________________
કોઈ જેને ખોટું કરે, અંધશ્રદ્ધા કે વહેમમાં પડી જાય તેટલા માત્રથી તે જૈન ધર્મનો વિષય બનતો નથી
બીજું, ભારતમાં ધર્મ ભલે જુદા જુદા છે, પરંતુ સમાન સંસ્કૃતિ છે. સંસ્કૃતિનાં તત્ત્વો કંઈ સામાન્ય નથી મા-બાપની સેવા કરવી, અનાચાર ન સેવવો, જુગાર- વ્યસન ન કરવા, બ્રહચર્યના પાલન માટે મર્યાદાઓ પાળવી વગેરે અનેક સંસ્કૃતિનાં તત્ત્વ છે. લગ્નવ્યવહાર પણ સંસ્કૃતિનો વિભાગ છે. જે આત્માઓ વેરાગી નથી, તેઓ દુરાચારનો ભોગ ન બને તે માટે લગ્નવ્યવહાર છે. તે વડે સ્ત્રી માટે પતિ સિવાય બધા પુરુષો ભાઈ/ પિતા સમાન છે અને પુરુષ માટે પોતાની પત્ની સિવાય બધી જ સ્ત્રીઓ બે/મા સમાન છે. આ ભાવના તેમાં પડેલી છે. પરધન પત્થર માનીએ, પરસ્ત્રી માત-સમાન' આ સંસ્કૃતિનું તત્ત્વ છે. ધર્મ કહે છે સંસારથી વિરક્ત બનો અને સંયમી સાધુ બનો. સંસ્કૃતિ કહે છે, સાધુ બની શકાય તેમ ન હોય તો પરસ્ત્રીને માત સમાન માનીને ચાલજો. ધર્મ કહે છે પૈસો તે પાપ છે. ધન-સુખની કામનાથી વિરક્ત બનો, સંસ્કૃતિ કહે છે પરધનને પત્થર સમાન માનો. ભારતીય સંસ્કૃતિ ધર્મને સાપેક્ષ છે એટલે કે ધર્મની વૃદ્ધિ કરનારી છે. બીજું, ભારતમાં જે રીત-રિવાજો છે, તેમાં કેટલીક બદીઓ જરૂર ઘૂસી છે, પણ બધા જ રીત રિવાજો ખોટા છે- વહેમ છે- અંધશ્રદ્ધા છે એમ કહીને તોડી પાડવાની વાત મુખમી ભરેલ છે. કેમ કે તેવા રિવાજો પાછળ જબરજસ્ત રહસ્યો પણ છુપાયેલા છે. જેનો જાદુવિધામાં પડ્યા છે, તેવી લેખકની વાત જાણીને આશ્વર્ય થાય છે. કોઈ ખોટો આરોપ ચડાવે, તે સત્ય માની ન લેવાય. હા. પૂર્વકાળમાં જેને
(૪૪
)
