________________
ક્ષણિકવાદનાં રાષા
* ૫૭ :
એકચિત્ત ખીજા ચિત્તનું અનુસધાન કરે છે. તે ત્રીજા ચિત્તનુ
અનુસ ́ધાન કરે છે. એમ યાવત્ મરણુ પર્યંત ચિત્તનુ અનુસધાન ચાલે છે. અને એક ચિત્તે ગ્રહણ કરેલ સ`સ્કાર અને કર્મ તે અન્ય ચિત્તને સોંપે છે. તે રીતે પરલેાક અને ભવપરમ્પરા સંભવે છે, તે પણ વાસ્તવિક નથી.
ચિત્તના અનુસન્ધાન થવા અને એક બીજાના કર્યાં અને સૌંસ્કારની આપલે કરવી તે એક બીજાને માનીએ તે જ સ'ભવે. ક્ષણે ક્ષણે સર્વથા નાશ પામતા પદાર્થોં એકબીજા સાથે સંમ-ધ જ પામતા નથી તેા લેવડદેવડ કરવાની વાત જ કયાં? ને એ રીતે સંસાર-ભવપરમ્પરાની અસંભાવનારૂપ ત્રીજો દોષ સભવે છે.
·
૪. મેાક્ષની અસંભાવના-ક્ષણિકાત્મવાદમાં મુક્તિ સ‘ભ વતી નથી. ફ્રી કર્મબન્ધ ન થાય અને રહેલ કર્મના સથા ક્ષય તેને માક્ષ કહેવામાં આવે છે, મેક્ષ એ સર્વને અભિલષિત છે. જ્યાં પેાતાને કાંઇપણુ લાભ ન થતા હાય ત્યાં પ્રવૃત્તિ થતી નથી. આત્માને સર્વથા ક્ષણિક માનનારને મતે કોઇપણ આત્મા મેાક્ષને માટે પ્રયત્ન કરશે નહિ; કારણ કે પ્રયત્ન કરનાર તે સર્વથા નાશ પામે છે. એટલે તે મુક્ત થતા નથી, મુક્ત થનાર તે કોઇ અન્ય જ રહે છે. એવા કાણુ મૂખ હાય કે જે પેાતાના વિનાશને નાતરી ખીજાને દુ:ખમુક્ત કરાવવા પ્રયત્ન સેવે. બીજું અન્યવ્યવસ્થા જ ક્ષણિકાત્મ મતમાં ઘટતી નથી. જ્યારે કાઇને મન્ધન જ નથી તે। માક્ષની વાત જ ક્યાં ? એ રીતે મેાક્ષની અસ’ભાવનારૂપ ચાથા દોષ છે.
૫. સ્મરણની અસંભાવના—આત્માને ક્ષણિક જ માનનારને સ્મરણ પણ સભવે નહિં. દેવદત્ત ખાધુ હાય તેને સ્વાદ યજ્ઞદત્તને આવતા નથી. જો એકના અનુભવ અન્યને