Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAjonnAyaka krAMtikArI yuga-puruSa brahmacArI zItalaprasAda lekhaka- DaoN0 jyoti prasAda jaina
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAjonnAyaka krAMtikArI yugapuruSa brahmacArI zItala prasAda lekhaka : DA. jyoti prasAda jaina prakAzaka : akhila bhAratavarSIya digambara jaina pariSada 204, darIvAkalaoN dillI-6
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAjonnAyaka krAMtikArI yugapuruSa brahmacArI zItala prasAda vaka : "itihAsamanISI" DA0 jyoti prasAda jaina "vidyAvAridhi" jyoti nikunja, cArabAga lakhanaU- 16 (u0 pra0) prathamAvRtti : 10 pharavarI, 1985 I0 (pUjya brahmacArI jI kI 42 vIM puNya tithi) mUlya Rs 25 prakAzaka : akhila bhAratavarSIya digambara jaina pariSad 204 darIbA kalA~ dillI-6 mudraka : AzIrvAda prinTarsa bhAvanAloka, rAmapurA sAgara
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAjonnAyaka krAMtikArI yugapuruSa brahmacArI zItala prasAda janma: lakhanaU, san 1878 svargavAsa: lakhanaU san 1942
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya krama 1- prakAzakIya vaktavya prAkkathana 3- dharma aura samAja ke unnAyaka 4- jIvana paricaya 5- vaMzAnukrama 6- brahmacArI jI kI dinacaryA ... 7-- pathacinha 8-- videzoM meM dharma pracAra kI lalaka 9-. AdhyAtmika santa 10- sAhitya sAdhanA 11. brahmacArI jI kRta samayasAra - kalazA TIkA kI prazasti 12- brahmacArI jI kI vairAgya - bhAvanA 13- vAkyadIpa 14- mahAprayANa 15- upasaMhAra 16- yazogAthA 17- do abhinandana patra 18- kavitAjili 19- sAmAjika krAnti ke agradUta ... 20- brahmacArI he zItala pAvana ... 21. brahmacArI zItalaprasAda jI ... 2.- zraddhaya pUjya bra0 zItalaprasAda jI kI kahAnI ...
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAsakIya vaktavya OM zrI bItarAgAya namaH prasannatA kI bAta hai ki akhila bhAratavarSIya digambara jaina pariSada ke Adya saMsthApaka 'jaina dharma bhaSaNa' 'dharma divAkara ' zradhdeya pUjya svargIya brahmacArI zItalaprasAda jI kI janma-zatAbdI samAroha kI zurUAta san 1978 meM pariSada ke bhinDa ( ma0 pra.) adhivezana ke samaya, jisa zAlInatA ke sAtha haI thI, utanI hI zAlInatA aura bhavyAkarSaka samAroha ke sAtha unakI zatAbdI samApana samAroha kA Ayojana bhI gata barSa akTUbara san 1982 meM pariSad ke kAnapura adhivezana ke pazcAta hI pUjya brahmacArI jI kI janma evaM Adya karma bhUmi lakhanaU tathA unakI samAdhi sthala jaina vAga, DAlIgaMja, lakhanaU (u0 pra0) meM sampanna huaa| pariSad ke adhyakSa hone ke nAte majhe zradhdeya brahmacArI jI ke sambandha meM isa avadhi meM unake vyaktitva evaM kRttitva aura unake kriyA kalApoM ke aura bhI sannikaTa Ane kA parama saubhAgya prApta huA hai| ___ zatAbdI-samApana samAroha ke svAgatAdhyakSa itihAsa-manISI DA0 jyotiprasAda jI jaina 'vidyA vAridhi' ( lakhanaU u0 pra0) the, aura mukhya atithi ke rUpa meM unake samIpa maMca para maiM bhI baiThA thA / maiMne AdaraNIya DA. sA0 se AnI bhAvAbhivyakti spaSTa kI pU0 brahma jI ke jIvana para kama se kama eka pustaka to prakAzita honI cAhie aura turanta hI unhoMne isa samvandha meM apanI rAya bhI spaSTa kI aura batAyA ki pU0 brahma0 jI sambandhI pustaka kI pADulipi, jo unhoMne
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ svayaM likhI hai, taiyAra hai, aura kinhIM kAraNoMvaza vaha prakAzita nahIM ho sakI- ataH yaha sunate hI usake prakAzana ke liye vahIM para majhe svayaM hI ataH preraNA huI aura prakAzana ke kArya kA bhI zrI gaNeza huaa| __isa zRMkhalA ke bIca jo majhe apanA vaktavya prakAzita karanA hai, usake liye to mere pAsa kucha zabda hI nahIM haiM / AdaraNIya DA0 sA0 ne to apanI lekhanI dvArA pU0 brahma0 jI kI vidvatA, mahAnatA aura unake sampUrNa jIvana vRtAnta ke saMbaMdha meM cAra cAMda lagA diye haiM / phira bhI maiM apane isa AkhyAna meM kucha likhane kA prayAsa kara rahA hUM 'guNA' sarvatra pUjyate / jaisA ki bhagavAna mahAvIra ne kahA hai ki "vyakti janma se nahIM karma se mahAna banatA hai" / bahI kahAvata pU0 brahma. jI ke tyAgamaya, tAsvI jIvana ko caritArtha karatI haiN| - zradhdeya pUjya brahmacArI zItalaprasAda jI samAja sacetaka, samAja sudhAraka, samAjonnAyaka, yuga pravartaka, krAntikArI, dharma marmajJa, dharmAtmA mahApuruSa the / vaha eka saphala sampAdaka, lekhaka, racanAkAra, TIkAkAra tathA saMskRta, hindI, aMgrejI, marAThI, gujarAtI Adi bhASAoM ke jJAtA evaM pratibhAzAlI ojasvI vaktA bhI the / unake jIvana kI sabase bar3I vizeSatA yaha kahI jAnA cAhiye ki vaha samaya ke sAtha cale, unakA jIvana, unake kAryakalApa, sabhI samaya ke anurupa rahe aura usI ke anurupa unhoMne samAja ke DhAMce ko bhI badala DAlA / samAja meM vyApta ruDhiyoM kA unmUlana kara vaha samAja meM jAgRti evaM krAnti lAye / dharma ke kSetra meM deza evaM videzoM meM bhI apanI bilakSaNa pratibhA ke kAraNa unhoMne mahatI dharma prabhAvanA kI hai, unakA jIvana vAstava meM 'bahujana hitAya bahujana sukhAya' kI bhAvanAoM se otaprota thA / vaha sadaiva bahumAna evaM padalipsA se dUra rahA karate the |smaaj ke utpIr3ana kI unake bhItara tar3apa thI aura samAja kI pragati evaM samRddhi kI ora va dhArmika jAgRti evaM pracAra-prasAra kI unameM lalaka bhI thii| unakI cAritrika bilakSaNatA ke prati jitanA bhI aura jo kucha bhI likhA jAve sUrya ko darpaNa dikhAne ke saddazya hI kahA jaavegaa| isa prasaMga meM yahAM para eka bAta aura bhI khAsa taura para dRSTigata karanA cAhatA hUM ki zraddeya sva0 pU0 brahma0 zItalaprasAda jI ne bikramI (2)
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 vIM zatAbdI ke mahAna jaina AdhyAtmika saMta zrImada jina tAraNa svAmI jI dvArA racita 14 AdhyAtmika graMthoM meM se 8 graMthoM kI bhASATIkA karake samAja ke sAmane jo eka mahAna Adarza upasthita kiyA haiM aura zrI dina tAraNa samAja para jo eka mahAna upakAra kiyA hai, usake liye hama aura hamArI samAja sadaiva unake prati natamastaka rhegii| 50 brahmA jI ke jIvana ko yaha ukti bhI caritArtha karatI hai 'hama to apanA kAma saba tamAma kara cale-aba tuma patA lagAte raho ki hama kauna the / inhIM bhAvanAoM ke sAtha hI meM apane isa prakAzakIya vaktavya ko samApta karatA huA zradhdeya pUjya braha0 jI ke prati natamastaka huuN| AzA hai, sahadharmI vandhu evaM zraddhAlu sajjana bRnda isa pustaka kA adhyayana kara pU0 braha. jI ke divya jIvana se evaM unake mahAna jAgaruka kriyA kalApoM se kucha sabaka grahaNa kara apane jIvana meM kucha jAgRti pradAna kareMgI, tabho isa pustaka kA prakAzana aura lekhaka kA zrama sArthaka ho skegaa| aMta meM maiM lekhaka mahodaya kA bhI atyanta AbhArI hUM, jinhone ki apanI vidvatA evaM vilakSaNa sUjhabUjha tathA pratibhA ke kAraNa apanI racanA ko rucikara evaM grAhaya banAyA hai aura saMkalita va saMgraha kI huI sAhitya sAmagrI ke dvArA pU0 brahmacArI jI ke samagra jIvana-darzana va kriyA kalApoM ko eka pustaka ke rUpa meM samAja ke ... sAmane prastuta kiyA hai, jisase ki vartamAna ke sAtha sAtha bhAvI pIr3hI ko bhI zradhdeya pU0 bra0 jI ke divya jIvana se zikSA evaM kArya karane kI prabala preraNA bhI bhI milatI rahe / brahmacArI zItalaprasAda kI jaya / zraddhAvanat DAlacanda jaina ( pUrva vidhAyaka ) ( adhyakSa, a. bhA0 di0 jaina pariSada ) sAgara (ma0 pra0) .( 3 )
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkkathana 1. ? "jainadharma bhUSaNa" "dharma divAkara'' sva. brahmacArI zItala prasAra jI vartamAna zatAbdI ke pUrvArddha meM jaina samAja kI eka viziSTa mahatvapUrNa cirasmaraNIya vibhati rhe| vaha dharmAtmA, dharmajJa, zAstra marmajJa, TIkAkAra evaM vyAkhyAtA, sAhityakAra, lekhaka, patrakAra, kuzalavavatA, utsAhI dharmapracAraka evaM utkaTa samAja sudhAraka the / apane 64 varSa ke jIvana meM lagabhaga 47 varSa unhoMne samAja sevA meM vyatIta kiye evaM kizorAvasthA ke zikSA dIkSA meM vyatIta kara prAraMbhika 17 varSa ke uparAnta lagabhaga dasa varSa vaha eka samAjacetA evaM samAjasevI sadgRhastha rahe, tadantara 4-5 varSa unhoMne samAja kI samasyAoM para cintana karane evaM anubhava prApta karane hetu bhramaNa meM bitAe aura zeSa lagabhaga 32 varSaM unhoMne eka bratI saMyamI brahmacArI paribrAjaka ke rUpa meM dharma, saMskRti evaM samAja kI sevA meM pUrNatayA samarpita bhAva se vyatIta kiye / unhoMne aneka spahaNIya upalabdhiyAM prApta kI, saphalatAe~ bhI milIM, kucha viphalatAe~ bhI, tathApi eka sArthaka jIvana bitAyA / isa viSaya meM atizayokti nahIM haiM ki usI yuga meM rASTrapitA mahAtmA gAMdhI ne jisa prakAra sampUrNa deza meM rASTrIya cetanA jAgRta karake tathA svataMtratA saMgrAma cher3akara satya evaM ahiMsA ke mArga se deza ko antataH svataMtra karA diyA, usI prakAra sva. brahmacArI jI ne jaina samAja meM abhUtapUrva jAgRti utpanna karake use pragatizIla banAne meM yathAzakya yoga diyaa| kintu, kRtaghna samAja ne apane upakartA ko prAyaH vismata kara diyaa| 1978 meM unakI janmazatI thI aura 1982 meM unake avasAna ko bhI 40 varSa bIta cuke the| unake nidhana ke pazcAta unakI smRti banAe rakhane ke lie aneka yojanAeM banI, jinameM se eka bhI pUrI na ho sakI / bhArata varSIya di. jaina pariSada ke tatkAlIna mahAmaMtrI sva. lA. rAjendrakumAra jaina ne "vIra" kA "zItala aMka" 1944 meM prakAzita kiyA thA, jo ki 120 pRSTha kA sacitra, ati bhavya evaM tathyapUrNa vizeSAMka thaa| 1951 meM brahmacArI jI ke sahayogI bA. ajita prasAda bakIla ne senTrala jaina pabliziMga hAusa se "brahmacArI zItala" nAma se se brahmacArI jI kI 142 pRSThIya jIvana gAthA prakAzita kI thii| (4)
