________________
ટીકામાં ગ્રન્થકારે દેવદ્રવ્યના ભોગ’ અને ‘ઉપભોગ' દ્રવ્ય એમ બે વિભાગ બતાવ્યા છે. જે એકવાર ભોગવી શકાય તેવી વસ્તુને ભોગદ્રવ્ય કહેવાય.’ જેમકે નૈવેદ્ય, ફૂલની માળા વગેરે, અને જે વારંવાર ભોગવી શકાય તેવી વસ્તુને ઉપભોગ દ્રવ્ય કહેવાય. દા.ત. આભૂષણ, ઘર વગેરે. આ ભોગ અને ઉપભોગદ્રવ્યને ચૈત્યાદિ યથોચિત સ્થાને વાપરવાના કહ્યાં છે. જો નૈવેધાદિ ભોગ દેવદ્રવ્યને સ્વકાર્યમાં વાપરવામાં આવે તો તે દ્રવ્ય ખંડિત (ઓછું) થવારૂપ આશાતના દોષ લાગે છે, અને દ્રવ્ય ઓછું થવાથી તેનાથી થતી વિભૂષા, ભક્તિ અને ઉલ્લાસનો ભંગ પણ બતાવ્યો છે. પરમાત્માના આભૂષણો, મકાન વગેરે ઉપભોગ દેવદ્રવ્યને જો સ્વકાર્યમાં વાપરવામાં આવે તો ત્યાં વસ્તુ ઓછી થવારૂપ આશાતનાનો દોષ ન હોવા છતાં ત્યાં આજ્ઞાતિક્રમ, નિઃશૂકતા અને અવિનયાદિ દોષો બતાવ્યા છે, પરંતુ ગ્રન્થકારે તે સ્થળે દેવદ્રવ્યના ભક્ષણ કે વિનાશનો દોષ નથી બતાવ્યો. તો શું તે દોષ નથી બતાવ્યો, એટલાં માત્રથી ભાગદેવદ્રવ્ય કે ઉપભોગ દેવદ્રવ્યને
સ્વકાર્યમાં વાપરનાર વ્યક્તિને દેવદ્રવ્યના ભક્ષણ કે વિનાશનો દોષ નથી લાગતો, તેવું આપણે માનશું ખરા? ઉલ્લેખ નથી કર્યો માટે એ દોષ ન લાગે તેવો કોઈ નિયમ નથી. નિયમ તો જો તમે દેવદ્રવ્યને સ્વકાર્ય માટે વાપરો તો તમને દેવદ્રવ્ય ભક્ષણ/વિનાશનો દોષ લાગે તેવો છે. પ્રસ્તુતમાં પ્રભુપૂજા કરવી એ શ્રાવકનું સ્વકાર્ય હોવાથી જો તેને માટે ગૃહમંદિર કે સંઘમંદિરનું
દેવદ્રવ્ય વાપરવામાં આવે તો તેને અનાદર-અવજ્ઞાદિ દોષોની જેમ ગ્રન્થકારે a. द्विविधं च देवद्रव्यं भवति' इति शेष: चकारात् गुरुद्रव्यादिकमपि ग्राह्यम्। कुतः? भोगोपभोगाभ्याम्। सकृद् भोगार्हं च वस्तु भोगः, नैवेद्य-स्रगादिकम्। पुनः पुनर्भोगार्ह वस्तु उपभोगः, भूषण-गृहादिकम्। तत्र द्विविधेऽपि द्रव्ये उचितेन वर्तितव्यं विधिव्यापारेण वर्तितव्यम्। भोगोपभोगद्रव्यं स्वस्वोचितस्थाने चैत्यादौ यथार्हदाज्ञं प्रयोक्तव्यं, प्रमोदातिशयसम्भवात्। अन्यथा अनुचितस्थाने व्यापारेण भक्तिभङ्ग: आपद्येत इत्यर्थः। अत्रेदं तत्त्वम्-देवादिभोगद्रव्ये स्वकार्ये व्यापारिते सति न्यूनीभवनेन स्फुटं खण्डितद्रव्यरूपाशातना प्रतीयते। तथा सति तदुचितोपभोगव्याघातेन तजन्यविभूषाभक्त्युल्लासादिभङ्गोऽपि सम्भाव्यते। उपभोगद्रव्ये तु उक्तदोषाभावेऽपि आज्ञातिक्रम-निःशूकता-अविनयादिदोषसम्भवेन उभयभक्तिभङ्गः स्फुटं સમુઝુમતો (દ્રાસતિવા ઋો.૨૨, ટી.)
322
