________________
(iii)
શ્રાદ્ધદિનકૃત્ય અને શ્રાદ્ધવિધિ ગ્રન્થમાં ‘મય વ ચૈત્ય મનપૂનાस्नात्रादिविधिः सर्वोऽपि ऋद्धिप्राप्तमाश्रित्योक्तस्तस्यैवैतद्योगसंभवात्। अनृद्धिप्राप्तस्तु श्राद्धः स्वगृहे सामायिकं कृत्वा केनाऽपि सह ऋणविवादाद्यभावे ईर्याधुपयुक्तः साधुवत् चैत्यं याति नैषेधिकीत्रयादिभावपूजानुयायिविधिना। स च पुष्पादिसामग्यभावाद् द्रव्यपूजायामशक्तः सामायिकं पारयित्वा कायेन यदि किञ्चिद् पुष्पग्रथनादि कर्तव्यं
ચાત્ તત્ કરોતિ (શ્રાદ્ધવિધિ પૃ.૪૯) આવો પાઠ આવે છે. આ પાઠમાં ‘પૂજા, સ્નાત્રાદિ વિધિ ઋદ્ધિમાન શ્રાવકને આશ્રયીને છે, કેમકે તેને જ આ પૂજાદિનો યોગ સંભવે છે' એમ જ કાર સાથે બતાવ્યું છે. જ્યારે નિર્ધન શ્રાવક પાસે પુષ્પાદિ પૂજાની સામગ્રી ન હોવાથી તે દ્રવ્યપૂજામાં અશક્ત હોવાના કારણે તેને કોકના લ ગૂંથી આપવાનું કહ્યું છે, પણ દેવદ્રવ્યથી પૂજા કરવાની છૂટ નથી આપી. એ જ બતાવે છે કે નિર્ધન શ્રાવકથી પણ પૂજાનું કર્તવ્ય અદા કરવા દેવદ્રવ્ય ઉપયોગમાં લઈ શકાતું નથી, પણ પ્રભુ અપૂજ ન
રહે તેટલા પૂરતું જ તે પૂજાથે વાપરી શકાય છે. શકા: આ.શ્રીઅભયશેખરસૂરિજીનું કહેવું છે કે આ શાસ્ત્રપાઠમાં પુષ્પાદિ સામગ્રીનો
સદંતર અભાવ હોવાથી નિર્ધન શ્રાવકને અન્ય કાર્ય કરવાનું કહ્યું છે, સ્વદ્રવ્યનો અભાવ હોવા માત્રથી નહીં. અર્થાત્ સ્વદ્રવ્ય-પદ્રવ્ય કે દેવદ્રવ્ય; કોઈ પણ દ્રવ્યથી પ્રાપ્ત થનાર પુષ્પાદિ સામગ્રીનો અભાવ હોવાથી
ફૂલ ગૂંથવા વગેરે અન્ય કાર્ય કરવાનું કહ્યું છે. સમાધાન : આચાર્યશ્રીના કહેવા મુજબ સ્વદ્રવ્ય કે પરદ્રવ્યની વાત તો દૂર,
દેવદ્રવ્યથી પ્રાપ્ત થતા પુષ્પાદિનો પણ અભાવ છે માટે નિર્ધન શ્રાવકે ફૂલ
ગૂંથવાની વાત છે. બાકી જો દેવદ્રવ્યથી પ્રાપ્ત થતા પુષ્પાદિ હાજર હોય તો a. અર્થ : આ (પૂર્વોક્ત) ચૈત્યગમન, પૂજા, સ્નાત્રાદિ સર્વ પણ વિધિ ઋદ્ધિવાળા શ્રાવકને આશ્રયીને કીધી. કેમકે તેને જ આ ચૈત્યગમન, પૂજાદિનો યોગ સંભવતો હોય છે. નિર્ધન શ્રાવક તો પોતાના ઘરે સામાયિક લઈને કોઈની પણ સાથે ત્રણસંબંધી વિવાદ વગેરે ન હોય તો ઈર્યાસમિતિમાં ઉપયુક્ત બની સાધુની જેમ ત્રણ નિસીહિ વગેરે ભાવપૂજાનુસારી વિધિપૂર્વક મંદિરે જાય. અને તેની પાસે પુષ્પાદિ સામગ્રીન હોવાથી દ્રવ્યપૂજામાં અશક્ત એવો તે, સામાયિક પારીને પોતાની કાયાથી થઈ શકે એવા જો કોકનાં ફૂલ ગૂંથવા વગેરે કાંઈકાર્યો હોય તો તે કરે.
