________________
લવણ સમુદ્રમાં હોવાથી તેની ચારે બાજુ પાણી છે, તેથી અંતર્ધ્વપના અલગ નામથી ઓળખાય છે.
આમ મનુષ્યલોકમાં ૧૫ કર્મભૂમિ + ૩૦ અકર્મભૂમિ + ૫૬ અંતર્દીપ મળી કુલ ૧૦૧ ક્ષેત્રો આવેલા છે. આ ૧૦૧ ક્ષેત્રોમાં મનુષ્યોનો વસવાટ હોવાથી મનુષ્યના ૧૦૧ ભેદ થાય. આ મનુષ્યો બે પ્રકારે છે : (૧) ગર્ભજ અને (૨) સંમૂર્ણિમ. આમાં ગર્ભજ મનુષ્યો પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા - એમ બે ભેદે છે. જ્યારે સંમૂર્ણિમ મનુષ્યો અપર્યાપ્તા જ હોય છે. (પર્યાપ્તા હોતા નથી.) તેથી ૧૦૧ પર્યાપ્તા ગર્ભજ મનુષ્યો + ૧૦૧ અપર્યાપ્તા ગર્ભજ મનુષ્યો + ૧૦૧ અપર્યાપ્તા અપર્યાપ્તા સંમૂર્છાિમ મનુષ્યો = મનુષ્યના કુલ ૩૦૩ ભેદ થાય છે. વત્સ : ગુરૂજી ! સંમૂર્ણિમ મનુષ્યો ક્યાં હોય છે ? મેં તો કોઈ દિવસ જોયા જ નથી. ગુરૂજી : વત્સ ! સંમૂર્છાિમ મનુષ્યોની અવગાહના (ઊંચાઈ) અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલી હોવાથી તે ચર્મચક્ષુથી કે સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર વગેરે સાધનોથી પણ દેખી શકાતાં નથી.
સંમૂર્છાિમ મનુષ્યો માનવની અશુચિમાં પેદા થતા હોવાથી તે માનવની અશુચિમાં હોય છે.
મનુષ્યના શરીરથી છુટા પડેલા મળ (વિષ્ટા), મૂત્ર, કાનનો મેલ, આંખનો મેલ (પીયા), નાકનો મેલ (સેડા કે ગુંગા), કફ, ઘૂંક, પિત્ત, ઊલ્ટી, એંઠવાડ, નખનો મેલ, શરીરનો મેલ, લોહી, પરૂ, માંસ, ચામડી વગેરે કોઈ પણ અશુચિમાં ૪૮ મીનીટ પસાર થયે અસંખ્ય સંમૂર્ણિમ મનુષ્યો ઉત્પન્ન થાય છે અને તેમાં તેમના જન્મમરણની પરંપરા પણ ચાલ્યા કરતી હોય છે.
સંમૂર્ણિમ મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય જીવ છે, માટે તેને પાંચેય ઈન્દ્રિયો હોય છે. પરંતુ મન હોતું નથી. મન વિનાના જીવો અસંજ્ઞી કહેવાય છે. એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, સંમૂર્છાિમ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ અને સંમૂર્ણિમ મનુષ્ય - આ બધા ય જીવો સંમૂર્છાિમ છે અને મન વિનાના હોઈ અસંજ્ઞી પણ છે. ગર્ભજ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ, ગર્ભજ મનુષ્ય, દેવો અને નારકોને મન હોવાથી તે સંજ્ઞી કહેવાય છે.
સંજ્ઞીઃ જે જીવોને મન હોય તે જીવો સંજ્ઞી કહેવાય. અસંજ્ઞીઃ જે જીવોને મન ન હોય તે અસંશી કહેવાય.
અસંખ્ય સંમૂર્ણિમ મનુષ્યોની હિંસાથી બચવા માટે નીચે મુજબ કાળજી રાખોઃ
(A).
