Chaityavandan Chovisi 01

Author(s): Paras Jain
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram

Page 7

(૧) શ્રી ઋષભદેવ સ્વામી બાળપણામાં નવા નવા વેષ કરી રમતા હતાં. તે સંબંધ છોડી દઈ આપ મોક્ષે પધાર્યા અને અમે તો સંસારમાં જ રખડતા રહ્યાં. દુનિયામાં મનુષ્યોનો એવો વ્યવહાર છે કે પ્રથમ અલ્પકાળનો સ્નેહ હોય અને ઘણા વખત પછી ફરી મળવાનું થાય તો તે વખતે પ્રેમની ઊર્મિઓ ઊછળે છે. જ્યારે તમે તો તેનાથી ઊલટું કર્યું. ઘણા કાળનો પ્રેમથી ભરપૂર એવો તમારી સાથે અમારો સંબંધ હતો, તે છોડી દઈ અમને સંસારમાં જ પડતા મૂકી તમે એકલા શિવ મંદિરમાં ચાલ્યા ગયા, તે ઠીક કર્યું નહીં. આવા ઓલંભાથી હે પ્રભુ! તમે કોપ કરશો નહીં. આ મારી ભક્તિરસથી ભરેલી હૃદયની ઊર્મિઓ તમારા સિવાય હું કોને કહું, તેથી આપને સંભળાવી હૃદય ખાલી કરું છું. [૧]
જો તુમ ધ્યાતાં શિવસુખ લહીએ, તો તમને કેઈ ધ્યાવે; પણ ભવસ્થિતિ પરિપાક થયા વિણ, કોઈ ન મુક્તિ જાવે.
હો પ્રભુજી! ઓ૦૨ અર્થ:- હે પ્રભુ ! તમારું ધ્યાન કરતાં મોક્ષસુખ મળતું હોય તો તમારું કેટલાએ મનુષ્યો ધ્યાન કરે; પણ ભવસ્થિતિનો પરિપાક થયા વિના કોઈ મોક્ષે જતું નથી. આવા ઓલંભાથી હે પ્રભુ ! આપ ખીજશો નહીં.
- ભાવાર્થ :- જીવોને મોક્ષ મેળવવાને માટે પ્રથમ ધ્યાન અને સાથે ભવસ્થિતિનો પરિપાક થાય, એમ બન્ને કારણે સાથે મળે તો જ મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય એમ કહ્યું છે. તો તે ભવસ્થિતિનો પરિપાકે ક્યારે થશે ? તેમાં અનંતો કાળ વહી ગયો. તોપણ હજા સુધી મારું કાર્ય થયું નહીં. જો ભવસ્થિતિના પરિપાકથી જ મોક્ષ મળે એમ હોય તો આપે મારા જીવ પ્રત્યે કઈ રીતે મદદ કરી કહેવાય. તમારો કયા પ્રકારે ઉપકાર કહેવાય. હું આપને હાથ જોડીને કહું છું કે સ્વાર્થીજનો ઉતાવળા હોય છે તેમ મારું ધ્યાનબળ ભલે કાચું હોય, ભવસ્થિતિનો પરિપાક ન થયો હોય, તો પણ આપની પાસેથી મારે મોક્ષ તો લેવો જ છે અને તે આપવાની શક્તિ પણ આપનામાં જ છે, બીજા કોઈ દેવોમાં નથી. તો પછી આપ મારી વાતમાં બેદરકારી કરો તે કોઈ રીતે મને ગોઠતું નથી. પ્રભુજી આવા ઓલંભાથી આપ ખીજશો નહીં. મારે તો આપની પાસેથી જ મોક્ષપદ લેવું છે એ સો ટકાની સાચી વાત છે.
જેમ એક કાચું ગુમડું હોય તેને પકવ્યા વિના તે મટે નહીં. એવા ગુમડાને પકાવવાને માટે મલમ તથા ઘઉની પોટિસ લગાડવામાં આવે છે. આ પ્રયોગથી ગુમડું પાકી જાય ત્યારે તરત મટી જાય છે. આ દૃષ્ટાંતથી ભવસ્થિતિરૂપ ગુમડાને
