Agam Satik Part 35 Pindniryukti Aadi Sutra Gujarati Anuwad

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 43

મૂલ-૧૪૯,૧૫૦
૬૮
• વિવેચન-૧૪૯,૧૫૦ :
શ્રીનિલય નામે નગર, ગુણચંર રાજા, ગુણવતી આદિ અંતઃપુર હતું. તે જ નગરમાં સુરૂપ નામે વણિક હતો. તે અત્યંત સુંદર, કામદેવ જેવો હતો. સ્વભાવથી જ પરી સગી હતો. કયારેક રાજાના અંતઃપુની સમીપે જતાં તેને રાણીઓએ. સ્નેહપૂર્વક જોયો. તેણે પણ તેઓને સાભિલાષ જોઈ પરસ્પર પ્રીતિ થઈ. હંમેશાં ત્યાં જઈ રાણીઓને ભોગવવા લાગ્યો. રાજા તે જાણી ગયો. રાજાએ પોતાના સેવકો દ્વારા પકડાવ્યો. તેને ચૌટામાં લઈ જઈને મારી નાંખ્યો, તો પણ રાજા અંતઃપુરની ખરાબીથી મનમાં ઘણો ખેદ પામેલો હતો. તેણે બાતમીદારોને મોકલ્યા. તે સુરૂપની પ્રશંસા કે નિંદા કરનારાની માહિતી લાવવા કહ્યું. જેઓ સુરૂપના ભોગની પ્રશંસા કરતા હતા તે બધાંને મારી નાંખ્યા. નિંદા કરનારનું બહુમાન કર્યું.
એ પ્રમાણે આધાકર્મભોજી સાધુને કેટલાંક ધન્યવાદ આપે છે કેટલાંક ધિક્કારે છે. તેમાં પ્રશંસનારા કર્મથી બંધાય છે. નિંદા કરનારા બંધાતા નથી. અહીં અંતઃપુરના સ્થાને આધાકર્મ જાણવું. સજાને સ્થાને જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મો જાણવા. મરણના સ્થાને સંસાર જાણવો. * * *
આધાકર્મભોજીને ઉદ્દેશીને કેટલાંક સાધુ કહે છે કે – અમે તો કદાપિ મનોજ્ઞ આહારને પામતા નથી. પણ આ સાધુઓ તો સર્વદા સ્વાદ, પરિપૂર્ણ આહાર બહુમાનપૂર્વક પામે છે. ઈત્યાદિ * પ્રશંસા કરતાં તેમને અનુમતિ દોષ લાગે. ભોજન ના કરવા છતાં આધાકર્મ ભોજીની જેમ દોષી બને છે - x • x • આ રીતે આધાકર્મના પર્યાયો કહ્યા.
હવે ‘એકાઈક' શબ્દની વ્યાખ્યા કરવા કહે છે - • મૂલ-૧૫૧ થી ૧૫૮ -
[૧૫૧] આધાકર્મ, અધઃકર્મ, આત્મદન, આત્મકર્મ આ નામોમાં વ્યંજનના વૈવિધ્ય માફક અર્થનું વૈવિધ્ય છે કે નહીં? [૧૫] આ પ્રથન સંદર્ભે ચતુર્ભાગી કહે છે (૧) એક અર્થવાળા - એક વ્યંજનવાળા, (૨) એક અર્થવાળા-વિવિધ વ્યંજનવાળા, (૩) વિવિધ અર્થ-એક વ્યંજનવાળા, (૪) વિવિધ અર્થ - વિવિધ વ્યંજનવાળા. આ જ ચતુર્ભગીનાં અનુક્રમે લૌકિક દષ્ટાંતો - [૧૫૩,૧૫૪] લોકમાં (૧) lીર અને ક્ષીર દુિધ (૨) દુધ-પયસ, પીલુ-ક્ષીર (3) ગોક્ષીર-મહિષણllઅજાટ, (૪) ઘટ-પટ-કટ-શૈકટ-રથ એ ચાર દૌટાંત અનુક્રમે જાણતા. આ જ ચતુર્ભાગીને આધાકર્મને વિશે જેમ સંભવે તેમ બે ગાથા વડે યોજે છે -
[૧૫૫,૧૫૪) આધાકમદિનું જે દ્વિરુકતાદિ કરવું તે પહેલો ભંગ, શક અને ઈન્દ્રની જેમ આધાકર્મ - અધઃકર્મ જે બોલવું તે બીજે ભંગ, અશનાદિ ચાર નામો આઘાકર્મ સહિત બોલવામાં આવે તે ત્રીજો ભંગ, આઘાકમને આશ્રીને છેલ્લો ભંગ વિશે શુન્ય જ છે. [૧૫] જેમ પુરંદરાદિ શબ્દો ઈન્દ્રના અર્થનું ઉલ્લંઘન કરતા નથી તેમ અધ:કમદિ શબ્દો આધાકના અનુિં ઉલ્લંઘન
પિંડનિયુક્તિ-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ કરતા નથી. [૧૫] આકર્મ વડે આત્માને નીચે કરે છે કેમકે તે પ્રાણ અને ભૂતોને હણે છે. જેથી આધાકમગ્રાહી પચ્છમને આત્મકર્મ કરે છે..
