Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 kooc 70 3 hS SEE Tnee Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha zaunakoktaM caraNagRhapariziSTaM sabhASyaM prArabhyate // natvA zrI mumezaM ca gaNezaM zrIyutaM gurum // zAkhAderidamAkhyAnaM kriyate'nveSya yatnataH // 1 // yathA'nAdirhariH khyAto nidAnaM jagatAM param // tathA vedo'pi zAstrANAM smRtyAdInAM mahAzayaH // 2 // tamagAdhaM ca ko vetti vistIrNatvaM vinezvaram // tasmAtsaGgepato bacye vaidikAdimude mudA // 3 // DomityekAkSaraM brahma nAdabindukalAtmakam / videvatvaM trimAtraM ca sphuTaM viSNusanAtanam // 4 // taM sarvataM jagatsetuM paramAtmAnamIzvaram // vande nArAyaNaM devaM niravadAM niraJjanam // 5 // kRSNadvaipAyanaM vande guru vedamahAnidhi - m // yena caragAvyUheSu zAkhAbhedamitaM kRtam // 6 // sacchiSyaM zaunakaguruM vedajaM lokavizrutam / natvA tu zAkalAcAryyaM tathaiva cAzvalAyanam // 7 // evaM paramparAprAptaM bAlakRSNaM mahAgurum / yasya prasAdAdvyAkhyAmi caraNavyahasatakam // 8 // athAtazcaraNavyUhaM vyAkhyAsyAmaH // 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNanyUha pariziSTabhASye / athazabdo maGgale prastAve ca / athazabdaH pUrvameva maGgalArtha ityarthaH / ato hetvarthaH / vedarAMzeH pArAyaNacaturvibhAgAccaraNa ucyate / tasya vyUhaH samudAyaH / caturvedAnAM samudAyaM vyAkhyAsyAmaityarthaH / kathamekavedaH / taduktamAraNyake "sarve vedAH sarve ghoSA ekaiva vyAhRtiH prANA eva prANa Rca evaM vidyAditi "tasya caturvibhAgAH kRtAH / tathA coktaM dvAdazaskandhe SaDAdhyAye bhAgavate / tenAsau caturo vedAMzcaturbhirvadanaiH prabhuH / savyAhRtikAtmoGkArAMzcAturhotra vivakSayA // 1 // putrAnadhyApayattAMstu brahmarSInbrahmakovidAn // te tu dharmopadeSTAraH khaputrebhyaH samAdizan // 2 // te paramparayA prAptAstattacchiSyairdhRtavrataiH / caturyugeSvatha vyastA dvAparAdau maharSibhiH // 3 // cINAyuSaH cauNasatvAndurmedhAnvaukSya kAlataH / vedAntrahmarSayo vyasya nhadisthAcyutanoditAH // 4 // asminnapyantare brahmakhargatvAllokabhAvanaH / brahmezA lokapAlairvAcito gha rmaguptaye // 5 // parAzarAtsatyavatyA maMzAMza kalayA vibhuH // avatorNo mahAbhAga vedaM cakre caturvidham // 6 // RgatharvayajuHsAmnAM rAzokanRtya vargaza: catasraH // saMhitAzca ke sUtre maNigaNA iva // 7 // tAsAM sa caturaH ziSyAnupAhUya mahAmatiH // ekaikasaMsitAM brahmanekaikasmai dadau vibhuH // 8 // pailAya saMhitAmAdyAM bahRcAkhyAmuvAca ha / / vaizampAyanasajJAya nigadAkhyAM yajurgaNam // 6 // sAmnAM jaiminaye prAha tathA cchando Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmaaknnddikaa| gasaMhitAm / / atharvAGgiramA nAma skhaziSyAya sumantave / / 10 / pailaH svasaMhitAmUce indrapramitaye muniH| bASkalAya ca mo'pyAha ziSyebhya: saMhitAM svakAma // 11 // caturdA vyastha bodhyAya yAjJavalkyAya bhAgava / parAzagayAgnimive indrapramitirAtmavAn / / 12 // adhyApayatsaMhitAM khAM mANDa keyaSiM kvim|| tamya ziSyo vedamitra: mIbhAdibhyaUcivAn / / 13 / / zA. kalyastatsutaH svAM tu paJcadhA vyasya saMhitAm / / vAsyamauGgalyazAlIyagosatyazizireSvadhAt / / 14 / / nAtUkaNyazca tacchiSyaH sanirutAM svasaMhitAm / / vyalokapaiGgipailAlavirajebhyo dadau muniH // 15 // bASkaliH pratizAkhAbhyo vAlakhilyAkhyasaMhitAm // cakra vAlAya nirbhajya kAsArAzcaiva tAM dadhaH // 16 // baha cA: saMhitA ghetA ebhibrhmrssibhitaaH|| zrutacchandasAM vyAsaM marvapApaiH pramucyate // 17 // asyArthaH / vyAsApailaH saMhitA padakramaM ca trividharUpaM paThitvA indrapramitaye bASkalAya ca dadau indrapramitizcaturdhA jaTAntaM vyAsaM kRtvA svasutAya'mANDakeyAya bodhyAya yAtavalkgaya parAzarAyAgnimive ca dadau / mAmar3a keyasthaziSyo vedamitvamtasya putrasya: saubharyAdibhyastaiH khasutAya zAkalyAya dadau / zAkalyaH saMhitApadakamajaTAdaNDarUpaM ca paJcadhA vyAmaM kRtvA bAtsya mugalazAlIyagosatyazizirebhayo ddii| zAkalyaziSyo jAbakaNyaH sanirutAM saMhitAM vyalokapaiDipailAlavira Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghrnnvyuuhprishissttbhaaye| jebhayo dadau / pUrvoktabASkalaputrI bASkaliH pUrvoktA marvazAkhAmA uddhRtya vAlakhilyAkhyasaMhitAM cakra tAM nAmno vAlakhilyamaMhitAMvAlAyaryAnaprabhRtayo'dhItabantaH // iti padeSu saMhitAtvamitikaraNabeSTana, udAttasvaritasvarANAM siddhiH, etacchaMndamAM vyAsaM vistAra zrutvA sarvapApaiH pramucyata ityarthaH / tathA ca viSNupurANe / brahmaNA codito vyAso vedAnyastu pracakrame // atha SiSyAtma jagrAha caturo vedapAragAn // 1 // RgvedazrAvakaM pailaM sajagrAha mahAmatiH // vaizampAyanonAmAnaM yajurvedasya cAgrahIt // 2 // jaimini: sAmavedasya tathaivAtharvavedavit / sumantustasya ziSyo'bhUdvedavyAsasya dhiimtH||3|| tathA ca yadyasUtram // sumantujaimini vaizampAyanapailasUtrabhASyabhAratamahAbhAratadharmAcAryAiti / jAnanti bAhavityArabhA mANDukeyA ityantaM mAgaDUkagaNasamudAyaH / gA! vAcanAvotyArabhAzAsAyanamityantena zAlAyanagaNaH / eteSAM kauSI. takobrAhmaNyamAraNyaka zADhAyanasUtraM caiti / aitareya ityArabhAzrAzvalAyanAntA mAkhalAyanagaNAH / e. SAmaitareyabrAhmaNamAraNyakamAzvalAyanasatvaM cetyrthH|| taca yadakta cAturvidya catvAro vedA vijJAtA bhavanti // 2 // asmin granthe yaduktaM cAturvidhaM te'tra catvAro bedA vijJAtA bhavanti // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAkaNDikA / Rgvedo yajurvedaH sAmavedo'thavavedazceti // 3 // iti spaSTArtha: / "vedA hi yajJArthamabhipravRttAH / tathA ca viSNupurANam / pAdyo vedazcatuSpAdaH zatasAhanasaMmitaH / tato dazaguNAH kRtsno yajJo'yaM sa kAmadhuka // 1 // avaiva matsuto vyAsa assttaaviNshtime'ntre|| vedamekaM catuSpAdacaturdhA vyabhajatprabhuH // 2 // asyArthaH / pAdyo vedo vedavibhAgAtpUrvakAnIto vedazcatuSpAdaH RgAdicatuSTayasamUharUpa: / zatasAhasasammitaH / daza daza ttacchataM dazazatAni "tatmAhasaM tatsamiti zruteH / pnntsyaakH| "anantA vai vedA iti shruteH| tato vedAtpravRttaH kRtsno'yaM dazaguNa: / da. zavidhaH / "sa eSa yattaH paJcavidho'gnihotraM darzapaurNamAsau cAturmAsyAni pazaH somaiti zruteH / tathA ca "panca vA ete mahAyattA ityupakrAmya brahmayatno devayattaH pitRyajJo bhUtayato manuSyayattaiti zrutaizca / vaitAnikA gAzca dazayattAH / atrAntare vaivakhatamavantare aSTAviMzatime hAparayuge iti zeSa: / matsuto vyAmaH kRSNapAyanazcaturdhA vyabhajat / RgvedAdirUpeNa caturdhA vibhaktavAn / pAkayattAsividhAH / pavarahyam / "hutA agnau iyamAnA anagnau prahutA brAhmaNabhojane brahmaNi hutAiti / ava dRtti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ crnnvyuuhprishissttbhaassye| kRta / hutA agnau hUyamAnA haviSyasya juhuyAdityevamAdayo hutAH / anagnI kriyamANA atha baliharaNamityevamAdaya: pratAH / brAhmaNabhojanaM yathAsti brAhmaNAnbhojayitveti brahmaNi hutAH iti / nityAvyAso brahmayattaH pArAyaNaM ca / ava gRhyasUtram / brahmayattakhaNDe / yahaco'dhIte paya Ahutibhireva tahevatAtarpayati yadyaSi vRtAhutibhiryatmAmAni madhvAhutibhiryadatharvAGgirasaH somAhutibhiryavAhaNAni kalpAn gAthA nArAzaMsoritihAsapurANA nautyamRtAhutiryadRco'dhote payasa: kulyA asya pitanavadhA upakSarantauti // tatra RgvedasyASTau sthAnAni bhavanti // 4 // tatva RgvedasyASTabhedA bhavanti zAkalabASkalo aitareyabrAhmaNoraNyako 4 zAGgAyanamANDUko 6 koSotakobrAhmaNAraNyako 8 anye'STabhedA yathA "vedA vikRtizAkhAzca bhedastu vividhastathA // pRthaDAnA vidhAnenavyAsana kathitaM purA / iti / atrASTabhedenASTasthAnena vA vikRtiyaa| vikRtistu agre vakSyAmaH tasmAdbrahmayajJArthe pArAyaNAtheM ca gvedasthAdhyayanaM karttavyam / tatazcatuSpadena vakSyati / carcA zrAvakazcarcakaH zravaNIya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAkaforat | pAraH // 5 // I 1 carcAadhyayanam / tatra zraNAdisUtre / cinti pUnikathi kumbi carcazca / ebhyo'striyAM bhAvAdau / cinti smRtyAm / pUji pUjAyAma / kathi vAkyapradandhe / kumbi bAcchAdane / carcAdhyayane / curAdaya iti / aSTAdhyAyIsUtre tAtvoSThapuTavyApAreNa zabdasya zravaNaM kriyate sA carcA / tadadhyayanasya zrAvako guruH / tasya carcakaH ziSyaH / zravaNauyapAraH zravaNauyo vedaH tasya pAraH samAptiH / iti catuSpadena adhyayanaM sUcitam / zragre catuSpadena catvAri pArAyaNAni