Agam Satik Part 35 Pindniryukti Aadi Sutra Gujarati Anuwad

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 31

મૂલ-૭૦ થી ૩
પરસ્પર મળવું થતું નથી, તેમજ કાળમાં તો સંખ્યાનું ઘણાંપણું ઘટતું નથી. • x - x - x • આ આક્ષેપનું નિવારણ કરતાં કહે છે -
[૧] જો મૂર્તિમાન દ્રવ્યમાં પરસ્પર ભળી જવા થકી તથા બે વગેરે સંખ્યાના સંભવ થકી પિંડ એવા શબ્દનું કહેવું ઘટે છે. તો તે પિંડ એવા શબ્દનું કથન અમૂર્ત એવા પણ ફોગના પ્રદેશો અને કાળના સમયોને વિશે ઘટે છે. કેમકે તેમાં પણ પિંડ શબ્દની પ્રવૃત્તિનું કારણ જે પરસ્પરાનું બંધ અને સંખ્યા બાહુલ્ય સંભવે છે. તે આ રીતે - | સર્વે ક્ષોત્રના પ્રદેશો પરસ્પર નિરંતર૫ણારૂપ સંબંધે કરીને સહિત રહેલા છે, તેથી જેમ પરમાણુથી બનાવેલા ચતુરસાદિ ધનમાં પરસ્પર નિરંતરપણારૂપ અનુવેધથી, અને સંખ્યાના બહોળાપણાથી પિંડ એવું કથન પ્રવર્તે છે તેમ ક્ષેત્રના પ્રદેશોમાં પણ પ્રવર્તતો પિંડ શબ્દ અવિરુદ્ધ છે. કેમકે તેમાં પણ નૈરંતર્યરૂપ અનુવેધાદિનો સંભવ છે તથા કાળ પણ પરમાર્થથી વિધમાન છે અને દ્રવ્ય છે. તેથી તે કાળ પણ પરિણામી છે. કેમકે સર્વે વિધમાન પદાર્થનું પરિણામીપણું અંગીકાર કરેલ છે. વળી તે રૂપે પરિણામ પામતો પરિણામી પદાર્થ અન્વયવાળો કહેવાય છે. તેથી વર્તમાનકાળના સમયનો પણ પૂર્વના અને પછીના સમય સાથે સંબંધ હોય છે. • x • તેથી પિંડ શબ્દની પ્રવૃત્તિનો વિરોધ નથી.
[૨] ફોનમાં પિંડ શબ્દની પ્રવૃત્તિના અવિરોઘને બતાવે છે -
જેમ કોઈ ટિપરમાણુ સ્કંધ ત્રણે આકાશ પ્રદેશમાં અવગાહીને રહેલો છે. પણ એક કે બે પ્રદેશમાં રહેતો નથી. વી - નિરંતપણું, તેનાથી સંબંધવાળો જે સ્કંધ - ‘પિંડ' કહેવાય. કેમકે નિરંતરપણે રહેવું અને સંખ્યાનું બાહુલ્ય છે. એ પ્રમાણે ગિપ્રદેશાવવાહી ત્રિપરમાણું સ્કંધ માફક ત્રિપરમાણું સ્કંધના આધારરૂપ જે ગિપ્રદેશ સમુદાય તે પિંડ જ કહી શકાય, કેમકે સામાન્યપણે તે બંને સરખાં જ છે.
[23] ધે જે સ્થાને જે પિંડની પ્રરૂપણાની વ્યાખ્યા - પૂર્વ ફોન અને કાળ વિશે સૂચિત સંખ્યા મુજબ પ્રદેશો અને સમયોનો પરસ્પર સંબંધ અને સંખ્યાનું બાહુલ્ય હોવાથી પારમાર્થિક પિંડપણું કહ્યું. અથવા યોગ અને વિભાગના અસંભવથી પારમાર્થિકપણું ઘટતું જ નથી. તે આ રીતે- લોકને વિશે જ્યાં યોગ હોતા વિભાગ કરી શકાય કે વિભાગ હોતા યોગ કરી શકાય ત્યાં ‘પિંડ' શબ્દ કહેવાય છે પણ ક્ષેત્ર અને પ્રદેશને વિશે યોગ છે, તો પણ વિભાગ કરી શકાતો નથી. કેમકે નિત્યપણા કરીને તથા પ્રકારે રહેલા તે પ્રદેશોને અન્યથા પ્રકારે કરી શકાય તેમ નથી. તેથી તે ફોગપ્રદેશોમાં પારમાર્થિક પિંડપણું નથી. વળી સમય પણ વર્તમાન જ છે. અતિત-અનામત નહીં. તેથી અહીં કાળના સમયની વાતમાં એકલો વિભાગ જ છે, યોગ નથી. તેથી પારમાર્થિક પિંડપણાનો અભાવ છે. તેથી ક્ષેત્રપિંડ અને કાળપિંડ પ્રરૂપણા અન્યથા પ્રકારે કરવી જોઈએ.
નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય, ભાવપિંડમાં યોગ અને વિભાગનો સંભવ હોવાથી પિંડ
४४
પિંડનિયુક્તિ-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ એવું કથન વિશે કરાય છે. તે આ રીતે – નામ અને નામવાળો અભેદ ઉપચાર હોવાથી નામનો જે પિંડ તે નામપિંડ, પરષાદિક જ કહેવાય છે કેમકે હસ્ત પાદાદિ અવયવોનો ખગાદિથી વિભાગ થઈ શકે છે. તેથી યોગ હોતા વિભાગ થયો. એ રીતે પહેલાં ગર્ભ માંસપેશીરૂપ હતો, પણ પછી તેને હાથ આદિનો સંયોગ થયો. તેથી વિભાગ હોતા યોગ થયો. તેથી તેનું પિંડરૂપપણું છે. - x - x-x- ભાવપિંડમાં ભાવ અને ભાવવાળો કોઈક પ્રકારે અભેદ હોવાથી સાધુ વગેરે જ મૂર્તિમાન - શરીરવાળો ગ્રહણ કરાય છે. તેમાં નામપિંડની જેમ સંયોગ અને વિભાગ તાવિક છે, તેથી તેનું પારમાર્થિક પિંડપણું છે. - X - X - X - X -
ક્ષેત્રપિંડ, કાળપિંડ કહીને હવે ભાવપિંડ કહે છે – • મૂલ-૩૪ થી ૩૮ :
પ્રશસ્ત અને આપશd એ બંને પ્રકારની ભાવપિંડને હું કહીશ. પ્રશસ્ત અને અપશસ્ત ભાવપિંડ એક પ્રકારે પાવત દશ પ્રકારે છે. તેમાં ૧- સંયમ, ૨જ્ઞાન સાત્રિ, 3- જ્ઞાન દર્શન ચાસ્ત્રિ, ૪- જ્ઞાન દર્શન તપ સંયમ, ૫- પાંચ મહાવત, ૬- પાંચ cત સાથે રાત્રિભોજન વિરમણ, ૭ સાત પિન્ડેષણા, સાત પોષણા, સાત અવગણપતિમાં ૮- આઠ પ્રવચન માતા, ૯- નવ બહાચર્ચગુદ્ધિ, ૧o- દશવિધ શ્રમણાધમ આ પ્રશસ્ત ભાવપિંડ આઠ કર્મનું મથન કરનાર તીર્થકર કહેલ છે. આપશd ભાવપિંડ આ પ્રમાણે – ૧- અસંયમ, ૨- અજ્ઞાન અને અવિરતિ, 3- અજ્ઞાન, અવિરતિ, મિસ્યાd. ૪- ક્રોધાદિ કષાય, ૫- આad, ૬છ કાય, ૭ સાત કર્મ, ૮- આઠ કર્મ, ૯- નવ બ્રહ્મચર્ય ગુતિ, ૧૦- દશવિધ અધર્મ.
• વિવેચન-૩૪ થી ૩૮ :ગાથાર્થ કહ્યો. પ્રતિજ્ઞાત કથનના નિર્વાહ માટે કહે છે –
પ્રશસ્ત ભાવપિંડ દશેય પ્રકારે છે. (૧) એક પ્રકારે પ્રશસ્ત ભાવપિંડ સંયમ છે. તેમાં જ્ઞાન અને દર્શન સંયમમાં જ અંતભૂત કહેવાને ઈઠ્યા છે, તેથી એક સમયને ભાવપિંડ કહેવામાં કોઈ બાધા નથી.
(૨) બે ભેદે પિંડ - જ્ઞાન અને ચારિત્ર. અહીં સમ્યગ્રદર્શનને જ્ઞાનમાં જ અંતભૂત ગણેલ છે. (3) ત્રણ ભેદે પિંડ - જ્ઞાન, દર્શન, ચારિ. (૪) ચાર ભેદે પિંડ - જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, તપ, (૫) પાંચ ભેદે પિંડ - પ્રાણાતિપાત વિરમણ આદિ
સ્વરૂપવાળા પાંચ, અહીં પણ જ્ઞાન, દર્શનની તબૂત વિવક્ષા કરી છે, રાત્રિભોજન વિરમણ વ્રત પણ અંતભૂત ગણેલ છે. (૬) છ ભેદે ભાવપિંડ - પાંચ મહાવ્રત અને છઠું રાત્રિભોજન વિરમણ વ્રત.
(2) સાત પ્રકારના પિંડમાં સાત પિન્ડેષણા, સાત પાનૈષણા, સાત અવગ્રહ પ્રતિમા છે. તેમાં પિકૈપણા અને પાનૈષણા સંસૃષ્ટાદિક સાત છે - અસંમૃણા, સંસૃષ્ટા, ઉધૃતા, અવલેપા, અવગૃહીતા, પ્રગૃહિતા, ઉઝિતધમાં. [જેનું વર્ણના અન્ય સ્થાનોથી