• વિવેચન-૧૫૧ થી ૧૫૮ -
[૧૫૧] અહીં કોઈ પ્રશ્ન કરે કે આધાકદિ ચારે નામોમાં વ્યંજનમાં જેમ વિવિઘતા છે, તેમ અર્થમાં છે કે નહીં? કેમકે આધાકમદિ સર્વે નામોની વ્યુત્પત્તિ જુદી જુદી કહી છે. * * * * તો ઘટ, પટ, શકટની જેમ પ્રવૃત્તિનું નિમિત્ત પણ પૃથક • પૃથક છે ? કે ઘટ, કળશ, કુંભની જેમ ભિન્ન નથી ? તેના ઉત્તરમાં સામાન્ય નામ વિષયક ચૌભંગી છે –
| [૧૫૨] આ જગતમાં પ્રવર્તતા કેટલાંક નામો એક અર્થવાળા અને એક વ્યંજનવાળા જોવામાં આવે છે ઈત્યાદિ ગાથાર્થ મુજબ કહેવું. તેથી આ ચભંગીના લૌકિક દષ્ટાંતો બે ગાયામાં કહે છે - [૧૫૩ થી ૧૫૬] (૧) જેમ કોઈ એક ઘેર ગાય આદિના દુધના વિષયમાં “ક્ષીર’ નામ પ્રવર્તે છે, અન્ય અન્ય ઘેર પણ તેમજ હોય ત્યારે બધાં એક અર્થવાળા અને એક વ્યંજનવાળા પ્રાપ્ત થાય. (૨) તેને બદલે દુધ, પયસ, ક્ષીર એ નામોમાં અર્થ એક છે, પણ વ્યંજન જુદા છે. (3) ગાય, ભેંસ, બકરીના દુધમાં દુધ શબ્દ વ્યંજનથી સમાન છે, પણ અર્થમાં બધાં દુધ જુદા છે. (૪) ઘટ, પટ, કટ, શકટ, રથ નામો અર્થ અને વ્યંજન બંનેથી જુદા જુદા છે.
આ જ ચતુર્ભગીને આધાકર્મને વિશે જેમ સંભવે તેમ બે ગાથા વડે યોજે છે - (૧) એક વસતિમાં અશનના વિષયમાં કોઈ આધાકર્મ એનું નામ કહે, બીજે સ્થાને પણ આધાકર્મ કહે ઈત્યાદિ, તો તે બધે એક અર્થવાળા અને એક વ્યંજનવાળા છે. (૨) જો આધાકર્મ, અધઃકર્મ આદિ શબ્દો પ્રયોજે તો તે બીજો ભંગ થાય. (3)
શનાદિને આધાકર્મ શબ્દથી વ્યવધાનવાળા બોલાય જેમકે અશન આધાકર્મ, પાન આધાકર્મ તો તે ત્રીજા ભંગમાં આવે. (૪) આધાકર્મમાં અર્થ અને વ્યંજન બંને જુદા જુદા હોય તેવો ભંગ વિશે કરીને શૂન્ય થાય. છતાં કોઈ અશન આધાકર્મ, પાન અધઃકર્મ, ખાદિમ આત્મપ્ત, સ્વાદિમ આત્મકર્મ એવું બોલે તો ચોથો ભંગ સંભવે છે.
અહીં બીજા ભંગની ભાવનાને કહે છે - [૧૫૩,૧૫૮] ઈન્દ્રાર્થ, ઈન્દ્રાર્થ-દેવના રાજા રૂપી ઈન્દ્ર શબ્દના અર્થને, પુરંદરાદિ શબ્દો ઉલ્લંઘતા નથી. તેમ અધ:કમદિ શબ્દો આધાકર્મને ઉલ્લંઘતા નથી. આધાકર્મ શદવાસ્ય જે ઓદનાદિ જે દોષ વડે દષિત થયું હોય તે જ દોષ વડે દૂષિત તે ઓદન આદિને જ અધ:કમદિ શબ્દો પણ કહે છે –
ભોજન કરાતા આધાકર્મ વડે જે કારણે વિશુદ્ધ અને અતિ શુદ્ધ એવા સંયમાદિ સ્થાનોથી ઉતરીને આત્માને નીચે કરે છે, તે જ કારણોથી તે આધાકમાં અધઃકર્મ કહેવાય છે. જે કારણે આધકર્મભોજી પરમાર્થથી બે ઇન્દ્રિયાદિ જીવો તથા વનસ્પતિકાયને હણે છે, તે નિશ્ચયથી ચાઆિદિ રૂપ આત્માને હણે છે, માટે આત્મત કહેવાય. જે કારણે આધાકીને ગ્રહણ કરતો રાંધનાર આદિ પર સંબંધી જે કર્મોનો