Agam Satik Part 35 Pindniryukti Aadi Sutra Gujarati Anuwad

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 19

મૂલ-૧
૨૦
પિંડનિર્યુક્તિ-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ
આહારશદ્ધિનો પ્રક્રમ હોવાથી આહારરૂપ જ દ્રવ્યપિંડ કહેવાશે. તેથી તે આહારરૂપ પિંડનો વિષય હોવાથી પહેલાં ઉદ્ગમ કહેવો જોઈએ. ઉદ્ગમ એટલે ઉત્પત્તિ. અહીં ઉગમ શબ્દથી ઉદ્ગમમાં રહેલા દોષો કહેવાય છે. કેમકે અહીં તેવી વિવક્ષા છે. ઉદ્ગમનો ભાવાર્થ આ રીતે –
- ૧) ઉદ્ગમમાં રહેલા આધાકમદિક દોષ કહેવા લાયક છે. (૨) પછી ઉપાયણ તે ઉત્પાદના. ઘાબિવાદિ ભેદો વડે પિંડની પ્રાપ્તિ કરવી છે, તે કહેવા લાયક છે. ઉદગમ પછી ઉત્પાદના દોષો કહેવા લાયક છે. (૩) ત્યારપછી એષણા - શોધવું તે એષણા. તે એષણા ત્રણ પ્રકારે છે – ગવેષણા એષણા, ગ્રહણ એષણા, ગ્રાસ એષણા.
(૧) ગવેષણા - ગવેષણને વિશે જ એષણા - અભિલાષા છે. આ પ્રમાણે જ (૨) ગ્રહણેષણા, (3) ગ્રામૈષણા પણ જાણી લેવા.
તેમાં ગવેષણાનો વિષય ઉદ્ગમ અને ઉત્પાદના છે, તેથી તે બેના ગ્રહણ કરવાથી જ ગવેષણ એષણા ગ્રહણ કરેલી જાણવી. ગ્રામૈષણા આહાર કરવાના વિષયવાળી છે. તેથી સંયોજનાદિના ગ્રહણ વડે તે ગ્રહણ કરશે, તેથી અહીં શેષ રહેવા થકી એષણા શબ્દ કરીને ગ્રહઔષણા ગ્રહણ કરી છે ગ્રહઔષણાના ગ્રહણ કરવા વડે ગ્રહષણાના દોષો જાણવા. ભાવાર્થ એ કે – ઉત્પાદન દોષ પછી, ગ્રહમૈષણામાં રહેલ શંકિત, મછિતાદિ દોષો કહેવા.
(૪) ત્યારપછી સંયોજના, સંયોગ કરવો તે સંયોજના. જિલૅન્દ્રિયની લોલુપતાને લીધે રસ ઉત્પન્ન કરવા માટે લાપશી આદિને ખાંડ આદિની સાથે મેળવવા તે. આ સંયોજના દ્રવ્ય અને ભાવથી બે ભેદે છે. (૫) ત્યારપછી પ્રમાણ - કોળીયાની સંખ્યારૂપ કહેવું. અહીં = શબ્દ સમુચ્ચય અર્થમાં છે તે ભિન્ન ક્રમવાળો હોવાથી #RUT શબ્દ પછી જાણવો.
(૬,૭) અંગાર દોષ અને ધૂમ દોષ. જે પ્રમાણે થાય છે તે પ્રમાણે કહેવા. (૮) કારણ - જે કારણો વડે મતિઓના આહાર ગ્રહણ કરાય છે તે.
આ પ્રમાણે આ પિંડનિયતિ - પિp3ષણા નિર્યુક્તિ આઠ ભેદે છે. એટલે કે આઠ અધિકારોએ કરીને ચેલી છે.
[શંકા આ આઠે અધિકારો કોઈ સંબંધ વિશેષથી છે કે યથાકથંચિત્ ?
[સમાધાન] વિશેષ પ્રકારના સંબંધે કરીને જ આ આઠે પ્રકારો આવેલા છે તે આ રીતે- પિકૅષણા અધ્યયનની નિયુક્તિ આરંભી છે, તેમાં પિંડોષણા અધ્યયનના ચાર અનુયોગદ્વાર - ઉપકમ, નિક્ષેપ, અનુગમ, નય. તેમાં નામ નિપજ્ઞ નિફોપામાં ‘પિંડ-એષણા' અધ્યયન એ નામ. તેથી પિંડ અને અધ્યયન, બે શબ્દની વ્યાખ્યા કરવી જોઈએ. ‘અધ્યયન’ શબ્દની વ્યાખ્યા પહેલાં દ્રુમપુપિકા અધ્યયનમાં કહેલ છે. અહીં માત્ર “પિંડ’ શબ્દની વ્યાખ્યા.
