Jiva Vichara

Author(s): Malaykirtivijay
Publisher: Malaykirtivijayji

Page 30

દેવલોક ક્યાં આવેલ છે ? (૪) કિલ્બિષિક દેવોના વિમાનો ક્યાં આવેલ છે ? (૫) લોકાંતિક
દેવોના કેટલા વિમાનો છે અને તે ક્યાં આવેલ છે ? (૬) બાર દેવલોકના નામ લખો. (૭) નવ લોકાંતિકના નામ લખો. (૮) લોકાંતિક દેવો વિષે ચાર લીટી લખો. (૯) નવશૈવેયકના નામ લખો. (૧૦) પાંચ અનુત્તરના નામ લખો. (૧૧) કલ્પોપપત્રના કુલ ભેદ કેટલા છે ? કેવી રીતે ? (૧૨) કલ્પાતીતના કુલ કેટલા ભેદ છે ? કેવી રીતે ? (૧૩) દેવોના કુલ ભેદ કેટલા છે ? કેવી રીતે ? (૧૪) ઉર્ધ્વલોકનો આકાર કેવો છે ? (૧૫) વિશ્વનો આકાર કેવો છે ? (૧૬) એક રાજલોક એટલે કેટલું પ્રમાણ થાય ? પ્રશ્ન-૩. મુદ્દાસર જવાબ લખો :
(૧) સંસારી જીવના કુલ ભેદ કેટલા ? કેવી રીતે ? (૨) તિર્યંચના કુલ ભેદ કેટલા ? કેવી રીતે ? (૩) પંચેન્દ્રિયના કુલ ભેદ કેટલા ? કેવી રીતે ? (૪) સંસારી જીવોમાં પર્યાપ્તા જીવ ભેદ કેટલાં ? કેવી રીતે ? (૫) સંસારી જીવોમાં અપર્યાપ્તા જીવભેદ કેટલા ? કેવી રીતે ? પ્રશ્ન-૪. વ્યાખ્યા લખો :
(૧) વૈમાનિક દેવ ( ૨ ) કલ્પોપપન્ન (૩) કલ્પાતીત (૪) ત્રૈવેયક (૫) અનુત્તર
પાઠ-૧૫ : અવગાહના
અવગાહના એટલે શરીરની ઊંચાઈ.
જાન્ય અવગાહના
સઘળા જીવો : અંગૂલનો અસંખ્યાતમો ભાગ.
(દેવો અને નારકોની જઘન્ય અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગની અવગાહના ઉત્પત્તિના પ્રથમ સમયની અપેક્ષાએ સમજવી.)
ઉત્કૃષ્ટ
અવગાહના
સઘળા અપર્યાપ્તા ઃ અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ.
પર્યાપ્તા પ્રત્યેક વનસ્પતિ ઃ હજાર યોજનથી અધિક.
(ઉત્સેધાંગુલપ્રમિત હજાર યોજન ઊંડા ગોતીર્થ વગેરે જળાશયોમાં રહેલ કમળોની નાળ પાણીમાં હજાર યોજન અને કમળ બહાર હોય માટે હજાર યોજનથી અધિક થાય.)
બાકીના પર્યાપ્તા એકેન્દ્રિય : અંગૂલનો અસંખ્યાતમો ભાગ. પર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિય ઃ ૧૨ યોજન (શંખ વગેરેની.) પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિય ઃ ૩ ગાઉ (કાનખજૂરા વગેરેની.)
(૫૩)
પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય ઃ ૪ ગાઉ
=