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jJAnapITha ne 1952 meM zrI ayodhyA prasAda goyalIya kI pustaka "na-jAgaraNa ke agradUta" prakAzita kI, jisameM sarvaprathama paricaya brahmacArI jI kA hI hai - unake sambandha meM svayaM goyalIya jI kA bhAvapUrNa saMsmaraNa paThanIya hai / sva0 sAhU zAnti prasAda jI ke udAra AzvAsana ke bAvajUda lakhanaU meM zItala chAtrAvAsa nirmANa karane kI yojanA phalavatI na ho paaii| zrI mUlacanda kizanadAsa kApar3iyA ne bra. jI kI smRti meM eka pustakamAlA cAla kI thI parantu vaha bhI 3-4 varSa se adhika nahIM cala paaii| san 1969 meM pariSara parIkSA borDa ke sva. mA ugrasena jI ne bra. jI kI janma zatAbdI manAne kI yojanA banAI / jaba unhoMne mujhase carcA kI to maiMne kahA ki janma zatAbdI to 1978 meM hogI, kintu vaha abhiyAna aura utsAha meM itane bar3ha cuke the ki unhoM ne kahA, na sahI janma zatAbdI 61 vIM jayanti hI manAyeMge / ataeva ravivAra 2 nabambara, 1966 ko sva0 zrImatI lekhavatI jaina, upAdhyakSa vidhAna pariSada, hariyANA kI adhyakSatA meM brahmacArI jI ke samAdhisthala, jainabAga - DAlIgaMja, lakhanaU meM ukta samAroha manAyA gyaa| isa avasara para lakhanaU jaina dharma prabarddhanI sabhA kI ora se surezacandra jaina likhita "brahmacArI zItalaprasAda jI" zIrSaka se eka 24 pRSThIya pustikA bhI prakAzita kI gaI aura unakI samAdhi ke cabUtare ke jIrNoddhAra kI yojanA bhI banI jo idhara tIna-cAra varSa pUrva hI pUrI ho paaii| 1677 meM hI hamane brahmacArI jI kI janmazatAbdI manAne kI carcA cher3a dI thI, jise pariSada ke 1978 ke bhiNDa adhivezana meM mUrtarUpa dene kI ghoSaNA kI gaI / tabase pariSada ke tIna vArSika adhivezana ho cuke haiM aura pratyeka meM brahmacArI jI ke nAma para kucha carcA, bhASaNa Adi hote rahe, "vIra" meM hamane tathA anya kaI sajjanoM ne unake saMbaMdha meM lekhAdi bhI prakAzita kie, kintu kevala javAnI jamAkharca hokara raha gyaa| koI Thosa kArya isa dizA meM nahIM huaa| san 1978 meM hI hamase brahmacArI jI ke jIvana para eka pustaka taiyAra karane ke lie Agraha kiyA gayA thA aura hamane pustaka taiyAra karake "vIra" ke saMpAdaka zrI rAjendra kumAra jaina ko meraTha bheja dI thI, kintu cAra varSa taka vaha pustikA aprakAzita hI par3I rhii| 1978 meM lakhanaU meM bhAratIya jaina milana ke vArSika adhivezana ke avasara para bhI bra0 jI kI janma zatAbdI kA liyA-diyA Ayojana kiyA gayA aura lakhanaU jaina milana dvArA eka "milana zItala smArikA" bhI prakAzita kI gaI thii| ( 5 )
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ aba mata 25 akTubara, 1982 ko kAnapura meM Ayojita bhAratIya digambara jaina pariSada ke vArSika adhivezana ke silasile meM lakhanaU meM sva0 zrI brahma0 zItalA prasAda janma zatAbdI samApana samAroha manAyA gyaa.| yaha samAroha jaina dharma prabardhanI sabhA lakhanaU ke tatvAdhAna meM manAyA gyaa| pariSada ke adhAma zrImanta seTha DAlacanda jI jaina mukhya atithi the, hamane svAgatAdhyakSa ke rUpa meM sabhA kI adhyakSatA kii| kAnapura adhivezana pahile dina hI samApta ho gayA thA, ataeva vahA~ deza ke vibhinna sthAnoM se samAnata pariSada ke netAoM, kAryakartAoM, pariSada premiyoM aura brahmacArI .jI ke bhaktoM meM se adhikAMza ne ukta avasara para lakhanaU padhArakara ukta samApana samAroha meM sotsAha bhAga liyA, brahmacArI jI ke preraNAprada kRttiva para prakAza DAlA tathA unake uThAe hue kAryakramoM ko calAte rahane para bala diyA / maMca para mere barAbara hI zrI DAlacanda jI virAjamAna the| unhoMne kahA ki brahmacArI jI ke jIvana para kama se kama eka pustaka to prakAzita honI hI caahie| hamane unheM pustaka kI kahAnI sunAyI to unheM bar3A Azcarya huA turata zrI rAjendrakumAra jI se pUchA to unhoMne kahA ki hA~ pustaka kI pADulipi to par3I hai, kintu arthAbhAva Adi katipaya kAraNoM se vaha abhI taka prakAzita nahIM ho skii| adhyakSa jI ne kahA ki usakI 2000 pratiyA~ tatkAla chapavAleM aura jo vyaya lage unase magA le| rAjendra kumAra jI ke yaha kahane para ki zAyada DAkTara sAhaba use eka bAra dekhanA pasaMda kareM ataH hama donoM kI sahamati huI aura antataH 10 janavarI, 1983 ko vaha pAMDulipi hameM prApta huI / use dekhakara tathA paryApta saMzodhana-saMvardhana karake isa pustaka ke rUpa meM prastuta kiyA jA rahA hai| zrI DAlacanda jI kA utsAha isI se spaSTa hai ki ukta samApana samAroha ke pazcAta kaI patra unhoMne zrI rAjendra kumAra jI ko pastaka hamAre pAsa bhejane ke liye tathA hameM usakI presa kApI taiyAra karake sIdhe unake pAsa sAgara bheja dene ke lie likhe| zrImanta seTha DAlacanda jaina, sAgara (ma0 pra0) ke suprasiddha "bAlaka bIr3I" pratiSThAna mesarsa bhagavAnadAsa zobhAlAla jaina ke menejiMga DAyarekTara tathA dAnavIra zrImamta samAja bhUSaNa seTha bhagavAnadAsa jI ke jyeSTha
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ putra haiM / 55 varSIya, anubhavI praur3ha zrI DAlacanda jI na kevala kuzala vyApArI haiN| varan eka prabuddha rASTracetA, samAjacetA, udAramanA dAnazIla evaM sevAbhAvI sajjanarata haiN| ApakI dharma patni zrImatI sudhArAnI suprasiddha samAjacetA nyAyAdhIza sva. zrI jamanA prasAda kalaraiyA kI suputrI haiM aura apane pati kI suyogya dharmapatnI evaM sadagRhaNI haiN| zrI DAlacanda jI yadyapi mUlataH tAraNa-taraNa (samaiyA) samAja ke nara ratna haiM, vaha sarva prakAra ke jAti vyAmoha, paMtha mar3hatA yA sAmpradAyika pakSapAta se bahuta Upara hai / vastutaH unakI janasevA kA kSetra itanA vyApaka, vistRta evaM vividha rahatA AyA hai ki use kisI eka dAyare meM sImita nahIM kiyA jA sktaa| kizorAvasthA se hI unameM rASTrIya cetanA vikasita huI, gA~dhIvAdI vicAradhArA se ve bahuta prabhAvita rahe, 1942 ke "bhArata chor3o Andolana" meM sakriya bhAga liyA aura jela yAtrA bhI kii| isa prakAra svataMtratA senAniyoM meM bhI vaha parigaNita hue / tadanantara apane nagara, kSetra evaM prAnta kI kAMgresI rAjanIti meM sakriya rahe, chaH varSa (1963-68) vaha sAgara kI nagara pAlikA pariSada ke adhyakSa rahe aura sAdhika dasa barSa (1967-77) madhyapradeza vidhAna sabhA meM kAMgresI vidhAyaka rahe / pacAsoM sarakArI evaM gaira sarakArI rAjanItika vyApArI, sAMskRtika, zaikSaNika evaM sAmAjika sasthAoM tathA saMgaThanoM ke vaha sakriya sadasya, TrasTI evaM padAdhikArI rahate Aye haiN| binA kisI sAmpradAyika yA jAtIya bhedabhAva ke jaina samAja kI to sthAnIya hI nahIM kaI akhila bhAratIya saMsthAoM se bhI vaha sambaddha rahate Aye haiN| gata pAMca varSoM se vaha digambara jaina pariSada ke manonIta adhyakSa haiN| unake adhyakSa kAla meM bhiMDa (1978), indaura (1980) aura kAnapura (1982) jaise pariSada ke ati vizAla evaM prabhAvaka vArSika adhivezana sampanna hue, jinakI saphalatA kA bahuta kucha zreya zrI DAlacanda jI ke utsAha, karmaThatA, vilakSaNatA, madhura vyavahAra evaM sUjhabUjha ko hai / unake hRdaya meM samAjotthAna kI tar3apa hai aura isa hetu vaha sadaiva tatpara va prayatnazIla rahate haiN| ava yaha bAta dUsarI hai ki upayukta sahayogiyoM evaM samarpita samAjasevI kAryakartAoM kI atyanta viralatA tathA pariSada kI arthAbhAva Adi kucha buniyAdI kamajoriyoM ke kAraNa vaha jitanA kucha kara sakate haiM, yA karanA cAhate haiM, kara nahIM pA rahe haiN| tathApi isa viSaya meM saMdeha nahIM ki zrI DAlacanda jI kI gaNanA vartamAna digambara jaina samAja ke sarvopari netAoM evaM hitaiSiyoM meM hai| sva. brahmacArI (7)
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItala prasAda jI ne jaba pUjya tAraNa svAmI ke sAhitya ko dekhA thA aura unakI TIkAeM likhane evaM unheM prakAzita karane kA kArya uThAyA thA tathA sAmAnyataH tAraNa-taraNa samAja meM navajAgati evaM prANa saMcAra kiyA thA, taba DAla canda jI kI zaizavAvasthA hI thI / kintu unakA pUrA parivAra tabhI se brahmacArI jI kA bhakta ho gyaa| hoza samhAlane para DAlacanda jI meM bhI ve saMskAra Aye aura vaha brahmacArI jI ke prati bar3I zraddhA evaM Adara kA bhAva rakhate Aye haiN| ataeva prastuta pustikA ke prakAzana meM unhoMne jo abhatapUrva ruci lI aura tatparatA ke sAtha isakA uttama prakAzana karAyA vaha unake upayukta hI thA - usake lie unheM kauna aura kyA dhanyavAda deM ? isa pustikA meM brahmacArI jI ke saMbaMdha meM jo jJAtavya hameM apane svayaM ke saMparkoM dvArA, unakI upalabdha racanAoM ke avalokana ke dvArA vA0 ajita prasAda jI kI pustaka "brahma. zItala" lA. rAjendrakumAra jI dvArA susaMpAdita "vIra" ke "zItala aMka" zrI ayodhyA prasAda goyalIya kI pustaka 'jaina jAgaraNa ke agradUta" (1952) zrI surezacandra jI kI pustikA "brahmacArI zItala prasAda jI" lakhanaU jaina milana kI "milana zItala smArikA" patra-patrikAoM meM prakAzita brahmacArI jI viSayaka lekhoM Adi se prApta hue, una sabakA yathAyogya upayoga kiyA gayA hai / hama una sabake, lekhakoM Adi ke AbhArI haiM / pustaka meM aneka truTiyAM bhI ho sakatI haiM, unakA uttaradAyitva hamArA hai / pustaka ke lekhana va presa kApI Adi taiyAra karane meM anuja ajita prasAda jaina (mahAmaMtrI-tIrthakara mahAvIra smRti kendra samiti, u0 pra0) putra ramAkAMta jaina, pautra nalinakAnta jaina tathA anila kumAra agravAla kA bhI yathAvazyaka sahAyatA sahayoga milA hai| ___ kyoMki brahmacArI jI viSayaka pUrvokta pustakeM, vizeSAMka Adi aba prAya: saba aprApya haiM, isa pustikA ko upayogitA evaM AvazyakatA svayaM siddha hai / AzA hai ki pUjya vrahamacArI jI ke vyaktitva evaM kRtitva kI smRtiyoM ko surakSita rakhane meM, unake tathA unake sAhitya para Age kArya karane ke liye aura unake AdarzoM se preraNA lene meM paha tuccha prayAsa kisI sImA taka saphala hogA isI se isa pustaka kI sArthakatA hai| jyoti prasAda jaina 'jyoti nikunja' cAra bAga lakhanaU-16 di. 10 pharavarI 1683 I0 (8)
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. dharma aura samAja ke unnAyaka - san 1857 ke svAtantraya samara aura 1647 meM svatantratA prApti ke madhya 6. varSa kA kAla bhArata varSa ke liye eka adbhuta jAgRti sarvavyApI vikAsa evaM pragati kA yuga rahA hai / isa kAla meM jIvana se sambandhita vibhinna kSetroM meM hone vAle AndolanoM. abhiyAnoM krAMtiyoM evaM parivartanoM ne deza aura samAja kI kAyApalaTa kara dI aura unheM prAcIna yuga se nikAlakara mAdhunika yuga meM sthApita kara diyA / jaina samAja akhila bhAratIya rASTra evaM janatA kA abhinna aMga rahA hai, aura hai, tathApi apanI katipaya sAMskRtika evaM sAmAjika vizeSatAoM ke kAraNa usane ukta samaSTi ke madhya apanA nijI vyaktitva bhI akSuNa banAye rakhA hai / deza vyApI rASTrIya cetanA aura vicAra kAMtiyoM se vaha achatA nahIM raha sakatA thA, rahA bhI nahIM / kintu usake dhArmika evaM sAmAjika jIvana meM ukta vicAra krAntiyoM ke prabhAva evaM pratikriyAeM usakI svayaM kI saMskRti aura saMgaThana ke anurUpa huI / isa samAja vyApI jAgati evaM unnayana ke prastotA, puraskartA, samarthaka evaM kAryakartA bhI isI samAja meM se utpanna hue aura Age Ae / isa tadayugIna jaina jAgRti ke agradUtoM kI prathama pIr3hI to kabhI kI samApta ho gaI, dUsarI bhI prAyaH samApta hI hai, tIsarI pIr3hI ke kucha ine-gine sajjana abhI vidyamAna haiM, kintu unameM aba pahale jaisA utsAha rahA aura na vaisI kAryakSamatA / / "jaina-dharma-bhaSaNa", "dharmadivAkara" saMta pravara bra0 zItalaprasAda jI Adhunika yuga meM jaina jAti ko jagAne aura uThAne vAle karmaTha netAoM kI dUsarI pIr3hI ke prANa the, aura vaha prathama pIr3hI tathA tIsarI pIr3hI ke bIca kI sambhavatayA sarvAdhika mahatvapUrNa kar3I the usI prakAra vaha purAtana paMthiyoM yA sthitipAlakoM aura pragatizIla AdhunikatAvAdI yA sudhArakoM ke bIca, paMDitavarga evaM bAbUvarga ke bIca tathA sAdhuvarga evaM zrAvaka varga ke bIca bhI eka sudRr3ha kar3I kA kArya karate the| . sana 1878 (saM0 1935) ke kArtika mAsa meM (saMbhavatayA kRSNa pakSa kI aSTamI ke dina) lakhanaU nagara meM usakA janma huA thaa| aThAraha varSa (6)
