________________
ક્ષણિકવાદનાં દેશે
: ૫૫ : થશે. અને જે કાળના ઉત્પત્તિ ને વિનાશ સ્વયં માનશે તે અન્ય પદાર્થોના પણ ઉત્પત્તિ ને વિનાશ સ્વયં કેમ ન માનવા? પદાર્થ માત્રના ઉત્પત્તિ, વિનાશ વિના કારણે સ્વયં માની લેશે તે કોઈ પણ સ્થળે કાર્યકારણુભાવની વ્યવસ્થા રહેશે નહિં.
બીજાં કાળથી નાશ માને કે સ્વયં નાશ માને તે પણ પ્રત્યક્ષ જણાય છે કે પ્રથમ ક્ષણે જણાતે પદાર્થ અન્ય ક્ષણે પણ ઉપલબ્ધ થાય છે. અને કેટલાક કાળ પછી તે સર્વથા ઉપલબ્ધ નથી થતે ત્યાં શું ?
ક્ષણે ક્ષણે થતા નાશમાં ઉત્તરોત્તર નવીન ઉત્પન્ન થતા પદાર્થમાં સંસ્કાર આપવાની શક્તિ કપશે તે તેમાં પણ ક્ષણિક-અક્ષણિકતની વિચારણા ચાલુ રહેશે.
માટે પદાર્થ માત્રમાં ક્ષણે ક્ષણે જે પરિવર્તન થાય છે તેટલે અંશે તેને નાશ, જે રૂપે તે કાયમ રહે છે તે રૂપે તેને અવિનાશ અને નવીન રૂપ જે ઉત્પન્ન થાય છે તે રૂપે ઉત્પત્તિ માનવામાં કઈપણ બાધા આવતી નથી. સર્વથા ક્ષણિકત્વ તે કોઈ પણ રીતે સંભવતું નથી, માટે તમારી એ વિચારણું અસત્ય ને ત્યાજ્ય છે.
(૫) બો–આત્મા તે ક્ષણિક જ છે.
અન્ય પદાર્થો ક્ષણિક છે કે અક્ષણિક તે સાથે અમારે નિસ્બત નથી. અમે તે જ્ઞાનસ્વરૂપ જે આત્મા છે તેને સર્વથા ક્ષણિક માનીએ છીએ. આત્મા ક્ષણે ક્ષણે જુદા જુદા જ્ઞાનરૂપે પ્રત્યક્ષ જણાય છે. જે ક્ષણિક ન હોય તે તેમ કેમ બને? માટે આત્માને તે ક્ષણિક જ માનવે જોઈએ.
સ્યા –આત્માને ક્ષણિક માનતા આવતા પાંચ દેશે.
