________________ ભારતીય દર્શનોમાં પરિણામવાદ 57 આમ આ આચાયોંએ અન્ય દર્શનોના એકાન્તિક સિદ્ધાન્તોની મર્યાદા દર્શાવી વ્યાપક અને અખિલાઈભરી દૃષ્ટિથી પોતાનો પરિણામવાદ સુદઢ રીતે સ્થાપિત કર્યો છે. દ્રવ્ય અને પર્યાયો ભિન્ન પણ છે અને અભિન્ન પણ છે. પણ નિતાન્ત ભિન્ન કે અભિન્ન નથી. બંને ભિન્ન છે, કારણ કે તે બે છે. પણ અભિન્ન પણ છે. કારણે એકના અભાવમાં બીજો રહી શકતો નથી. જો અનુભવના આધારે અભેદ સ્વીકારવાનો હોય તો તે જ અનુભવના આધારે ભેદને પણ સ્વીકારવો જોઈએ અર્થાત્ ખંડદર્શનથી પૂર્ણ સત્ય પ્રાપ્ત થતું નથી. સ્વમતના અતિશય આગ્રહને કારણે દર્શનોમાં આંશિક સત્ય જ પ્રદર્શિત થતું રહ્યું છે. અનેકાન્તવાદ દ્વારા જૈનદર્શને તેમનું અખંડ દર્શનમાં રૂપાંતર કર્યું છે. ડૉ. એસ.મુકરજી લખે છે - "The compartmental way of looking at things leads to the affirrmation of one and to the negation of the other. Since it concentrates on one and ignores the others. The besetting sin of philosophers has been the habit to put the telescope upon the blind eye and then to deduce that the other aspect is not real. The Jain philosopher voices the necessity of using both the eyes and of seeing the obverse of the coin of reality."18 નોંધ: 2. 3. 4. 5. આગમ વગેરે ગ્રંથોના નામ અને વિગતો માટે જુઓ : The Samkhya-Yoga and the Jain Theories of Parinama, Dr. Indukala Zhaveri p. 83-90 તત્ત્વાર્થસૂત્ર, પૃ.૧૧ षड्दर्शन समुच्चय, 49 सर्वदर्शन टीका - आर्हतदर्शन સ.., સંપા. ડૉ.સોલોમન, પૃ.૧૦૦ પર્શ રબ્ધ વર્ણવન્ત : પુતિઃ | - તાતૂ. ૬ર૪ પં. સુખલાલજી તત્ત્વા સૂ. પૃ. 239-40 paul Samkhya-Yoga and Jain theories of Parinama, Dr. Indukala Zaveri, p.p.145-146
