Book Title: Agam Satik Part 35 Pindniryukti Aadi Sutra Gujarati Anuwad
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
View full book text
________________
મૂલ-૭
૨૪
૨૩ વાય તે વાયુ-પવન.
હવે પિંડ એવા ગૌણ નામ અને સમયકૃત બેની વ્યાખ્યા કરે છે – • મૂલ-૮ :- [ભાષ્ય
બહુ દ્રવ્યોનો મેળાપ તે પિંs. પ્રતિપક્ષે પિંકું એવું નામ તે સમયકૃત પિંડ જાણતું. જેમ પિંડ પ્રતિપાત સૂગ છે.
• વિવેચન-૮ :
સમાન કે જુદી જાતિના ઘણાં કઠિન દ્રવ્યોનું જે પિંડન-એક સ્થાને મેળાપ, તેને માટે કહેવાતું પિંડ એવું જે નામ તે ગૌણ કહેવાય છે. કેમકે વ્યુત્પતિના નિમિતનું તેમાં હોવાપણું છે. તથા પ્રતિપક્ષ - કઠિન દ્રવ્યોના મેળાપનો અભાવ, આવા ઘણાં દ્રવ્યોના મળવા વિના પિંડ એવું નામ પ્રવર્તે છે, તેમાં પણ કંઈ વિરોધ નથી. એમ કfપ શબ્દનો અર્થ જાણવો. સિદ્ધાંતથી ‘પિંડ' એવા નામ વાળો તે ‘નામપિંડ' સમયકૃત કહેવાય. તેમાં નામ અને નામવાળો એ બંનેના અભેદ ઉપચારથી આવો નિર્દેશ છે. પણ ઉપચાર ન કરીએ તો આ પ્રમાણે અર્થ કરવો કે - તે વસ્તુને વિશે તે પિંડ એવું જે નામ તે સમયકૃત છે. - x • x -
અહીં fપz શબ્દથી “પિંડપાત’ શબ્દ જાણવો. - x-x • સંક્ષેપમાં કહીએ તો - આ સૂત્રમાં ઘણાં કઠિન દ્રવ્યોનો પરસ્પર મેળાપ ન હોય તો પણ પાણીને વિશે ‘પિંડ' એવું અqઈ રહિત નામ સમયની પ્રસિદ્ધિથી થાય છે. તેથી આ નામને સમર્થન કહેવાય. હવે ‘૩મયા’ પિંડ કહે છે –
• મૂલ-૬ - [ભાષ્ય
પિંડના લાભ માટે ગૃહસ્થના ઘેર પ્રવેશેલા જે કોઈ સાધુને જે ગોળ અને ઓદનના પિંડની પ્રાપ્તિ થાય, તેને તદુભયપિs કહ્યો છે.
• વિવેચન-૯ :
વળી જે કોઈ સાધુને પિંડપાત - આહારનો લાભ, તદર્થીપણા - તે માટે ગૃહસ્થના ઘેર પ્રવેશ કરીને ગોળના પિંડ અને ઓદનના પિંડની પ્રાપ્તિ થાય, ઉપલક્ષણથી સાથવાના પિંડાદિની પ્રાપ્તિ થાય, તે ગુડપિંડાદિને તીર્થકર અને ગણઘરોમાં ગુણથી થયેલ અને સમય પ્રસિદ્ધ પિંડ શબ્દથી વાચ્ય એવો તદુભયપિંડ કહ્યો છે. અહીં પણ નામ અને નામવાળાના અભેદ ઉપચારથી એ પ્રમાણે ગાથામાં નિર્દેશ કર્યો છે. જો ઉપચાર ન કરીએ તો - તે વિષયવાળ પિંડ એવું જે નામ છે ઉભયજ કહેવાય છે. કેમકે અન્વર્ણયુક્ત અને સમય પ્રસિદ્ધ છે. હવે ઉભયાતિરિત નામને કહે છે
• મૂલ-૧૦ :- [ભાષ્ય.
અથવા ઉભયાતિક્તિ બીજુ પણ રવ અભિપાયથી કરેલ વૌકિક નામ જેમકે – સિંહક, દેવદત્ત આદિ.
