Bruhad Gujarat kosha Part 2

Author(s): Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board

Page 1263

હસ્ત-ઉદ્યોગ
જેવા હાથ, કૂણે।
અવયવ, કર, પાણિ, (૨) હાથીની સૂંઢ. (૩) ન. [સં.,પું.] આકાશીય તેરમું નક્ષત્ર, હાથિયા. (જ્ગ્યા., ખગેાળ.) હસ્તઉદ્યોગ પું. [સં., સંધિ વિના] હાથથી સિદ્ધ કરી શકાય તેવી વસ્તુના ઉત્પાદનની ક્રિયા, હાથ-કળા હસ્તક ના.યા. [સ.] ના હાથે, -ની દ્વારા, ના મારફત. (ર) -ની સત્તામાં, ના હવાલે, ના તાખે. (આ પ્રયાગ ગુ.માં ઊભા થયા છે.) [સુકામળ હાથ હસ્તક્રમલ(-ળ) પું. [સં.,ન.] કમળ હસ્ત-કલા(ળ) સી. [સં.] જએ ‘હસ્ત-ઉદ્યોગ.’ હસ્તક્રાર્ય ન. [સ.] હાથથી કરેલું કે કરાતું કામ, ‘મૅન્યુઅલ લેંબર' [હાથ-કસબ. (૨) હાથ-ચાલાકી હસ્ત-કૌશલ ન. [ä.] કામ કરવાની હાથની કુશળતા, હત-ક્રિયા શ્રી. [સં.] હાથથી કરવાપણું. (ર) હાથની કારીગરી. (૩) હસ્તરાષ [ગીરી, દખલ હસ્ત-ક્ષેપ પું. [સં.] વચ્ચે હાથ નાખવા એ. (૨) દખલહસ્ત-ગત વિ. [સં.] હાથમાં આવી રહેલું, (૨) સ્વાધીન, કામમાં આવી ગયેલું
હસ્ત-માણ વિ. [સં.] હાથથી પકડી શકાય કે લેવાય તેવું હસ્ત-ચેષ્ટા સ્રી. [સં.] હાથની હિલચાલ, હાથનું હલનચલન. (૨) શાર હસ્ત-તલ ન. [સં.] હથેળી
હસ્ત-દોષ પું, [સ.] હાથથી લખવામાં થયેલી ભલ, લખાણના રાય. (૨) હાથથી અકુદરતી રીતે વીર્યપાત કરવા એ, હાથ-સ, માસ્ટર-બૅશન’
હસ્ત-ધૂનન ન. [સં.] હાથ હલાવવાની ક્રિયા. (ર) મળતી વેળા સામ-સામે જમણા હાથની હથળી મેળવી કરાતા સ≠ાર, ‘À(૦)ક હૅન્ડ' હસ્ત-પત્ર હું., ન. [સં.,ન.], -ત્રિકા શ્રી. [સં.] હાથી લખેલું કે આપેલું ચાહથ આપવાનું કે વાંટવાનું ફરફરિયું, હૅન્ડ-બિલ' [કરવાની વિદ્યા હસ્ત-પહલથી શ્રી. [સં.] આંગળીએના સંકેતથી વાત-ચીત હુત-પાશ પું. [સં.] બે હાથથી સામાને બથમાં લઈ કબજે કરવાની ક્રિયા. (ર) હાથ-કડી ધાવા એ હસ્ત-પ્રક્ષાલન ન. [સં.] હથેળી ધાવાની ક્રિયા, હાથ હસ્ત-પ્રક્ષેપ પું. [સં.] દખલગીરી હસ્ત-પ્રત, તિ સી. [ + જુએ ‘પ્રત,-તિ.’] હાથથી લખેલી નવા જૂના ગ્રંથની નકલ, હાથ-પ્રત, પાંડુ-લિપિ,
‘મૅન્યુકિ’
હસ્ત-મિલન ન. [ä,] સામ-સામા હાથ મેળવવા એ હસ્ત-મેલા(-ળા)પ પું. [+જુએ મેલા(-ળા)પ.'], હસ્તમેળા હું + જએ મેળે....”] લગ્નસમયે વર-કન્યાના જમણા હાથ મેળવવા એ, પાણિ-ગ્રહણ, હાથેવાળા હસ્ત-મૈથુન ન. [સં.] હાથથી કૃત્રિમ રીતે વીર્ય-પાત કરવાની પ્રક્રિયા, મૂઠિયાં મારવાં એ, હાથરસની ક્રિયા, હસ્તઢાવ, માસ્ટર-બૅશન’ દિખાતી લીટી હસ્ત-રેખા શ્રી. [સં] હથેળીમાંની નાની મેાટી તે તે હસ્તરેખા-વિજ્ઞાનન. [સં.] હથેળીમાંની રેખા પરથી વરતારા કાઢવાની વિદ્યા, ‘પામિસ્ટ્રી’
