________________
પરિવર્તન પણ માનવું પડે. એનો મતલબ એ થયો કે આત્મા વિનાશી છે' એવું એકાંતે માનવું ભૂલ ભરેલું છે અને “આત્મા શાશ્વત છે (અપરિવર્તનશીલ છે) તેવું પણ એકાંતે માનવું ભૂલ ભરેલું છે. તેથી એકાંતવાદ વડે જગતનું સાચું સ્વરૂપ દર્શાવવું શક્ય નથી, તેથી સર્વજ્ઞો અનેકાંતવાદ દ્વારા જગતનું સ્વરૂપ સમજાવે છે. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ આત્મા નિત્ય છે, અને પર્યાયની અપેક્ષાએ આત્મા અનિત્ય છે. મનુષ્ય ભવે કોઈનું મૃત્યુ થાય છે, તે પર્યાયની અપેક્ષાએ સત્ય છે. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ વિચારીઓ તો આત્મા અવિનાશી છે. તેથી મરણ પછી અન્ય જન્મ પણ છે. એ જન્મ પણ પર્યાયની અપેક્ષાએ છે. દ્રવ્યની અપેક્ષાએ આત્મા ક્યારેય પણ જન્મ પામ્યો નથી. અલબત્ત આત્મદ્રવ્ય શાશ્વત છે, તેના સ્વરૂપોમાં પરિવર્તન ચાલ્યા જ કરે છે. આત્મદ્રવ્ય ક્યારેય ઉત્પન્ન થયું નથી એટલે કે આત્મદ્રવ્યથી વિપરીત જડતત્ત્વ છે., એવું ક્યારેય બનતું નથી કે જડતત્વમાંથી આત્મદ્રવ્ય બને કે આત્મદ્રવ્યમાંથી જડ તત્વ બને. તે રીતે એવું પણ ક્યારેય બનતું નથી કે આત્મદ્રવ્ય જડતત્ત્વ બની જાય અને જડતત્વ આત્મદ્રવ્ય બની જાય. આમ દરેક પદાર્થો પોતાના મૂળ સ્વરૂપને ત્યાગ્યા વિના પરિવર્તનશીલ છે, આ બાબત સ્વાદુવાદ પદ્ધતિથી / અનેકાન્તવાદથી સમજી શકાય.
જો ઈશ્વરે આત્મા પેદા કર્યો હોય તો સવાલ થાય કે ઈશ્વરે શેમાંથી આત્મદ્રવ્ય બનાવ્યું? કોઈક દ્રવ્યમાંથી તો બનાવ્યું જ હોય ને? તો આત્મદ્રવ્યમાંથી બનાવ્યું કે જદ્રવ્યમાંથી? જો આત્મદ્રવ્યમાંથી બનાવ્યું હોય તો ઈશ્વરે આત્મા પેદા કર્યો છે તેવું ન કહેવાય. જો જદ્રવ્યમાંથી બનાવેલ હોય તો તુરત સવાલ થાય કે, જદ્રવ્ય શાશ્વત [ (૩૧)
|
