Bhojan Vyavahar tya Kanya Vyavahar athva Roti tya Beti

Author(s): Keshavlal Motilal
Publisher: Gujarat Varnacular Society Ahmedabad

Page 49

કરી, વિદ્યાભ્યાસ કરી લેકોને ઉપદેશ કરવાનું કામ, રાજ્ય વ્યવસ્થા કરવાનું કામ, દગાનીની જરૂરી વસ્તુઓ ઉપાર્જન કરવાનું તથા પૂરી પાડવાનું કામ, અને છેવટે તમામ જાતના હલકા–ચાકરીના–ધંધા કરવાનું કામ, એ ચાર વર્ગ પાડયા; ને તે દરેક કામ કરનાર વર્ગનું જુદુ
જુદુ નામ પાડયું; એટલે બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શુદ્ર. “બ્રાહ્મણ શબ્દનો અર્થ ધાતુ અન્વયે બ્રહ્મ-ઇશ્વર–ને જાણનાર થાય છે, એટલે વિધાના સાધનથી મેળવેલા જ્ઞાનવડે જગકર્તાને ખરી રીતે જાણનાર અને બીજાઓને ઓળખાણ કરાવનારા તે બ્રાહ્મણક્ષત્રિય શબ્દનો અર્થ “બાહુથી રક્ષણ કરનાર એ થાય છે, એટલે રૈયતનું રક્ષણ કરવાને– રાજ્યને–ધંધો કરનારા તે ક્ષત્રિય, વૈશ્યને અર્થ ગ્રહસ્થ થાય છે,
એટલે ગ્રહસ્થાશ્રમના સંબંધના ધંધા કરનારા તે વૈશ્ય; અને “શૂદ્ર ને અર્થ હલકુ થાય છે, એટલે ચાકરીને હલકો ધંધો કરનારા તે શુદ્ધ ઠર્યા. એ પ્રમાણે ગુણ તથા કર્મ-વ્યવહારિક કાર્યને અનુસરી ચાર ભેદ થયા. એ વ્યવસ્થા આર્યપ્રજાના સુધારાના ઘણું કાળસુધી ચાલુ રહી. કાળે કરીને એ ચાર ભેદ સબળ થતા ગયા ને વ્યવહારિક કા
નાજ હતા તેને બદલે સંસારિક સ્થિતિના ગણાવા લાગ્યા. એ અરસામાં જુદા જુદા વર્ગોના કદર વિનાના મિશ્રણથી કેટલાક એ ચારથી હલકા વર્ગો ઉત્પન્ન થયા, ને તેઓની જુદી જુદી જાતે બંધાઈ. “જાતિ કે “જાત' શબ્દમાં જન્મ ધાતુ છે, એટલે એ વર્ગે જન્મના આધારથી બંધાયા જણાય છે. મનુસ્મૃતિમાં જાતિ શબ્દ વાપરેલો છે, ને ચાર મુખ્ય ના સિવાય બીજી જાતિઓ ગણાવેલી છે એ આપણે જોયું.
બ્રાહ્મણ વર્ગ વિદ્યાના પરિબળથી સૌથી ઉંચે અને માનસિક સત્તાધારી ગણાવા લાગે. ક્ષત્રિયોના હાથમાં રાજ્યસત્તાની દોરી તેથી તેઓ વાસ્તવિક સત્તાધારી થયા. એ પ્રમાણે બે સત્તાઓ જુદા જુદા