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI Ayu meM hI vaha sAmAjika kSetra meM utara par3e, jaba unakA eka udghoSaka lekha jaina gajaTa meM prakAzita huaa| 27 varSa kI Ayu meM ghara aura gRhasthI kA parityAga kara diyA aura 32 varSa kI Ayu hote vaha eka sacce jaina parivrAjaka bana gae / isa samaya taka jaina netAoM kI prathama pIr3hI cala rahI thii| brahmacArI jI ne unake sAnidhya meM Akara samAja sevA kI eprenTisI kI ora apanI utkaTa lagana, athaka parizrama evaM nisvArtha sevAbhAva ke kAraNa unhoMne zIghra hI ukta netAoM kA sthAna le liyaa| agale 30 varSa paryanta brahmacArI jI sAmAjika pragati ke prAyaH sabhI kSetroM para chAe rahe / AvAla bRddha, strI-puruSa zikSita-azikSita, sabhI ko unhoMne prabhAvita kiyA / uttara-pazcimI sImAprAnta se lekara kanyAkumArI hI nahIM, zrIlaMkA paryanta, aura mahArASTra-gujarAta se lekara ur3IsA-baMgAla aura AsAma hI nahIM, varmA paryanta unhoMne bhramaNa kiyA / cAturmAsa ke cAra mahine hI vaha kisI eka sthAna meM vyatIta karate the, zeSa 8 mahine nirantara sthAna-sthAna kA bhramaNa karate rahate the / kanyA vikraya bRddha vivAha, anamela vivAha, bahu vivAha, sAmAjika bahiSkAra Adi kurItiyoM kA nivAraNa, antarjAtIya vivAha evaM vidhavA-vivAha kA samarthana, bAlakoM, yuvakoM, praur3hoM evaM striyoM kI zikSA kA pracAra, chAtrAvAsa, pustakAlaya, vAcanAlaya, bAlAvizrAma, vanitAzrama Adi saMsthAoM kI sthAna-sthAna meM sthApanA meM preraNA evaM yogadAna, (sarAkoM jaise pichar3a) upabargoM athavA gauNatA ko prApta samudAyoM ko navajIvana pradAna karanA, khAdI kA pracAra evaM jaina janoM meM rASTrIyatA ke vicAroM kA poSaNa patra patrikAoM kA saMpAdana, anaginata lekhoM aura lagabhaga eka sau choTIbar3I pustakoM kI racanA, aneka sampAdakoM, lekhakoM evaM samAjasevI kAryakartAoM ko preraNA aura utsAha pradAna karake kAryakSetra meM lAnA brahmacArI jI ke jIvana krama ke abhinna aMga the| RSabha brahmacaryAdhama, syAdvAda mahAvidyAlaya jaisI kaI saMsthAoM ke adhiSThAtA ke rUpa meM saMcAlana kiyA / jaina purAtatva kI zodha khoja bhI ko| eka jaina vizvavidyAlaya kI sthApanA bhI unakA eka svapna thA / akhila bhAratavarSIya digambara jaina pariSad ke to vaha mala saMsthApaka the, aura usake makhapatra "vIra" ke Adya saMpAdaka the / vaha svayaM to paddha khAdI kA prayoga karate hI the, nagara-nagara, gAMva-gAMva meM strI-puruSoM ko apane liye tathA jina mandiroM meM bhI khAdI ke prayoga kI preraNA dete the| (10)
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ akhila bhAratIya kAMgresa ke prAyaH sabhI vArSika adhibezanoM meM vaha upasthita rahe / jahAM jAte, yaha prayatna karate ki sArvajanika sabhAoM meM unake vyAkhyAna hoM, jisase ajaina janatA bhI unakA lAbha uThA ske| unake vyAkhyAnoM meM sAmpradAyikatA ko gandha nahIM hotI thii| janatA ke jIvana ko dhArmika evaM naitika banAne para , use sAdA, sarala, satya evaM ahiMsA pratiSThita aura svadezaprema se ota-prota banAne para vaha hI adhika bala dete the / brahmacArI jI deha-bhAgoM se virakta, gRhatyAgI bratI the| pAribhASika dRSTi se bhale hI vaha muni yA sAdhu nahIM kahalAe / kintu janasAdharaNa unheM eka acchA jaina sAdhu mAnakara hI unakA Adara evaM bhakti karatA thA / vaha bhI apane pada ke lie zAstravihita carcA evaM niyama saMyama kA pUrI dRr3hatA ke sAtha pAlana karate the / jina dharma evaM jinavANI para unakI pUrNa AsthA thI, kintu unhoMne kabhI bhI kisI anya dharma, paMtha yA sampradAya kI avamAnanA nahIM kI / sarva-dharma samabhAva ke poSaNa ke lie jainettara dharmo kA bhI unhoMne tulanAtmaka adhyayana kiyA / guNiyoM ke prati unakA asIma anurAga thaa| sva. gurU mopAlavAsa jI baraiyA kA vaha bar3A Adara karate the / sthitipAlakoM ne baneka bAra unakA prabala virodha kiyA, unake kArya meM aneka bAdhAe mAlI, dhamakiyAM dI, kintu brahmacArI jI ko ve kSubdha na kara sake, unake samabhAva ko vicalita na kara sake / brahmacArI jI ko mAna-sammAna kI cAha cha bhI nahIM pAI thii| sAmAjika abhinandanoM, mAnapatroM upAdhiyoM Adi se vaha sadaiva bacate the| apane lie unhoMne kabhI kisI se koI cAha yA mAMga nahIM kI, na apane kisI kuTambI yA riztedAra ke lie hI, pratyakSa athavA parokSa rUpa meM bhI / apane nAma se kabhI koI saMsthA sthApita nahIM kI, kahIM kahIM samAja ne cAhA bhI, kintu unhoMne aisA hone hI nahIM diyaa| samAja ke usa samaya ke prAyaH sabhI zrImAnoM se brahmacArI jI kA samparka rahA, kintu unameM se kisI ko bhI kabhI koI khuzAmada yA cApalUsI nahIM kI unakI prazaMstiyAM nahIM gAyIM, unake prabhAva meM Akara apane vicAroM meM parivartana bhI nahIM kiyA, tathApi unakA sahaja Adara prApta kiyaa| bambaI ke dAnavIra seTha mANikacanda je0 pI0 to unake parama bhaktaH.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ the hI, sara seTha hukamacanda, seTha lAlacanda seThI prabhRti anya aneka zrI manta bhI unake prati parama Adara bhAva rakhate the| samAja kA jaisA darda, unakI sarvatomukhI unnati ke lie jaisI tar3apa, dharma evaM samAja ke pracAra kA jaisA utkaTa mizanarI utsAha brahmacArI jI ke hRdaya meM thA, ye cIjeM ' kisI anya dharma yA samAjasevI sajjana meM kadAcita dIkha par3I ho, phira bhI usa mAtrA meM nhiiN| bhArata ke vibhinna bhAgoM ke atirikta barmA deza aura zrIlaMkA taka to vaha gae hI, yaropa aura amerikA jAne kI bhI unakI icchA thii| vaha kAryakrama banate banate raha gyaa| brahmacArI jI kI kSamatAeM svAbhAvataH sImita thIM tathApi utsAha aura lagana meM koI kamI nahIM thii| bairisTara jagamaMdara lAla jainI evaM bairisTara campatarAya jaina ko iMglaiMDa Adi meM jAkara dharma pracAra karane meM sarvAdhika prabala preraka brahmacArI jI hI the / samAja aura saMskRti ke niHsvArtha sevakoM kA nirmAtA bhI saMbhavataH brahmacArI jI jaisA usa yuga meM dUsarA nahIM huaa| seTha mANika candra ke kAryoM meM to vaha satat preraka evaM sahayogI rahe hI jagamaMdara lAla jainI, campatarAya jI, kumAra devendra prasAda, paMDitA maganabena, ajita prasAda vakIla, kAmatA prasAda jaina, mUlacanda kisanadAsa kApaDiyA prabhRti anekoM mahAnubhAvoM ko isa sevA meM rata karane kA aura unase kArya karAne kA pramukha zreya brahRmacArI jI ko hI hai / svayaM hama unake sAkSAt saMparka meM apanI kizorAvasthA meM hI A gae the / san 1932 meM jaba hama AgarA meM par3hate the ,to brahmacArI jI kI hI preraNA se hamane eka lekha likhA thA, jise unhoMne lekara svayaM jainamitra meM prakAzita karane ke liye bhejA thA / jaina patroM meM mudrita-prakAzita vahI hamArA sarvaprathama lekha thA / bhaneka bAra darzana hue aura preraNA prApta kI / san 1941 meM jaba hama lakhanaU A gae to brahmacArI jI rugNAvasthA meM yahIM ajitAzrama meM rahakara upacAra karA rahe the| unake 10 pharavarI 1942 meM nidhana paryanta isa bIca unake pAsa bahadhA milanA-baiTanA hotA rahA / jIvana ke aMtima mAsoM meM rogajanita bhISaNa pariSahoM ko vaha kisa sAhasa, dhairya aura sahanazIlatA ke sAtha sahana kara rahe the, vaha varNanAtIta hai| (12)
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainoM meM, ajainoM meM, svadeza meM, videza meM jainatva kI jhalaka bharane kA prayatna karanA usa samAjoddhAraka evaM dharma pracAraka saMta kI svAsoM kA madhura . sagIta bana gayA thaa| - ve paMDitoM meM paMDita the aura bAlakoM meM vidyaarthii| udAratA aura kaTTaratA kA unameM vilakSaNa samanvaya thaa| ATA hAtha kA pisA ho, maryAdA ke andara ho ,jala chanA huA tathA zuddha ho, dAtA gRhastha kI jaina dharma meM nizaMkita zraddhA ho , vahIM unakA AhAra hotA thaa| unakA AhAra vihAra zAstrokta thaa| sAtha hI unakA dRSTi koNa udAra thA / sudhArakoM meM agratama sudhAraka the| kurItiyoM aura lokamar3hatAoM ke lie to ve pralayaMkArI jvAlA the / jana jAti kI unnati ke lie unakA hRdaya tar3apatA thaa| vaha asAdhAraNa jaina mizanarI the, ajaina vidvAnoM ke sAmane eka sacce jaina mizanarI kI spriTa se jA pahu~cate the / Aja paMjAba vizvavidyAlaya ke vaoNisa cAMsalara prophesara vulara ko prabhAvita kara vizvavidyAlaya meM jaina darzana pracAra kI jar3a jamAI jA rahI hai to kala rAdhAsvAmiyoM ke " sAhaba jI" ko jaina darzana kI khUbiyAM samajhAne dayAla bAga pahuMca rahe haiM / aneka zikSitaajainoM ko prabhAvita karake jaina dharma kA zraddhAlu banAyA yathA paMDita mUla candra tivArI, ThAkura pyArelAla Adi / tatvArtha sUtra aura dravya saMgraha ko jainoMkI vAivila kahate the aura unake paThana-pAThana kA chAtroM meM adhikAdhika pracAra karate the| rASTrIya bhAvanA aura deza bhakti se itane otaprota the ki jaina samAja ko udbodhana diyA "apane ko bhAratIya smjho| kAMgresa kA sAtha do| bhArata kI dazA dayAjanaka hai| deza sevA dharma hai, kaThina vrata hai / yaha eka aisA yajJa hai jisameM apane ko homa denA hotA hai| "( jainamitra 5-12-40 ) / vaha jaina poliTikala kAnphreMsa ke janmadAtAoM meM se the,jisake dvArA vaha jainoM va rASTrIya netAoM meM samparka sthApita karanA cAhate the| pracaMDa svatantra saMgrAma senAnI paM0 arjuna lAla jI seThI kI najarabandI ke virodha meM calAye gaye Andolana kA unhoMne joradAra netRtva kiyaa| bhISaNa virodhoM ke bAvajUda, vaha apanI hI rAha para cale / deha mamatva ke tyAgI, adhyAtma patha ke pathika evaM mandakaSAyI hote hue bhIunheM sadaiva samAja hita kI cintA aura dharma pracAra kI becenI rahatI thii| ( 13)
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka vizAla akhila vizva jaina saMgha kI saMyojanA unakA eka priya svapna thA, jisake lie vaha sadaiva prayatnazIla rhe| usI prakAra eka jaina vizvavidyAlaya kI sthApanA bhI unakA eka svapna thaa| . vyakti kA mUlya usake samakAlIna loga bahuta kama samajha pAte haiN| Ane vAlI pIr3hiyAM aitihAsika pariprekSya meM usakA ucita mUlyAMkana karane meM kahIM adhika samartha hotI haiM / kintu bahudhA hama apane vartamAna meM itane adhika trasta ho jAte haiM ki atIta ke upakArI mahApurUSoM ko vismRta karate jAte hai, aura isa prakAra preraNA ke prabala strotoM ko bhulAte cale jAte haiM / yaha sthiti samAja kI pragati ke lie bar3I ahitakara hai / anya aneka itihAsa-purUSoM kI bhA~ti hamane apane dharma aura samAja ke mahAna unnAyaka evaM satata nizchala sevI sva. va. zItalaprasAda jI ko bhI prAyaH bhulA diyA / AvazyakatA hai ki hama unake jIvana evaM kAryakalApoM kA smaraNa karake unase preraNA leM aura apanI pragati kA mArga prazasta kreN| sAdhu candana bAvanA zItala jAkA aMga / tapana bujhAve aura kI, de de apanA raMga // aise hI paropakArI the hamAre brahmacArI jI / vizvavidyuta vijJAnavettA evaM dArzanika alabarTa AinsTIna ke zabdoM meM- 'Only a life lived for others is a life worthwhile' :dUsaroM ke liye jiyA gayA jIvana hI vastutaH sArthaka jIvana hai / ( 14 )