sUcayati / tatpArAyaNaM dvividhaM prakRti vikRti rUpam / kI prakRtiH / kA vikRtiH / prakRti: saMhitA sA dvividhArUDhA yogA / rUTA yathA "agnimIDe purohitamiti / yogA yathA zragnimoDe / IDe purohitam / iti zaunakoyaprAtizAkhyadditIyapaTale ubvaTabhASyakA reNa vyAkhyAtam / atha catuSpArAyaNaM yathA // kramapAraH kramapadaH kramajaTaH kramadaNDazceti catuSpArAyaNam // 6 // kramazabda ubhayasaMhitA vAcyaH / sa katham / anulomavilomAbhyAM trivAraM hi paThetkramam / vilaume padavatsandhiranulome / yathAkramam / yathAkramaM yathA saM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNavyUhapariziSTabhASye / hitA ityarthaH / anyacca / varNakramaH / akSarasamAnAya evetyAraNyake / kathamabhiSTayAdityakSaraza: / caturakSarazaH / pacchaH / aIrcazaH / Rkaza: / ti brAhmaNam / bhUyAMsi tu samAnAnAt vyaJjanamA tu ta. ttasyAbhidhAnastha bhavatIti naitAH / kramaH saMhitAvAcI katham / padaprakRti: saMhiteti nirutavacanAtsA kramarUpA ityarthaH / kramapadaH kramaH saMhitA tasyAH padAni / iti he prakRtipArAyaNe dve vikRtirUpe / bikatiraSTavidhA bhavati / tacca / jaTA mAlA zikhA rekhA dhvajo daNDo ratho dhanaH / aSTau vika. tayaH proktAH kramapUrvA maharSibhiriti / Asa madhye jaTA daNDayoH prAdhAnyam / tatkatham / jaTAnusAriNau zikhA / daNDAnusAriNI mAlA lekhA dhyajo rathazca / dhanastUbhayAnusAritvAt / asyA niyamavAkyAni vyADaukatajaTApaTale udAharaNAni ca / taba jaTAvAkyam / krame yathokta padajAtameva hiraNyasedattarameva pUrvam // abhyasya pUrva ca tathottare padevasAnamevaM hi jaTAbhidhIyate // 1. // asyArthaH / krame yathoktosati "kramo bhyA" mityAdyukte kramaprakAre padajAtaM padahayaM vA padatrayaM vA hivAramanyaset / hivAraM paThet abhyAsaprakAraH / uttarameva pUrva kramavatyadeyaM gRhItvA pUrva nAma prathamaM uttarapadamabhyaset / tata uttarapUrvapadayoH sandhAnahArA pUrva hirabhyasyottare pade'vasAna evaM prakArebAdhyayanaM jaTAbhidhIyate ka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAkaNDikA / dhyate / hauti nizcayArtham / udAharaNandarzayati / agnimIDaIDegnimagnimaurDa, IDe purohitaM purohitamauDa' IDe purohitam / ityAdi jeyam / atha daNDalakSaNam / nAmamuktvA viparyasya punazca kramasattaram / aI devamukto'yaM kAmadaNDo'bhidhIyate / udAharaNaM yathA / agnimoDe / Degnim / agnimoDe / IDepurAhatam / purohitamoDagnim / dUtyAdi jayam / pathamAlA lakSaNam / brUyAkramaviparyAsAvaIca myAdito'ntataH / antaM cAdi nayedevaM kramamAleti giiyte| mAlA mAleva puSpANAM padAnAM grandhinI hi saa|| mAvattante trayastasyAM kAmavyutkramasaGkamAH / atha zikhAlakSaNam / padIttarAM jaTAmeva zikhAmAryAH pracakSate / atha rekhAlakSaNam / kramAddivicatuSpaJcapadakAmamudAharet / pRthakpRthagviparyasya lekhAmAhuH punaH kramA. t // atha dhvajalakSaNam / brUyAdAdaiH kramaM samyagantAdattArayedyAdi / varge ca Rci vA yatra paThanaM sa dhvajaH smRtaH / atha rathalakSaNam / pAdazo'vaccaMzo vA'pi sahotyA daNDavaTrayaH / atha dhanalakSaNam / jaTAsattA viparyasya tatpadAni punaH paThet / payaM dhana prati proktaH ityaSTau vikRtIH paThet / anyacca ghanasya hitoyalakSaNam / antAkramaM paThetpUrvamAdiparyantamAnayet / pAdikAmaM nayedantaM dhanamAhurmanISiNaH / ityaSTavikRtilakSaNAnyuktAni adhyayane saMhitApArAyaNam / / padapArAyaNam / 2 / naTApArAyaNam / / kramadaNDamA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ crnnvyuuhprishissttbhaaye| rAyaNaJca / 4 / etatyArAyaNacatuSTayamityarthaH // eteSAM zAkhAH paJca' vidhAbha vanti // 7 // eteSAM vedapArAyaNAnAM paJca zAkhA bhavantItyathaH // tAH kAityata Aha // zAkalA bAkalA AkhalAyanAH zAhAyanA bhANDUkAyanA zceti // 8 // iti prasiddhAH // teSAmadhyayanam / teSAM bhAvalAyanIyAdizAkhAnAM samAnAdhyayanaM sUcayati // adhyAyAzcatuHSaSTirmagaDalAni da shaivtu||6|| adhyAyAcatuHSaSTiH / agnimaule / payaM devAyetyAdi catuHSaSTiradhyAyAityarthaH / maNDalAni dazaiva tu / agnimole| kuSumbhaka ityAdyupAkarmaprasiddhAnItyarthaH // ekazca ekavargazcaikazca navakastathAhI vargoM tu vacau yo nyUnaM TacazataM smRtm| vargANAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAkaNDikA / parisaGakhyAtaM he sahasre SaDu. ttre| RcAM daza sahasrANi RcAM paJca zatAni ca / RcAmazautipAdazcaitatpArAyaNamuyate // 1 // iti zaunakIye cacaraNavyUhapariziSTe prathamA kgiddkaasmaaptaa|| ___ vargAdi bAka cAntA: saGkhyA vAlakhilyavinA jeyaa| Sar3aptarasahasahayavargAdatyartha: / sahasamekaM muktAnAM nirvizakaM vikalpitama / dazasaptasu pazyante saptadazAdhikasahasrasatAnautyarthaH / sayAtaM vai padakrama e. kazatasahasraM vA hipaMcAzatsahasrArdhametAni caturdaza vAsiSThAnAmitareSAM paJcAzauti: / ekalakSadipaJcAzatmahasapaJcazatacA haMza, vAmiSThAnAm / 152514 / vAsiSThagotrIyANAM "indrotibhirekamaptatipaTAtmako vargo nAsti / itaragotrIyANAM paJcAzItyadhikapadAnItyarthaH / 85 / atha vAlakhilyamahitA padasaGkhyA cyate / lakaM tu vipaJcAzatmahakhaM zatasaptakama / pa.dvAni ca hinavatiH pramANa zAkalasya c|1| ekalakSavipaJcAzatsahasrasaptazatahinatizcAdhikAni padA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNavyUhapariziSTabhASye / nautyarthaH / 15371.2 / padAni bAlakhilyasya dyakasa. hyAzatAni ca / adhikAni tu saptaiva / 1207 / vargA aSTAdaza smRtaaH| saptAdhikahAdazazatAni padAnItyaya: ityAzvalAyanAnAmAzAGkAyanAnAM tu vAlakhilya. sahitapadasayocyate / zAkalyadRSTe padalacamekasAIntu vede visahasayuktam / zatAni saptaiva tathA'dhikAni catvAri ciMzacca padAni carcA / zAkalyo mANDakagaNa sthH|sNhitaa padAni ekalakSatripaJcAzatmahasUsaptazata. catustriMzadadhikAni padAnItyarthaH / 153743 / padAni bAlakhilyasya rudrasaGkhyAzatAni ca / SaTpaJcAzadadhikAni vagoH saptadazAstathA / ekAdazazataSaTpaJcAzadadhikabAlakhilye padAnautyarthaH / 1146 / aSTapacAzatyAdAtmakatrayasya / yamRtvijo vargo nAsti / na tu haviSyAntIyasUkta he samIcauvarge triRcAnantarameka evAgniI k / yamRvijo ka / khilarUpeNa paThanti / jyotiSmantamacAbhAvaH / Rkvayasya teSAmante padAbhAvatvAt / ante vargasamAptau yAvanmAvaracaM paThanti / evaM ve samIcauti SaDco varga: / pAzvalAyanAnAM catuda cAtmako varga: / ityAzvalAyanazAzAyanazAkhayorbhedadUtyarthaH / yasya mantrasya padAbhAva. stasya khelikatvaM siddham / tahiM vyambakaM yajAmaha i. ti manvasya padAbhAvAttasya khailikatvaM siddham / na hi umA nAgAt / upalekhAyAM yambakaM prathamaM bhadrana:pra. jAyate RtaM ceti padakramamimamupayAmi gautamaIntei Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAkaNDikA / padam / sammAtyadakAle kramakAle ca paThanti / "kramo dvai padaza" iti vacanAt / patra hitoyapadaM nAsti aiircaantsmaapnaat| kramAbhAvastasmAtpadakAle kramakAle paThanaM saeva padakama dUtyarthaH / kramakAle tu veSTanaM kartavyaM caturviMzatsahasrANi / palle gAve ca dIrghatve pAkAre sAnunAsike // tricatuSpacakrame pAIrcAnte ca veSTayet / krameNodAharaNAni jJAtavyAni / "suSumAyAtam / mo SaNaH / vAjeSu sA shirbhv| aa upAnasaH / nyAvidhyadilauzasya / agaadaaraigukRssnnaa| nirumbasArama skRtoSasam / agnimaur3e Rtvijamityavijamiti / caturviMzatmahasrANi kamakAle gheSTanAnItyarthaH / 34000 / vikhaNDAnAM sahasrANi hAviMzatpIDazItaram / SoDazottarahAviMzatmahasrANi dikhaNDAnI. tyarthaH / 32016 / catvAriMzatsahasrANi hAcizataM cAkSarasahasrANi / caturlakSahAviMzatmahasrAkSarAgautyarthaH / 432000 / hAzitaM cAkSarasahasrANItyartha. samApteH punarvacanamuktam / atha pArAyaNe parimANA ucyante / RcAM dazasahasrANi RcAM paJcazatAni ca / RcAmazotipAdazca pArAyaNaM prakaurtitam / e. tatpArAyaNaM vAlakhilyairvinA saGkhyAtam / vAlakhilyA. ni pArAyaNe na manti taducyate / RgvedAntargatavAlakhilyamekAdazasUktam / 11 / sUktaM 100 saptadazAdhi, ka 17 mityatva RcA dazasahasrANautyetatsaGgyAvyati. riktAni vAlakhilyAnauti prasiddhiH / tatra yatnAnuSThA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNavyUhapariziSTabhASye / ne brAhmaNe sUtre ca zrUyate / "vAlakhilyA: zaMsanti prANA vaivAlakhilyA" iti / abhi pra vaH murAdhasamiti SaDvAlakhilyAnAM sUktonAmiti brAhmaNe pAraNyake / atha bAlakhilyAviharettaduktaM SoDazineti sUvakAraH zrautasmAtamarvakarmAnuSThAne