Bruhad Gujarat kosha Part 2

Author(s): Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board

Page 1288

હું યત
હૈયત સ્ત્રી. [અર. હત્] ખગોળ-વિદ્યા હુંયંગલ, -વીન ન. [સં.] નવ-નીત, માખણ હૈયા-ઉકેલત (-૫) સી. [જ ની મેળે પડતી સૂઝ, આત્મ-સર્જ
[ધીરજ
હૈયા-ફૂટ (૨૫) સી. [જુએ હૈયા-ગોળા છું. જિઆ હયું' + લઈ હૃદયમાં થતા ગ્રંથારા [નાસીપાસ થવું હૈયાટવું અ.ક્રિ. [જુએ હૈયું' દ્વારા.] હિંમત હારી જવી, હૈયા-તા.૧ (-ડય) ી. [જુએ હૈયું' + ‘તાડવું.’] (લા.) જુએ ‘ચા-કટ.’ તવું, સખત મહેનતનું હૈયા-તા.૨ વિ. [+ જુએ ‘તાડવું.’] (લા.) હૈયું તેાડી નાખે હૈયાન્દૂબળું વિ. [જ હૈયું' + ‘દૂબળું.'] (લા.) મેળા હૃદયનું, ઢીલું. (૨) કંજૂસ, લેાલી યા-ધરપત (૫) સી. [જુએ હૈયું' + ધરપત.'] (લા.) યા-ધારણ (-૫) સી. [જુએ હૈયું' + ‘ધારવું’+ ગુ. ‘અણ' કૃ.પ્ર.] મનનું નિશ્ચિંતપણું. (૨) અંતરથી સંતાષ થવા એ. (૩) ખામેડી, સમૂદ્રી, (૪) ખાતરી હૈયાનાટ ક્રિ.વિ. [જ઼હયું'+ કાટવું.'] (લા.) હ્રદય ફાટી જાય એવી રીતે, છાતી ફાર્ટી ાય એમ, છાતી-ાટ હૈયાનૂક વિ. [જુઓ ‘હૈયું’ + ‘ફૂટવું’ + ગુ. ‘*'કૃ×.] (લા.) ‘ભુલકણું.' (૨) કાચા કાનનું. (૩) માઁ, એવસૂક હૈયા-બળાપા પું. [જ ‘હૈયું’ + બળાપો.'], હૈયા-બાળ (ન્યૂ) સી. [+ જએ બાળવું.'] (લા.) હૃદયમાં પ્રબળ ચિંતા થવી એ, ભારે પ્રબળ મૂંઝવણ, હૈયાના ઉકળાટ યા-ખાલ પું. [જુએ 'હૈયું' + ‘ખેલ,'] હ્રદયના ખરા ભાવના શબ્દ, લાગણી ભરેલા શબ્દ [દિલના પ્રેમ હૈયા-ભાવ પું, જિએ ‘હૈયું” + સં.] હૃદયની લાગણી, હૈયા-મેલું વિ. [જ હૈયું'+ મેલું.'] (લા.) કપર્ટી. (૨) ઈkખાર, દ્વેષીલું, દેખું
તૈયારખી વિ., સ્રી. [જુએ ‘હેયા-રખું’ + ઈ ’ સ્ક્રીપ્રત્યય.] (લા.) છાતી જેટલા ઊંચા કહેરા કે વંડા હુંયા-રખું વિ. જઆ હૈયું' +‘રાખવું’+ગુ, ‘'કૃ.પ્ર.] (લા.) નતની પૂરી સંભાળ રાખનારું, તને જોખમમાં ન જવા દેનારું [આશ્ર્વાસન, દિલાસે તૈયારી શ્રી. [જએ ‘હૈયું' દ્વારા.] (લા.) ધીરજ. (૨) હું ચા-ભરાળ શ્રી. [જએ ‘હૈયું’+ ‘વરાળ.’] (લા.) હ્રદયના બખાળા, ક્રોધના ઉકળાટ, અંતરની બળતરા, હૈયા-બળાપા હૈયા-શગઢી જુએ ચા-સગડી.’
હૈયા-શસ્ય ન. [જુએ ‘હૈયું' + સં.] જએ ‘હ્રદય-શય.’ હૈયાન્તાક હું. જિઆ હૈયું'+સં.] (લા.) જુએ હૈયા
ગળાપા.’
૨૩૨૩
Jain Education International_2010_04
હૈયું’+ ‘ઉકેલત.”] તા
મિનની ભારે ચિંતા
હૈયું' +ટવું.'] (લા.) ગાળા.’] (લા.) ચિંતાને
હૈયા-સ(-શ)ગઢી સ્ત્રી. [જુએ ‘હૈયું’ + સ(-શ)ગડી.’] (લા.)
હૃદયને સળગાવી દે તેવી પરિસ્થિતિ હૈચા-શૂન્ય વિ. [જુએ હૈયું' + સં.], હૈયા-સૂનું વિ.
[+ જએ સૂનું.’] મૂઢ. (ર) નિષ્ઠુર. (૩) હૈયાă હૈયાહાર વિ. [જુએ હૈયું' + સં.] (લા.) અત્યંત વહાલું હૈયા હે પું. [જ હૈયું' + હેડૉ.’] અંતરના અનુ-રાગ,
હો
