________________
અનુમાનથી આત્માની સિદ્ધિ :
: ૩૭ : એ થાય છે એમ માનવામાં સરલતા ને લાઘવ છે. બીજું નિયમ સાધારણ રીતે સામાન્ય હોય છે, તેમાં વિશેષને નાખવાની આવશ્યકતા હોતી નથી. રસેડામાં કે ભઠ્ઠીમાં દેખાતા ધુમાડે ને અગ્નિ જે નિયમ બતાવે છે તે ધૂમાનિના નિયમને જણાવે છે, તેમાં રસોડાને કે ભઠ્ઠીને કાંઈ લાગતું વળગતું નથી. નિયમગ્રહમાં બને નકામા છે. નકામી વસ્તુ વધારીને નિયમને ભારે બનાવી અનુમાનનું ખંડન કરવું નકામું છે. જે સિવાય જે પદાર્થ ન રહી શકે તે બનને વચ્ચે નિયમ બંધાય છે. ધૂમ અગ્નિ વગર રહેતું નથી માટે તે બે વચ્ચે નિયમ છે. રસેડાને કે ભઠ્ઠીને તેમાં શું? એટલે અનુમાનપ્રમાણુ માનવું જોઈએ.
(૫) ચા–અનુમાનથી આત્મસિદ્ધિ કઈ રીતે થાય? તમે બતાવે છે તે પ્રમાણે કદાચ અનુમાન પ્રમાણ હોય તે પણ તેથી આત્મા કઈ રીતે સિદ્ધ થાય છે?
સ્યા —અનુમાનથી આત્માની સિદ્ધિ કુહાડીથી કાષ્ઠ કપાય છે. કાષ્ટને કાપનાર કુહાડી છે, પરંતુ એકલી કુહાડીમાં કાષ્ઠને કાપવાનું સામર્થ્ય નથી, તેને વાપરનારચલાવનાર કે માણસ હોય તો જ તે કાપે છે. એ જ પ્રમાણે સ્પર્શનથી શીત ઊષ્ણ વગેરે સ્પર્શેનું જ્ઞાન થાય છે, જિહુવાથી તીખા મીઠા સ્વાદ જણાય છે, નાસિકાથી સારે નરસો ગંધ પરખાય છે, આંખથી કાળું ધોળું રૂપ દેખાય છે ને કાનથી નેને માટે શબ્દ સંભળાય છે. એ પ્રમાણે સર્વ ઈન્દ્રિ પિોતપોતાનાં કાર્યો કરે છે. પણ કેવળ ઇન્દ્રિયમાં તે તે વિષય જાણવાની તાકાત નથી. કુહાડીને વાપરનારની જરૂર રહે છે
