Jiva Vichara

Author(s): Malaykirtivijay
Publisher: Malaykirtivijayji

Page 4

છે. અર્થાત્ ‘જીવ વિચાર' એ ગ્રન્થનો વિષય છે. જીવ અંગેનું જ્ઞાન મેળવવા ઈચ્છતાં ભવ્ય જીવો આ વિષય જોઈને તરત ગ્રન્થના અભ્યાસમાં તત્પર બની જશે. ૩. સંબંધઃ ગ્રન્થમાં આવતાં પદાર્થો જો ગ્રન્થકારના મનની કલ્પનાઓ જ માત્ર હોય તો ગ્રન્થાભ્યાસની મહેનત નિરર્થક બની જાય છે. માટે ગ્રન્થમાં દર્શાવેલ પદાર્થો કોને અનુસરીને કહેવાયા છે તે જણાવવું પણ આવશ્યક બની જાય છે.
અહીં ‘જે પ્રમાણે પૂર્વાચાર્યો વડે જણાવાયું છે તે પ્રમાણે જ’ એમ જણાવીને ગ્રન્થકારે ગ્રન્થના પદાર્થોનો પૂર્વાચાર્યો સાથેનો સંબંધ રજૂ કરી દીધો છે. ‘તીર્થકર પરમાત્માએ ગણધરોને જણાવ્યું, ગણધર ભગવંતોએ શિષ્યોને જણાવ્યું... એમ ગુરૂપરંપરાથી મારી પાસે આવેલા પદાર્થોને હું જણાવું છું.’ એમ ગ્રન્થકારનો કહેવાનો
આશય છે.
(પાઠ-૧૬) મંગલાચરણ
__ भुवण-पईवं-वीरं नमिऊण भणामि अबुह-बोहत्थं ।
નવ-સરુવં વિચિવ
નદ માયં પુષ્ય-સૂif i ? ત્રણેય ભુવનમાં દીપક સમાન શ્રી વીર પરમાત્માને નમસ્કાર કરીને, (૪૪) જે પ્રમાણે (પુષ્ય-સૂf) પૂર્વના આચાર્યો વડે ( વે) જણાવાયું છે તે પ્રમાણે જ (તેને અનુસરીને જ) (નવુ૪) અલ્પબુદ્ધિવાળા, અલ્પબોધવાળા કે જીવના સ્વરૂપને નહીં જાણતા જિજ્ઞાસુ જીવોને (વોલ્વ) બોધ થાય તે માટે જીવનું સ્વરૂપ (વિવિ ) કાંઈક-ટૂંકાણમાં (મા) કહું છું કહીશ.
અહીં પ્રથમ ગાથામાં મંગળ, વિષય, સંબંધ, પ્રયોજન ને અધિકારી-આ પાંચ બાબતો જણાવવામાં આવી છે. ગ્રંથરચનામાં આ પાંચેય બાબતો મહત્ત્વની છે. ૧. મંગલઃ કોઈ પણ ગ્રંથની શરૂઆત કરતાં પહેલાં ઈષ્ટદેવને નમસ્કાર કરીને મંગલ કરવાનો શિષ્ટજનોનો આચાર છે. અહીં ગ્રન્થકાર શ્રી વાદિવેતાલ શાંતિસૂરીશ્વરજી મહારાજા પણ ઉર્ધ્વલોક, મધ્યલોક અને અધોલોક-એ ત્રણેય લોકમાં દીપક સમાન એવા ચરમતીર્થાધિપતિ આસન્નોપકારી પરમાત્મા મહાવીર દેવને નમસ્કાર કરીને મંગલ કરે છે. મંગલ કરવાથી શરૂ કરેલા કાર્યની વચ્ચે આવતાં વિદનોનો નાશ થાય છે અને તેથી કાર્યની પૂર્ણાહુતિ સરસ રીતે થઈ શકે છે. આવા પ્રકારના મંગલથી પરમોકારી પરમાત્મા તરફનો કૃતજ્ઞતાનો ભાવ વિકાસ પામે છે અને નમસ્કાર ભાવથી અહંકારનો વિનાશ થાય છે.
