Jiva Vichara

Author(s): Malaykirtivijay
Publisher: Malaykirtivijayji

Page 31

હોય છે. ઉત્સર્પિણીમાં તેથી ઉલટું સમજવું. અર્થાત્ ઉત્સર્પિણીના પહેલા બીજા વગેરે આરામાં અનુક્રમે ૨ હાથ, ૭ હાથ, ૫૦૦ ધનુષ, ૧ ગાઉં, ૨ ગાઉ, ૩ ગાઉની ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના હોય છે. દેવકુરૂ-ઉત્તરકુરૂમાં અવસર્પિણીના પહેલા આરા જેવા ભાવો, હરિવર્ષ-રમ્યમાં બીજા આરા જેવા ભાવો, હિમવંત-હિરણ્યવંતમાં ત્રીજા આરા જેવા ભાવો, મહાવિદેહમાં ચોથા આરા જેવા ભાવો અને અંતર્ધ્વપમાં ત્રીજા આરાના છેડા જેવા ભાવો પ્રવર્તે છે.). નરક: ૫૦૦ ધનુષ
| (સાતમી નરકમાં ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના ૫૦૦ ધનુષ હોય છે. તેની ઉપરનીઉપરની નરકોમાં અનુક્રમે અડધી-અડધી અવગાહના હોય છે. અર્થાત્ છઠ્ઠી વગેરે નરકોમાં અનુક્રમે ૨૫૦ ધનુષ, ૧૨૫ ધનુષ, ૬૨ાા ધનુષ, ૩૧ ધનુષ, ૧પ ધનુષને ૧૨ અંગુલ, ૭ ધનુર્ખ ૬ અંગુલ ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના હોય છે. (૧ ધનુષ=૯૬ અંગુલ થાય.) આ ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના મૂળ વૈક્રિય શરીરની અપેક્ષાએ કહી છે. ઉત્તર વૈક્રિય શરીરની અપેક્ષાએ તો એનાથી પણ ડબલ અવગાહના જાણવી. તથા જઘન્ય અવગાહના પહેલી નરકમાં ૩ હાથ અને બીજી વગેરે નરકમાં મૂળ વૈક્રિય શરીર કરતાં અડધી-અડધી જાણવી. અગાઉ જઘન્ય અવગાહના અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ કહેલ તે ઉત્પત્તિના પ્રથમ સમયની અપેક્ષાએ જણાવેલ છે.) ભવનપતિ, પરમાધાર્મિક, વ્યંતર, વાણવ્યંતર, તિર્યગજાંભક, જ્યોતિક દેવો : ૭ હાથ
પહેલો-બીજો દેવલોક અને તેમની નીચેના કિલ્બિષિક દેવો : ૭ હાથ
ત્રીજા-ચોથો દેવલોક અને તેમની નીચેના કિલ્બિષિક દેવો : ૬ હાથ પાંચમો-છઠ્ઠો દેવલોક, નવ લોકાંતિક અને છઠ્ઠા દેવલોકની નીચેના કિલ્બિષિક દેવો: ૫ હાથ
સાતમા-આઠમા દેવલોકના દેવો: ૪ હાથ નવમા-દશમા-અગિયારમાં-બારમા દેવલોકના દેવો : ૩ હાથ
નવરૈવેયકના દેવો: ૨ હાથ
પાંચ અનુત્તરના દેવો: ૧ હાથ (આ અવગાહના મૂળ વૈક્રિય શરીરની અપેક્ષાએ છે. ઉત્તર વૈક્રિય શરીર કરીને એક લાખ યોજનની પણ અવગાહના કરી શકે છે. નવરૈવેયક અને પાંચ અનુત્તરના દેવી શક્તિ હોવા છતાં ઉત્તર વૈક્રિય શરીર બનાવતા નથી.)
સ્વાધ્યાય પ્રશ્ન-૧. નીચેના જીવોની અવગાહના લખો: (કોઈ પણ જીવની જઘન્ય કે ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના પૂછી શકાશે.)
(પાઠ-૧૬ આયુષ્ય
એકેન્દ્રિય) જઘન્ય : અંતર્મુહુર્ત ઉત્કૃષ્ટ : પર્યાપ્તા બાદર પૃથ્વીકાય : ૨૨ હજાર વર્ષ પર્યાપ્તા બાદર અપકાય
: ૭ હજાર વર્ષ પર્યાપ્તા બાદર તેઉકાય
: ૩ અહોરાત્ર પર્યાપ્તા બાદર વાઉકાય
: ૩ હજાર વર્ષ પર્યાપ્તા બાદર પ્રત્યેક વનસ્પતિકાય : ૧ હજાર વર્ષ બાકીના સઘળા એકેન્દ્રિય : અંતર્મુહૂર્ત
વિકલેજિય) જઘન્ય : અંતર્મુહૂર્ત ઉત્કૃષ્ટ : સઘળા અપર્યાપ્તા : અંતર્મુહુર્ત
પર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિય : ૧૨ વર્ષ પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિય : ૪૯ દિવસ પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય : ૬ માસ
[પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ] જઘન્ય : યુગલિક
: ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય કરતાં કંઈક ઓછું. બાકીના સર્વ : અંતર્મુહુર્ત ઉત્કૃષ્ટ : સઘળા અપર્યાપ્તા : અંતર્મુહુર્ત પયોપ્તા
ગર્ભજ
સંમષ્ઠિમ જલચર ક્રોડપૂર્વવર્ષ
ક્રોડપૂર્વવર્ષ ચતુષ્પદ
૩ પલ્યોપમ
૮૪ હજાર વર્ષ ઉરપરિસર્પ
ક્રોડપૂર્વવર્ષ
૫૩ હજાર વર્ષ ભુજપરિસર્પ ક્રોડપૂર્વવર્ષ
૪૨ હજાર વર્ષ પલ્યોપમનો
૭૨ હજાર વર્ષ અસંખ્યાતમો ભાગ
ખેચર
(૫૫)
(૫૬)