Book Title: Agam Satik Part 35 Pindniryukti Aadi Sutra Gujarati Anuwad
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
View full book text
________________
મૂલ-૬૬૩ થી ૬૯૬
૧૯
છે - પાણીનો એક ભાગ અને ભોજનના બે ભાગ અવસ્થિત છે. બાકીના બળે ભાગ વધે છે અથવા ઘટે છે. જેમકે શીતકાળમાં ભોજનના અને ઉણકાળમાં પાણીના બે ભાગ વધે. o ગાથાર્થ કહેલ છે. વિશેષ આ • આહાર વિષયક પહેલો અને બીજો ભાગ, પાણી વિષયક પાંચમો ભાગ, વાયના સંચાર માટેનો છો ભાણ તે ચારે અવસ્થિત છે. એટલે કદાપિ ન હોય તેમ નથી.
o હવે સાંગાર અને સાધૂમ દ્વાર કહે છે – • મૂલ-૬૯૭ થી ૩૦૨ -
[૬૯] મૂછવાળો થઈને જે આહાર કરે તે સાંગાર હોય છે અને નિંદતો એવો તે આહાર કરે તે સધૂમ હોય છે. - [૬૮] - અંગારપણાને ન પામેલ અને સળગતું એવું જે ઉંધન તે સધૂમ છે અને તે જ બળી ગયેલ ઇંધણ ધૂમ થતાં તે અંગાર કહેવાય છે. - ૬િ૯૯] • પાસુકાહારનું ભોજન કરતો એવો પણ રાગરૂપી અગિન વડે અતિ પ્રદીપ્ત થયેલ મનુષ્ય ચરણરૂપી ઇંધનને તતકાળ બોલા અંગારની જેવું કરે છે. - [soo] - દીપતો એવા હેવરૂપી અગિન પણ
જ્યાં સુધી પીતિરૂપ ધૂમ વડે ધૂમિત એવું ચાસ્ત્રિ અંગાર મત્ર જેવું ન થાય ત્યાં સુધી બાળે છે. - [bo] - રાગ વડે સાંગાર અને તેલ વડે સધૂમ ભોજન જાણવું. રીતે ભોજનવિધિમાં ૪૬- દોષો થયા. - [eo] તપસ્વી - (સાધુ) સાંગર અને સધુમ આહારને કરે છે, તે પણ ધ્યાન અને અધ્યયન નિમિત્તે કરે. આ પ્રવચનનો ઉપદેશ છે.
વિવેચન-૬૯૭ થી ૩૦૨ -
ગાચાર્ય કહ્યો છે. વૃત્તિમાં કહેલ અન્ય વિશેષતા માત્ર નોંધીએ છીએ – સાંગાર દોષયુક્ત ભોજન - તે ભોજનમાં રહેલ વિશેષ ગંધ અને સના આસ્વાદના વશ મૂછ ઉત્પન્ન થઈ હોય તેવો તે ભોજનની પ્રશંસા કરતો આહાર કરે છે અને સઘમ દોષવાળો આહાર - તેમાં રહેલા વિરૂ૫ રસ અને ગંધના આસ્વાદથી વ્યલિક યિતવાળો તે ભોજનની નિંદા કરતો વાપરે.
અંગાર દોષ બે ભેદે – દ્રવ્યથી અને ભાવથી. દ્રવ્ય - અગ્નિથી બળેલા લાકડા. ભાવ - રાગરૂપ અગ્નિથી બલેલ ચાત્રિરૂપી ઇંધન. ધૂમ પણ બે ભેદે - દ્રવ્યથી તે અર્ધ બળેલા કાષ્ઠનો ધૂમ, ભાવથી - દ્વેષરૂપી અગ્નિથી બળતા ચરણરૂપી. ઇંધણનો જે નિંદારૂપ કલુભાવ.