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana-paricaya vi0 saM0 1935 kI kArtika kRSNa aSTamI (navambara 1878 I0) ke dina lakhanaU nagara ke mohallA sarAya-maAlI-khAM kI kAlAmahala nAmaka purAnI habelI meM zrImatI nArAyaNI devI kI kukSi se unakA janma huA thA / pitA kA nAma makkhanalAla thA aura pitAmaha kA maMgalasena thA, jo saMskRta phArasI evaM mahAjanI hisAva meM nipuNa the tathA gommaTasAra, samayasAra Adi granthoM ke svAdhyAya ke premI the| vaha lakhanaU ke zAhajI kI pharma kI kalakattA zAkhA ke khajAMcI niyukta hokara vahIM rahane lage the aura bAMsatallA ke digambara jaina maMdira kI dharmagoSThI ke zIghra hI prANa bana gaye the| pautra zItalaprasAda ATha varSa ke hI the, jaba maMgalasena jI inheM apane sAtha kalakattA livA le gai| pitAmaha se unheM dhArmika saMskAra tathA prAraMbhika jJAna prApta huaa| kalakattA meM hI 15 varSa kI Ayu meM inakA vivAha chedIlAla gupta kI kanyA ke sAtha kara diyA gyaa| navavadhu vaiSNava saMskAroM meM palIM thI, kiMtu inake saMsarga meM vaha zIghra hI zraddhAlu jaina zrAvikA bana gaIM aura vidyA abhyAsa bhI kiyaa| sana 1896 meM zItalaprasAda ne kalakattA meM hI maiTrIkulezana parIkSA prathama zreNI meM urtINa kI aura vaha sapatnIka lakhanaU vApasa A gaye usI varSa 24 maI 1896 ke jaina gajaTa meM unakA eka jozIlA samAjaudbodhaka lekha prakAzita huA / AjIvakA ke sAdhana ke rUpa meM unhoMne lakhanaU kI ghoSa kampanI meM ekAunTenTa kI naukarI kara lI aura 1901 meM rUr3akI iMjIniriMga kAleja se ekAunTenTa kA pramANa patra prApta karake avadharUhelakhanDa relave ke lekhA vibhAga meM niyukta ho ge| naukarI ke kArya se jitanA samaya zeSa bacatA thA vaha dharmazAstroM ke adhyayana tathA samAja sevA ke kArya meM lagAte the| dazalakSaNa parva meM cauka, lakhanaU ke bar3e maMdira meM nitya madhyAnha tIna-tIna ghanTe taka zAstra pravacana karate the| vaha baccoMaura striyoM kI zikSA para bala dete the| sthAnIya jaina dharma pravardhanI sabhA ke vaha prANa the, aura avadha prAntIya di0 jaina sabhA kI sthApanA karake usake upamantrI hue| san 1600 meM bhA0di. jaina mahA sabhA ke mathurA adhivezana meM tathA 1901 meM najIbAbAda meM Ayojita (15)
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ usake naimittika adhivezana meM lakhanaU ke 10 ajita prasAda vakIla prati apane kaI sahayogiyoM sahita sammilita huai aura samAja sudhAra viSayaka kaI mahatvapUrNa prastAva pAsa karAye sam 1602 se 1608 taka vaha bhA0 di0 jaina sabhA tathA jaina yaMgamensa esosiaizana (kAlAntara meM bhArata jaina mahAmaDala ) ke sayukta pAkSika patra jaina gajaTa ke prabandhaka evaM kAryakArI sapAdaka rahe-1605 meM use unhoMne sAptAhika kara diyA aura 1608 meM paMDita jugalakizora jI mukhtAra ko use sauMpakara usase chaTI lii| isa bIca sana 1903 meM pitA makkhanalAla kA aura mArca 1904 meM eka saptAha ke bhItara hI mAtA, dharmapatni tathA anuja pannAlAla kA dehAnta ho gyaa| ina asaha ya viya goM ne saMsAra kI kSaNabhaMguratA unheM pratyakSa kara dI, aura vaha gRhastha se virakta evaM udAsIna ho gaye, tathA apanA prAyaH sArA upayoga dharma evaM samAja kI sevA meM lagAne lge| 1905 meM to unhoMne relave kI savisa se bhI tyAgapatra de diyaa| kucha mAsa pUrva hI vaha bambaI kI mahilA ratna maganabena tathA unake samAjacetA pitA seTha mANikacandra je0pI0 ke saMparka meM A gaye the, ata : aba vaha bAhara adhika jAne-Ane lge| usI varSa ambAlA meM huai di. jaina mahAsabhA, paMjAba prAMtika di0 jaina sabhA aura jaina yaMgamensa esosiyana ke saMyukta adhivezana meM bhAga liyA phalasvarUpa janavarI 1605 ke aMgrejI jaina gajaTa meM bairisTara je0 ela0 jainI ne jaina dharma kA athaka parizramI sevaka" kahakara inakI sevAoM kI bhUri-bhUri prazaMsA kii| usI varSa unhoMne vArANasI meM seTha mANikacandra ke sabhApatitva meM syAdvAda vidyAlaya kI sthApanA meM pramukha yoga diyA aura jIvana bhara ukta saMsthA ko unnati meM sahAyaka rahe, kaI varSa usake adhiSThAtA bhI rhe| tadanantara vaha bambaI meM seTha jI ke pAsa hI rahane lge| 13 sitambara san 1606 ko zolApura meM aillaka pannAlAla jI ke kezaloMca ke avasara para pahu~cakara zItalaprasAda jI ne unase brahmacarya pratimA grahaNa kI, aura aba vaha sacce gRhatyAgI, vratI-zrAvaka, geruA vastradhArI jaina paribrAjaka ho gae tathA unakA zeSa jIvana jaina dharma, saMskRti, samAja evaM deza kI sevA meM pUrNatayA samarpita ho gyaa| jaina dharma aura samAja kI sarvatomukhI unnati ke prayatna meM unhoMne apane jIvana kA eka eka kSaNa lagA diyaa| (16 )
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1911 se 1941 paryanta brahmacArIbI ne multAna, jayapura,vArANasI, bambaI, indaura, kAraMjA, bar3audA, bAgIdaurA, dillI, lakhanaU, kalakattA, pAnIpata, iTAvA, bar3auta, khaMDavA, rohataka, usmAnAbAda, amarohA, murAdAbAda sAgara, iTArasI, amarAvatI, hisAra, dAhoda Adi vibhinna sthAnoM meM cAturmAsa kie| vaha pratyeka cAturmAsa meM bhASaNa, zAstrA pravacana, dharma pracAra, zikSApracAra samAjasudhAra Adi kAryakramoM ke atirikta eka yA do pustakeM bhI likha lete the / aneka sthAnoM meM unhoMne upayogI saMsthAoM kI sthApanA karAI / vaha apanA nAma kisI saMsthA ke sAtha sambaddha nahIM karate the aura khyAti, nAma upAdhiyoM se bacate the / tathApi 1913 meM vArANasI meM paM0 gopAladAsa jI baraiyA kI adhyakSatA aura DA0 harmana jaikobI kI upasthiti meM unakA sArvajanika abhinandana kiyA gayA, aura 1924 meM iTAvA meM " dharmadivAkara" kI upAdhi pradAna kI gii| bhAratavarSIya di0 jaina pariSada, saMyukta prAntIya di0 jaina sabhA , vargIya sarvadharma pariSad, sanAtana jaina samAja Adi anekoM mahatvapUrNa sAmAjika saMgaThanoM ko sthApanA meM brahmacArI jI agraNI, sahAyaka vA preraka rahe / syAdvAda vidyAlaya, bArANasI evaM RSabha brahmacaryAzrama, hastinApura ke atirikta aneka sthAnoM meM pAThazAlAeM, vidyAlaya, chAtrAvAsa, bAlAvizrAma, pustakAlayoM Adi kI sthApanA unhoMne kraaii| vaha svayaM zuddha khAdI kA prayoga karate the aura jaina samAja meM sarvatra usakA pracAra karate the| rASTrIya kA~gresa ke prAya : pratyeka adhivezana meM vaha upasthita rahe aura jainoM kA pratinidhitva kiyaa| lagabhaga 5 varSa "jainagajaTa" kA lagabhaga 15 varSa "jainamitra" kA aura prAraMbha meM kaI varSa "vIra" kA unhoMne saMpAdana kiyA aura apane anaginata lekhoM ke dvArA samAja ko jAgrata karane tathA usameM nava prANa phUMkane meM vaha saceSTa rahe / aneka lekhakoM, sAhityakAroM, patrakAroM, samAja-seviyoM Adi ko preraNA evaM sahayoga dekara taiyAra karane kA unheM zreya hai| kaI vismRta tIrthoM kA unhoMne uddhAra kiyA aura vibhinna prAntoM ke jaina purAtatva kA sarvekSaNa yA adhyayana karake use ujAgara kiyaa| vaha nirantara bhramaNa karate rahate the, aura sampUrNa bhArata kI hI nahIM, balki laMkA va barmA kI bhI yAtrA kii| unake hRdaya meM jaina dharma ke pracAra, jainasaMskRti kI prabhAvanA aura jaina samAja kI sarvatonmukhI unnati ke lie adbhuta tar3apha thI / phalasvarUpa vartamAna zatAbdI ke prathama cAra dazakoM meM brahmacArI (17 )
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sItala prasAda jI pare jaina samAja para chAe rhe| kisI ne unakI svAmI samaMta bhadra se tulanA kI, kisI ne unheM apane yuga kA sarvopari jaina mizanarI khaa| samAja unake RNa ne kabhI uRNa nahIM ho sktaa| jIvana ke atima se varSo meM kApa-roga se pIr3ita hokara vaha lakhanaU meM hI rahe / rogajanya asahya pIr3A vedanA va pariSahoM ko samabhAva se sahate rahe aura aMta meM 10 pharavarI, 1942 ko prAta: 4 baje unakA zarIra pUrA ho gyaa| kSaNabhaMgura deha nahIM rahI, kintu unakA kRtitva, unakA yaza : zarIra amara hai| bakaula akabara ilAhAbAdI : haMsa ke duniyA meM masa koI, koI roke mraa| jindagI pAI magara usane, jo kucha ho ke mraa|| jI uThA marane se vaha, jisakI khudA para thI najara / jisane duniyA hI ko pAyA thA, vaha saba kho ke marA // thA lagA rUha pe gaphalata se duI kA dhabbA / thA vahI sUphiyesAphI jo use dho ke mraa||
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ yoM to brahmacArI jI vizvamAnava the, rASTrIya dRSTi se bhAratIya aura dhArmika dRSTi se jaina the| isase adhika choTe dAyare meM unheM sImita rakhanA ucita nahIM lagatA / tathApi, jaba unakA jIvana paricaya diyA gayA hai, to unake vaMzakrama kA bhI upalabdha paricaya de denA asaMgata nahIM hogaa| lagabhaga Der3ha sau varSa pUrva uttarapradeza ke lakhanaU nagara meM goyala gautrIya agravAla-vaizya jAtIya evaM digambara jaina dharmAvalambI zrI pRthvIdAsa nAmaka sajjana rahate the / unake do putra the, rAmacandra tathA rAmasukhadAsa / rAmacandra ke putra maMgalasena the aura unake putra makkhana lAla the, jinake cAra putra saMtUmala, aMtUmala, zItalaprasAda, aura pannAlAla tathA eka putrI rAdhAbInI thii| inameM se saMtUmala ke putra dharmacandra aura sumeracandra cikanavAle the / dharmacandra ke dattaka putra mahAvIra prasAda haiM aura sumeracandra ke putra vIracandra va dIpacandra haiN| rAdhAbIbI ke putra barAtIlAla bartanavAle the, jinake putra indaracandra bartanavAle, gopAladAsa Adi haiN| pRthvIdAsa ke dvitIya putra rAmasukhadAsa ke patra mAmarAja the, unake bihArIlAla aura vizezvaranAtha the jo kAnapura meM jA base / unake putra mUlacandra the, jinake putra kapUracanda karAMcI khAne vAle the / unake putra dhUpacandra the aura dhapacandra ke ravicandra haiM, jo apane pitAmaha evaM pitA kI bhA~ti ho brahmacArI jI ke paramabhakta, pariSada ke premI aura kAnapura ke utsAhI samAjasevI haiM / brahmacArI jI ke bhAnaje lA0 barAtI lAla kI bhA~ti unake putra indaracandra bhI pariSada premI evaM acche samAja sevI haiM / brahmacArI jI ke agraja lA0 santUmala acche dhArmika kavi the, "khasaraMga upanAma" se racanA karate the| unakA "khuzaraMga vilAsa" bahuta asI hamA, taba chapA thaa| unake putra dharmacandra acche paMDita the, aura sumeracandra bho dhArmika racanAe~ karate the| vAstava meM to vyakti apane svayaM ke kRtitva se hI Adara kA pAtra hotA hai, jaisA ki kisI zAyara ne kahA hai : maiM pUchatA nahIM, tumhArA nAma hai, kyA / na yaha ki nAma bujurgo kA aura mukAma hai kyA / / tumhAre kAma gara acche, to nAma acche haiN| gharAne acche, ghara acche, tamAma acche haiM / (16)
