Painnay suttai Part 3

Author(s): Punyavijay, Amrutlal Bhojak
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay

Page 87

४४
पाययटिप्पणगसमेयं डहरागं धणुकढे सोधेतव्वं, सुद्धसेसस्स अद्धं चुल्लहिमवतो बाहा हवति ति। एवं सव्वेसिं वासाणं वासधराणं च तुसु जीवा धणुकट्ठे बाहाओ अण्णोण्णाओ जधुद्दिढविधाणेण । इह तु गंथगुरुवग्गणभएण किंचिमत्तं णिदरिसणं भणितं ॥१९५॥
विक्खंभ वग्ग दसगुण करणी वट्टस्स परिरयो होति। विक्खंभ पादगुणितो य परिरैयो होइ गणितपदं ॥१९६॥
१. इबुरित्यर्थः ॥ २. एतद्गाथास्थाने जे० ख० आदर्शयोरित्थंरूपा गाथा वर्त्तते-विक्खंभस्स कती दसगुणा उ वस्ल हवति खेत्तस्स। मूलं तस्स तु नियमा परिरयमाहंसु सुखुमेण ॥ इति ॥ ३. रओ तस्स गणि° पु० मु०म० वि॥ ४. एतद्द्वाथानन्तरं जेटि० खंटि. आदर्शयोर्जम्बूद्वीपपरिरयगणितपदावेदिकाः जंबुद्दीवपरिरयो तेरस य अंगुलाइं० सत्तेव य कोडिसया० इति तिस्रो गाथा दृश्यन्ते । जे० ख० आदर्शयोः पुनरेतद्गाथानन्तरं जंबुद्दीवपरिरयो० इत्येकैव गाथा वर्तते, अन्याश्च गाथाः परिगलिताः सन्ति । श्रीमलयगिरिवृत्तौ तु उपरिनिर्दिष्टगाथात्रिकपूर्विका गाउयमेगं पन्नरस० इति गणितपदाधिकांशार्थपरिपूर्तिरूपा चतुर्थ्यप्येका गाथाऽधिका उद्धृता दृश्यते । पु० आदर्श च पुनः परिरय-गणितपदावेदिका एताश्चतस्रोऽपि गाथाः क्रमव्यत्यासेन वर्तन्ते, अर्थात् पूर्व गणितपदावेदकं गाथायुगलम्, तदनन्तरं च परिरयावेदकं गाथायुगलमिति, लेखकप्रमादजनितोऽयं क्रमव्यत्यास इति नात्र किञ्चिद विचारणीयमस्ति । गाथाश्चेमाः-जंबुद्दीवपरिरयो तिणि उ सोलागि सयसहस्साणि । बे य सया पडिपुण्णा सत्तावीसा समधिया य ॥१॥ तिणि य कोसे दीवो अट्ठावीसं च धणुसयं एक । तेरस य अंगुलाई अद्धंगुलयं च सविसेसं ॥२॥ सत्तेव य कोडिसया णउतिं छप्पण्ण सयसहस्साई। चउणउतिं च सहस्सा सतं दिवईं च गगितपदं ॥३॥ जेटि० खंटि० । अत्र पु० मु० आदर्शयोः गणितपदं इति पाठस्थाने साहीयं इति पाठो दृश्यते । श्रीमलयगिरिवृत्तावपि साहीयं पाठो वर्त्तते । तदनन्तरं च तैः "साधिकत्वप्रतिपादिका चेयं गाथा" इति निष्टङ्कयैषा चतुर्थ्यपि गाथा उद्धृताऽस्ति-गाउयमेगं पन्नरस धणुसया तह धणूणि पन्नरस । सहि च अंगुलाई जंबुद्दीवस्स गणियपयं ॥४॥ इति । यद्यप्येता गाथाः प्राचीनटिप्पनके मलयगिरिवृत्तौ पु. प्रभृत्यादर्शेषु च वर्तन्त एव, तथापि नैता गाथा मूलग्रन्थसम्बन्धिन्यः, किन्तु टिपनककृता वृत्तिकता चोद्धता एवेति ज्ञायते । यतः प्राग धनुःपृष्ठ-इषु-जीवादीनां करणगाथा नन्तरं न तत्र कस्यापि क्षेत्रस्य धनुःपृष्ठादिसङ्ख्याप्रमाणावेदिका गाथाः सन्तीति परिरय-गणितपदावेदिका गाथा अपि मूलग्रन्थसम्बन्धिन्यो न भवन्ति । अपि च यद्येता गाथा मूलग्रन्थसम्बन्धिन्यो भवेयुस्तदा गणितपदसंख्यानमंशनिर्देशवर्जितं कथं प्ररूप्येत ? इत्यपि विचारणीयमेव । किञ्च-अत्र प्रकरणे एतन्निरूपणमप्रासनिकमप्याभातीति। श्रीमद्भिः सागरानन्दसूरिचरणैः परिरयगाथे मूलग्रन्थगाथात्वेन स्थापिते स्तः, गणितपदगाथे च वृत्तिगतगाथात्वेन स्थापिते स्तः, तदसङ्गतमेव प्रतीयते । वस्तुतस्तु एताश्चतस्रोऽपि गाथा टिप्पनक-वृत्तिगता एवेति न मया मूलगाथात्वेनाऽऽदृता इति । अत्रार्थे एतद्वस्तुविचारविशेषज्ञा बहश्रता एव प्रमाणमिति ।।