________________
૧૨૦
લઘુક્ષેત્રસમાસ.
અર્થ-(૨૩) મેટા ચાર પાતાળકળશના (વઢિો) કાળ () અને (મહા ) મહાકાળ, (વેસ્ટ) વેલંબ () અને (મંગળ) પ્રભજન એ નામના (ગોવા) પાપમના આયુષ્યવાળા (ડુ) અધિપતિ દે છે. (ત) તથા ( કુ) બાકીને લઘુકળશના (તથાળ) તેથી અર્ધ આયુવાળા એટલે અર્ધ પલ્યોપમના આયુવાળા () અધિપતિ દે છે. (૭).
સર્વ કળશને વિષે પવન વિગેરેની સ્થિતિ બે ગાથાવડે કહે છે – सव्वेसिमहोभागे, वाऊ मज्झिल्लयम्मि जलवाऊ । केवलजलमुरिल्ले, भागदुगे तत्थें सासुच ॥ ८॥ २०२॥ बहवे उदारवाया, मुच्छंति खुहंति दुर्णिं वाराओ। પંકોરતો, તૈયા તથા વેસ્ટવુિલ્લી ૨ર૦રૂ છે.
અર્થ—(સલિ ) સર્વ એટલે મોટા અને નાના સર્વ પાતાળકળશોના (કોમા)નીચેના ત્રીજા ભાગમાં (વા) વાયુ રહેલો છે, (ઢિયમિ) મધ્યના ત્રીજા ભાગમાં (વઢવાન) જળ અને વાયુ મિશ્ર રહેલા છે તથા (૩ ) ઉપરના ત્રીજા ભાગમાં (વાઈ) માત્ર જળ જ રહેલું છે. આથી કરીને મોટા પાતાળકળશાઓને એક એક ભાગ તેત્રીશ હજાર, ત્રણ સો ને તેત્રીશ જન તથા ઉપર એક જનનો ત્રીજો ભાગ ૩૩૩૩૩ હોય છે. અને લઘુ કળશોને એક એક ભાગ ત્રણ સો ને તેત્રીસ યોજન તથા ઉપર એક જનને ત્રીજો ભાગ ૩૩૩ હોય છે. આ પ્રમાણે (તથ) તેમાં (માટુ) બે ભાગમાં એટલે અધભાગ અને મધ્યભાગમાં (રાવ) મનુષ્યના શ્વાસની જેમ (વદ) બીજા બીજા ઘણુ (ાવાયા) ઉદાર વાયુઓ એટલે દારિક વાયુઓ (છિંતિ) નવા ઉત્પન્ન થાય છે અને તે પરસ્પર ભેળા થાય છે, ભેળા થઈને (હુતિ) ક્ષોભ પામે છે એટલે ખળભળે છે. અર્થાત જેમ મનુષ્યાદિકના ઉદરમાં શ્વાસવાય બીજા વાયુ સાથે મળીને ખળભળાટ કરે છે, તેમ અહીં બને ભાગમાં (વાતો ) એક અહોરાત્રને વિષે (તુ વાડા) બે વાર તથા પ્રકારનો જગતને સ્વભાવ હોવાથી એક વખતે સર્વ કળશોના વાયુઓ ખળભળાટ કરે છે, અને જ્યારે જ્યારે વાયુના ક્ષેભથી જળ વૃદ્ધિ પામે છે-ઉછળે છે (તથા તા) ત્યારે ત્યારે (વેસ્ટgિ) ૧૬૦૦૦ એજન ઉપરાંત બે ગાઉ જેટલી વેલની વૃદ્ધિ થાય છે. અને જ્યારે પાછા તે વાયુઓ સ્વભાવને પામે છે ત્યારે જળ પણ કળશોમાં પેસી જાય છે, તેથી વધેલી વેલની હાનિ થાય છે. (૮૯).
૧ એ દેવ કાંઈ પાતાળકળશામાં રહેતા નથી પરંતુ તેના અધિષ્ઠાતા હોવાથી સસમી વાપરેલી છે.
