી ન્યાયવિજયજી સુધારક સાધુ હતા. તેઓ કહેતા કે જૈન મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી તેમની ગુરૂભક્તિ માટે ખૂબ જાણીતા સમાજે આધુનિકતા સાથે મેળ ખાય તેવા કદમ ઉઠાવવા જોઈએ. હતા. અસ્વસ્થ તબિયતને કારણે જીવનના છેલ્લા વર્ષોમાં તેઓ આધુનિક શિક્ષણ સાથે સમાજને ક્રાંતિના પગલે દોરવો જોઈએ. પોતાના વતન માંડલમાં રોકાયા અને માંડલ જૈન સંઘે તેમની તેમના પ્રવચનો સાંભળવા માટે હજારો લોકોની ભીડ જામતી હતી. ખૂબ ભક્તિ કરી. તેઓ માંડલમાં હતા ત્યારે તેરાપંથી આચાર્યશ્રી મુનિશ્રી તે સમયે સમજાવતા કે રાષ્ટ્રપ્રેમ વિના અને ધર્મની અખંડ મહાપ્રજ્ઞજી તેમની સાથે વાર્તાલાપ કરવા માટે એક દિવસ માટે શ્રદ્ધા વિના કોઈનું કલ્યાણ થવાનું નથી. આત્મઉન્નતિ માટે અહિંસાનું માંડલ પધારેલા અને મુનિશ્રીની વિદ્વતાના દર્શન કરીને ત્રણ દિવસ પાલન ચમત્કાર સર્જી શકે. શાસ્ત્રોનું વાંચન કરવું અને શાસ્ત્રો રોકાયા! સમજવા કદાચ સહેલા છે, પણ જીવનમાં તેનું અવતરણ કરવું કોઈએ તેમને પૂછયું કે, “માંડલમાં ગમે છે?' ઘણું મુશ્કેલ છે. બીજાની પંચાતમાં પડીને પોતાના આત્માનું મુનિશ્રીએ કહ્યું, “માંડલ જૈન સંઘની મહિલાઓ પોતાના ગુમાવી ન બેસાય તેનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ. બધી નાત જમી જાય પુત્રને સાચવે તેમ મારી સેવા કરે છે માટે અહીંથી ક્યાંય જવું અને વરરાજા જ રહી જાય એવું ન થાય તેનું ધ્યાન રાખો. ગમતું નથી.”
મુનિશ્રીની આવી ક્રાંતિકારી વાતોથી ચોતરફ હલચલ મચી મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી કાળધર્મ પામ્યા તેના આગલા દિવસે ગઈ. તેમણે દાનની દિશા બદલાવાનું કહ્યું. તેમણે પર્યુષણમાં ઉપાશ્રયની અગાસીમાં આંટા મારતા હતા અને અચાનક તેમને ખાદીના વસ્ત્રોની તપસ્વીઓને પ્રભાવના કરાવીને એક નવો ચીલો પેરેલીસીસનો એટેક આવ્યો. શ્રાવકોએ તેમને ઉપાડીને સંથારામાં
( ડિસેમ્બર - ૨૦૧૭
પ્રબુદ્ધજીવન
૭