vAlakhilyaprasihiH / vedapArAyaNe vanamityarthaH / zaunakAcAryavacanAt / yathA praSAdhyAyakuntapAdhyAyanividAdhyAyasupa dhyAyazceti tahAlakhilyAdhyAyaityarthaH / vAlakhilyasaMhitAsarvAnukramaNIyamanvarUpIsaddhyocyate / hipacAdadhikapaJcazatadazasahasrANauti 10552 / vAlakhilyavyatiriktarakAGkhyA tu / hisaptatyadhikacatu:zatamantraH sahasraka 10472 / etatmayA nityA hipaTA naimittikadipadAsahita uktahavanAbhyAM samAnA sA nityA hipadA / AsAM saGkhyA uphlekhoyAm / taca "sAdhurasiknyAM siSakta na urau devA viveSAMsyayA vAjaM mahirAgha pAyA sunete te devAya rAyakAmaH prati na stomaM svAyudhAsaH piturna putva: sa nobAjeghu gAvo na yathaM pavakha somamandayanniti tisraH parisuvAno bhirye mA na: pratyaJcamarkamanayacchacaubhiriti hipadaikapadA hAviMzatistAsAM saptadaza hipadA 17 ekapadAH paJcati / havanAdhyayane viparItA sA nai. mittikahipadA tA pAha vargarUpeNa / pazvAnatAyaM daza. rayina daza / zroNAndaza zukraH zurAkAM daza vanema pUdizAgne tvannazcatvAryagne bhava SaT prazatu daza rAjA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmaaknnddikaa| rASTrAnAM dazaka iMtAvya daza baburekA daza parizadhanva daza tante sotAro hAdazemA nukaM catvAryAyAhi vanasA catvAroti naimittikatipadA catvAriMzottarazasamiti 140 / habane ekaikA adhyayane he he mAmAmantyA ekA urvaritA sA nityA hipadA / uktaM ca paribhASAyAma / vizikA hipadA virAjastadaImeka. padA hihi padAstucaH smaamnnti| AyukSvantyA hipadaiveti / hihi padAstacaH samAmananti / yasya sUktasya hihipadAH samAmananti / tA Rco'dhyayane catuSpadAH karavetyarthaH / zrAyukSvantyA hipadaiva matasyArcA yujo yA na bhavati tAstvantyA nityA dipadaiva / evamadhyayane hAvaI geva prAdhAnyamAvINyaIrcAyAH kathama / tatrA. pi hAvaI vekA RcA / aIrcA ekA kartavyA pa. dhyayanasampradAyabalAt / anAdeza aSTAkSarAH pAdAzacarcAti paribhASAyAm / adhyayane vINyaIcaMgeva sampadAyo nAsti / asAM parimANamAha / agniM hotAraM paJca sahizonaSaDayaM jAyata paJca vikho vihAyAstisro'yaM tvaM rathaM paJca pratahoce yaM SaDindrAyAdya pa naH paJcemAM te vAcaM catvAri sa no navyebhirvajamindrAya hi dyauH sapta tvayA vayaM SaDvarma ha ekA banauti hi ekA vA juSaH SaT stIrNa paJceme vAMsomA ekA dume ye te suvAyave kA prasuvyeSTha SaDati devAnAM varjam / suSamAyAtaM trINi praprapUSNazcatuSkamastu zrauSaT catvAri zacIbhi!vajyaM dRSaMnindrapaJca ye devAso Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat a, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 caraNavyUhapariziSTabhASye / . baje tavatyaM naryamekA sakhe sakhAyamekayA RcA bI. NyatAstrINi bauNyA RcA havanIyAzcatuvatima yetyarDarca Rgvane / adhyayane acaMdvayena RgekA / aIrcenaikaiva Rghaye kartavya ityarthaH / ekarcasya kendrayaM virATa chando vinA kathaM bhavatItyAzaya tavocyate / virATchandaH marvacchandasi vyAptaM vattate / u. taM cAraNyake / "catvAraH puruSA iti vyAdhaH zarorapuruvazchandaHpuruSoviMdapusaMSo mahApuruSaiti / tasyo NiglomAni tvacaM gAyatrI viSTa mAMsamanuSTapa nA. dhAnyasthi jagatau panimajjA prANo bRhatauti yAnyetAni virAT caturthAnyevam haivaivaM viTuSa etadahaH sarvezchandobhiH pratipannaM bhavatIti"prApto bhavatItyarthaH / "gAyatrI panIzca vyatiSajati gAyatro vai puruSaH poGkAH pazava" iti brAhmaNam / atrodAharaNam / "pavasva soma mandayaniti tisro nityA hipadA gAyalya" iti sarvAnukramaNyAm / hipAI puruSo vauyaM triSTabirADbhyAmanayo vizayobipadayorayaM puruSaH / abodAharaNAni / AvAM sune pariman / pratyaJcamakamanayan / parisuvAnI giriH / jagatau pAdati / evaM sarvavyApto bhavatItyarthaH / "chandosi jattira" iti zrutiH / tathA ca zatapathabrAhmaNe "kiJchandaH kAdevatA pratiSTe" | yathA viSNuH sarvavyAptastathA birATachandaityarthaH / virAT chandastu catuSpadA / baukhyaddhayAM paJcapadA vrtti| kiM pramANaM tnocyte| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 prthmaakgiddkaa| "ekapAtyo hipado vicakrame hipAtripAdamammeti pazcAt / catuSpAdeti hipadAbhisvare sampazyanpaGkIrupatiSThamAnaH" / ekapadA dipadA nityA dvipAtipAdamabhyeti / ekaubhUtA bhvntiityrthH| asyodaahrnnm| "agniM hotAraM manye. dasam / yAUIyA* kR pA" | pagre aIrcA "kRtasya vivASTimanuvaSTi. sapiSaH" / ti vipadA / catuSpadA tu / ykhaantaayum| ekAIcI vipadA / ekAcarcA hipadA / ekA ghaTaka paJcapadA adhyayane / hiIipadAstvaca: samAmanantItyatra samapAdagrahaNAt / asamAnapAdA biruvA tahi paticchandaH paJcapadA bhavati tasya dvitIyabhedo virATa tasmAtpaJcapAdatvaM prAptam / samapAdA vA pasamapA. do virAT chandaityarthaH / patra zrutiH / "samau cihastI na samaM viviSTaH sammAtarA cinna samaM duhAte" ityanayA kacA parihAraH / dakSiNavAmahastau samau katatve asamAptAvityarthaH / athAdhyayane Rksazyocyate / SaNavatyadhikacatuHzatadazasahasrANoti / 10466 / tAH sahitanaimittikadipadAcatvAriMzottarazatasahitadazasahasrANIti / 10566 / sajanAnamuzanAvadatsUktasya paJcadaza.kIkRtya pArAyaNe - ksayA / 1.580 / pacAM dazasahasrANi iti vacanasya saGkhyA pUrNA bhavatItyarthaH / ekA urvaritA sA "bhadanno api vAtayamanaH" iti pAdAdhipaMcamanukramaNikAttiAvapyuktaH / bhaTU punchamityArakha. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 caraNavyUhapariziSTabhASye / ke / atha sajJAna sUktama / sajJAna muzanA'vadatsajJAnaM varuNo'vadat / saJjJAnamindrazcAgnizca sajJAnaM savitA vadat / 1 / saJjJAnaM na svebhyaH sajJAnamaraNebhyaH / saJjJAnamazvinA yuvamihAsmAsu niya cchatAm / 2 / yatkakSIvAMsaM vananaM putro aGgirasA mave / tena no'dya vizvedevAH sampriyAM samajIjanat / 3 / saMvo manAMsi jAnatA samAkRtirmanAmami / asau yo vimanA janastaM samAvarttayAmasi / 4 / tacchaMyorAvRNImahe gAtuM yajJAya gAtuM yajJapataye devI svastirastunaH svastirmAnuSebhyaH / UrdhvaM nigAtu bheSajaM zanno astu dvipade zaM catuSpade / 5 / naihatyaM senAdaraNaM parivartma tu yaddhaviH / tenAmitrANAM bAhU haviSA zoSayAmasi / 6 / parivatrtmanyeSAmindraH pUSA ca sasrutaH / teSAM vo agnidagdhAnAmagnimRThAnAmindro hantu varaM varam / aiSu naSTaSAjinaM hariNasya dhiyaM yathA / p| zramitrAM eSa tvarvAcI gaurUpeja 8 prAdhvarANAM pate vaso hotarvareNya kato / tubhyaM gAyavamRcyate / gokAmo annakAmaH prajAkAmauta kazyapaH / bhUtaM bhaSiSyatprastauti mahabrahmakamataraM vaha brahmakamataram / yadakSaraM bhUtakrato vizvedevA upAsate / 10 / maharSibhizca goptAraM jamadagnimakurvata / jamadagnirApyAyate chandobhizcaturuttaraiH | 11 | rAjJaH somasya bhakSeNa brahmasA vIryAvatA / zivA naH pradizo dizaH satyA naH pradizo dizaH / 12 / jo gattejo dadRze zukraM jyotiH parI - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAkaNDikA / guhA / tadRSiH kazyapaH stauti satyaM brahma carAcaram dhruvaM brahmacarAcaram / 13 / vyAyuSaM namadagnaH kazyapasya cyAyuSamagastyasya vyAyuSam / yaddevAnAM nyAyuSaM tanme'astu yAyaSaM / 14 / tacchayorANImahe / 15 / iti majJAnasUktaM paJcadazarcAtmakam / asya grahaNe pramAgAmAzvalAyanasattama / tacca / "samAnauva" ityekA / tacchaMyyorAvRNImaha" ityeketi / tathA ca zA. sAyanasUtram / "athopAkarmoSadhaunAM prAdurbhAva hastena zravaNena vA'kSatasaktanAM dhAnAnAM ca dadhiSTatamizrANAM pratyacaM vedena juhuyAditi haika AhuH satAnuvAkAdyAbhiriti vA'dhyAyAH yAdyAbhiriti mANDa keyo'tha hama kauSItakiragnimoDe purohitamityakA kuSumbhakastadabaudAvadastva zakune bhaTmAvada gaNAnA namadagninA dhAmante vizvaM bhuvanamadhizritaM gantAno yajaM yattiyAH suzami yo na: slobharamaH praticakSvavicakSvArane yAhi marutsakhA yate rAjaJchataM haviri. tivyacAstacchayyorATaNImahaityekA hutazeSovi: praantiiti"| paJcazAkhAnAM pArAyaNaM tacchayyorATagImaha Dratyatra samAptirekavedatvAt / uktaJca / sApAvalAyanau caiva mANDUkA bASkalastathA / bahUcA paSayaH sarve paJcaite dya kavedinaH // atha pArAyaNo carcAmaGyocyate / "ekarcaekavargazca ekacana va kstthaa"| ekaca ekavargo jAtavedamahatyarthaH / navacaM rakavarga:pApo hichati / dauvargoM tu ya cau Jayau, hau vargI pracAvitya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNamyUhapariziSTabhAjye / dhaH / agne tvanno'antamaH / AyAhi vanasA sahe. ti / vayamya zataM smRtam / Rco vargAH