Jain Education International_2010_04
૧૮
હસ્તાથવ ન. [સં.] જુએ હસ્ત-કૌશલ(૩).’ હસ્ત-લિખિત વિ. [સં.] હાથથી લખેલું, હૅન્ડ-રિટન' હસ્ત-લિપિ સ્ત્રી. [સં.] આંધળાં માટેનો અક્ષરાની ઉપસાવેલી આકૃતિઓવાળી લેખન-પદ્ધતિ હસ્ત-લેખ પું. [×.] હાથનું લખાણ. (ર) હાથનું બંધનાત્મક લખાણ, ‘બૅન્ડિ.' (૩) જએ ‘હાથ-પ્રત.’ હસ્ત-શિલ્પ ન. [સં.] હાથના કસબ હસ્ત-સામુદ્રિક ન., ૦ વિદ્યા સી., ૦ શાસ્ત્ર ન. [સં.] જુએ હસ્તરેખા-વિજ્ઞાન.’ [(ર) સહી, દસ્ક્રુત, મતું હસ્તાક્ષર કું.,બ.વ. [ + સં. અક્ષર,ન.] હાથથી લખેલા અક્ષર. હસ્તામલ ન. [+ સં. મામTM] હાથમાંનું આંબળાનું મૂળ હસ્તામલ-વત્ ક્રિ. [સં.] હાથમાંનું આખછું લેવું સહેલું પડે તેટલું નજીકનું તેમ સરળ હસ્તાલેખ હું.. -ખન ન. [ + સં. મòવ, વન] હાથથી ચીતરવા – હારવાની ક્રિયા, ‘ફ્રી-લૅન્ડડ્રોઇંગ’ હસ્તાંગુલિ, કા, -લી . [સં.] હાથની આંગળી હસ્તાંજલિ (હસ્તાજલિ) પું., સી. [+ સં. શ્ર-નહિ,પું.] એક હથેળી કે બે હથેળીના અંદર પ્રવાહી રહી શકે તેવા આકાર-ચાપવું અને ખેાખા હસ્તિચર્મ હસ્તિના-પુર
હહડા
. [સં.] હાર્થીનું ચામડું
.
[સં, ચાસ્તિન-પુ] કૌરવ પાંડવાની ગંગા નદી ઉપર આવેલી હતી તે પ્રાચીન નગરી. (સંજ્ઞા.) હસ્તિની ી. [સં.] હાથણી. (ર) કામ-શાસ્ત્ર પ્રમાણેની ચાર પ્રકારની સ્ત્રીઓમાંની જાડા મોટા શરીરવાળી સ્ક્રી હસ્તિ-વિજ્ઞાનન.,હસ્તિ-વેદ પું. [સં.] હાથીની જાતેા વગેરે આળખવાની વિદ્યા હસ્તિ-શાલા(-ળા) સ્ત્રી. [સં.] હાથી-ખાનું હસ્તિ-સ્નાન ન. [સં.] હાથીનું પાણીમાં નાહવું એ હસ્તી હું. [સં.] હાથી, ગજ, કુંજર, મેગળ હસ્તી 3 શ્રી. [સં. અસ્તિ ક્રિ. ઉપરથી] અસ્તિત્વ, હયાતી, હયાત સ્થિતિ. વિદ્યમાન-તા
હસ્તે ક્રિ.વિ. સં. + ગુ. ‘એ' ત્રી.વિ.,મ.] હસ્તક, દ્વારા (કઈ ચીજ વસ્તુ આપવામાં આવતાં લખતી વેળા હસ્તે ફલાણા ભાઈ એ રીતે પ્રયાગ.)
હસ્તાદક ન. [સં. દૂરસ્ત + ] કર્મકાંડ પ્રમાણેના હથેળીમાં પાણી લઈ સંકપ બાહયાને અંતે નીચે મુકાતું તે તે ફ્રા કરવા નિમિત્તનું પાણી. (૨) એ રીતે દાન લેનારના હાથમાં અપાતું પાણી
હસ્ત્યાયુવેંદ પું. [સ, ઘસ્પ્રિન્ + આયુર્વૈત, સમાસ] હાથીના રીગાનું નિદાન તેમજ ઉપચારની વિગત આપતું એ પ્રકારનું વૈદ્યક-શાસ્ત્ર, હસ્તિ-વિજ્ઞાન
હસ્ત્યારહ પું. [સં. હસ્તિન્ + આ-રોદ, સમાસમાં] હાથીના સવાર (એ ‘મહાવત' પણ હોય તેમ ‘યાક્રો' પણ હોય.) હું હું હું ક્રિ.વિ., ક્રે.મ. [રવા.] હાસ્યના અવાજ થાય એમ કે એવા ઉદ્ગાર
હુન્હા કે.×. [સં.] અહા, અરે, અહા હુહા છું. બેસવાની જગ્યા
હહતા હું. ‘હ' વર્લ્ડ. (૨) ‘હ’ ઉચ્ચાર