________________
: ૨૪ :
આત્મવાદ : સમનસ્ક પંચેન્દ્રિય જીને સર્વશક્તિવાળા પુદ્ગલે મળવાથી તેઓ સમજવા-વિચાર કરવા સુધી સર્વ કરી શકે છે.”
“એ પ્રમાણે જુદા જુદા પુદ્ગલેમાં જુદી જુદી શક્તિઓ રહેલી હોય છે પરંતુ તેથી આત્માની જરૂર નથી એમ નથી. જડ પદાર્થોમાં રહેલી શક્તિઓ સ્વયં વ્યવસ્થિત કાર્ય કરી શકતી નથી. જડ પદાર્થો હંમેશા એકસરખું કાર્ય કર્યા કરે છે તેમાં સ્વયં ફેરફાર કરવાની તાકાત નથી હોતી.”
કઈ પણ સચેતન પદાર્થ માનવામાં ન આવે ને કેવળ પંચભૂતના સંગાથી જ બલવાચાલવા વગેરેને વ્યવહાર ચલાવવામાં આવે તો જેમ ચૂડીવાણું (Gramophone) બેલે જ જાય છે તેમ આ પુદ્ગલ પણ એકસરખું-સતત બેલ બેલ જ કરે. યંત્રના પૈડાની માફક ચાલ ચાલ જ કરે. યે સમયે શું બોલવું? કયે સમયે બેલતા બંધ થવું? કયારે ચાલવું? કયારે વિશ્રાંતિ લેવી-અટકી જવું? વગેરે વ્યવસ્થિત વ્યવહારને માટે તે પંચભૂતાની શક્તિ ઉપર સચેતન નિયન્તાની જરૂર છે.”
નિયન્તા (driver) વગરની ગાડી જેમ સમુદ્રમાં કે જગ લમાં જ્યાં ત્યાં ભટકાય ને અલ્પકાળમાં નાશ પામે તેમ ચેતનની સત્તા વગરના પુદ્ગલે પણ અહીં-તહીં અથડાઈને અને અસ્તે વ્યસ્ત બની વિનાશ પામે પણ તે સર્વ શક્તિઓ ઉપર જ્ઞાનવાળા ને વિચારશક્તિવાળા આત્માને પૂર્ણ કાબૂ છે માટે જ તેઓ વ્યવસ્થિત કામ કરે છે.”
સુન્દર વ્યવહારની વ્યવસ્થા માટે આત્માની ખાસ જરૂર છે માટે આત્મા માન જોઈએ.” પ્રદેશના અન્તિમ ઉદ્દગાર–
શ્રી કેશિગણધર મહારાજનું યુક્તિયુક્ત પ્રવચન શ્રવણ કરી