satamityarthaH / udutyaM camasaM navamityAdi / caturka cAM pavasaptatyadhikaM ca zataM tathA / catujhcavargAH paJcasaptatyadhikazata mityarthaH / 175 / yadaGga dAzarSa svamityAdi, / paJcacaM tu dvizatakaM mahasraM rudrasaMyuktam / pacarcavargA ekAdazAdhikahAdazazatAnautyarthaH / 1211 / agnimaule ityAdi, / paJcacatvAryadhikaM tu SaDRcAM tu zatavayam / SaDakTa cavargAH paJcacatvAriMzadadhikazatatraya ityarthaH / 345 / azvinA paJcarauriSadUtyAdi, / sapta cAM zataM jeyaM viMzatizcAdhikA: smRtAH / saptacavargA viMzatyadhikazatatvaya itya. thaH / 120 / yaJciddhi satyasomapA ityAdi, / aSTaR. cAM tu paJcAzatpaJcAdhikAstathaiva ca / aSTarcavarmA: pavAdhikapaJcamataM ityarthaH / 55 / bandraM vizvAavo. vRdhannityAdi, / evaM dazAdhikasahasahayavargA ityathaH / 2010 / pakSazAkhAsu nizcitAH / paJcazAkhAnAM pArAyaNe nizcayena vRtyarthaH / vargAH sattAnasUktasya catvArazcAtra maulitAH / santAnasUktasya catvArovargAzcAtra militvA dazAdhikasahasahayamityarthaH / evaM pArAyaNe proktA RcAM saGkhyA na nyanataH / evaM pU. ktiprakAreNa vargasya Rka nyanasaGkhyena daza sya paJcaka trINyaIrcastha kartavyetyarthaH evaM caturdina dhapArAyaNe'pi jJeyam / "samAnauSa iti" zAkalAnAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmaaknnddikaa| "tacchaMyyoriti" bASkalAnAmityatra bASkala zAkhAdhyayanamanukramaNikArattAvuktam / "gautamAdauzijaH kutmA dIrghatametyeva bASkalAdhyayanakramaH" / asyArthaH / gautamAdauzinaH kutmaH / upaprayanto / nAsatyA. cyAm / agniM hotAram / imaM stomam / vedissde| eSa bASkalakramaityarthaH / acaivamukta uttamamagaDale navake anukramaviparyAsaH / tacca / svAdoramakSi sUnAnte abhiprabaH murAdhasama / pra suzruta"miti sUtAiyaM paThitvA / agnApAyAdyagnibhiriti paThet / tata: Apa TvAdhyAye gaudhayatyanuvAko dazasUtAtmakaH zAkalasya / paJcadazasatAtmako bASkalasya / tatocyate / gauI yati sUtAnantaraM "yathA manau maaNvrgau| yathA mano vivasvati / upamantvA / etattAindra / bhUridindrasya / ityantAni paJcasUktAni paThitvA "pAtvAgiro rathoriveti" paTheyuH / ante saMsamitsanAmantaraM paJcadazaRcAtmakaM "santAnamuzanAvadatta .. yyorANImaha" ityanhoM vedasamAptiriti bASkalazAkhAdhyayanam / evamadhyayanAbhAvAcchAkhA'bhAva ityarthaH / sUktasahasrasaptadazAdhikAt paSTau satAni bASkalasyAdhikAnItyartha: / prati te / yuvaM devaaH| yamanvina: / imAni vAmiti cavAri vAlakhilyasatAnAM lopaityarthaH / yastAgviveda caivApyadhaute sa nAkapRSTha bhanate ha zazvat / asyArthaH / yaH tAn garyavit ve. da, tataH havana pArAyaNaM ca adhaute maH veditAdhyetAca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ crnnbyuuhprishissttbhaassye| nAkapRSTha zazvatmadA bhajate / ha prasiddhau / ito'ma lokametyata tammAna pracyavata hotyarthaH / atha pArAyaNA phalaM tadatamAraNyake / "yadi sandhi vikrtayati taM nibha jasya rUpamatha yacchar3e akSare abhivyavaharati tatpamasyAgrAuevobhayamantaregobhayavyAptaM bhavatyanAdakAmo nibhujaM yAtvargakAma: praTamamubhayakAma ubhayamantareNeti" / asyArthaH / yoH padayorakSarayo'pi sandhistasya avicchedAdhyayanaM tannibhuja saMhitA. paaraaynnmucyte| zuddhe he pade akSare vA sandhimakurvatoccAraNaM tatparagAM padapArAyaNam saMhitApadAsyAsubhAnyAM vyAptamubhayamantareNa kramapArAyaNamityarthaH / tathA ca sati vibhiH kRtvA svarAvaraM vijAnAti mAvAmAvAM vibhajate mA saMhiteti / evametAM yo beda sadhIyate prajayA pazabhiyaMzamA brahmavarcasena svargegA lokena sarvamAyaretIti / tammAnamArate dve padai saMhitA dve pade svarazca na sidhyati / ke pade siddhe uttarArambhaH katai na zakyate / atazca pAdAIrca Rka sUktAsidhyarthaM bhagavatA pAJcAlana sthApitAnAM pArAyaNakarmaNAM kramapArAyaNa muttamaM bhavatIti cAtra zlokaH / prAgAthena purA dAnaM dRSTrAvA kruddo mahAmuniH / arthavantaM kramaM brUyAddevatAyAzca zAsvata: / ata RgyajuSAM - haNaM padaiH svaraizcAdhyayana tathA vibhiH / ato'pi - smAdapi hetoH kramaH arthavAnbhavati / krameNa kRtvA RgvedapArAyaNe RcAM haNaM sAdhAraNaM bhavati / ida Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmaaknnddikaa| mitthaM sarva pATha iti / svaramAtrAdirUpeNa nizcayo bhavati tathA yajurvedapArAyaNe yajuSAM baMhaNaM nAma sAdhAraNaM svaramAnAdirUpeNa dUdamitthameva pAThaiti niyobhavati / ityatidezaH ityalaM prapaJcena / / atha pArAyaNa vidhiH / pravAdI kalazasthApanAtaM mhaarnnve| tIrtha devAlaye gehe prazaste suprisskte|| kalazaM sudRDhaM tatva sunirNita subhUSitam / / puSpapallavamA lAbhizacandanaiH kuGkamAdibhiH / mRttikAyavasammizaM vedamadhye nyasetataH / 2 / paJcAzabhiH kuzaiH kAryo brahmA pa5cAnmakhasthitaH / nApita: sthApitaH kumbhe caturvAhuzcaturmukhaH / 3 / vatmajAnvAkRtirvedaH uttarApraiH kuzai: kRtm| brahmopadhAne datvA taM tataH svastyayanaM paThet / 4 / pratiSThA kArayetpazcAtpUjAdravyamathocyate / yattopavItaM naivedAM vastraM candanakumumaiH / 5 / sagdhUpadIpatAmbalairetaizcApi pitAmaham / brahmajatAnamiti bA gAyatrayA vA prapUjya yet / 6 / upAdhyAyaM ca sampUjyayatha pAThaM paThettataH / tato homAdi vakSyamANaM kRtvApaThedityarthaH / tavaiva baudhAyana: / sthaMDilaM kalpayitvAgnimupasamAdhAya taM paristoryAjyenaitAbhyo devatAbhyo juhotyagnaye somAya vizvebhyo devebhyo brahmaNe RSibhyo Rgyo yajubhyaH sAmabhyaH zravAyai medhAyai prajJAyai dhAraNAyai zriyai hiyai sAvita savitre prajApataye kANDaSayognaye kANDa'Saye vizvabhayo devebhAH kANDa'RSibhAH sAMhitobhayo devatAbhA'upaniSaDayo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNayUhapariziSTabhASye / yAjJikomo devatAbhA upaniSayo vAruNadevatAbhA upaniSayo havyavAhAya vizvebho varuNebho'numatye sviSTakRte ca pRthak svAhAkAreNa hutvA vyAhRti bhizya hutvA punaH pariSiJcati samApte caiva yajuSA tapayati / ante etAgnisomAdyA yajuSA padena saha tarpayet / yaddA "bhUrddhavAMstarpayAmi" ityAdi yajuSA taprayitvA'nyAdI svarpayedityarthaH / mahArNavaH / evamTagvedinAM kANDa'RSyAdivarja mAsviSTakRtasteSAM sthAne zatarcibhayo madhyamebho gRtsamadAya vizvAmitrAya vAmadevAyAlaye bharadvAjAya namadagnaye gautamAya vasiSThAya prAgAthebhAH pAvamAnIbhAH cudrasUtebhayo mahAnAnabha iti tato vedAdimArabhA santatamadhIyItetyAca bhagavAnbodhAyanaH / punarmahArNave / zraghAtaH pArAyayavidhiM vyAkhyAsyAma zrAsamApternA zrIyAdyathAzaktiM vA 'paH payaH phalAnyodanaM haviSyaM mAtramannamalpaM bhukkA tadA'zeSamadhauyauta grAmAtmAcyA mudIcyAM vA dizyupaniSkamyAgnimupasamAdhAya pariStauryemaM prajvAlyAcyenaitAbho devatAbho juhotyagnaye somAyendrAya prajApataye bRhaspataye vizvebhyo devebho brahmaNe RSibhAgyajubhAH zraddhA ye meSAya prajJArya dhAraNAya sadasaspataya'numataye zriyai hiyai sAvicaitra savitre prajApataye kARSaye somAya kANDaRSaye 'gnaye kANDa RSayo vizvebhyo devebhaH kANDaRSibhAH sahitaubhapro devatAmA upaniSato yAjJikIbhavo devatAbhA upa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 24 * www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAkaNDikA 'niSaDyo vAruNIbhyo devatAbhyAupaniSaDayo i. vyavAhAya vizvabhyo varuNeyo'numatyai viSTakRte ca pRthak svAhAkAreNa hutvA vyAhRtibhizca puna: pariSiJcati samApte caiva yajuSA tarpayatauti pante e. tAgnisomAdyA yajuSA padena saha tarpayeta / yahAbhUIvAstapaiyAmautyAdiyajuSA tarpayitvA'gnyAdIstayedityarthaH / mahArNavaH / evamugvedinAM kANDa'SyAdivarjamAviSTakRtasteSAM sthAne "zatarcibhya ityAdimahAnAnaumyadUtyantaM prAgvat / tato vedAdimArabhya santatamadhIyota naitasyAntarA'nadhyAyo nAsyAntarA jananamero prazaci prAzaucaM netyarthaH / nAntarA vyAharendra viramedyAvantamadhIyota / yAvatyaryantaM paThettAvatparyantaM na viramannAnyacca vadedityarthaH / yadantarA virameta tI prANAnAyamya praNavaM vA pravidhAya yAvatkAlamadhIyauta / tata: sanizAntaraM saGgAmAraNya salilaM lopya paridadhyAt / nizAntaraM sandhyAnizAdI lopya vihA. ya samApayedityarthaH / pAdAvante ca brAhmaNabhojanaM da. kSiNAM ca dadyAditi mahArNavoktaM vidhAnama // patha kamalAkaraH / ya etena vidhinA vedamadhauyItaM santataH pUto vedo bhavati manaH zaddhizca bhavati vedarUpo bhavatautyarthaH / hAbhyAM pArAyaNAgyAM RmbhivAbhojana - hAdhaute'ntebhyaH