________________
: ૫૦ :
આત્મવાદઃ
અનુભવાને અપલાપ કરવા પડે. એક આત્મામાં જ્ઞાનની માત્રા તદ્ન અલ્પ છે છતાં સુખ અને મળ વિશેષે છે. ખીજામાં જ્ઞાન ઘણું હાવા છતાં સુખ કે ખળની અલ્પતા જણાય છે. જો ત્રણે એક જ હાય તેા જ્ઞાનના પ્રમાણે સુખ, વીય વગેરેની માત્રા રહેવી જોઇએ; એમ નથી બનતું માટે દરેકને જુદા માનવા જોઇએ. જ્ઞાન, સુખ અને મળના કારણેા પણ જુદા છે. જુદા જુદા કારણથી નીપજતા કાર્યાં એક કેમ હાઇ શકે !
આ સ હકીકત નિશ્ચય રીતે કહી. વ્યવહાર દૃષ્ટિએ તે આત્મા તે તે ગુણાના આશ્રય છે. જો એમ ન હેાય તે ગુણુના નાશે ગુણીના પણ નાશ થાય, પણ એમ બનતું નથી. આત્મા તા નિત્ય છે માટે તે તે ગુણેાના આશ્રય આત્માને માનવા. એ પ્રમાણે આત્માનું કોઇ એક જ સ્વરૂપ નથી પણ ઘણા સ્વરૂપે છે.
બે—આત્માને ઘણા સ્વરૂપ માનતા દુઃખરૂપ પણ માનવા જોઇએ.
તમે આત્માને અનેક પ્રકારના જણાવા છે તે રીતે તમારે આત્માને દુઃખરૂપ કે દુ:ખનેા આશ્રય પણ માનવા જોઇએ; કારણ કે જે પ્રમાણે આત્મા જ્ઞાની, સુખી, બલવાન્ વગેરે કહેવાય છે તે જ પ્રમાણે દુઃખી પણ કહેવાય છે. જ્ઞાનરૂપ જ આત્મા માનીએ એટલે તેવા કોઇ પ્રકારેા રહેતા જ નથી.
સ્યા—દુઃખ એ આત્માના ગુણ નથી.
જે કાઈ પદાર્થના કોઈ ગુણુ માનવામાં આવે છે તે તેમાં સ્વાભાવિક રહેતા હાય તા જ માનવામાં આવે છે. શુદ્ધ-ઉજ્જ વળ સ્ફટિકની પાછળ લાલ કે કાળી વસ્તુ મૂકવાથી તે લાલ કે કાળું દેખાય તેથી તેમાં લાલ રંગ કે શ્યામ રૂપ છે એમ