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacArI jI ko dinacaryA brahamacA : A prAtaH 4.30 zayyA tyAga 4.30 se 6.15 kAdi lekhana 6.30-7.30 prAtaH sAmAyika 7:30-8.30 nityakarma-snAnAdi 8.30-10.30 jina badira meM devadarzana, zAstra pravacana evaM apanA nitya paatth| 10.30 vaje bhojana, jisa bhAvaka ke ghara AmaMtrita hote vahA~ zuddha sAtvika bhojana grahaNa karate / tadanantara usa ghara ke saba sadasyoM ko ekatrita karake vahAM upadeza dete tathA pratyeka ko koI na koI niyama livaate| 11.30 se 12.00 vizrAma 12.00-1.00 madhyAnha sAmAyika 1.00-600 patroM ke uttara, lekhana kArya, jijJAsuoM kI zaMkAoM kA samAdhAna, sthAnIya saMsthAoM Adi ke viSaya meM crcaa| 6.00-7.30 sAyaMkAlIna sAmAyika 8.00-6.30 jinamaMdira meM sabhA karake pravacana, vyAkhyAna, dhArmika evaM sAmAjika viSayoM pr| ravivAra ko, kabhIkabhI anya dinoM meM bhI vyavasthA hone para sArvajanika sthAna meM Ayojita Ama sabhA meM jaina dharma, darzana va saMskRti para sArvajanika bhASaNa / 10.00 baje rAtri se - zayana sAmAnya dinoM meM sAmAnyataH prAyaH yahI unakI dinacaryA rahatI thii| rela Adi meM yAtrA ke kAraNa hI usameM kucha vyavadhAna par3atA thaa| vaha apane samaya kA pUrA upayoga karate the, eka bhI kSaNa vyartha nahIM khote the| (20)
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ paitha-cinha yugapuruSa pU. brahmacArI jI ke jIvana ke preraNAprada papacinha jo kAla ke bAlukA patha para chor3a gaye : 1978 I0. kArtika kRSNa aSTamI, vi0 saM0 1935 meM janma, lakhanaU nagara ke mohallA sarAya mAlIkhAM kI "kAlAmahala" nAmaka havelI meM mAtA nArAyaNI devI kI kukSI se, pitA zrI makkhanalAla, pitAmaha zrI maMgalasena, digambara jaina, goyala gotrIya agravAla / 1885-pitAmaha ke pAsa kalakattA gae, vahIM prArabhika zikSA aura dhArmika saMskAra prApta kie| 1888 -- lakhanaU meM jaina dharma pravarddhanI sabhA kI sthApanA, jisake vaha prAraMbha se hI sakriya sadasya rhe| 1863 -- kalakattA meM zrI chedIlAla gupta kI putrI ke sAtha vivAha / 1896 -- kalakattA meM prathama zreNI me meTrIkulezana parIkSA pAsa kii| prathama lekha prakAzita huA jaina-gajaTa meM, samAja ke udbodhana rUpa meN| kalakattA se lakhanaU vApisa lauTa Aye |digmbr jaina mahAsabhA ke sadasya bne| 1600-13 akTUbara mahAsabhA kI prabandhakAriNI samiti ke sadasya ke rUpa meM usake mathurA adhivezana meM sammilita hue / 1901 -- ekAunTenTa parIkSA meM uttIrNa / avadha rUhelakhaNDa relave meM niyukti / jaina dharma pravarddhanI sabhA lakhanaU tathA avadha prAntIya jaina sabhA ke upamaMtrI nirvaacit| bA0 ajita prasAda jaina se saMparka prAraMbha / dharma granthoM ke svAdhyAya kI ruci aura samAja sevA kI pravRtti vaddhigata / 1602-di0 jaina mahAsabhA kA mukhapatra "jainagajaTa" inake prabandha meM lakhanaU se mudrita hone lgaa| .. 1903-pitA zrI makkhanalAla jI kA dehAnta / / 1604- mAtA nArAyanI devI (mArca), dharmapatni (13 mArca ) anuja pannAlAla ( 15 mArca ) kA dehAnta -- eka saptAha ke bhItara hI tIna nikaTatama AtmIyoM kI dukha :da mRtyu ne citta meM saMsAra-deha--bhogoM se virakti kA bIja bo diyA / svAdhyAya, zAstra pravacana aura samAja sevA meM adhika samaya vyatIta hone lagA / bA0 ajita prasAda vakIla se nikaTa saMparka praarNbh| mahilArala maganabena ke lakhanaU Agamana para unase bheMTa evaM sampakaribha / ambAlA meM mahAsabhA, paMjAba prAntIya jaina sabhA tathA jaina yaMgamensa esosiyezana ke saMyukta adhivezana meM utsAhI evaM karmaTha sahayoga ke ( 21 )
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNa bairisTara jagamandara lAla jainI dvArA "jaina dharma kA athaka parizramI sevaka" zabdoM se prazaMsita hue / taba se yaho jIvana kAmU lamaMtra vana gyaa| 1905 - vArANasI meM vRhad jaina sammelana, jisameM syAdvAda mahAvidyAlaya kI sthApanA hii| isa samAroha meM inakI vizeSa sakriya bhamikA rhii| vahIM baMbaI ke dAnavIra seTha mANakacandra jI je0 pI0 ke samparka meM Ae aura saMbaMdha bar3hate ge| seTha jI ke Agraha para 16 agasta ko relave naukarI se tyAgapatra dekara unake pAsa baMbaI cale gae aura dharma evaM samAja sevA ke kArya meM ekaniSTha hokara jaTa ge| aneka sthAnoM kI yAtrA bhI kii| seTha jI aura unakI suputrI maganabena inase snehI AtmIyavata vyavahAra karate the| 1906 - "jainamitra" ke sampAdaka manonIta hue aura lagabhaga bIsa varSa paryanta bane rhe| usa patra ko abhUtapUrva mahatva aura sthAyitva pradAna kiyaa| isI varSa bar3e bhAI . lA0 antUmala kA dehAnta huaa| 1910- 13 sitambara ke dina zolApara meM aillaka pannAlAla jI ke samakSa brahmacarya pratibhA dhAraNa kI aura tabhI se brahmacArI zItala prasAda ke nAma se prasiddha hue - svayaM vaha apane hastA. kSara "brahmacArI zItala" ke rUpa meM karate the| dIkSA ke avasara para unake ojasvI bhASaNa se prerita hokara upasthita janatA ne 30.000 rU. dAnArtha ekatra kara lie| 1911 - ur3IsA yAtrA, purAtAtvika khoja, vibhinna prAntoM ke jaina smA rakoM ko prakAza meM lAne kA kAryArambha / mulatAna (siMdha) meM cAturmAsa / zvetAmbara sAhitya kA vizeSAdhyayana / "tatvamAlA" aura "gRhastha dharma" pustakoM kA lekhana-prakAzana / jainatatva prakAzinI sabhA iTAvA ke mAnada sadasya / 1912 - jayapura cAturmAsa, kundakundAcArya ke niyamasArAdi graMthoM kA gahana adhyayana. sAmAyika kA pracAra, "anubhavAnaMda" pustaka kA prakAzana / kulahApahAr3a kI yAtrA aura usa tIrtha ke uddhAra kA prayatna / (22)
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1913 - vArANasI cAturmAsa, svAdvAda mahAvidyAlaya ke adhivezama ke avasara para DA. harmana jekobI, mahAmahopAdhyAya DA. satISa candra vidyAbhUSaNa prabhRti aneka prakAMDa vidvAnoM kI upasthiti meM 'jainadharma bhaSaNa" kI upAdhi se sammAnita / eka varSa ke lie niyama liyA ki jisa dina zAstroM kA kucha na kucha anuvAda na kara lUMgA, AhAra nahIM luuNgaa| 1914 - baMbaI cAturmAsa, niyamasAra kA bhASAnuvAda evaM TIkA likhii| isI varSa inake parama hitaiSI seTha mANikacandra jI kA svarga vAsa (13 julAI) ko huaa| 1915 - indaura cAturmAsa, samayasAra kI TIkA likhii| bairisTara je0 ela. jainI, jaja indaura, ko tatvArtha sUtrA, paMcAstikAya aura gommaTasAra-jIvakAMDa ke aMgrejI anuvAda meM preraNA evaM sahayoga / kAraMjA cAturmAsa, bhaTTAraka vIrasena svAmI ke saMsarga se AdhyAtmika adhyayana-pravacana meM abhirUci vizeSa vRddhigata, "Atmadharma" pustaka kI racanA / indaura cAturmAsa, jaja je0 ela0 jainI ko gommaTasAra-karmakAMDa (bhAga 1) va samayasAra ke aMgrejI anuvAda meM sahAyatA do| 1918 - bar3audA cAturmAsa, "dAnavIra seTha maNikacandra" graMtha kA lekhana / rathotsava va ar3hAIdvIpa vidhAna bar3audA meM karAyA / 1916 - bAgIdaurA cAturmAsa, bAMsavAr3A jaina saMskRta vidyAlaya kI spA panA karAI aura usake lie 27000/-rU. kA dAna kraayaa| 1920 - dillI cAturmAsa, vyApArika jaina vidyAlaya kI sthApanA karAI, "samAdhizataka" kI TIkA likhii| jUnAgar3ha ke AnaMda dharmAlaya meM "Adhunika kAla meM manuSya kartavya" para bhASaNa (26-120), gauhATI (AsAma) meM asisTenTa kamiznara kI adhyakSatA meM aMgrejI meM bhASaNa diyA (8-4-20) / 1921 - lakhanaU cAturmAsa, "iSTopadeza" kI TIkA likhI, brahmacAriNI pArbatI bAI ke mAdhyama se mahilA samAja meM jAgati kraaii| utsAhI sahayogI kumAra devendra prasAda kA nidhana / ( 23)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1922 - kalakatsA cAturmAsa, dazalakSNa parva meM logoM ko cAradAna dene kA niyama kraayaa| pravacanasAra TIkA kI racanA / ahicchatra meM saMyukta prAntIya di. jaina samAja ke adhivezana kI saphalatA meM sarvopari yoga, samAja sudhAra saMbandhI kaI mahatvapUrNa prastAva pAsa karAe Andolana zuru kiye / eka-eka, do-do mAsa ke antara se kAnapura, ilAhAvAda Adi sthAnoM meM bhI usa sabhA ke naimittika adhivezana kraae| isI varSa vArANasI meM paMDita pannAlAla bAkalI vAkha Adi sevaMgIya sarvadharma pariSada kI sthApanA karAI, inDiyana aisosiaizana phAgalI zimalA meM aMgrejI meM bhASaNa diyA (21-5-22) 1923 - dillI ke jina bimba pratiSThA mahotsava ke avasara para akhila bhAratavarSIya digambara jaina pariSada kI sthApanA karAne meM sarva pramakha yog| pAnIpata cAturmAsa, "pravacanasAra" kI 'jJa yatatva. TIkA (dvi0 bhAga) likhI, pariSada ke mukhapatra 'vIra" ke saMpA. daka hue| sI0 esa0 milana AI0 sI0 esa. kI adhyakSatA meM aMgrejI meM bhASaNa diyaa| (20-3-23) 1924 - iTAvA cAturmAsa, "dharma divAkara" kI padavI se vibhUSita iTAvA kI vinayasAgara nasiyA kA jIrNodvAra karAyA, pravaca nasAra-TIkA (ta0 bhAga) likhI / iTAvA meM jaina vidyAlaya kanyA pAThazAlA va prANIrakSA sabhA ko sthApanA kraaii| 1925 - bar3auta cAturmAsa, di0.jaina hAI skUla ke lie rU. 10000/ kA dAna karAyA, paMcAstikAya-TIkA (pra. bhAga) likhI karahala meM hue saMyukta prAntIya di0 jaina sabhA ke adhivezana meM adhyakSa pada se udbodhaka bhASaNa diyA, jisameM tIrtha udvAra evaM samAja sudhAra para vizeSa bala diyaa| 1926 - lakhanaU cAturcAsa, ajitAzrama meM caityAlaya kI sthApanA karAI gommaTasAra kI aMgrejI TIkA ke saMpAdana meM bA0 ajitaprasAda kI sahAyatA kI / bairisTara je0 ela0 jainI kA dehAnta vidhavA vivAha Andolana utthaayaa| senTrala jaina pabliziMga hAUsa kI lakhanaU meM sthApanA kraaii| (24)