pramucyate vibhirbahubhyaH patanauyapAtabhyaH pradAyAM reta: sivA gaGgA'psu vanimajyazva bhavati caturbhaH zUdAnAbhojanAtstrIsevanAca paJcabhi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNamyUhapariziSTabhASye / rayAjyayAjanAdagrAhyagrahaNAt SahnirbrAhmaNasya lohitakaraNAtpazuhananAtsuvarNasteyAtpatisaMyogAcca sa prabhiH prAjApatyasya haunacaraNAdyajJopabandhanAJcASTa bhizcAndrAyaNagurutalpagamanAdrajakhalAgamanAcca navabhiH surApAnAddazabhiH punarjanmeha janmakRtaiH sarvaiH pApaiH pramucyate svarga lokaM gacchatIti / cagniSTomAdikratubhiriSTaM bhatrati / pitRntvaga~ lokaM gamayati / vedAdhyAyo sadaiva syAdapApmA satyavAk zuciH / yaM yaM kAmaM kAmayate taM taM vedena sAdhayet / asAdhyaM nAsti yatkiJcidrahmaNo hi phalaM mahat / RgvidhAne / AdA 26 r sAvitrA karma kurvIta zAntaye / puSTaye pazulAbhAya dhanalAbhAya bhUtaye / eSA hi saMhitA devaiH sabrahmamayau nicat ugreNa tapasA dRSTA vizvAmitreNa dhImatA / homAMzca japayajJAMzca nityaM kurvIta vai tathA / sarvakAmaprasidhyarthaM paraM brahmedamucyate / eSA pratilomokkA zatrupakSavinAzinI / akSarapratilomeyamabhicAreSu zasyate / sarvasaMhitayA pratyRcaM homa Ajyena tilena vA / " bhAvyaM dravyamanAdeze juhotiSu vidhIyate" iti brAhmokteH / sarvapApaharo homastilaiH sarvatra zasyate / iti viSNudharmottarAJca / zAtAtapaH / kRcchro devyayutaM caiva vedapArAyaNaM tathA / tilahImasahakhaM ca samametaccatuSTayam / idaM kevalam / antyecAndramasama / iti kamalAkarabhaTTakRto vedapArAyaNavidhiH samAptaH / vyAkhyA caraNavyUhasya pAdyakhaNDasya 1 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAphaNDikA / 27 tena vai| yathAmati viranitA mahAdeva prasAdataH // iti caraNavyaha pariziSTavyAkhyAyAM prathamakhagaDsya vyAkhyA samAptA // yajavadasya SaDazItibhedA bhavanti tatra carakA nAma hAdaza bhedA bhavanti carakA AvharakAH kaThAH prAcyakaThAH kapiSThalakaThAzcArAyaNIyA vArAyaNIyA vArttAntavIvA khetAkhatarA aupamanyavaH pAtAgaDanIyA maitrAyaNIyAzceti tatra maitrAyaNIyA nAma SaDdA bhavanti mAnavA vArAhA dundubhAzchagaleyA hAridravIyA zyAmAyanIyAzceti te. SAmadhyanaM he sahasre zate nyane mantra vaajsneyke| RggaNaH parisaGkhyAtaM tato'nyAni bajUSica, aSTau zatAni sahasrA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 caraNavyUhapariziSTa bhASye / Ni cASTAviMzatiranyAnyadhikazca pAdametatpramANaM yajuSAM hi kevalaM savAlakhilyaM sazukriyaM brAhmaNaM ca caturguNaM / tatra taittirIyakA nAma dibhedA bhavantyaukheyAH khANDikeyAzceti tatra khADikeyA nAma paJcabhe dA bhavanti kAletA zATyAyanI hairaNyakezI bhAradvAjyApastambItreti teSAmadhyayanamaSTAdazayaju:sahakhANyadhItyazAkhApAro bha vati tAnyeva dviguNAnyadhItyapadapAro bhavati tAnyeva trigu NAnyadhItya kramapAro bhavati SaDaGgAnyadhItya SaDaGgavidbhavati / triguNaM paThate yatra mantrabrAhmagayoH saha yajurvedaH sa vijJeyaHzeSAH zAkhAntarAH smRtAH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitiiyaaknnddikaa| patha hitoyakhaNDaM vyAkhyAyate // yajurvedamya SaDa. zautiaMdA bhavanti aba zAkhAbhedo mAdyaH / SaT pazautirbhadAityarthaH / tava carakAnAM hAdaza bhedA bhavantIti spaSTArthaH / te ke bhedAH / crkaaH| baahrkaaH| kaThAH / prAcyakaThA: kapiSThalakaThA: / cArAyaNauyA / vaaraaynniiyaa| vaantveyaa| shvetaashvtraa| popamanyavaH / paataannddniiyaa|maitraaynniiyaati / maitrAyaNI. yAnAM kecitmapta bhedA bhavanti iti vadanti zyAmA ityadhikaM tadadhikameva | maitrAyaNIyastu yAjasaneyavedAdhyAyau / mAnavaM karmasUtram / teSAmadhyayanamaSTottarazataM yajuH sahasrANyadhautya zAkhApAro bhavati teSAmadhyayane hicasvAriMzadadhyAyAH / aSTazatAdhika sahasamanvA ityarthaH / tAnyeva higumAnya dhItya paDhapAro bhavati / hivArapaThanAtpadapArAya gAphalaM bhavatItyartha: / tAnyeva viguNAnyadhItya kamapAro bhavati / vivArapaThanAkramapArAyaphalaM bhavatItyartha: / padakramAdhyayanaM bhavatItyartha: / SaDaGgAnyadhItya SaDaGgavivati tAni kAni SaDaGgAnyucyante // zikSA kalpo vyAkaraNaM nirukta chando jyotiSamiti SaDaGgAni / chandaH pAdau tu vedasya hastI kalpo'tha paThAte / jyo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNanyUhapariziSTabhASye / tiSAmayanaM cakSurnirukta' zrotramucyate / zikSA ghrANaM tu vedasya mukhaM vyAkaraNaM smRtam / tasmAtsAGgamadhItyaiva brahmaloke ma hoyate / tathA pratipadamanupadaM chando bhASAdharmo mImAMsAnyAyastarka ityupAGgAni taca pariziSTAni bhavanti yUpalakSaNaM chAgalakSaNaM pratijJA'nuvAkasaGkhyAca raNavyUhazrAddhakalpazulba - kAnipArSada mRgyajUMSISTakApUraNaM pravarAdhyAyokthazAstrakratusaGakhyA nigamA yajJapArzva haucakaM prasavotthAnaM kUrmalakSaNamityaSTAdaza pariziSTAni bhavanti, tatra kaThAnAM yogA yena vizeSastacaprAcodIcanairRtyavAjasaneyA nAma paJcadaza bhedA bhavanti jA 30 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitiiyaaknnddikaa| vAlA bauDAyanA: kArAvA mAdhyandineyAH zApheyAstApanIyAH kapolAH pauNDaravatsA AvaTikAH paramAvaTikAH pArAzarA vaiNayA avA baudheyAzceti teSAmadhyanaM sauktikaM pravacanIyApraceti / mantrabrAhmaNakalpAnAmaGgAnAM yajuSAmRcAm / SagaNAM yaH pravibhAgajJaH so'dhyayuH katsna mucyata // 2 // zikSATIni SaDabhavanti, SaDupAGgAnyapi pratipadA ditarkAntAni bhavanti, tamminyajurvade yUpalakSaNAdi kUrmalakSaNAntAnyaSTAdazapariziSTasUtrANi bhavanti / eteSAM vyAkhyAnAnyagre vakSyAmaH / tatra prAcyodocyAM naiRtyAM ni tyastatva vAjamaneyAnAM paJcadazabhedA bhavanti / prAcya udIcya nai tyaSu tisRSu dikSa vAjasaneyavedotpattiragre vakSyAmaH / itaradezeSu vedazAkhayorSi. bhAga ucyate / tacca mahAgave / ethivyA madhyarekhA ca narmadA parikIrtitA / dakSiNottarayorbhAge zAkhA vedAca ucyate / 1 / narmadAdakSiNe bhAge bApasta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 caraNavyUhapariziSTabhASye / mnyAzvalAyanI / rAmAyanI pippalA ca yajJakanyAvibhAginaH / / mAdhyandinau zAsAyanI kauthumau zaunakI tathA / narmadottarabhAge ca yatakanyAvibhAginaH / 3 / tuGgA kRSNA tathA godA sadyATrizikharAvadhi / pA pAndhradezaparyantaM bata,cazcAkhalAyanI / 4 / uttare gurjara deza vedo bahUca IritaH / koSotako. brAhmaNaM ca zAkhA zAGkhAyanau sthitA / 5 / pAndhAdidakSiNAgneyau godA sAgaraprAvadhi / yajurvedastu taittirya pApastambau pratiSThitA / 6 / sadyATriparvatArambhAddizAM nai tyasAgarAt hiraNyakezI zAkhA ca parzarAmasya snnidhau|7| mayUraparvatAccaiva yAvadgurjaradezataH / vyAptA vAyavyadezAttu maitrAyaNau prtisstthitaa|8| aGgavaGgakaliGgazca kAnauno gurjarastathA / vAjasaneyI zAkhAca mAdhyandinI pratiSThitA / / RSiNA yAjJavalkyena sarvadezeSu visttaa| vAjasaneyavedasya prathamA kANvasantakA / 10 / vyAsaziSyo vaizampAyano nigadAkhyaM yajarvedaM paThitvA ziSyAJcakAra / tacca bhAgavate / vaizamyAyanaziSyA vai carakAdhvayaMvo'bhavan / yaccebrahmahatyAha:kSapaNAya gurorvtm| 1 / yAjJavalkyastu tacchiSya pAhAMho bhagavattiyat / caritenAlpasArANAM cariSye'haM suduzvaram / / ityuto gururapyAha kupito'pi dyalaM tvayA / viprAvamantrA ziSyeNa bhadadhItaM tvajAkhiti / 3 / devarAtasutaH mo. 