દિલની લાગણી
જિએ હૈયા-બળાપા.’ હૈયા-હાથી (-ઢાળી) સ્ત્રી. [જુએ ‘હૈયું’ ‘હેળી.’] (લા.) હૈયાળું વિ. [જુએ ‘હૈયું’+ ગુ. ‘આછું’ ત.પ્ર.] હૈયાવાળું, પ્રેમાળ. (૨) મખ્ત દિલનું
હૈયું
ન. [સં. વથ ->પ્રા. દિગ-] હૃદય,ંડું, ચિત્ત, મન, અંત:કરણ, ૨ (ચા.) યાદશક્તિ, સ્મરણ-શક્તિ, સ્મૃતિ. ૩ ઘંટીના ખીલ ડાની અણીને ફરતા નીચેના પડના ઊપસેલા ભાગ. [-યા ઉપર રાખવું(-ઉપ૨થ-) (૬.પ્ર.) સંભાળ લેવી, યાના લાળા (ફ્.પ્ર.) મનની બળતરા. -યાની હાળી (હાળી) (૩.પ્ર.) અંતરનેા પ્રબળ ઉકળાટ, મનનું દુઃખ. -યાનું કઠણ (રૂ.પ્ર.) દુઃખ સહન કરવાની શક્તિવાળું.
(૨) ક્રૂર, ઘાતકી. -યાનું ફુટથું (૩.પ્ર.) જુએ ‘હૈયા-કું હું.' -યાનું ચોર,-યાનુ મેલું (રૂ.પ્ર.) સામાને મન ન જાણવા કે તેનું, મીઠું યાનું સાજુ (રૂ.પ્ર.) કાઈની જાળમાં ન ફસાય તેવું, પલ્લું. યાનું સૂનું (રૂ.પ્ર.) જ ‘હૃદય
શૂન્ય.’ 1.' યાનેા હાર (રૂ.પ્ર.) ખૂબ જ વહાલું. યામાં અંગારા ઊઠવા (-અગારા-) (રૂ.પ્ર.) મનમાં પ્રબળ વેદના થવી. -યામાં કાતરી રાખવું (૩.પ્ર.) ખાખર યાદ રાખવું. -યામાં ગજની કાલી (રૂ.પ્ર.) પ્રબળ શત્રુ-તા. ન્યામાં શેખલા હેાવા (૩.પ્ર.) વાત ખાનગી રાખી ન શકાવી. -યામાં ઘાલવું (૩.પ્ર.) વહાલ કરવું. ન્યામાં હાળી (-હાળી-) (રૂ.પ્ર.) મનની બળતરા. ૰કબૂલ ન કરવું (૩.પ્ર.) વિશ્વાસ ન બેસવે. • ખાલી કરવું, ૦ ઢાલવું (રૂ,પ્ર.) મનની ખખી વાત કહી દેવી. છેતરી સૂકવું (પ્ર.) પાકે પાક મૂકી રાખું, છટાનું હિમ હોવું (૩.પ્ર.) તદ્દન નિરાંત હોવી. ॰ પઢવું (રૂ.પ્ર.) નાસીપાસ થયું. ॰ ફાટવું (૩.પ્ર.) દિલને સખત આધાત થવા. • ફૂટી જવું (૩.પ્ર.) કશું યાદ ન રહેવું. (૨) કશી ગમ ન પડવી. ૦ ભરાઈ આવવું (રૂ.પ્ર.) રડવું આવવું, ॰રીહું થવું (ર.પ્ર.) સુખ-દુઃખ વગેરેથી ઘડાઈ જવું, ॰ હાથ રાખવું (-હાથ્ય-) (રૂ.પ્ર.) ધરપત રાખવી, ધીરજ ધરવી, ખામેરા પડવી. . હાથમાં ન રહેવું (રેઃવું) પણું વહાલ ઊપજવું. (૨) રા-કકલાણ કરી મૂકવું. હેઠે બેસવું (-બેસવું) (૩.પ્ર.) નિરાંત થવી, શાંતિ થવી. -ચૈ ચઢી(-ઢી) આવવું (૩.પ્ર.) યાદ આવવું. -યે દાખવું (રૂ.પ્ર.) વહાલથી ભેટવું, ચે ધરવું (રૂ.પ્ર.) સમઝવું. યે એસવું (-બૅસવું) (રૂ પ્ર.) સમઝાયું, "ચે હાથ મુકાવવા (કે રખાવવે) (૩.પ્ર.) હિંમત રખાવવી. -ચૈ હાથ રહેવા (વા) (૩.પ્ર.) ખીરજ ટેકવી, હિંમત રહેવી. -ચે હાથ રાખવા (રૂ.પ્ર.) ધીરજ રાખવી, હિંમત રાખવી. -ચે હૈયું દખાવું (કે ભીંસાવું) (રૂ.પ્ર.) સખત ગિરી હોવી] હેરા પું. [અર. 'ચા હુશેન'નું લાધવ} (લા.) નકામી ધાંધલના અવાજ. [ફુટવા (રૂ પ્ર.) નકાર્યાં વાતમાં સમય
ગાળવે]
હૈહય હું. [સં] યાદવાની એક પ્રાચીન શાખા કે જેની સારુકચ્છ (ભરૂચના) પ્રદેશની માહિષ્મતીમાં રાજધાની હતી. (સંજ્ઞા.)
હા ૩.પ્ર. [સં.] જુએ ‘હે.' (૨) ખાતરીના અર્થ આપતા