Jiva Vichara

Author(s): Malaykirtivijay
Publisher: Malaykirtivijayji

Page 8

પ્રત્યેક વનસ્પતિના એક શરીરમાં એક જીવ હોય છે અને તે ચર્મચક્ષુ વગેરેથી દેખી શકાય છે.
પૃથ્વીના દેખાતાં નાનામાં નાના કણમાં અસંખ્ય શરીર અને અસંખ્ય જીવ છે અને આખી દુનિયાના બધા પૃથ્વીકાયની અપેક્ષાએ વિચારીએ તો પણ કુલ અસંખ્ય શરીર અને અસંખ્ય જીવ હોય છે.
આ રીતે પાણીના દેખાતાં નાનામાં નાના ટીપામાં, દેખાતાં નાનામાં નાના અગ્નિકણમાં, સ્પર્શથી અનુભવાતાં નાનામાં નાના વાયુમાં અસંખ્ય શરીર અને અસંખ્ય જીવો હોય છે તથા આખી દુનિયામાં સર્વ પાણી વગેરેની અપેક્ષાએ વિચારીએ તો પણ અસંખ્ય શરીર અને અસંખ્ય જીવો થાય છે.
સાધારણ વનસ્પતિના દેખાતાં નાનામાં નાના કણમાં અસંખ્ય શરીર હોય છે અને (તેના દરેક શરીરમાં અનંત-અનંત જીવ હોવાથી) અનંત જીવો હોય છે. આખી દુનિયાની સાધારણ વનસ્પતિની અપેક્ષાએ વિચારીએ તો પણ અસંખ્ય શરીર અને અનંતા જીવો થાય છે.
પ્રત્યેક વનસ્પતિમાં તો એક શરીર અલગ દેખાય છે. આખી દુનિયાની અપેક્ષાએ વિચારીએ તો તેના અસંખ્ય શરીર અને અસંખ્ય જીવો છે. પૃથ્વી આદિ સર્વ સ્થાવર જીવોની અપેક્ષાએ વિચારીએ તો પણ આખી દુનિયામાં તેમના અસંખ્ય શરીર છે અને જીવો અનંતા છે.
વત્સ ઃ ગુરૂજી ! પૃથ્વી આદિના દેખાતાં નાનામાં નાના કણમાં અસંખ્ય શરીરો હોય છે અને આખી દુનિયાની પૃથ્વી આદિ ભેગી કરીએ તો પણ અસંખ્ય શરીર તો બન્નેનું ટોટલ સરખું થયું કહેવાય. આ કઈ રીતે બને ?
જ.
ગુરૂજી ઃ વત્સ ! નાનું અસંખ્યાતું, તેનાથી મોટું અસંખ્યાતું, તેનાથી મોટું અસંખ્યાતું, એમ અસંખ્ય અસંખ્યાતા છે. માટે અમુક જગ્યાએ નાનું અસંખ્યાતું સમજવું અને અમુક જગ્યાએ તેના કરતાં મોટું અસંખ્યાતું સમજવું. આમ, ટોટલ સરખું ન થાય. વત્સ ઃ ગુરૂજી ! સાધારણ વનસ્પતિના એક જ શરીરમાં અનંતા જીવો કઈ રીતે રહી શકે ?
ગુરૂજી : વત્સ ! સાધારણ વનસ્પતિના એક જ શરીરમાં અનંતા જીવો પોતાના આત્મપ્રદેશોને એક-બીજાના આત્મપ્રદેશોમાં સંક્રમીને રહે છે. જેમ એક જ ઓરડામાં સો દીવાઓ પ્રગટાવવામાં આવે, તો દરેક દીવાનો પ્રકાશ એક-બીજામાં સંક્રમીને રહે છે તેમ.
વત્સ ઃ ગુરૂજી ! સાધારણ વનસ્પતિના જીવોને દુઃખ હોય ખરા ?
(૯)
ગુરૂજી : વત્સ ! સાધારણ વનસ્પતિના જીવોને તો ભયાનક દુઃખ-વેદના હોય. સાતમી નરકના જીવોના દુઃખો કરતાં ય તેમને અનંતગણું દુઃખ હોય છે. ફરક એટલો જ કે સાતમી નરકના જીવોનું દુઃખ વ્યક્તપણે હોય છે જ્યારે સાધારણ વનસ્પતિના જીવોને ઈન્દ્રિયોનો વિકાસ ન હોવાથી અવ્યક્ત વેદના હોય છે.