'pi chahilA yajuSAM gaNam / tato gato'tha munayo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAkaDikA | dadRzastAnyajurgaNAn / 4 / bhUtvA tittirayo brahmastalolupatayA daduH / taittirIyA iti yajuHzAkhA cAsanspezalAH / 5 / yAjJavalkyastato brahman chandAMsyadhigaveSayan / guroravidyamAnAni sUpatasthe'rka moram / 6 / yAjJavalkya uvAca / OM namo bhagavate AdityAyetyArabhya yAtayAmayajuH kAma upasarAmIti / sUta uvAca / evaM stutaH sa bhagavAnvAjirUpadharo hariH / yaja~SyayAtayAmAni munaye'dAtprasAdataH | 7 | yajurbhirakarocchAkhA dazapaJca tathA vibhuH / jagRhurvAjasanyastAH kANva mAdhyandinAdayaH / 8 / ityAdigranthaparyAlocanayA yajurvedatyAgAnantaraM devarAtasutena abrAhmaNatvabhiyA savitA sUryo vAjirUpegNa vAjebhyaH kesarebhyaH vAjena vegena vA sanyastAstyaktAH zAkhA vAjasaneyI saJjJA / zAkhA ra NDatvaparihArArthaM cAturvedyatvamaGkhyAsaMrakSaNArthaM ca vAjirUpe - Na sUryeNA yAtayAmAni yajUMSi munaye vRttAni tairya jurmiparataiH samucitA vAjamanyaH paJcadazazAkhA zrakarot / tasmAcca muneH sakAzAtkA vA mAdhyandinAdaya adhyayanaM cakruH / te paJcadaza bhavanti / atha prasaGgAdyajurvedasya zAkhApraNayanavicAraH kiJciducyate / tatra yajurveda eva prathamaH / tathA ca viSNupurANe / eka eva yajurvedastaM caturddhA vyakalpayaditi / yajurvedo yajJopayogitvasUpayogAtsarvo'pi vedo yajurveda ityucyate / yajurvedasya zAkhAbhedaM savistara ca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * 33 www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 caraNavyUhapariziSTabhASye / mAha / yajurvedataroH zAkhA: saptaviMzanmahAmune / vaizampAyananAmAsau vyAsaziSyazcakAra vai / 1 / thiSyebhyaH pradadau tAzca jagrahaste'pyanukramAt / yAjJavalkyasya tasyAbhRdbrahmarAtaH suto dvijaH / 2 / ziSyaH paramadharmajJo guruvRttirataH sadA / RSiryazca mahAmero samAjenAgamiSyati / 3 / tasya vai saptarAtraM tabrahmahatyA bhaviSyati / pUrvamenaM sunigaNaiH samayo'yaM kRto hijaM / 4 / vaizampAyana ekastu taM vyatikrAntavAMstathA / svastriyaM bAlakaM so'tha padAghRSTamaghAtayat / 5 / ziSyAnAha ca bho: ziSyA brahmahatyAM parAvRte / caradhvaM matkRte sarve na vicAryamidaM tathA / 6 / athAha yAjJavalkyastaM kimetairbahubhirdvijaiH / klezatairalpatejobhizcAriSye'hamidaM vratam / 7 / tata: kruho guruH prAha yAjJavalkyaM mahAsunim / mucyatAM yatvayAdhItaM matto viprAvamAnakaH | 8 | nistejasA badasyetAnyastvaM bAhmaNapuGgavAn / tena ziSyeNa nArthI'sti mamAjJAbhaGgakAriNaH / 2 / yAjJavalkyastataH prAha bhaktyaitattai mayoditam / mamApyalaM tvayA'dhItaM yanmayA tadidaM dvija / 10 / zraparAzara ucAca / ityuktA rudhirAktAni svarUpANi yajuSyatha / cha yi tvA dadau tau yayau ca khecchayA muniH / 11 / yaja Syetha vissRSTAni yAjJavalkyena vai dijaH / nagRhutittirA bhUtvA taittiryAstu tataH smRtAH / 12 / brahmahatyA - vrataM cIrNaM guruNA noditaM tu yaiH / carakAdhvaryavaste tu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAkaNDikA / / caraNAnmunisattama / 13 / yAjJavalkyo'pi maiceNa prANAyAmaparAyaNaH / tuSTAva praNataH sUryaM yajUMSyabhilaSattataH / 14 / asyArthaH / yajurvedatarorityAdinA saptaviMzatiH / iyaM ca prAdhAnazAkhAnAM saGkhyA | brahmANDapurANoktaSaDazItizAkhAbhedastu prAtizAkhavibakSayA tAzca zuklayajuH paJcadazakaM sahetyeka zAkhA cApastamboktA iti draSTavyam / yAjJavarukyena chahiteyaijubhistaittirIyazAkhA babhUva / te yAjJavalkayavyatiriktA vaizampAyanaziSyA yAjJavalkayena charhitaM viprarUpeNa gRhautumanucitamiti tittirapakSiNo bhUtvA yAjJavalkyavisRSTAni yajUMSi jagRhaH / tatastAH zAkhAstaittirauyA babhUvurityarthaH / yAjJavalkyavyatiriktAnAM zvarakAdhvaryujJAM nirvakti / carakA dhvaryavaste vai caraNa mmunisattama / varakAdhvaryavati pAThe varaNAdyajuSAM grahaNAt / zrAdhvaryavaM cakrurityarthaH / yajUMSi vaizampAya - nenAdhItAni / yAjJavalkyastato brahmaJchandAMsya dhigave - / ghayan / guroravidyamAnAni sUpatasthe'rka mauzvaram / iti bhAgavanIteH / yAjJavalkya uvAca / namaH savitre dAg2ayamukteramitatejase / RgyajuH sAmarUpAya vayodhAmAtmane namaH | 15 / ityevamAdibhistena stUyamAnaH ma vai raviH / vAjIrUpadharaH prAha vrIyatAmabhivAJchitam / 16 / yAjJavalkya tathA prAha praNipatya divAkaram / yajaSi tAni me dahi yAni santi na me gurau / 17 / parAMzera uvAca evamukto dadau tasmai yajUMSi bhagavAn | Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 caraNavyUhapariziSTabhASye / raviH / zrayAtayAmasaJjJAni yAni vetti na tadguruH / 18 / yajUMSi yairadhautAni tAni vimerdvijottama / vAjinaste samAkhyAtAH sUryAzvAH sa bhavedyataH / 16 / zAkhAbhedastu teSAM vai dazapaJca ca vAjinAm / kaNvAdya stu mahAbhAga yAjJavalkya kaurttitAH / 20 / iti / tadguruvaizampAyano yAni na vetti teSAM vyAsenAnupadi STatvAditi bhAvaH / vAjina samAkhyAtA vAji rUpa sUryaproktasaMhitAdhyAyitvAt agnipurANe'pi / kANvA - mAdhyandinIsaJjJA kaTho mAdhyakaThautathA / maitrAyasauyasaJjJA ca taittirIyAbhidhAnakA / vaizampAyaniketyAdyAH zAkhA yAjuSa saJjJitA / iti / Adizabdena etadanyazAkhAgrahaNam / taduktaM nRsiMhaparAzare / prathamo yAjJavalkyaca ApastambI dvitIyakaH / tRtIyo mUlaghaTakAccaturtho vANasaH smRtaH / paJcamaH sahavAmazca SaSThaH syAdgotrapaNDitaH / samAnujaH saptamokta aSTamazva gayAvala: / vidaNDo navamaH prokto navazAkhAH prakIrttitAH / tanmadhye sahavAsastu karmaniSTho dvijaagrnniiH| evaM zAkhAdezabhedAddahavastu dvijAtayaH / tatrApi karmaniSThAzca grAdyA yajJAdikarmasu / honA dvijAtaya: sa tyAjyA: sarvatra karmasu / honA dvijAtaya: abhIrAdayaH, / paradeze vidaNDaveSadhAriNaH / sanyAsinaH khagrAme parigrahayuktAste tridaNDinaH / gotrapaNDito vaizyayAjakaH / mUlaghaTako nAgavalloropakaH / nirgl| iti prasiddhAH / anye vANAsAdi prasiddhAH / keci Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitiiyaaknnddikaa| dharmazAstrAnabhittA vAnaprasthAjjAtA vAgasA iti va. danti tahAkyamArUDha patitaparama / taduktaM kUrmapurANe vAnaprasthAzramadharme / yastu pAnyA vanaM gatvA maiTanaMkAmatazcaret / tataM tasya lupyeta prAyazcittIyate hijaH / tatra yo jAyate garbho na saMmpTazyo hijAtibhiH / na hi vede'dhikAro'sya tadvaMzApyevameva hi / prArUDhapatitaH prokto munibhistatvadarzibhiriti / vAjasanauyavedotpattirityartha: / kANvA: / mAdhyandinA: / zAkheyA: / tApAyanauyA: / kapolAH / paugaDaravatmAH / AvaTikA: / paramAvaTikA: / pArAzAH / veNeyAH / vaidhayA: / adAH / bodhayA: iti paJcaTazazAkhA ityarthaH / pratipade anupade anyatpaTa kartavyamityarthaH / chandaH zAstraM piGgaloktamadhyAyASTakam / bhASAzabdena bhASyate'rthaH paryAya zabdainighaNTaradhyAyapaJcakaH // trayodazAdhyAyAtmakaM niruktam / dharmazAstraM manvAdAnekamaharSipraNItam / maumAmA jaiminimarSikRtamadhyAyahAdazakam / nyAyazabdena kANAdamatram / tarkazabdena gautamasUtram / iti Sar3apAGgAni / upajyautiSa jyoti zAstra sAGgalakSaNaM mAmuTkAdi // thUpalakSaNaM chAgalakSaNaM ca yaje pasiddham / pratijAsavaM khagaDa vayAtmakama / anuvAkAdhyAyaH / vedazAkhAparijJAnam zrAisavaM navakhaNDAtma kam / zrotayattArthamagaDaparacanAtmakaM zulba mUtrama / pArSadapariziSTamavam / RgyajaniNayAtmakam / dRSTa kApUra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNanyUhapariziSTabhASye / NapariziSTasUtvam / govapravara nirNayArthaH / pravarAdhyAyaH / ukthazAsvapariziSTam / nigamayajJapArzva, hautraka, prasavotthAna, kUrmalakSaNapariziSTapaJcakaM yajJeSu prayojanaM prasiddham / etAni pariziSTAnyaSTAdazasaGkhyakAni kAtyAyanamaharSipraNItAni / he sahakhe za te nyane mate bAjasaneyake / RggayAH parisaGkhyAtametatsarvaM sakriyam / vAjasaneyake vede navazanAdhikasahasramanvA ityarthaH / etatsakalaM zukriya maMtramTacaM vAcamiti SaTviMzadadhyAyoktacaturviMza cAtmakasahitaM madhyAnhe zuklavarNena sUryeNa dattaH mazukrayajJaH parisaGkhyAta ityarthaH / vedopakramaNe caturddazaupaurNimA grahaNAcchuklayajuH / pratipadAyuktapaurNimA grahaNAt kRSNayaja uriti vA / RTaksaGkhyA / 16025 / paJcaviMzatyuttaraikonaviMzatiH / khilamantra agnizceti SaDviMzatyadhyAyoktAH / yaja: saGkhyA aSTAviMzatyuttarASTazatAnyaSTau sahasrA - Ni / vedacaturguNaM zatapathabrAhmaNamityarthaH / yajju - vaidatarorAsan zAkhA ekottaraM zatam / tatrApi ca zivAH zAkhA: dazapaJca ca vAjinAm / tatrApi sukhyA vijJeyA zAkhA yA kaNva saJjJakA / iti / granthAntare / taittirIyakAnAM hibhedA bhavanti / aukheyA / khANDikeyAzceti / khANDikeyAnAM paJcabhedA bhavanti / ApastambI / baudhAyanau / satyASADhau / hiraNyakezau / bhAradvAjauti, kAletA zATyAyanauti dve mUlokta tayoH sthAne baudhAyanI baudheyAiti bodhye | Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitiiyaaknnddikaa| teSAmadhyayanaparimANam / kANDAstu mapta vijeyAH praznAcAdhikyakAzcatuH / catvAriMzatta vinayA panuva kAH zatAni SaT / 1 / ekapaJcAzadadhikAH saGkhyA: pacAzadacyate / hisahasraccaikazatamaSTAnavati cAdhikA / 2 / lakaM tu hinavati sahasrANi prakIrtitama / padAninavatizcaiva tathaivAkSaramucyate / 3 / lakSahayaM vipaJcAzatmahasrANi zatASTakam / aSTaSaSTAdhikaM caiva yaja veMdapramANakam / 4 / kANDA: / 7 / praznAH / 44 / panuvAkA / 651 / paJconAzI / 2168 / padAni / 16260 / akSarANi / 2538 / zAkhAvAkyAnyayutAni sahakhANi navAni ca / catuHzatAnyazItizaca aSTau vAkyAni gaNyate / 1 / iti brAhmaNe aSTau vAkyasaGkhyA / 16480 / iti taittirIyanigadavedAkhyasaGkhyoktA ityarthaH / tatra kaThAnAM tUpagA yaja vishessshctushctvaariNshdpgrnthaaH| manvabrAhmaNayorvedakhigugaM yatna ptthyte| yajarvedaH sa vijJeya manye zAkhAntarAH smRtAH / catuzcatvAriMzadupagranthA adhyAyA: mamope uktAH / manvazca brAhmaNaM ca mantrabrAhmaNe tayomantrabrAhmaNayorvadaiti sajJA / taduktaM manvabrAhmaNayorve. daiti nAmadheyamityagvedIyaprAtizAkhyabhASyakAregobbaTena / ApastambasAmAnyasUkhabhASyakAreNa kapahinA dhartasvAminA ca / tathA mantro nAma saMhitAmantrastAdRmanvarUpasaMhitAyAstanmadhye eva tadanebrAhmaNatve. na paThanamityubhayathA'pi saMhitAtvena padatvena kramalena Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNavyUhapariziSTabhASye / ca paThanaM triguNaM paThanamiti, mantrabrAhmaNayorvedastriguNaNaM yatra paThAta ityasyArthaH / etAdRzapaThanaM zAkhAyA a dhyayanaM sa yaja urvedastacca taittirIyazAkhAyAmevAsti / tathA hi / sampazyAmi / " prajA'hamiha pranaso mInavoriti" saMhitAmantraH / etasyaiva brAhmaNasaMhitAyAmeva tadagremampazyAmi / " prajA ahamityAha yAvanta eveti N brAhmaNamityubhayorapi saMhitAtvena padatvena kramatvena paThanaM viguNitaM paThanaM bhavati / etAdvayamudAharaNAntaramAha / "imAmagRbhNannrazanAmRtasya pUrva'zvAyuSi vidatheSviti saMhitAmantraH / " imAma gRbhNAnnu zanomRtasye tyazvAbhivAnImAdatta" iti brAhmaNam / anayorapi triguNatvena ptthnm|"udaattshcaanudaattshc kharitazca svr| khaya" iti triguNena paThanaM bhavati / ete triguNAH kasyAM api zAkhAyAM na bhavanti kintu gAthA saGganyatvAt / evamanyAnyapi bahUni vAkyAni santi tAni tristarabhayAnnoktAni / ataH kAraNAdanye zAkhAntarAH smRtAH / teSAmadhyanaM pravacanoyAzceti" teSAM zuktakaSNayaja SAM paThanaM pradacanIyAH prativacanatvena ArSIya - pAThatvena ca samAptamityarthaH // iti mahidAsaddijanmanA kRte caraNavyUha pariziSTasUtravyAkhyAne dvitIyakhaNDaH samAptaH // anyAnyapi purANavAkyAni saGgRhItAni / agnimIDenamastubhAmiSe tvorje lasattanuH 1 zragna'zrayAhi vItaye zanno devI kharUpavAn |1| iSe tvo www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAkaDikA | 41 rje yajurvedazabdaH puruSa eva ca / nabhazca pUrNimA sUrya udayavyApino tathA / 2 / saGgachyamANazca vedaM prativarSavrataM caret / yAtayAmanivRtyarthaM vedasya ca vizeSata: / 3 / tasyokchindasA medA gAyatrau ca tvacA smRtaa| mAMseSu viSTubhaM vidyAdanuSThabudhiraH smRtaH / 4 / asthiSu jagatau caiva majjA patireva ca / prANeSu brahatau chando yajurvedasya lakSaNam / 5 / etadarthe aitareyazrutiH / " zuklakRSNa kanIniketi sa yadyapi mRSA vadati / yaevametaM chandasAM chandastvaM vedetyantam" pukhyAhavAcane mantrAtmokSaNe kaGkaNasya ca / sabhAyAM brahmayajJe ca iSe tvo yajuH paThet / zAGkhyAyanaM brahmayajJa dUSe tvorjJe yajuH smaret / zraute smAttaM ca pUrtte ca sarvakarmasu yojitaH / 2 / RgyajuHsAmAthavI~zca sabhAyAM kuNDa maNDape / brahmayajJa e pratisare paTheddai svastivAca ne / 3 / anyatra samudAyazca prAyazcitte sabhAsu te / yajurvedopaniSade mantrAH zAkalasaJjJakAH / 4 / upadiSTA: zaunakena AtmaziSyAya vRddhaye / teSAM zAkalamantrANAM yajuHsaJjJA samIritA / 5 / vyAkhyA caragAvyUhasya yajuH khaNDasya tena vai // vistAritA yathA buddhi mahAdevaprasAdataH // 6 // iti zaunakoktayajurvedIyadvitIyakhaNDasya caraNavyUha pariziSTasUtra sya vyAkhyA samAptA / atha 2 tRtIyakhaNDasya vyAkhyA prArabhyate // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNavyUhapariziSTabhASye / sAmavedasya kila sahasrabhedA bhavantyeSvanadhyAyeSvadhIyAnArate zatakratuvajeNAbhihatAH zeSAnvyAkhyAmastava rANAyanauyA nAma sapta bhedA bhavanti rANAyanIyAH zATAmugrAH kAlopA mahAkAlopA lAGgalAyanAH zArdUlAH kauthumAzceti teSAmadhyayanamazautizatamAgneyaM pAvamAnaM catuH zatamaindraM tu Sa zatiryAni gAyanti sAmagAstAnyadhautya caDAtpracaNDataro bhavati ziSTAnyadhItya zidhA''viMzatiko bhavati tatra kecitpuna tAncaM sAma tanvaM . sajjAdhAtulakSaNamitividhIyante / aSTau sAmasahasrANi sAmAni ca caturdaza / aSTau za Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakaNDikA / tAni navatidazatirvAlakhilyakam / sarahasyaM samuparNaM precyastatra vAlakhilyAH / sArarAyakAni sauyryANi yetatsAmagaNaM smRtam // iti zaunakoktacaraNavyUha pariziSTasUtre tRtI 43 yakhaNDaH samAptaH // atha tRtIyakhaNDasya vyAkhyAnam // sAmavedasyeti / kileti prasiddhau sahasrabhedA Amot / sahasrabhedamadhye zakreNa vacceNAbhihatAH praSTAH / anadhyAyeSvadhIyAnA mrauyantaM vidyutAH khalu itiM / zeSAn zAkhApAThakAntryAkhyAsyAmaH / AsurAyaNIyA / vAsurAyaNIyA / vArttAntagyA / prAJjalagnavidhAH / prAcInayogyAH / rANAyanIyAzca - ti, tatra rANAyanIyAnAM nava bhedA bhavanti / rANAyanayA: / zATyAyanauyA: / zATAmugrA: / khalvalAH / mahAkhalvalAH lAGgalAH kauthumau / gautamI / jaiminIyAzceti / teSAmadhyayanaM zraSTau sAmasahasrANi sAmAni ca caturddazAnyaSTau zatAni dazabhirddazamaptasu bAlakhilyaH suparNaH precyametatsAmagaNAM smRtam / atha prakArAntareNAha / tatra rANAyanIyAnAM sapta bhe. I * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNavyUhapariziSTabhASye / dAbhavanti / rANAyanauyAH / sAsatyamugrAH / kAleyAH / mahAkAleyAH / lAGgalAyanAH / zArdUlAH / kauthamAzceti / tava kauthumAnAM SaDbhedA bhavanti kauthumAH / AsurAyaNAH / vAtAyanAH / prAJcali namTataH / prAcaunayogyAH / naigamoyAH / iti teSAM kauthumAdInAmadhyayanam / azautizata mAgneyaM pAvamAnaM catu:zatam / aindra N tu SaDviMzatiryAni gAyanti sAmagAstAni sUktAnyadhItya caNDA utkRSTAste caNDatarA atyukaSTA bhavanti ziSTAni vyatiriktAni zradhItya paThitvA ziSTAviMzako bhavati ziSTAn prAmANikAn AviMzatiziSTeSuvA ziSTabhAgAH pravezayogyAH ziSTA aSTAviMzatigaNAnAM pUrakAH sarvazreSTho bhavatItyarthaH / tatra sUkteSu kecinmantratantrA iti mantrAzcaturddhA vidhIyante / tadAhAcAryaH / RTatantram sAmatantram / saJjJAlakSaNam / dhAtulakSaNamiti / idAnoM sAmasaGkhyAmAha / aSTau sAmasahasrANi sAmAni ca catuIza / aSTau zatAni navatirviMzatirvAlakhilyakam / marahasyaM sasuparNaM prekSya tatmAdarpaNam / sAraNyakAni sauryANyatatsAmagaNaM smRtam / azotizatamAgneyam / 180 | pAvamAnam / 104 / rondrantu / 26 / ziSTAH 28 gaNAnAM pUrakAH / aSTau sAmasahasrANItyasyArtho'Gkato jJAtavyaH / 8814 / anya zAkhAsaGkhyAmAha / navatauti / suparNaprekSaH kazcicchAkhAbheda: tena saha varttamAnaH sasuparNaprekSaH suparNaprekSeNa sahito 1 44 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtiiyaaknnddikaa| vAlakhilyaH zAkhAbhedo navati: navatisaGkhyAkA: da. zadazatayo yasmin sa navatidazatiH / dazatiriti dazasaGkhyA sastA dazagaNA navatirityarthaH / zraGkato'pi / 60 / sAraNyakAni AraNyakenopaniSadAgena saha vartamAnAni mauryANi sUryadevatyAni maktAni / tatra vAlakhilyazAkhAyAmeva / mAraNyaka sayaMmaktaM suparNaprekSavAlakhilyAni militvA navazatAnau tyarthaH / nigamayantya tatpUrvoktasAmasamUhaH smRtaM kathitam / gagAzabdasya valIyastvaM chaandsm| AsAM SoDazazAkhAnAM madhye tisraH zAkhA vidyante / tAzca gurjaradeza kIyamau prsiddhaa| kArNATake jaiminI prsiddhaa| mahArASTradeza rANAyanIyA prasiddheti / AmAM zAkhAnAmadhyApakAcAryAstrayodazasakhyAkAste yathA rANAyanI mAtyamgrA durvAsA atha mAri: / bhAmaNDo goganavobhaMgavAnaupamanyavaH / / dArAlo gAya'sAvarNoM vArSagaNyaca te. daza / kuthamiH zAlihotvazca jaiminizca vayAdaza / / ityete sAmagAcAryAH svastiM kurvanti tarpitAHiti / anye api bhAgavata hAdazaskandhauyaSaSThAdhyAyastha catusiMzatpadyArabhyonacatvAriMzatpadyotA:mAmavedaprakAste yathA / jaimine: sAmagasthAsonmumantumtanayo muneH / sumanvAMstatsutastAbhyAmekaikAM prAha saMhitAm |34|sukrmaa'pi ca tacchiSyaH sAmavedataromahAn / saha saM. hitAbhadaM cakra sAnAM tato hijaH / 35 / hiraNyanAbhaH kausalyaH pauSyanizca sukamaNaH / ziSyI nagRhatuzrA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 caraNavyUhapariziSTabhASye / ye tyo brahmavittamaH / 36 / udaucyAH sAmagAH ziSyA AsanpaJcazatAni vai / pauSyaJjAvantyayozcApitAMzcodocyAnpracakSate / 37 / laugAkSirlAGgali: kulyaH kusaudaH kukSireva