________________
: ૩૮ :
આત્મવાદ :
તેમ ઇન્દ્રિયને પણ ઉપયોગમાં લેનારની આવશ્યકતા રહે છે. ઇન્દ્રિયને ઉપયોગમાં લેનાર જે છે તે આત્મા.
ચા–ઇન્દ્રિયોથી સ્વયં જ્ઞાન થાય છે, આત્માની જરૂર નથી.
કેવળ દૃષ્ટાન્તથી કઈ વસ્તુની સિદ્ધિ થઈ શકે નહિં, તેની પાછળ પ્રબળ કઈ પુરાવો હોય તો જ દષ્ટાન્ત તેને પિષક બને છે. કુહાડીના ઉદાહરણથી કાંઈ ઇન્દ્રિયને સ્વયંજ્ઞાન કરાવવામાં અસમર્થ માની શકાય નહિં. અમે કહીએ છીએ કે ઇન્દ્રિયોથી થતાં સર્વ જ્ઞાનમાં બીજા કેઈની જરૂર નથી, ઈન્દ્રિયે તે કરાવી શકે છે; માટે આત્માની તેને માટે આવશ્યકતા નથી.
સ્યા–મૃત શરીરથી જ્ઞાન નથી થતું માટે ઈન્દ્રિય સ્વતંત્ર જ્ઞાન કરાવી શકે નહિં.
જે ઇન્દ્રિમાં સ્વયં અન્ય કોઈ પણ પદાર્થની અપેક્ષા વગર સ્વતંત્ર જ્ઞાન કરાવવાની શક્તિ હોય છે જે પ્રમાણે ચાલુ-જીવતા શરીરથી જ્ઞાન થાય છે તે પ્રમાણે મૃતક-મરણ પામેલ શરીરથી પણ થવું જોઈએ. મૃતક શરીરમાં સર્વ ઈન્દ્રિ કાયમ છે છતાં જ્ઞાન થતું નથી માટે જ્ઞાનમાં ઇન્દ્રિયે તો કેવળ નિમિત્તભૂત છે. જ્ઞાન ગ્રહણ કરનાર તે કઈ અન્ય જ છે. વળી ઈન્દ્રિયથી ભિન્ન જ્ઞાતા ન માનીએ તે રાવ્ય માલ્યા: બીજાનું અનુભવેલ બીજા કેઈને યાદ આવતું નથી. દેવદત્ત કાંઈપણ જોયું હોય તે કાંઈ જિનદત્તને સાંભરતું નથી. એટલે ઈન્દ્રિયને જે સ્વતંત્રપણે જાણનાર માનવામાં આવે તો તે તે ઈન્દ્રિયે જુઠી પડી ગયા પછી, તેને નાશ થયા પછી જે યાદ આવે છે તે ને? ચામડીથી થયેલા સ્પશેનું જ્ઞાન ચામડી જૂહી પડી ગયા પછી, જીભથી લીધેલા સ્વાદે જીભ છેડાયા બાદ, નાસિકાથી