અંગાર અને ધૂમનું લક્ષણ ગાથામાં કહ્યું. વિશેષ એટલું જ કે - રાત્રિરૂપી ઇંધણ ગરૂ૫ અગ્નિ વડે બળી જતાં અંગારરૂપ કહેવાય અને હેપરૂપી અગ્નિ વડે બળતું ચાત્રિરૂપી ઇંધણ સધૂમ કહેવાય. તે જ વાત ગાથા-૬૯ અને 900માં પણ કહેલ છે. તે ગાથાર્થ સ્પષ્ટ જ છે. તેના વડે સિદ્ધ થયું કે રાગ વડે ધમધમતાનું જે ભોજન તે સાંગાર જાણવું. કેમકે તેથી ચામિરૂપી ઇંધણ સાંગાર થઈ જાય છે. દ્વેષ વડે ધમધમતાનું જે ભોજન તે સધૂમ જાણવું. કેમકે નિંદાત્મક કલુષપણારૂપ ધૂમ વડે
૧૮૦
પિંડનિર્યુક્તિ-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ મિશ્ર છે. આ રીતે કુલ ૪૬ દોષો કહ્યા. હવે સાધુના ઉદ્દેશીને કહે છે કે - તપસ્વી સાધુ આવા રાગદ્વેષને છોડીને આહાર કરે. તે પણ કારણ વિના ન કરે, પણ શુભધ્યાન અને અધ્યયન નિમિતે કરે. • હવે કારણ દ્વાર -
• મૂલ-903 થી ૩૦૬ -
[pos] છ કારણે સાધુ આહાર કરવા છતાં ધર્મ આચરે છે અને છ કારણે આહાર વિના નિર્વાહને પામતો પણ ધમને આચરે છે. - [eo] - છ કારણો - વેદના શાંતિ માટે વૈયાવચ્ચ, ઈયપને માટે, સંયમ, પ્રાણ ધારણાર્થે ધમચિંતાર્થે આહાર કરે. [so૫ - સુધા સમાન વેદના નથી, તેને શમાવવા ભોજન રે, ભુખ્યો વૈયાવચ્ચ ન કરી શકે માટે આહાર કરે. [bo] - ઈર્યા ન શોધી શકે, પેક્ષાદિ સંયમ ન કરી શકે, બળ હાનિ પામે, ગુણન અને અનપેક્ષામાં અસમર્થ થાય છે..
વિવેચન-૩૦૩ થી ૩૦૬ :
ગાથાર્થ કહેલ જ છે, વૃત્તિમાં કિંચિત વિશેષ જે છે, તેનું જ કથન કરીએ છીએ - આહાર કરવાના છ કારણોનું કથન કરે છે - (૧) ક્ષુધા વેદનાનું ઉપશમન કરવા માટે, (૨) આચાર્યાદિનું વૈયાવચ્ચ કરવા માટે, (3) ઈયપિથના સંશોધનને માટે, (૪) પ્રેક્ષા આદિ સંયમ નિમિતે, (૫) પ્રાણને ધારણ કરવા માટે, (3) ધર્મ ચિંતાની વૃદ્ધિને માટે. આ જ વાતને આગળ ગાયા ૩૦૫ અને ૭૦૬માં વિસ્તારે છે :સુધા - ભુખ જેવી કોઈ વેદના નથી. કેમકે કહ્યું છે કે - X - X •x - આહાર હિત પ્રાણીને સર્વ દુઃખો સમીપપણાને આપે છે. તેથી સુધાવેદનાને શાંત કરવા માટે ભોજન કરવું જોઈએ. વળી ભુખ્યો વૈયાવચ્ચ ન કરી શકે કેમકે કહ્યું છે કે- આહાર રહિત પ્રાણીનું બળ ગળી જાય છે, ઉત્સાહ નાશ પામે છે, બધાં વ્યાપારો શિથીલ થાય છે, સત્ય નાશ પામે છે અને અરતિ વૃદ્ધિ પામે છે. તેથી વૈયાવચ્ચાર્યે ભોજન કરવું જોઈએ. ક્ષધાd એવો પ્રેક્ષાદિ સંયમ પાળવા સમર્થ ન થાય. તેથી સંયમની વૃદ્ધિ માટે ભોજન કરવું તથા બળ-પ્રાણ, તે ભુખ્યાના હાનિ પામે છે અને ગ્રંથનું પરાવર્તન તથા ચિંતવન પણ ભૂખ્યાથી થતું નથી, તેથી આ છ કારણે તે લીધે ભોજન કરવું જોઈએ. આમાંના કોઈ એક કારણે પણ આહાર કરતો સાધુ ધર્મનું ઉલ્લંઘન કરતો નથી.
• મૂલ-૩૦ થી ૦૧૦ :
[eo] અથવા સાધુ છ સ્થાન વડે આહાર ન કરે. પછી પાછલી વયમાં આત્માને ખપાવીને આહારનો ત્યાગ કરે. - [so૮ ભોજનની આ છે કારણો છે – (૧) આતંકમાં, (૨ ઉપસર્ગ થાય તેને સહન કરવા તે, (૩) બહાચર્યની ગુપ્તિમાં, (૪) પાણીદયાને માટે, (૫) તપ માટે, (૬) શરીરત્યાગ માટે. [૩૦૯,૭૧૦]
આતંક એટલે વર આદિ, રાજ અને સ્વજનાદિના ઉપસર્ગ. બહોવાને પાળવા માટે, વર્ષ આદિ થાય ત્યારે પાણીદવા માટે, ઉપવાસથી છ માસી સુધીના તપને માટે, શરીરના વિચ્છેદન માટે આહાર ત્યાગ કરે.