૧ યોજન (ભમરા વગેરેની.) (વિકલેન્દ્રિયની આ અવગાહના પ્રાયઃ અઢી દ્વીપની બહાર થતાં શંખ વગેરેની સમજવી. અહીં પ્રાયઃ એટલા માટે કહ્યું છે કે - અંતર્મુહૂર્તના આયુષ્યવાળા, ઉત્પન્ન થતાં જ બાર યોજન શરીરવાળા થઈ તુરતમાં મરણ પામતાં, પૃથ્વીમાં તેવડો (૧૨ યોજનનો) ખાડો પડવાથી ચક્રવર્તીના સૈન્યને પણ ગરકાવ કરી દેનારા આસાલિક જાતિના સર્પને શાસ્ત્રમાં ઉપરિસર્પ અને મતાંતરે બેઇન્દ્રિય કહ્યાં છે. આ આસાલિક સર્પ અઢી દ્વીપમાં જ સંભવે છે માટે ‘પ્રાયઃ અઢી દ્વીપની બહાર’ એમ કહ્યું છે.) પર્યાપ્તા પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ સંમસ્જીિમ હજાર યોજન ગાઉ પૃથર્વ યોજન પૃથ
ગર્ભજ હજાર યોજન
છ ગાઉ હજાર યોજન ગાઉ પૃથક્ત્વ ધનુષ પુત્વ ધનુષ પૃથક્ત્વ ધનુષ પૃથક્ક્સ
જળચર
ચતુષ્પદ ઉપરિસર્પ
ભુજ પરિસર્પ ખેચર
વત્સ ઃ ગુરૂજી ! પૃથક્ક્ત્વ એટલે શું ? ગુરૂજી : વત્સ ! પૃથક્ એટલે ૨ થી ૯. ગાઉ પૃથક્ક્ત્વ એટલે ૨ થી ૯ ગાઉ, યોજન પૃથક્ત્વ એટલે ૨ થી ૯ યોજન, ધનુષુ પૃથ એટલે ૨ થી ૯ ધનુ.
વત્સ : ગુરૂજી ! ગર્ભજ ચતુષ્પદની ૬ ગાઉ અને સંમૂર્છિમ ચતુષ્પદની ગાઉ પૃથક્ક્ત્વ અવગાહના કહી, તો શું ગર્ભજ કરતાં સંમૂર્ચ્છિમની અવગાહના વધુ હોઈ શકે ?
ગુરૂજી : વત્સ ! ગર્ભજ કરતાં સંમૂર્છિમની અવગાહના અલ્પ જ હોય. માટે ગાઉપૃથક્ક્ત્વ કહ્યું છે ત્યાં છ ગાઉથી વધુ ન સમજતાં ૬ ગાઉથી અલ્પ સમજવું.
(જાણવા જેવું : લવણ સમુદ્રમાં ૫૦૦ યોજનના, કાલોદધિ સમુદ્રમાં ૭૦૦ યોજનના, સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રમાં હજાર યોજનના માછલા હોય છે, ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના વાળા હોવાથી ચતુષ્પદ હાથી વગેરે ઉત્તરકુરૂ ક્ષેત્ર અને દેવકુરૂ ક્ષેત્રમાં હોય છે, ઉપરિસર્પ સર્પ વગેરે તથા ભુજપરિસર્પ ગિરોલી વગેરે અઢી દ્વીપની બહાર હોય છે.) પર્યાપ્તા ગર્ભજ મનુષ્ય ઃ ૩ ગાઉ
(દેવકુરૂ અને ઉત્તરકુરૂમાં ૩ ગાઉ, હરિવર્ષ અને રમ્યમાં ૨ ગાઉ, હિમવંત અને હિરણ્યવંતમાં ૧ ગાઉ, અંતર્રીપમાં ૮૦૦ ધનુષુ, મહાવિદેહમાં ૫૦૦ ધનુષ્ની ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના હોય છે. ભરત અને ઐરવત ક્ષેત્રમાં અવસર્પિણીના પહેલા આરામાં ૩ ગાઉ, બીજા આરામાં ૨ ગાઉ, ત્રીજા આરામાં ૧ ગાઉ, ચોથા આરામાં ૫૦૦ ધનુ, પાંચમા આરામાં ૭ હાથ અને છઠ્ઠા આરામાં ૨ હાથની ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના
(૫૪)