ca / pauSyaJjiziSyA jagRhaH saMhitAste zataM zatam / 38 / kRto hiraNyanAbhasya caturviMzatisaMhitAH / ziSya Uce svaziSyebhyaH zeSA AvantyaAtmavAn / 36 / asyArthaH / sAmagasya jaimineH putraH sumanturnAma tasya sumantoH sutaH sumanvAnnAma tAbhyAM sumantu sumanvabhyAM putrapautrAbhyAM krameNekaikAM prAha | sukarmApi tasya jaimineH ziSyo mahAnatiprajJAvAn tsAmavedAkhyataroH sAmnAM sahasrasaMhitArUpaM bhedaM cakra e / komalaputro hiraNya nAbhazca pauSAJjizva sukarmaNaH ziSyo sAmazAkhAM jagRhatuH / anye zrAvantya udIcyazca sAmazAkhAM, jagRhatuH, pauSyaJcAvantyayozcApi sAmagAH paJcazatAni ziSA Asan / teSAM - samuditAnAM matAnAM nAmAnIti pauSAniziSA laugAkSyAdayo nAmnA zataM zataM saMhitAM nagRhaH, hiraNyanAbhasya ziSo nAmnA kRtazcaturviMzatisaMhitAH svaziSetrabhya jace zeSAanyA saMhitA AtmajJAnabAnAvantyaH svaziSebhya uce / dUtyarthaH // vyAkhyAcaravyahasya sAmakhaNDasya tena vai // bistAritA yathAbuddhi mahAdeva prasAdataH // iti caraNavyUha pariziSTasUtrasya tAttayakakha gaDasya vyAkhyA samAptA // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - - www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthIkaNDikA / atha caraNavyUhapariziSThasUtrasya caturthakhaNDaH prArabhyate // atharvavedasya nava bhedA bhavanti pippalAH zaunakA dAmodAtto 47 ttAyanA jAvAlA brahmapalAzA kunakhau devadarzI cAraNavidyAzveti dAdazaiva sahasrANi paJcakalpAni bhavanti kalpe kalpe paMcazatAni bhavanti nakSatrakalpo vidhAnakalpaH saMhitAvidhirabhicArakalpaH zAntikalpazveti taca vedAnAmupavedAzcatvA ro bhavantyagvedasyAyurveda upavedo yajurvedasya dhanurveda upavedaH sAmavedasya gAndharvavedo 'tharvavedasyArthazAstraM cetyAha bhagavAnvyAsaHskando vA ya ime vedAzcatvArasteSAmekaikasya kIdRzaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNavyUhapariziSTabhASye / rUpaM varNavidhIyate RgvedaH paapanAkSaH suvibhakta grIvaH kuJcitakezapramazaH khetavarNI varNena kIrtitaM pramANaM tAvattiSThanvitastIH paJca, yajurvedaH piGgAkSaH kRzamadhyasthUlagalakapolastAnavarNaH kRSNavarNoM vA prAdezamAtra: SaDadIrghatvena sAmavedo nityaM sragvI suprayataH zucivAsAH zamo dAnto buhaccharIraH zamIdagar3I kAtaranayana AdityavarNI varNana navAranimAtrI 'tharvavedastIkSNa: pracaNDakAmarUpI vizvakartA kSudraka svazAkhAdhyAyo prAjazca mahAnaulotpalavoM vaaina dazAralimAtra RgvedasyAyasagotraM somadaivatyaM gAyatrIchando, yajurvedasya kAzyapasago Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthIkaNDikA / vamindradevatvaM triSTapachandaH, sAmavedasya bhAradvAjasagI rudradaivatyaM jagatIchando'tharvavedasya vaitAnasagotraM brahmadaivatyamanuSTupchando, ya ime vedAnAM nAmarUpagotra pramANaM chandodaivataM varNa varNayanti / avidyo labhate vidyAM jAtismaro'tha jAyate / janmajanmavedapArago bhavatyavatIvratIbhavatyabrahmacArI brahmacArIbhavati namaH zaunakAya namaH zaunakAya // ya idaM caraNavyuhaM gabhiNoM zrAvayetsviyam // pumAMsaM jAyate putramRSibhirvedapAragam / ya idaM caraNavyUhaM zrAddhakAle paThediddaja. / akSayyaM tadbhavecchAI piTa zcaivopatiSThate / ya idaM ca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 caraNavyUha pariziSTabhASye / raNavyUhaM paThetsa paGktipAvanaH / tArayetprabhRtInputrAnpuruSAnsa ptasaptaca / ya idaM caragavyUhaM paThetparvasu parvasu / vidhUtapApmA sa kharge brahmabhUyAya gacchati / rati tizzivAzyAmAzcatvAro vedapatnikAH / jJAtavyA yajJakAleSu IzAnAdivyavasthitAH / lakSaM tu caturo vedA lakSaM bhAratameva ca / lakSaM vyAkaraNaM prota' caturlakSa tu jyautiSaM catulakSaM ta jyautiSam // 5 // tu iti zaunakotacaraNavyUha pariziSTasUce caturthapaJcamakhaNDa: samAptaH // atha catarthapaJcamakhaNDasya vi tirArabhyate // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamIkaNDikA / 51 atharva vedasyeti / atharvavedasya nava bhedA bhavanti nava zAkhA bhavantityarthaH / tAnAha / paippalA / dAntA / dAmodAntA / zratApanA / jAbAlA / zaunakA | brahmapalAzA | kunakho devadarzI / cAraNavidyAzceti // teSAmadhyayanaM dvAdazaiva sahasrANi mantrANAm / kodRzAni paJcakalpAni bhavanti / atra bahuvacanAbhe bahavaH / yattra ekavacanaM sa ekaH / teSAmadhyayanaM zAkhayA ucyate / dAdazasahasrANi mantrANAM kaudRzAni / ekasminkalpe kalpe paJcazatAni mantrANAm / kalpAnyAha / nakSatra kalpaH / vidhAnakalpaH / saMhitAvidhikalpaH / zrabhicArakalpaH / zAntikalpaH / iti paJcakalpAH / tava vedAnAM catvAraupavedA bhavanti / yathA Rgvedasyopaveda pAyurvedaH cikitsAzAstram / yajurvedasyopavedo dhanurvedo yuddhazAstram / sAmavedasyopavedo gAndharvavedasaGgItazAkham / atharvavedo'rthazAstraM nautizAstram / zastrazAstraM vizvakarmAdipraNIta zilpazAstram / iti bhagavAnvedavyAsaH skandaH kumAro vA''ha / ya ime catvAro vedA uktAsteSAM madhye ekaikasya kaudRzaM rUpaM prAkAraH tattahIM sitAsitAdi / vaNavidhaH prakAracocyate / tavAdau RgvedakharUpamAha / RgvedaH padmapatrAyatAcaH padmapatraM kamaladalaM taddadaciNI netre yasya saH / suvibhaktaH / suvibhaktA rekhAvayAGkitA grauvA yasya saH / kRJcitakeza zmazruH / kuJcitAbalaumantaH kezAH zirasijAH zmazrUNi mukharomANi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNavyUhapariziSTabhASye / yasya saH / zvetavarNo / varNena tu kakuvarNI na, khetavamaH kheto voM yasya sH| kaurtitaM pramANaM tAvattiSThanvi. tastauH paJca, tAvatmAkalyena, paJca vitastIrbhavanti yetatpramANamRgvedasya kIrtitasakta' vitastizabdo hAda. zAGgalAtmakaH / sAIhastadvayapramANamityarthaH / yajurve. dakharUpamAha / yajurvedaH piGge paute akSiNIyasya saH / kRzaM madhye kaTi pradeza yasya saH / sthalau galakapolau yasya saH / tAmavadAcarito ratto varNo yasya saH / yahAkRSNavarNo yasya saH / dIrghatvenoccatvena SaTaprAdezamAtra. pramANaM yasya saH / prAdezastu pradezinyetyabhidhAnoktaH / aSTapradesinyovihitatvAtpramANaprAdezodazAGgalaH / tAdRzAH SaTpAdizA: pramANaM SaSTyaGgalaM sAIyahastamityarthaH / sAmavedakharUpamAha / sAmavedo nityaM snakhau khajo mAlA yasya santIti skhii| "asmAyAmedhAsrajo viniH" / iti sUtrAdvini pratyayaH / nityaM puSpamAlAdhArI / yamaniyamavAn / suprayata: zuciH / pavitraH / zuci zuddhaM vAso vastraM yamya sa shuddhvsdhaarii| zamaH zAntirasyAstauti zamau zAntamanAH / dAnto niyatabAdya ndriyaH / bRhanmahaccharauraM yasya saH / zamItarodaMNDo yasya saH zamaudaNDau / kAtare'lpakSiNI. he ne yasya saH / kAnvananayano vA / mAdityasya bhAnovAiva vo yasya sH| zvetavarNo vA navAranipramANaM yasya saH sAIcatuSTaya hamta dIrgha ityarthaH / SaDa. ranimAtro vA // atharvavedasvarUpamAha / tIkSNaH / u Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ pnycmiiknnddikaa| yaH / pracaNDaH krodhI / kAmarUpau / kAmena rUpANi yasya saH / svecchArUpadhArau / vizvasya aAtmA jovanama / vizvasya kartA sraSTA ca upaniSabAhulyAt / kSadrANi karmANi yasya saH / abhicArakRtyAprayojakamantrabAhulyAt / svshaakhaadhyaayo| atharvaNe vizeSaH prAjJazca / mahAnIlotpalavarNena zyAmakamalava vargo yasya saH zyAmasundaraH / daza paratnayaH pakaniSThikahastaH pramANaM yasya paJcahastapramANa ityarthaH / atharvavedasya rUpAntare pAThAntaraH"khetasAdhyavazI ca / sajalamUInigAlabaH skhadArajuSTaH / parastriyA: stanyapazce. ti" // zratha vedAnAM govadevatAchandAMsyAha / paragve. dasthAyasagotram / zrAtreyAH sagovAH samAnagovA yasya tat / pavigotragveda ityarthaH / somadaivatyaM yasya tat / gAyatrIchandA yasya tat / evamagre'pi vyAkhyAtavyam / atha yajurvedasya kAzyapagotra indradaivatyaM viSTAchandaH / atha sAmavedasya bhAradvAjagAI madadaivatyaM jagatIchandaH / atharvavedasya vaitAnagovaM brahmadaivatyaM - naSTapchandaH / atha catubaidasya phalastutimAha / ya idamiti / yaH pumAnidaM vedAnAM nAma rUpaM govaM pramANaM chandI daivatyaM varNa varga yati / nAmAdInAM hande kavaDDA. vaH / nAma vedAdi, 1 rUpaM padmapatnAkSAdi 2 gotramAtreyAdi pramANaM paJcavitastyAdi 4 chandA gAyatyAdi 5 daivatyaM somAdi 6 varNa khetAdi ca 79. tyAdi yo jAnAti sa avidyA vidyAhAnaH sanvidyAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ail Po Control E Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com