સ્વાધ્યાય
પ્રશ્ન-૧. ખાલી જગ્યા પૂરો ઃ
(૧) ...... જીવોને સ્થાવર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. (૨ ) સ્થાવર સિવાયના તમામ જીવોને ....... તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. (૩) આકાશમાં લાંબા-લાંબા અગ્નિના પટ્ટા દેખાય છે તે ...... છે. (૪) આકાશમાંથી તણખાં ખરે છે તે ..... છે. (૫) આકાશમાં ખરતાં તારા જેવાં દેખાય છે તે .......છે. (૬) સ્થાવરમાં ...... (જીવભેદ) નું એક શરીર આંખેથી દેખી શકાય છે. (૭) અસંખ્યાતા ...... છે.
પ્રશ્ન-૨. નીચેના પ્રશ્નોના ટુંકમાં જવાબ આપો ઃ
(૧) સંસારી જીવોના મુખ્ય બે ભેદો કયા છે ? (૨) પાણી, અગ્નિ અને વાયુ ગતિ કરતા જણાય છે છતાં તેમનો સમાવેશ શા માટે સ્થાવરમાં કરવામાં આવ્યો છે ? (૩) સ્થાવરના મુખ્ય પાંચ ભેદો લખો. (૪) ઘનોદધિ કોને કહેવાય ? (૫) ઘનવાત અને તનવાત કોને કહેવાય ? (૬) સ્થાવરમાં કયા-કયા જીવભેદોના એક શરીરમાં એક જ જીવ હોય છે ? (૭) સ્થાવરમાં કોના એક શરીરમાં અનંતા જીવો હોય છે ? (૮) સ્થાવરમાં કયા કયા જીવભેદોનું એક શરીર આંખેથી દેખી શકાતું નથી ? (૯) સ્થાવરમાં કયા જીવભેદનું એક શરીર આંખેથી દેખી શકાય છે ? (૧૦) પ્રત્યેક અને સાધારણ વનસ્પતિ વચ્ચે શું ભેદ છે ? (૧૧) એક વૃક્ષમાં હજારો પાંદડાં, ફળ વગેરે હોય છે માટે પ્રત્યેક વનસ્પતિના એક શરીરમાં અનેક જીવ ખરા ને ? કઈ રીતે ? (૧૨) ધોકામાં જીવ ખરો ? કઈ રીતે ? (૧૩) પૃથ્વી વગેરેના દેખાતાં નાનામાં નાના કણમાં અસંખ્ય શરીર હોય છે અને આખી દુનિયાની પૃથ્વી ભેગી કરીએ તો પણ અસંખ્ય શરીર જ. તો બન્નેનું ટોટલ સરખું થયું કહેવાય ? (૧૪) સાધારણ વનસ્પતિના એક શરીરમાં અનંતા જીવો કઈ રીતે રહી શકે છે ? (૧૫) સાધારણ વનસ્પતિના જીવોને દુઃખ કેટલું હોય ? પ્રશ્ન-૩. નીચેના જીવોના એક શરીરમાં કેટલા જીવ હોય ?
(૧) પૃથ્વી (૨) પાણી (૩) અગ્નિ (૪) વાયુ (૫) પ્રત્યેક વનસ્પતિ (૬) સાધારણ વનસ્પતિ (૭) હીરો, સ્ફટિક (વગેરે) (૮) સમુદ્રનું પાણી, ધુમ્મસ (વગેરે) (૯) તણખો, અસિણ (વગેરે) (૧૦) વાયુ (૧૧) લીંમડો, ઘઉં (વગેરે) (૧૨) બટાટા, બિલાડીનો ટોપ, લીલ (વગેરે)
પ્રશ્ન-૪. નીચેના જીવભેદ વગેરેમાં કેટલા શરીર અને કેટલા જીવ હોય ? તે લખો :
(૧૦)