પછી એષણા શબ્દની વ્યાખ્યા કરવી. એષણા તો ગવેષણા, ગ્રહઔષણા અને
ગ્રાસૌપણા એ ત્રણ પ્રકારે છે. તે ગવેષણ-એષણાદિ ઉદ્ગમ આદિ વિષયવાળી છે, તેથી કહેવા યોગ્ય છે. માટે પિંડાદિ આઠ ભેદ છે.
પહેલાં ‘પિંડ’ શબ્દની વ્યાખ્યા. તે તત્વ, ભેદ અને પર્યાય એમ ત્રણ પ્રકારે છે. પહેલાં “પિંડ’ શબ્દના પર્યાયોને કહે છે –
• મૂળ-૨ :
પિંડ, નિકાય, સમૂહ, સંપિંડન, પિંડના, સમવાય, સમવસરણ, નિયમ, ઉપચય, જય, યુગ્મ અને રાશિ. એ પિંjશબદના પર્યાયિો છે.
• વિવેચન-૨ :
સામાન્યથી આ પિંડ શબ્દના પર્યાયો છે, વિશેષથી કોઈ અર્થને વિશે રૂઢ છે. તેમાં (૧) પિંડ - ગોળનો પિંડો, આદિ રૂપ સંઘાતમાં રૂઢ છે. (૨) નિકાય-ભિક્ષુકાદિ સમૂહ, (૩) સમૂહ - મનુષ્યાદિનો સમુદાય, (૪) સંપિંડન - સેવ આદિ, તથા ખંડપાક આદિનો પરસ્પર સમ્યક્ સંયોગ, (૫) પિંડના - મળવા માગના સંયોગમાં રૂઢ, (૬) સમવાય - વણિકાદિનો સંઘાત, (૩) સમવસરણ - તીર્થકરની દેવ, મનુષ્યાદિની પર્મદા, (૮) નિચય - સુવાદિનો સંઘાત, (૯) ઉપચય - પ્રથમની અવસ્થા થકી મોટા થયેલા, (૧૦) ચય - ઇંટોની રચના વિશેષ, (૧૧) યુગ્મ - બે પદાર્થનો સંઘાત, (૧૨) સશિ - સોપારીનો સમૂહ. * * * * *
સામાન્યથી સર્વ પિંડાદિ શબ્દો એકાર્યક છે. પિંડના પર્યાયો કહ્યા. હવે તેના ભેદોની વ્યાખ્યા - • મૂળ-3 :
પિંડનો નિક્ષેપ ચાર પ્રકારે અથવા છ પ્રકારે કરવા લાયક છે. એ પ્રમાણે નિપ કરીને પછી પિંડની પ્રરૂપણા કરવા લાયક છે.
• વિવેચન-3 :
પિંડનો નામ આદિ નિક્ષેપ ચાર પ્રકારે છે. અથવા છ પ્રકારે કરવા લાયક છે. • x • x• અહીં જે વસ્તુને વિશે સમ્યક પ્રકારે વિસ્તારથી નિક્ષેપ જાણવામાં ન હોય અથવા જાણ્યાં છતાં વિસ્મરણને પામ્યો હોય ત્યાં પણ નામાદિ ચાર ભેદે તિક્ષેપ અવશ્ય કQો -x-x - જો છ પ્રકારનો નિક્ષેપ સમ્યક પ્રકારે જાણેલો હોય, જાણીને વિસ્મરણ ન પામ્યો હોય તો છ પ્રકારનો નિક્ષેપ કરવો. અન્યથા ચાર પ્રકારનો નિક્ષેપ અવશ્ય કરવો.
એ પ્રમાણે નિફ્લોપ કરીને તે પિંડની પ્રરૂપણા કરવી.
નામાદિ ભેદના સ્થાપન વડે વ્યાખ્યાનું ફળ એ કે – વિવક્ષિત શબ્દ વડે કથનીય પદાર્થોને તેના સ્વરૂપ પ્રમાણે છૂટા છૂટા દેખાડીને પછી નામાદિમાંથી જે કોઈ વડે પ્રયોજન હોય તેનો યુતિપૂર્વક અધિકાર કરવો, બાકીનાનો ત્યાગ કરવો. • x • અહીં જે ચાર કે છ પ્રકારે નિક્ષેપનું કહ્યું. તેમાં તેનું સ્વરૂપ દેખાડ્યા વિના તેને જાણવાને શિષ્યો સ્વયં સમર્થ ન થાય, તેથી તેનું સ્વરૂપ અવશ્ય દેખાડવું જોઈએ. છ