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1927 - khaMDavA cAturmAsa, "pratiSThAsAra saMgraha' kI racanA kI, jaina vyAyAmazAlA kI sthApanA karAI / dakSiNa mahArASTra di0 jaina sabhA ke adhivezana kI adhyakSatA kii| apane ugra sudhArabAda ke bar3hate hue virodha ke kAraNa saMbaddha saMsthAoM kI surakSA kI dRSTi se 'jainamitra" va "vIra" kI saMpAdakI se tathA syAdvAda vidyAlaya Adi se tyAgapatra de diyA / 1928 - rohataka cAturmAsa, "bRhad sAmAyika pATha" kI TIkA likhI paM0 ugrasena vakIla se "niyamAsAra" kA aMgrejI anuvAda kraayaa| 1926 - usamAnAvAda cAturmAsa, "samayasAra-kalaza-TIko kA bhAvArtha likhaa| 1930 - amarohA cAturmAsa, bRhad-jaina zabdArNava (pUraka dvi0 bhAga) tathA "bRhatasvayaMbha-strota" kI TIkA likhii| isI varSa parama prasaMsikA mahilAratna maganabena je0 pI0 divaMgata huI / 1931.- murAdAbAda cAturmAsa, "mokSamArga prakAzaka" (pUraka dvi0 bhAga) "mahilAratna maganabena" pustaka likhii| 1932 - sAgara cAturmAsa, tAraNa svAmI ke sAhitya kI TIkAyeM "tAraNa-taraNa zrAvakAcAra-TIkA" tathA "jaina-bauddha tatvajJAna" (hindI aMgrejo) likhI / tAraNapaMthI samaiyA jaino meM jAgatI phNkii| siMhala dvIpa (laMkA) kI yAtrA-bauddha bihAra meM rahakara bauddhadharma kA vizeSa adhyayana kiyA / kolambo Adi nagaroM meM jainadharma kA pracAra kiyA / / iTArasI cAturmAsa, vahA~ bhA0 di0 jaina pariSada kA vArSika adhivezana karAyA, tAraNa svAmI kRta 'jJAna-samuccayasAra" kI TIkA tathA 'jainadharma prakAza' pustaka likhii| di0 20-10-33 ko iTArasI ke tAraNa samAja dvArA abhinandana patra samarpita / barmA kI yAtrA kI aura raMgUna meM jainadharma para kaI bhASaNa diye| ragUna kI thiyosophikala sosAiTI meM karma-philAsaphI para aMgrejI meM bhASaNa diyaa| (7-5-33) 1934 - amarAvatI cAturmAsa, pU0 tAraNa svAmI racita upadeza zuddhasAra kI TIkA evaM "sahaja-sukha sAdhana" pustakeM likhIM / 1933 -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1935 - lakhanaU cAturmAsa pUjya tAraNa svAmI kRta "mamala-pAhur3a-TIkA" (pra0 bhAga) va "sAra-psamuccaya TIkA" likhii| lakhanaU samAja dvArA vinayapatra samarpita ( 11-11-35) / baMbaI ke bauddha AnaMda bihAra meM jaina evaM bauddha dharma ke tulanAtmaka adhyayana para aMgrejI meM bhASaNa diyA / (10-3-35) 1936 - hisAra cAturmAsa, pUjya tAraNasvAmI kRta "mamalapAhur3a graMtha" kI TIkA ( dvi0 va ta0 bhAga ) tathA 'jaina dharma sukha kI kunjI hai' TrekTa (hiMdI evaM aMgrejI) meM likhe| lakhanaU ke tIrthayAtrA saMgha kA patha pradarzana kiyA / 1937 - dAhoda cAturmAsa meM pUjya tAraNasvAmI kRta "tribhaMgIsAra graMtha va 'tatvasAra' kI TIkAeM tathA 'jambUsvAmI-caritra kA lekhana / uttarapurANa ke AdhAra se ajitAdi 23 tIrthakaroM kA caritra aMgrejI meM likhakara bairisTara campatarAya jI ko iMglaiMDa bhejaa| 1938 - multAna cAturmAsa pU0 tAraNasvAmI kRta 'caubIsaThANA-graMtha' kI TIkA likhI, "jaina dharma meM ahiMsA" aura 'jainadharma darpaNa pustakeM likhIM / 1936 - rohataka cAturmAsa, 'yogasAra' kI TIkA likhii| kampa roga ka prAraMbha, jisakA eka kAraNa yaha batAyA gayA ki vaha samara kI bacata ke lie calatI huI relagAr3I meM bhI likhate rahate the 1940 - lakhanaU cAturmAsa, rUgNAvasthA meM bhI 'jainadharma meM deva au puruSArtha' pustakeM tathA 'svatantratA' zIrSaka lekha likhe / a lakhanaU meM hI rahe / 1941 - lakhanaU roga ke prakopa meM vizeSa vRddhi| roga janya pariSa ko samatApUrvaka sahana / 1942 - 10 pharavarI, phAlguna kRSNadazamI ke prAtaH 4 baje samAdhi maraNa pUrvaka deha-tyAga kiyA / apAra janasamaha zavayAH evaM antyeSTi meM sammilita huA / jaina bAga, DAlIganja dAhasaMskAra kiyA gayA / kAlAMtara meM usI sthAna para unara smAraka samAdhi kA nirmANa huA / (26)
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ videzoM me dharma pracAra kI lalaka 1944 meM prakAzita 'vIra' ke 'zItala-vizeSAMka' meM hamane unheM " apane yuga kA sabase bar3A mizanarI" kahA thA / vastutaH dezavidezoM meM jaina dharma ke pracAra kI jaisI utkaTa lagana evaM kAmanA brahmacArI jI meM thI, vaisI kisI bhI anya tyAgI yA gRhastha samAjasevI meM dRSTigocara nahIM huI / bhAratavarSa meM to sarvatra unhoMne bhramaNa karake dharma kI prabhAvanA kI hI, barmA aura zrIlaMkA meM rahakara bauddha dharma evaM bauddha bhikSaoM kA bhI paricaya prApta kiyA / 1633 I0 meM "e kampereTiva sTaDI Apha jainijma eMDa buddhijma' zIrSaka 304 paSTha kI aMgejI pustaka prakAzita karAI, jisakA hindI anuvAda "jaina vauddha tatvajJAna" ke nAma se 1934 meM prakAzita karAyA / bauddha-bhikSa nAradathera evaM svAmI Ananda maiMtreya se patra vyavahAra kiyA / Tokiyo (jApAna) kI impIriyala yunivarsiTI kI saMskRta seminarI ko tathA anya bauddha vidvAnoM ko 'sekreDa buksa Apha jainsa' granthamAlA ke prakAzana bhijavAye / unake eka patra ke uttara meM kelaniyA (zrIlaMkA ) ke vidyAlaMkAra kAleja ke pradhAnAcArya zrI dharmAnaMda ne 21-3-1932 ko likhA thA- " yahAM vidyAlaya meM sthAna kI kucha kamI haiM, lekina phira bhI Thaharane ke lie maiM Apako eka kamarA de sgaa| Apa vidyAlaya meM Akara apanA adhyayana calA sakate haiM / yahAM isa samaya tripiTakAcArya zrI rAhula sAMkRtyAyana Thahare hue haiM / Apa vauddha darzana ke atirikta dUsare bhAratIya darzanoM ke bhI paMDita haiM / Ane kI sUcanA milane para maiM yahAM se myunisipala pAsaporTa bhijavA dUMgA / maI mAsa ke anta taka Apa yahAM pahuMca jAyeM to Ananda kausalmAyana kI bhI Apase bheMTa ho sakegI aura brahmacArI jI zrIlaMkA pahuMca gaye tathA vahAM kI rAjadhAnI kolambo meM 1632 ke jUna kI 1,8 va 13 tArIkhoM ko aMgrejI meM tIna vyAkhyAna kramazaH "philAsaphI Apha jainijma'", ahiMsA dI senTrala TeneTa Apha jainijma' tathA "mahAvIra" diye / vahAM se varmI Aye jahAM raMgUna kI thiyosophikala sosAiTI meM 7 maI 1933 ko 'karma philAsaphI' para aMgrejI meM vyAkhyAna diyaa| osAkA (jApAna) ke skUla Apha phArena legvejeja se 16-6-19-32 ke patra meM pro0 atarasena jaina ne brahmacArI jI ko likhA thA ( 27 )
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ I am in receipt of your letter dated the 18th August. It is really a very noble idea- your coming to this country ... There are schools and colleges where religious education is given.. Everything is done in Japanese language. Even one man out of a hundred cannot understand English. Sanskrit and Pali are taught in Imperial University at Tokyo. I shall do my best in making your stay here comfortable. I live in kobe, a prosperous sea-port, you can easily stay with me. One hundred rupees per month should suffice in case you stay with me. In case you live separately the expenses will come to about 150/ buddhisTa mizana ina igalenDa ke dharmAnuzAsaka bhikSu Ananda kausalyAyana ne brahmacArI jI ko landana se apane 17-10-1932 ke patra meM likhA thA-yahA~ pahuMce aba cauthA mahInA hai / zIta uttarottara bar3hatI jA rahI hai| ghara meM aMgIThI jalAne kI AvazyakatA rahatI hai| Ajakala 74-75 DigrI para pArA rahatA haiN| adhika sardI ke dinoM meM 30 DigrI taka gira jAtA hai, vastra ke saMbaMdha meM deza kI jalavAyu kA khyAla rakhanA jarUrI hai| aura kisI vAta kI paravAha karane kI jarUrata nahIM huI / jahAja meM car3hate samaya kucha loga pIta vastra dekhakara ha~se the / lekina vaha haMsI usI dina miTa gaI / jahAja meM, mArsella meM perisa meM aura landana meM hamArA vastra ghahI haiM jo laMkA meM thA / landana meM kabhI - kabhI loga mujhe dekhakara gA~dhI - gA~dhI cillAte haiM / merA manoraMjana hotA hai / eka dina eka AdamI ne kahA ki "gAMdhI nahIM , gAMdhI ke ler3ake haiM / maiMne mana meM kahA ki bahuta tthiik| " hAM eka bAta yahA~ Arambha kI hai, jo laMkA meM nahIM karatA thaa| cIvara ke andara eka garma baniyana pahanAtA hUM bilakula naMge badana rahane meM roga mola le lene kA Dara hai bhojana ke samaya meM kisI prakAra kA koI parivartana karane kI AvazyakatA nahIM huI / jahAja meM bhI 12 baje bhojana ho jAtA thA / madhyAnha ke bAda na jahAja meM kabhI bhojana huA na yahA~ / prAtaHkAla sADhe 7 baje roTI- dUdha, aura 12 baje phira dAla bhAta, sabjI, phala / zarIra meM kisI prakAra kI koI durbalatA nahIM (28)
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUkha khUva lagatI hai / jisa roja adhika koharA par3atA hai, hAtha muMha kAlA-kAlA ho jAtA hai, miloM ke dhuMe se yaha koharA ladA rahatA hai / apanI tarapha se kohare se yaha kahIM adhika gAr3hA hotA hai / Apake yahA~ Ane kI bAta eka dina zrI campatarAya jI ne mujhase kahI thI / Ae to acchA hai| eka bAra yaha duniyAM bhI dekha leM / maiM samajhatA hUM Apako apane kisI niyama meM vizeSa parivartana karane kI AvazyakatA na hogI / kucha to deza kAla kA bheda rahatA hI hai| ' landana se eka anya patra meM unhoMne brahmacArI jI ko likhA thA- ApakA 16-7-32 patra yathAsamaya mila gayA thaa| zrI campatarAya jI se milakara mana bar3A prasanna huA / prati ravivAra ko sabhA hotI hai, vaha to sabhI dRSTiyoM se eka saphala sabhA kahI jA sakatI hai- maiM kucha kahatA huuN| loga dhyAna se sunate haiM / TIkA TippaNI prAyaH nahIM krte| aMgarejoM kA yaha jAtIya guNa hai ki sabakI sunate haiM / kabhI kabhI kucha loga zaMkA samAdhAna ke lie Ate haiM, vaha jyAdaha upayogI hotA hai / apanA adhika samaya to par3hane meM hI kaTatA hai / zrI rAhula jI Aja briTiza myujiyama lAibrerI meM gaye haiM / vaise hI pustakeM pI rahe haiM, jaise sIlona meM / eka mitra jo ema0 e0 haiM, saMskRta pAlI kA unako acchA jJAna hai / vaha jainadharma ke bAre meM jAnane kI cintA meM the| unakA zrI campata rAya jI se paricaya karA diyA hai| vidyAvAridhI bairisTara campatarAya jI ne landana se apane 7-7-1638 ke patra meM brahmacArI jI ko likhA thA - I have come to the conclusion that a big scale desirable, but the difficulty is great about its foun. ding We shall not only need about 300,000 to 400, 000 to start it properly, but it must have a perman. ent residence Jajna Philosopher staying in it. At one time I thought you would be able to do it, but I now fear that the climate of this place will be too severely trying for you, and when you go away, there is no one else to take your place. I myself am quite (26)
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARA myself am stay here for more than 3 or 4 months out of 12. Besides, whosoever will be staying here will have be a compledte master of Christianity. from the constructive point of view, for the present, it will be enough to carry on the work through our London Library. which has been doing very execellent work recently. If later on. there is a very pressing call and suitable facilities for the founding of a regular Home, it can be started then. The Buddhists had to face the same difficulties. When Bhikshu: Ananda left this country, there was no one to take his place, and the place had to be closed virtually. ( 20 )