ચૈત્યવંદન ચોવીશી ભાગ-૧ પકાવવાને ધ્યાનરૂપ પોટિસની ઘણી જરૂર છે, આ વાત સ્વાભાવિક છે. તો ઉત્તમ પ્રકારના શુક્લ યાન વિના અને ભવસ્થિતિનો પરિપાક થવા અર્થે પુરુષાર્થરૂપ ક્રિયા કર્યા વિના કોઈ દિવસ આત્માનું કાર્ય સિદ્ધ થવાનું નથી. આમ છતાં પણ ઉપર કહેલું કાર્ય સાધવા માટે અથવા પ્રભુ પ્રત્યે પ્રીતિભક્તિ ઉત્પન્ન કરવાને અર્થે આ ઓલંભાઓ તે નિશાળની પ્રથમ ક્લાસના એકડીયારૂપ છે. એ ભક્તિરસ સુસ્થાને છે, પણ માર્ગની બહાર નથી; એમ કર્તા પુરુષ માને છે. //રા
સિદ્ધનિવાસ લહે ભવિ સિદ્ધિ તેમાં શો પાડ તમારો? તો ઉપકાર તમારો લહીએ, અભવ્યસિદ્ધને તારો.
હો પ્રભુજી ! ઓ૦૩ અર્થ :- ભવ્યજીવોમાં યોગ્યતા હોવાથી તે મોક્ષે જઈ શકે છે. પણ તેમાં કંઈ તમારો ઉપકાર કહેવાય નહીં. તમારો ઉપકાર ક્યારે કહેવાય કે અભવ્ય જીવને પણ તમે મોક્ષ પમાડી શકો; તો ખરા ઉપકારી કહેવાઓ. હે પ્રભુજી ! આવા ઓલંભાથી કોપ કરશો મા.
ભાવાર્થ :- આ અનાદિ અનંત સંસારમાં જીવોના ઘણા પ્રકાર છે. તેમાં મુખ્ય બે પ્રકાર છે. એક ભવ્ય જીવો અને બીજા અભવ્ય જીવો. તેમાં ભવ્ય જીવોની ભવ્યતાની છાપ તો અનાદિકાળથી સિદ્ધ છે, તેથી ગમે તેવા સંજોગોમાં પણ તે અભવ્ય થવાના નથી, તેમજ અભવ્ય સ્વભાવવાળા જીવો પણ ભવ્ય થવાના નથી. આ બન્ને પ્રકારના સ્વભાવોનું પલટવાપણું નથી, એમ કેવળજ્ઞાની પ્રભુએ કહ્યું છે. આ બન્ને પ્રકારના જીવોમાં ભવ્ય જીવોને મોક્ષની યોગ્યતા છે. અનંતકાળમાં જે અનંત જીવો મોક્ષે ગયા છે, તે ભવ્ય જીવો ગયા છે. અને ભવિષ્યકાળમાં પણ ભવ્ય જીવો જ મોક્ષે જશે. અભવ્ય જીવોનો સ્વભાવ નહિ પલટાવાથી તેઓ મોક્ષે ગયા નથી અને જશે પણ નહિ. તેના માટે દ્રષ્ટાંત છે કે કોરડું મગ હોય તેને અગ્નિદ્વારા સીઝવવામાં આવે તો પણ તેનો કઠિન સ્વભાવ હોવાથી ગમે તેવા સંયોગોથી પણ તે સીઝી શકે નહીં. તેમ આ ગાથાના કર્તા પુરુષ કહે છે કે ભવ્ય જીવ મોક્ષે જાય તેમાં મુખ્યત્વે તેનો ભવ્ય સ્વભાવ કામ કરે છે. તો એમાં કાંઈ પ્રભુનો ઉપકાર કહેવાય નહીં. પણ અભવ્ય જીવોને તારે તો જરૂર ઉપકાર કર્યો કહેવાય. પણ આ વસ્તુ કદી બનતી નથી. અને બનશે પણ નહીં. છતાં ભક્તિભર્યા ઓલંભા, પ્રીતિ અને ભક્તિ વધારવાને માટે આ શબ્દોનો પ્રયોગ કરી કરવામાં આવ્યા છે. તેમાં કોઈ દોષ નથી. આવા વચનો નિશ્ચયનયથી નહીં પણ વ્યવહારનયથી શુદ્ધ આશયપણે ભક્તિરસથી કહેવાયા છે. વાસ્તવિક તો એમ જ છે કે ભવ્ય જીવ મોક્ષે જાય છે, અભવ્ય જીવ કદી પણ મુક્તિને