Book Title: Naishadhiya Charitam
Author(s): Harsh Mahakavi, Sanadhya Shastri
Publisher: Krishnadas Academy Varanasi

View full book text
Previous | Next

Page 205
________________ द्वितीयः सर्गः टिप्पणी- विदर्भ भूमि का स्वामी भीम पराक्रमी शासक है, वह प्रजारंजक भी है, समृद्ध भी है, जिसके सम्मुख इन्द्र और उसकी स्वगं भूमि भी नगण्य है । विद्याधर ने यहाँ अनुप्रास और उपमा अलंकारों का निर्देश किया है, मल्लिनाथ ने असम्बन्ध में सम्बन्ध-कथन के आधार पर अतिशयोक्ति का, चंद्रकलाकार अतिशयोक्ति और अर्थापत्ति की संसृष्टि मानते हैं ।। १६ ।। दमनादमनाक् प्रसेदुषस्तनयां तथ्यगिरस्तपोधनात् । वरमाप स दिष्टविष्टपत्रितयानन्यसदृग्गुणोदयाम् ॥ १७ ॥ १.३ जीवातु - दमनादिति । स भीमभूपतिरमनागनल्पं प्रसेदुषो निजोपासनया प्रसन्नात् 'भाषायां सदवसश्रुव' इति सर्दोलिटः क्वस्वादेशः । दमनाद्दमनाख्यात् तथ्यगिरः अमोघवचनात् तपोधनाद्यषेः दिष्टानां कालानां विष्टपानां लोकानाञ्च त्रितययोरनन्यसदृशीं गुणोदयां कालत्रये लोकत्रये चानन्यसाधारणप्रकर्षं तनयां दुहितरं वरमाप । वरत्वेन लब्धवानित्यर्थः । ' देवाहते वरः श्रेष्ठे त्रिषु क्लीबे मनाप्रिय' इत्यमरः ॥ १७ ॥ अन्वयः --सः अमनाक् प्रसेदुषः तथ्य गिरः तपोधनात् दमनात् दिष्टविष्टपत्रितयानन्यसद्गुणोदयां तनयां वरम् आप | हिन्दी -- उस ( मोमभूपति ) ने अत्यन्त प्रसन्न, सत्यवक्ता ( जिनका वचन झूठा न हो ) तपस्वी दमन से कालत्रय ( भूत, भविष्यत्, वर्तमान) और लोकत्रय (स्वर्ग, मर्त्य, पाताल ) में जो असाधारण रूप गुणवती है, ऐसी पुत्री का वर पाया । टिप्पणी- दमयन्ती अनुपम रूप गुणवती है, - यह कह कर नल की उसके प्रति उत्कंठा जागरित करने की चेष्टा । विद्याधर के अनुसार अनुप्रास और व्यतिरेक, चंद्रकलाकार ने केवल 'दमनादमनाक्' के यमक का निर्देश किया है ॥ भुवनत्रयसुभ्रुवामसौ दमयन्ती कमनीयतामदम् । उदियाय यतस्तनुश्रिया दमयन्तीति ततोऽभिधां दधी ॥ १८ ॥ जीवातु -- अथास्या नामधेयं व्युत्पादयन्नेवाह-भुवनत्रयेति । असौ वरप्रसादलब्धा तनया कर्त्री तनुश्रिया निजशरीरसौन्दर्येण करणेन भुवनत्रयसुभ्र ुवां त्रैलोक्यसुन्दरीणां कमनीयतामदं सौन्दर्यगवं दमयन्ती अस्तं गमयन्ती दमेर्ण्य

Loading...

Page Navigation
1 ... 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284