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhyAtmika santa bhagavatkundakundAcArya praNIta graMtharAja " samayasAraprAbhRta" prAcIna bhAratIya AdhyAtmika sAhitya kA amalya ratna hai aura jaina paramparA ke AdhyAtmika sAhitya kA to vaha mUla srota rahatA AyA hai / gata do sahastroM varSoM meM aneka saMtoM, yogiyoM evaM sumukSa vidvAnoM ne isa grantha para TIkA, vyAkhyA, vacanikA Adi kI vibhinna bhASAoM meM racanA kI, jinameM 10 vIM zatI I. ke amatacandrAcArya kA prAyaH sarvopari sthAna hai / unhoMne na kevala samayasAra kI " AtmakhyAti nAma kI saMskRta TIkA racI varana mUla prAkRta gAthAoM para bhAvapUrNa lalita saMskRta "kalazoM" kI bhI racanA kii| . samayasAra adhyAtmazAstra hai aura usameM mukhyataH zuddha dravya kA nizcaya nayAvalambI nirUpaNa hai / ataeva adhyAtmarasika sumakSaoM ke liye vaha sadaiva se pradhAna preraNA srota evaM sarvAdhika priya adhyayanIya zAstra rahatA AyA hai| kyoMki adhyAtmarasa kI ekAntika dhArA meM vahane vAle bahana vyavahAra dharma meM zithila ho jAte haiM tathA karaNAnuyoga, caraNAnuyoga evaM prathamAnuyoga, ke zAstroM kI upekSA karane lagate haiM to usa samayasArI pravRtti kI pratikriyA svarUpa gommaTasArAdi saiddhAntika granthoM ke paThana-pAThana para adhika bala diyA jAne lagatA hai| aisA bIca-bIca meM prAyaH barAbara hotA AyA hai, kintu jo manISI jinadharma ke marma ko samajhate haiM, usakI anekAntika prakRti ko pahacAnate haiM aura usakI nayaavasthA ke jAnakAra haiM, ve samayasArI tathA gommaTasArI, donoM dhArAoM ke bIca sukhada samanbaya sthApita karake calate haiM / ve nizcaya aura vyavahAra donoM kA saMtulana sAdhakara svapara kalyANa karate hai / / Adhunika yuga ke gata sau savA sau varSoM meM bhI samayasArI tathA mommaTasArI paMDitoM ke do varga spaSTa dRSTigocara hote rahe hai / yuga ke Arambha kAla ke paMDitoM baladevadAsa, arjunalAla, dhannAlAla, mannAlAla bhannAlAla, cunnIlAla, Adi vidvAna mukhyataH saiddhAntika evaM naiyAyika pratibhA ke dhanI rahe / samayasArI ghArA meM do nAma vyApaka rUpa se make zrImada rAyacandra bhAI gRhastha the, kintu uccakoTi ke AdhyAtmika ( 31 )
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMta the / jisakA pradhAna kAraNa samayasAra kA adhyayana-manana thaa| vaha tatvajJAnI bhI the aura AdhyAtmika sAhitya ke racayitA rhe| mahAtmAgAMdhI unheM apanA gurU evaM mArga darzaka mAnate the| rAyacandra jI / anuyAyiyoM evaM prazaMsakoM kA eka acchA dala bana gayA, jisane AgAI meM unake nAma se eka saMsthA evaM zAstramAlA kI sthApanA kI, je abhI bhI cala rahI hai / sonagar3ha ke AdhyAtmika saMta zrI kAna meM svAmI bhI zrI rAmacandra bhAI kI bhAMti gujarAtI evaM malataH zvetAmbara sampradAya ke anuyAyI the, kintu samayasAra ke adhyayana manana ne unakI dRSTi evaM jIvanadhArA hI badala dI / vastutaH isa yuga meM samayasAMga kA jitanA pracAra-prasAra evaM prabhAvanA kAnajI svAmI aura unave saMsthAna dvArA huA hai, vaha advitIya hai| svayaM digambara paramparA meM maiM jayapura ke pa0 jayacandra chAbar3A, dIpacandra zAha Adi tathA "chahaDhAla kI prasiddhi ke paM0 daulatarAma jaise adhyAtma marmajJoM ke atirikta kAraMjA ke senasaMvI bhaTaTAraka lakSmIsena (184265) samayasAra ke adhyeta evaM acche prabhAvaka bidvAna the / unake ziSya evaM paTTadhara dhIrasena svAma ( 1876-1918 ) to samayasAra ke zreSTha marmajJa the| brahmacArI zItalaprasAda jI ina vIrasena svAmI jI ko apanA adhyAtma-vidyAgura mAnate the / vaha kahA karate the ki svAmI jI ghanToM paryanta samayasA kA dhArApravAha vyAkhyAna karate the / aura zrotA maMtramugdha hokara suna rahate the / san 1916 meM brahmacArI jI ne kArajA meM cAturmAsa kiyA jisameM mukhya hetu vIrasena svAmI ke sAnidhya meM adhyAtmajJAna lA karanA thA / hamane svayaM brahmacArI jI ko kaI sArvajanika sabhA meM adhyAtma viSaya para Der3ha-do ghanTe taka dhArA pravAha meM bolate aura unake zrItAoM ko maMtramugdha hote dekhA sunA hai / goM meM brahmacArI rja kA rUjhAna adhyAtma kI ora prArambha se hI kucha vizeSa thA, 1916 ke pUrva hI unakI tatvamAlA, anubhavAnaMda, svasamarAnaMda, niyamasAra TIka samayasAra kI tAtparyabRtti TIkA kI vanikA Adi racanAeM prakAzita ho cukI thI / samayasAra kalaza kI unakI TIkA 1628 meM prakAzita huI / brahmacArI jI kI choTI bar3I lagabhaMga 80 kRtiyoM kA patA calata hai, jinameM se 25 adhyAtma viSayaka haiM / isa prakAra brahmacArI ja apane samaya ke jaina samAja meM samayasAra evaM adhyAtma ke prAyaH sabai pari vyAkhyAtA the / tathApi unakI yaha eka bar3I vizeSatA rahI ki ( 32 )
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaha nizcayekAnta meM nahIM bahe, varana sabhI cAroM anuyogoM ko samhAla kara calate the, ataH vaha samanvayavAdI anekAntI the / kSu0 kSu0 gaNezaprasAda varNI, kSu0 sahajAnaMda (manoharalAla) varNI prabhati kaI anya adhyAtma rasika evaM samayasArAdi ke vyAkhyAtA vidvAna bhI isa yuga meM hae, kintu una sabakI pravatti bhI samanvayavAdI rhii| yahI bAta kaI eka siddhAnta marmajJa vartamAna paMDitoM ke viSaya meM bhI kahI jA sakatI kheda kA viSaya hai ki apane yaga ke agraNI samayasAra marmajJa evaM prabhAvaka AdhyAtmika santa brahmacArI zItalaprasAda jI ko samaya ke sAtha loga bhalate jA rahe haiM / ( 33 )
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya sAdhanA gata tIna-cAra varSo meM, jabase sva0 bra. zItalaprasAda jI kI janma zatAbdI kA abhiyAna calA hai, logoM meM unakI kRtiyoM ke viSaya meM vizeSa jijJAsA hotI rahI hai / "vIra" meM a0bhA0 di0 jana pariSada ke mahAmaMtrI zrI hakUmacandra jaina kI vijJapti bhI brahmacArI jI kI racanAoM ke punaH prakAzana ke sambandha meM prakAzita hotI rahI haiM kintu usakI koI vizeSa pratikriyA dekhane meM nahIM aaii| do eka sajjanoM ne avazya likhA hai ki bra0 zItalaprasAda jI kI amuka pustaka punaH prakAzita honI cAhie, yathA pro0 ananta prasAda jaina "lokapAla" kA sujhAva thA ki unakI samayasAra TIkA prakAzita kI jAya, jo unhoMne isa varSa apane vyaya se prakAzita bhI karA dii| __ brahmacArI jI kA sAhitya vipula hai / jainamitra tathA anya patroM meM prakAzita saikar3oM lekhoM ke atirikta, lagabhaga pacahattara pustakeM unake dvArA racita haiM / inameM se 18 to prAcIna saMskRte yA prAkRta graMthoM ke anuvAda-TIkAdi haiM, zeSa saba prAyaH maulika haiM aura AdhyAtmika, saiddhAntika, dhArmika, paurANika, bhakti, aitihAsika Adi vividha viSayoM para racita haiM / bar3I pustakeM bhI haiM aura choTe-choTe TrekTa bhI haiM / sAta pustakeM aMgrejI meM hai zeSa saba hindI meM hai,| kucha ke gujarAtI Adi anya bhASAoM meM anuvAda bhI hue haiN| hamArI pIr3hI ke logoM meM se anekoM ne brahmacArI jI ke prAyaH sampUrNa sAhitya ko dekhA hai, par3hA hai, pasanda bhI kiyA hai, kintu gata 30-35 varSoM meM hoza samhAlane vAlI pIr3hiyoM meM se zAyada kucha eka hI aise hoMge jinhoMne ukta pustakoM ko dekhA yA par3hA ho / isameM sandeha nahIM ki brahmacArI jI ki bhASA aura zailI Aja ke yuga ke lie purAnI ho calI hai / unake sAhitya kA eka bar3A bhAga samasAmayika mahatva kA bhI thA, kintu aisA nahIM hai ki usameM sthAyI mahatva kA kucha nahIM hai, athavA Aja ke yuga ke lie vaha sarvathA anupayogI hai yadi tIna-cAra suvijJa vyaktiyoM kI eka samiti brahmacArI jI kI samasta kRtiyoM ko milakara dekhane kA kaSTa kare to aisI kaI kRtiyoM ke punaH prakAzana evaM pracAra kI saMstuti kI jA sakatI hai| (34 )
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ - nIce vrahmacArI jI kI jJAta evaM prakAzita kRtiyoM kI vargIkRta sacI dI jA rahI hai, jisase pAThakoM ko usa dharma aura samAja ke mahAna sevaka kI sAhitya sevA kA bhAna hogA : TIkA-anuvAdita : 1- samayasAra- AtmakhyAti. (kundakundAcArya kRta samayasAra kI amRta ___ candrAcArya kRta AtmakhyAti TIkA kA anuvAda ) 2- samayasAra kalaza ( paMDita rAjamalla kRta TIkA kA anuvAda ) 3- pravacanasAra (kundakunda) kI bhASA TIkA, 3 bhAga - 4- paMcAstikAya (kundakunda) kI bhASA TIkA, 2 bhAga : 5- niyamasAra (kundakunda) kI bhASA TIkA (dillI se 4-5 varSa pUrva __ punaH prakAzita huI hai ) 6- bRhata svayaMbhUstotra (samantabhadra) kI bhASA TIkA 7- samAdhizataka (pUjyapAda), bhASA TIkA 8- iSTopadeza (pUjyapAda) bhASATIkA 6- sAmAyika pATha va tatvabhAvanA (amitagati) bhASA TIkA 10- tatvasAra (devasena) bhASA TIkA 11- yogasAra (yogIndu) bhASA TIkA 12. trimaMgIsAra (tAraNasvAmI) bhASA TIkA 13- sAra-samuccaya (kulabhadra) bhASA TIkA 14- zrAvakAcAra (tAraNasvAmI) bhASA TIkA 15- jJAnasamuccayasAra (tAraNasvAmI) bhASA TIkA 16- upadeza zuddhasAra (tAraNasvAmI) bhASA TIkA 17- mamalapAhur3a (tAraNasvAmI) bhASA TIkA (3 bhAga) 18. AdhyAtmika caubIsa uThANA (tAraNasvAmI) bhASA TIkA Re- chahaDhAlA (daulatarAma) bhASA TIkA ( 35 )
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ maulika racanAeM :- .. . (ka) pUraka graMtha mokSamArga - prakAzaka, dvi bhAga (paM0 ToDaramala ke apUrNa graMtha kI pUrti) 2- bRhadzabdArNava - dvi0 bhAga (mA0 bihArIlAla caitanya ke aparNa koSa . kI pUrti) (kha) aitihAsika prAcIna jaina smAraka - baMgAla, bihAra, ur3IsA . 2- prAcIna jaina smAraka - saMyukta prAMta (uttara pradeza) prAcIna jaina smAraka - madhyaprAMta, madhyabhArata, rAjasthAna prAcIna jaina smAraka - baMbaI prAMta prAcIna jaina smAraka - maDAsa va maisUra prAMta dAnavIra seTha mANika candra (vRhat jIvana caritra) mahilAratna maganabAI (ga) pUjA pratiSThA pratiSThAsArasaMgraha dIpamAlikA vidhAna (gha) bhakti sukhasAgara bhajanAvalI - 2 bhAga (Da.) paurANika kathA sulocanA caritra 2- jambusvAmI caritra (ca) AdhyAtmika 1. anubhavAnaMda, 2- svasamarAnaMda, 3- Atmadharma, 4- tatvamAlA (2 AvRtti) 5. sahajAnaMda sopAna, 6- sahaja sukha sAdhana, 7- AdhyAtmikasopana, 8- nizcaya dharma kA manana - jaina bauddha tatvajJAna (2 AvRtti) ( 36)
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ (cha) dhArmika : 1- jaina dharma prakAza, 2- vidyArthI jaina dharma zikSA, 3- gRhastha dharma 4. mAnava dharma, 5- jaina dharma meM ahiMsA 6- jaina dharma meM deva aura puruSArtha (ja) aMgrejI :1. What is Jainism. 2 Principles of Jainism 3. Selections from Atma-Dharma 4. Jain and Buddhist Tattvajnana 5. Barah Bhavana (Eng. trans.) 6 The Twenty-Three Tirthankaras. 7. Gommatasara-Karmakand, Vol. II (In Collaboration with B. Ajit Prasad) . (jha) TrekTa Adi :1- jinendramata darpaNa 2- jainadharma darpaNa, 3- sanAtana jainamata, 4- sacce sukha kI kuMjI, 5- AtmAnaMda kA sopAna, 6- AdhyAtmika nivedana 7- adhyAtmajJAna, 8- mithyAtva niSedha, 6- dazalakSaNa, 10- ahiMsA, 11- sacce sukha kA upAya, 12- jaina dharma kyA hai ?, 13- jaina dharma kI vizeSatAeM, 14- Atmonnati yA khuda kI tarakkI, 15- mukti aura usakA sAdhana, 16- sukha zAMti kI kunjI, 17- vidhavAoM aura unake saMrakSakoM se apIla, 18- jaina niyama pothI, 16- sAmAyika pATha TIkA (choTI), 20- mahAvIra bhagavAna aura unakA upadeza / / ___ uparokta sUcIgata racanAoM ke atirikta bhI bra0 jI kI anya choTIchoTI kRtiyAM ho sakatI haiM / jina sajjanoM ko jJAta hoM ve sacita karane kI kRpA kreNge| yaha bhI saMbhava hai ki unakI kucha racanAeM aprakAzita bhI kahIM par3I hoN| unakI sUcanA bhI apekSita hai| uparokta racanAoM meM se aneka, vizeSakara AdhyAtmika varga kI racanAeM sadaiva paThanIya evaM mananIya rahane vAlI hai| unakA pratiSThAsAra-saMgraha eka sudhAravAdI prayoga thA / unhoMne svayaM do eka pratiSThAyeM usake anusAra
