________________
હોવી જોઈએ. જૈન સમ્પ્રદાય પોતાના તત્ત્વદર્શનમાં જીવ અને પુદ્ગલ વચ્ચે ભેદ માને છે અને જીવને શાશ્વત સ્વતંત્ર માને છે તેથી આત્માના નવીન સિદ્ધાંતની સ્થાપના સમયમાં એની પ્રથમ ઉત્પત્તિ હોવી જોઈએ. પ્રાચીન અને નવીન ઉપનિષદોમાં આત્મતત્ત્વ વિષેના ભેદ સંબંધના જે મત હતા તે ક્રાઈસ્ટ પૂર્વેની સહસ્ત્રાબ્દીની શરૂઆતના સૈકામાં સ્થિર થવા લાગ્યાં, એટલે જૈનદર્શનની ઉત્પત્તિ પણ તેવામાં જ થઈ મનાય. વળી જૈનોમાં પણ એવું સ્પષ્ટ ભાવે મનાય છે કે જીવ અને પુદ્ગલ એ ભિન્ન તત્ત્વ છે તથા પુદ્ગલના આવરણમાંથી જીવને મુક્ત કરતાં નિર્વાણ પમાય છે એવો સિદ્ધાંત તીર્થંકર પાર્શ્વનાથે ઇ.પૂ.આઠમા સૈકામાં પ્રસિદ્ધ કર્યો. ત્યારે પાર્શ્વનાથે ઇ.પૂ. ૮૦૦ ને આશરે જૈન ધર્મની સ્થાપના કરી એવું સ્વીકારીએ તો દર્શનશાસ્ત્રના ઇતિહાસમાં કંઈ અડચણ આવતી નથી, એટલું જ નહિ પણ તે જુગના ધાર્મિક જીવન વિષે આપણને જે માહિતી મળે છે, તેને એ સ્વીકારથી અનેક રીતે અનુકૂળતા મળે છે.
જીવાત્માના અસ્તિત્વ વિષેનો સિદ્ધાંત સ્પષ્ટ રૂપે પ્રથમ પાર્શ્વનાથે જ સ્થાપ્યો કે કેમ ? તેમના પછીના આચાર્યો તેમને અનુસર્યા અને તેમના સિદ્ધાંતને પોતાના તત્ત્વજ્ઞાનમાં વણી લીધો કે કેમ?
અથવા પાર્શ્વનાથે કોઈ પૂર્વાચાર્યનો એ સિદ્ધાંત પોતે સ્વીકારી લીધો અને એને પોતાની દર્શનપ્રણાલીમાં વણી લીધો કે કેમ ? તે નિશ્ચિત ભાવે કહી શકીએ એવી સ્થિતિમાં હજીયે આપણે નથી. જૈન ધર્મના ઇતિહાસના આ મહત્ત્વના કોયડાનો ઉકેલ હવે પછીના સંશોધનથી વખતે થાય.