૧) નાક, કાન, નખ, શરીર વગેરેનો મેલ કાઢવો નહિ. જો કાઢો તો ચૂનો, રખ્યા કે ધૂળમાં મસળીને મિક્ષ કરી દેવો. ૨) જ્યાં ત્યાં થુંકવું નહિ, જો ઘૂંકવું જ પડે, તો કીડી વગેરે ન હોય તેવી ધૂળમાં ઘૂંક્યા બાદ ઘૂંકને રેતીમાં બરાબર મિક્ષ કરી દેવું. ૩) શરદી થઈ હોય તો જ્યાં-ત્યાં લીંટ નાખવી નહિ. એરીયામાં (વસના ટુકડામાં) લીંટ લઈને ઘસી નાખવી. થોડી વારમાં ખેરીયું સૂકાઈ જાય તેમ ખુલ્લું મૂકવું. ૪) નગરની વહી જતી ખાળ, ગટર વગેરેમાં કંઈ વસ્તુ નાખવી નહિ. કેમકે તેમાં માનવોના અશુચિ વગેરે હોવાથી અસંખ્ય સંમુર્ણિમની પરંપરાનો સંભવ છે. ૫) સ્નાનનું પાણી કે ધોયેલ વસ્ત્રાદિનું પાણી ગટરમાં ન જવા દેવું. ખુલ્લા સ્થાનમાં સૂકાઈ જાય તે રીતે ઉપયોગ રાખવો જોઈએ. કુવા, નદી, તળાવ વગેરેના કિનારે બેસીને કપડાં ન ધોવાં, સ્નાન ન કરવું. ૬) સ્નાનનું પાણી, એઠું પાણી, પગ વગેરે ધોયેલ પાણી ચોકના એક સ્થાને પડયું ન રહે તેનો ઉપયોગ રાખવો. જો બે ઘડીમાં બધું ન સૂકાય તો સંમૂર્છાિમ મનુષ્યોની ઉત્પત્તિનો સંભવ છે. ઘણીવાર પત્થરના નાના-નાના ખાડા-ખાંચામાં પાણી રહી જાય છે. તો તે ન રહી જાય તેની કાળજી લેવી જોઈએ. ૭) ઘડા વગેરેમાંથી પાણી પીધાં બાદ એઠા ગ્લાસને ઘડા વગેરેમાં ફરી ન નાખવો. કેમ કે તેમ થતાં ઘડાનું બધું જ પાણી એઠું થઈ જાય. પછી બે ઘડી બાદ અસંખ્ય સંમૂર્ણિમની ઉત્પત્તિનો સંભવ છે. પાણી પીધા બાદ એંઠા ગ્લાસને વઆદિથી લુંછી લેવો જોઈએ. ૮) મેલું વસ્ત્ર કે પસીનો વગેરે અશુચિ જે પાણીમાં પડી જાય તે પાણીનો બે ઘડીમાં નિકાલ કરી દેવો જોઈએ. ૯) રસ્તામાં ઢોળાયેલ પાણી ઉપર ચાલવું નહિ, કેમ કે તેથી પાણીના જીવોની હિંસા થાય તેમ જ પાણીમાં પગનો મેલ ઉતરવાથી તેમાં બે ઘડી બાદ સંમૂર્છાિમ મનુષ્યની વિરાધનાની પરંપરા શરૂ થઈ જાય. ૧૦) જમ્યા બાદ ભોજન-પાણી એંઠા મૂકવા નહિ. કેમ કે બે ઘડી બાદ સંમૂર્ણિમ મનુષ્યો ઉત્પન્ન થવા સંભવ છે. માટે જમ્યા બાદ થાળી આદિ ધોઈને પીધા બાદ થાળી આદિ વાસણો બે ઘડી પહેલાં સૂકાઈ જાય તેમ કરવું ઉચિત છે. કેટલાક સમજુ શ્રાવકો થાળી આદિ રૂમાલથી લૂછીને કોરી કરી નાખતા હોય છે. ૧૧) જમતાં જમીન ઉપર એંઠવાડો ન પડે તેની કાળજી રાખવી. જો તબિયતાદિ કારણે ભોજન એઠું મૂકવું પડે તો તુરત કુતરાદિની અનુકંપા કરીને સંમૂર્છાિમ મનુષ્યની
(૩૮)