ગ્રન્થનો અભ્યાસ-પઠન-પાઠન-વાંચનાદિ કરનારા ભવ્યજીવો પણ આ જ રીતે મંગલ કરીને અભ્યાસાદિની શરૂઆત કરે તે માટે ગ્રન્થકારે માત્ર મનમાં જ મંગલ કરી લેવાના બદલે સૂત્રમાં (પ્રથમ ગાથામાં) પણ તેની ગુંથણી કરી લીધી છે. ૨. વિષય : ગ્રન્થનો વિષય પણ ખૂબ જ મહત્ત્વનો છે. ગ્રન્થકાર ગ્રન્થનો વિષય નક્કી કરીને જ ગ્રન્થની રચના કરે છે. તેમજ જિજ્ઞાસુઓ પણ ગ્રન્થનો વિષય જોઈને જ પઠન-પાઠન-વાંચનાદિ કરતાં હોય છે. ગ્રન્થનો વિષય નક્કી કર્યા બાદ ગ્રન્થકાર તે અંગે વ્યવસ્થિત રચના કરી શકે છે અને જિજ્ઞાસુઓ પણ ગ્રન્થનો વિષય જોયા બાદ જ તેના પઠનાદિમાં તત્પર બની શકે છે.
અહીં ‘જીવનું સ્વરૂપ’ એ પદો દર્શાવીને ગ્રન્થકારે ગ્રન્થનો વિષય દર્શાવી દીધો
૪. પ્રયોજન (હેતુ) : કોઈ પણ ગ્રન્થના લેખન-પઠન-પાઠન-વાંચનાદિ પાછળ કંઈક તો પ્રયોજન હોય જ. અહીં ‘અલ્પબુદ્ધિવાળા, અલ્પબોધવાળા કે જીવના સ્વરૂપને નહીં જાણતા જિજ્ઞાસુ જીવોને બોધ થાય તે માટે’ એમ જણાવીને ગ્રન્થકારે ગ્રન્થરચનાનું પ્રયોજન દર્શાવ્યું છે.
જો કે સમ્યજ્ઞાનાદિનો અંતિમ હેતુ મોક્ષપ્રાપ્તિ છે. પરંતુ અનંતર હેતુ તો જ્ઞાનપ્રાપ્તિ, કર્મનાશ, જીવનું સ્વરૂપ જાણીને જીવદયાનું પાલન ઈત્યાદિ બની જાય છે. ટૂંકમાં ગ્રન્થલેખન પાછળ ગ્રન્થકારનો હેતુ પરાર્થ, કર્મનાશ અને મોક્ષપ્રાપ્તિ છે તથા ભણનારનો હેતુ જ્ઞાનપ્રાપ્તિ, જીવદયાનું પાલન, કર્મનાશ અને મોક્ષપ્રાપ્તિ છે. ૫. અધિકારી: ‘અબુહ’ શબ્દ દ્વારા ગ્રન્થકારે આ ગ્રન્થના અધિકારી તરફ અંગુલિ નિર્દેશ કર્યો છે. જેઓ અલ્પબુદ્ધિવાળા છે, અલ્પબોધવાળા છે અથવા તો જીવના
સ્વરૂપને જાણતા નથી તેઓ આ ગ્રન્થના અધિકારી છે. એકડે એક ભણવાને અધિકારીયોગ્ય કોણ ? જે એકડે એક શીખ્યો જ ન હોય. તે. હા... સાથે-સાથે જાણવાની જિજ્ઞાસા, તત્પરતા, ધર્મશ્રદ્ધા ઈત્યાદિ ગુણો પણ હોવા જરૂરી છે. અલબત્ત ધર્મશ્રદ્ધાળુ અને જિજ્ઞાસાવૃત્તિવાળા અબુધ જીવો આ ગ્રન્થના પઠનાદિ કરવાને યોગ્ય છેઅધિકારી છે.
સ્વાધ્યાય પ્રશ્ન-૧. નીચેની ખાલી જગ્યા પૂરોઃ (૧) જીવ વિચાર ગ્રન્થના રચયિતા ...... છે. (૨) ....... ત્રણેય ભુવનમાં દીપક સમાન છે. (૩) જીવ વિચાર ગ્રન્થમાં ........ ને નમસ્કાર કરીને મંગલ કરવામાં આવ્યું છે. (૪) અહીં ગ્રન્થનો વિષય ...... છે. (૫) ગ્રન્થના પદાર્થોનો સંબંધ ..... સાથે છે. (૬)...... શબ્દ
(8).