• વિવેચન-૧૦ :‘અથવા' શબ્દશી નામનો બીજો પ્રકાર જણાવે છે, ઉભયાતિરિક્ત - ગૌણ
પિંડનિયુક્તિમૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ અને સમયજથી જE. લોકમાં પ્રસિદ્ધ, સ્વેચ્છાથી કરેલું - અનુભયજ નામ છે, જેમકે - સિંહક, દેવદત્તાદિ. શૂરતા, ક્રૂરતાદિ ગુણના કારણનો ઉપચાર કર્યા વિના-સિંહક, દેવોએ આને આપ્યો' એવી વ્યુત્પત્તિ વિના “દેવદત્ત'. એ રીતે વ્યુત્પત્તિ અર્થના સંભવ વિના પિતા આદિએ સ્વેચ્છાથી પાડેલું નામ, તે અવર્ણરહિત પણ છે અને સમયજ પણ નથી. એ પ્રમાણે “પિંડ” નામ પણ કહેવું.
[શંકા] ‘પિંડ’ એવું ઉભયાતિરિક્ત નામ નિયુક્તિમાં કહેલ નથી, તો ભાણકારે તેની વ્યાખ્યા કેમ કરી ? (ઉત્તર) આ શંકા અયુક્ત છે. કેમકે ‘પ' શબ્દ વડે ગાથામાં તેનું સૂચન છે તે માટે કહે છે કે –
• મૂલ-૧૧ - [ભાણું.
આ પિક કે બીજું ગૌણ કે સમયાતિતિ નામ ‘ગજ' શબ્દ વડે સૂચવેલ છે. જેમ કોઈ મનુષ્યનું “પિs’ એવું નામ કરાય તેમ.
• વિવેચન-૧૧ :
- X - જેમ કોઈ મનુષ્યનું “પિંડ' એવું નામ કરાય, તે ગૌણ નથી, કેમકે ઘણાં દ્રવ્યોના મેળાપનો સંભવ છે, તથા શરીરના અવયવોના સમૂહની અવિવા છે, તેથી તે સમયકૃત પણ નથી, માટે તે ઉભયાતિરિક્ત છે.
[શંકા સમયકૃત અને ઉભયાતિરિક્ત બંનેમાં કોઈ તફાવત જણાતો નથી. કેમકે - બંનેમાં અન્વર્ય રહિતતા છે અને પોતાના અભિપ્રાય વડે કરવું તે વિશેષ છે, તો પછી બંનેનું ગ્રહણ શા માટે કર્યું? માત્ર સંકેતવાળું કહો તો પણ બંનેનું ગ્રહણ થઈ જશે. [સમાધાન] શંકા અયોગ્ય છે. કેમકે અભિપ્રાયને જાણતા નથી. લૌકિક નામ જે સંકેતથી થાય તેનો વ્યવહાર સામાન્ય જન અને સમયજ્ઞ બંને કરે છે. પણ સમયને વિશે સંકેત કરાયેલા નામનો વ્યવહાર સામાન્યજનો કરતા નથી. તે કહે છે -
• મૂલ-૧૨ ઃ- [ભાષ્ય-૬]
અભિપાયથી તુલ્ય તો પણ સમયપસિદ્ધ નામને સામાન્ય લોક ગ્રહણ કરતો નથી. પણ લોકપ્રસિદ્ધ નામને બંને ગ્રહણ કરે છે.
• વિવેચન-૧૨ :
અહીં અભિપ્રાય શબ્દથી પદનો એક દેશ કહેવાથી પદ સમુદાય ગ્રાહ્ય છે. અભિપ્રાયથી - ઈચ્છા માત્રથી કરેલ. પણ વસ્તુના બળથી પ્રવર્તેલ નહીં છે. આ અભિપ્રાયકૃતવ - સાંકેતિકપણું તે તુલ્ય છે છતાં સમય પ્રસિદ્ધ નામને ‘લોક' સામાન્યજન ગ્રહણ ન કરે. જેમકે ભોજનાદિ એ સમય પ્રસિદ્ધ નામ મુજબ ‘સમુદ્દેશ' કહેવાય, તો પણ સામાન્ય જન તેમ કહેતો નથી. લોકપ્રસિદ્ધ નામ હોય તો બંને તેનો વ્યવહાર કરે છે. માટે બંને નામો જુદા કહ્યા, તેમ સાર્થક છે. કેમકે તે બંનેમાં સ્વભાવથી ભેદ છે.
હવે • x • x• નિયંતિકાર સ્થાપના પિંડને કહે છે –