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ karAI bhI, kintu pratiSThAcAryoM ko vaha anukUla nahIM par3A / prAcIna jaina smArikoM se saMbaMdhita pustakeM usa kAla meM pAeniyara kArya thA, upayogI bhI rahA, kintu aba unake nae saMskaraNa hoM to unameM paryApta saMzodhana eva saMbaddhana kI AvazyakatA hogii| jina graMthoM kI bra. jI ne TIkAyeM likhIM unameM se tAraNataraNa sAhitya ko chor3akara kaI TIkAeM kAlAntara meM punaH prakAzita ho cukI haiN| ataeva unameM se zAyada eka do hI aisI nikaleM jinakA punaH prakAzana upayogI hogA / jainamitra, vIra, Adi kI phAiloM se brahmacArI jI ke lekhoM kA saMgraha karake unameM se aneka lekha aise cune jA sakate haiM jinakA saMkalana prakAzanIya hogaa| isa bAta kI AvazyakatA adhika hai ki brahmacArI jI ke pragati zIla evaM sudhAravAdI vicAroM meM se jo bhI samayopayogI haiM, unakA acchA pracAra kiyA jAve aura unake mizana ko Age bar3hAyA jAya /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacArI jI kRta samayasAra-kalasa bhASA-TIkA kI prasasti agravAla zubha vaMza meM, janma lakhanaU jAsa / pitA su makkhana lAla hai, putra tRtIya hUM tAsa // 1 // unnIsasau paiMtIsa barasa, vikrama saMvata jAna / janma sukArtika mAsa meM, "sItala" nAma bakhAna // 2 // battisa vaya anumAna meM taja prapaMca dukhadAya / zrAvaka brata nija zakti sama, dhare Atma sukhadAya // 3 // bhramaNa karata sAdhata dharama, varSA Rtu ika thAna / basata jJAna saMgraha karaNa, saMgati lakhi sukhadAna // 4 // vikrama chiyAsI unnise, unnisa untisa mAMhi / dhArAziva varSAMRtu, rahA Ana sukha chAMhi // 5 // do sahastra Upara bhaye, jainI nRpakarakaMDu / uttara dizA parvata tale, guphA mAhi guNamaMDu // 6 // pArzvanAtha jina bimvasoM, palyaMkAsana dhAra / dhyAnamaI pASANamaya, racyo hastanau sAra // 7 // darzana pUjana jAsako, karata pApa kSaya hoya / svAnubhUti nija meM jage, sukha upaje dukha khoya // 8 // humar3a jAti ziromaNi, nemacandra guNavAna / bhrAtA mANikacandra haiM, gRhI dharmarata jAna // 6 / / hIrAcandra suveSThi hai, aura zivalAla bakhAna / nemacandra adhyAtma priya, jAti khaNDelA jAna // 10 // zreSThi nema putrI guNI, mANikabAI nAma / dharma prema vAtsalyayuta, dharata zAMta pariNAma // 11 // ityAdi sAmi yaha, kAla zAstra rasa pAna / karata jAta ananda se, bar3hata jJAna amalAna / / 12 / / nUtana mandira eka hai, RSabhadeva bhagavAna / pArzvanAtha ko jIrNa hai, mandira dUjo jAna // 13 // 36
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ thiratA lakhi ke grantha yaha, likhoM svapara sukhdaay| jaga prakAra ko bhAva par3e, nirva-rUciM samakita pAya // 14 // rAjamalla jJAnI bhaye, TIkA racI mahAna / samayasAra kalaza kI bhASA baitirakhAna // 15 // kundakunda AcAryakRta, samayasAra avikAra / prAkRtamaya kA bhAva lahi, amRtacandra guNakAra // 16 // saMskRta kalazA bhara die, adhyAtma rasa sAra / pAna karata jJAnI sabai, laheM tRpti avikAra // 17 // rAjamallaM kI buddhi ko, ho prakAza cahuthAna / likhoM svaparaM hiMta jAnake, jJAna dhyAna sukhakhAna // 18 // Azvina sadi caudaha dinA, vAra vRhaspati jAna / nemacandra ke thAna meM, kiyo pUrNa avahAna // 16 // par3ho par3hAvoM bhavika jana, adhyAtma rUci dhAra / bheda jJAna pAvoM vimala graho Atma sukhakAra // 20 // karo manana nija tatva ko, ho anubhUti nijAtma / nija meM thiratA pAyake, pAvoM pada paramAtma // 21 // nija saMkha nijaM meM hI vase, nija se prApata hoya / nija ko hI dIje sadA, nija jyoM tirapita hoya // 22 // ApI mAraga mokSa kA, ApI mokSa svarUpa / nije apanI ApI lakhA, ApI huA anUpa // 23 // nizcaya ApI Apako, zaraNa dharama sakhadAya / vyavahArita paMca parama gurU, hai sahAya guNadAya // 24 / / arhata siddhAcArya upAdhyAya yatinAtha / bAra-bAra bandana karU, hasta jor3a de mAtha // 25 // 40
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ bhagavatkundakundAcArya kRta grantharAva samayasAra para amatacandrAcArya dvArA racita saMskRta kalazoM kI pAMDe rAjamalla jI kI TIkA ke AdhAra se svaracita bhASA ke TIkA ke anta meM 25 dohoM meM nibaddha apanI prazasti meM brahmacArI jI ne svayaM apane janmasthAna, pitRnAma, vaMza janmatithi, vratagrahaNa tithi, prastuta grantha (TIkA) kA racanA sthAna, racanAtithi, racanA meM preraka athavA nimitta sAdharmI sajjanoM kA saMkSipta paricaya Adi jJAtavya pradAna kara diye haiN| san 1926 I0 kA cAtAsa unhoMne Andhrapradezastha dhArAziva nagara meM kiyA thaa| usa nagara ke nikaTa hI parvata para vaha atyanta prAcIna jaina guphA-mandira hai jisameM bhagavAna pArzvanAtha ke tIrtha meM utpanna pratApI jaina nareza mahArAjA karakaMDa ne uvata teIsaveM tIrthaMkara ko sAtizaya vizAla pratimA pratiSThApita kI thii| jaise hI jaina purAtatva ke premI evaM satat khojI brahmacArI jI kA dhyAna dhArAziva kI jaina guphAoM ko purAtAtvika nidhi ne svabhAvata. AkRSTa kiyaa| unhoMne usakA nirIkSaNa parIkSaNa kiyA aura apane lekhoM Adi meM paricaya diyaa| ukta tIrthasthala kI pavitratA bhagavAna kI sAtizaya manojJa prAcIna pratimA ke darzana pUjana, svaabhiruci tathAukta nagara ke nivAsI adhyAtmarasika sAdharmI seTha nemacandra prabhAti zrAvaka-zrAvikAoM ke Agraha kA nimitta pAkara brahmacArI jI ne ukta varSAvAsa meM isa TIkA kA praNayana kiyA aura Azvina zukla caturdazI, bRhaspativAra, bisaM0 1986 (san 1926) ke dina vahIM use pUNa kiyA thaa| brahmacArI jI kI aisI prazastiyAM yA Atmaparicaya unakI kucha anya kRtiyoM meM bhI prApta ho sakatI haiN|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacArI jI kI vairAgya bhAvanA he nitya na koI vastu jAna saMsAro. yAke bhrama meM nita phase raheM vyvhaarii| tana dhana kuTumba graha kSetra kSaNaka meM vinase. bhAvo anitya yaha bhAva Atma cita parase // 1 // koI na zaraNatrailokya mAMhi tuma jAnoM, nara nAraka deva tiryanva kAlagata maanoN| re Atama, zaraNa gaho pavitrAtama kI. nirbhaya pada lahake tajo phirana gati-gati kI // 2 // caUM gati dukhakArI jIva sukha nahIM pAve, gayo kAla anantA bIta, chora nahIM Ave / jinavara ke dharma bina gahe subhaga na lakhAve, suvasAgara hai jina dharma, bhavya nita nhAve // 3 // ikale hI jagmeM, mare, karmaphala bhoge, ikaloM rove, dukha lahe, pApa ke joge / jaba mare, chor3a taba sAtha, ekalA jAve, ekAkI Atama satya sudhI na dhyAve // 4 // bAraha bhAvoM kA bhAva nitya saMsArI, jyoM rAta mithyAtama miTeM uSA ho jArI / Atma jJAna kA sUrya kare ujiyAlA, jisake pragaTeM para pauveM amata pyAlA // 5 // jyoM jyoM svatRptatA bar3ha , viSaya sukha bhUleM, caritra hasti tisa ghara ke dvAra meM nita jhUle / car3ha cale, sugama pada dhare, mokSa bastI ko, pahuMce zivatiya ko mileM, taje hasti ko // 6 // 42
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha chaMda aghahana ho cau-yacha meM gAye, badi paMdarasa parathama pahara mana meM upjaaye| mana vacana suci kara jo nara-nArI gAveM, DUba sukhodadhi, citta vikAra miTAveM // 7 // jisa dina zItala prasAda jI ne brahmacarya pratimA grahaNa kI thI, usI dina USAkAla meM unhoMne uparokta bhAvanAoM kI racanA kI thii| aura inhIM vairAgyotpAdaka chadoM ko gunagunAte hue vaha zolApura meM agahana vadI 15, vIra-nirvANa saMvat 2436, tadanusAra san 1606 I0 kI protaH velA meM pUjya aillaka pannAlAla jI ke samakSa dIkSA lekara sAtavI pratimAdhArI parivrAjaka bane the| brahmacArI jI kA eka priya bhajana suna mUrakha prANI, ke dina kI jindagAnI, dina-dina Ayu ghaTata hai terI, jyoM aMjalI kA paanii| kAla acAnaka AnA par3e taba cale na AnA kAnI / suna mUrakha prANI ............................. kor3I-kor3I mAyA jor3I, bana gaye lAkha krorii| aMta samaya saba chUTa jAyegA, na torI na morI // suna mUrakha prANI ........................ tAla gagana pAtAla banoM meM, mauta kahIM na chodd'ii| tahakhAnoM tAloM ke andara, gardana Ana maror3I // suna mUrakha prANI ....
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmAcArI jI ke vAkya dIpa 4 deza sevA dharma hai - brata kaThina hai| yaha eka aisA yajJa hai jisameM apane ko homa denA hotA hai| apane ko bhAratIya smjho| ahiMsA vIroM kA dharma hai, dhairyavAnoM kA dharma hai, yahI jagata kI rakSA karane vAlI hai| bhArata kI gulAmI kA kAraNa ahiMsA nahIM, balki hindU rAjAoM ke bhItara paraspara phUTa honA hai / dharma to vaha sAdhana hai, vaha jJAna hai, vaha AcaraNa hai jo dehadhArI prANI ko saMsAra ke dukha se bacAkara akSaya anantasukha meM pahuMcA detA hai / vaha dharma strI-puruSa, yuvaka, vRddha, rogI daridrI, lakSmIpati, hara koI grahaNa kara sakatA hai / jaina dharmAnuyAyI svataH sukhI rahatA hai aura kisI anya jIva ko mAnasika yA zArIrika kaSTa nahIM detaa| jisa AtmA meM apane Atmika guNoM kA vikAsa karane meM unakA saccA svAda lene meM, unako svAbhAvika avasthA ke vikAsa karane meM, koI para vastu ke dvArA vighna vAdhA nahIM hai, vahAM svataMtratA kA saundarya hai / svataMtratA AbhUSaNa hai, paratantratA ber3I hai / svatantratA prakAza hai, parataMtratA aMdhakAra hai / svataMtratA mokSadhAma hai, paratantratA saMsAra hai| lokAloka kA jJAtA zuddha caitanyamaya avinAzI, nirvikalpa paramAnaMdasvarUpa prabhu apane svarUpa ko bhUlakara parapada meM ArUr3ha ho khedita ho rahA hai| yadi apane puruSArtha ko samhAleM, kumArga ko tyAga sumArga para AveM, ekAnta meM yA susaMgati meM vicAra kareM to apane hau bala se mithyAtva guNasthAna chor3ane meM sAmarthyavAna ho, samyaktvaguNasthAna para pahuMca jAtA hai|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirvikalpa dazA meM dvaitabhAva chUTa jAtA hai, advaita kA raMga A jAtA hai / mArga khojI AtmAoM ko nizcaya karanA cAhie ki yahI triloka meM sAra hai, anyathA saba saMsAra asAra hai / yahI mArga nirAkula Ananda kA strota aura bhavodadhi kA pota hai| yaha AtmA avazya eka na eka dina moha zatru ko parAsta karake zivanagarI kA rAjya karegA / yaha dayAmaya prANI - saMrakSaka yuddha hai| jainadharma kSatriya vIroM kA dharma hai - 24 tIrthakara, 12 cakravartI, hai nArAyaNa, 6 pratinArAyaNa, 6 balabhadra saba kSatriya jaina the| agravAla, osavAla Adi bhI kSatriya vaMzaja haiM / vyApAra - bANijya karane se baniye kahalAne lage / vaNikavRtti ke sAtha kAyaratA samA gaI, Alasya aura pramAda ne jora pakar3A, dharma dikhAve kI cIja raha gyaa| jaina khada jainI nahIM rhe| jaba jainiyoM meM hI jainatva nahIM rahA to jainadharma aura jaina samAja kA prabhAva lupta ho gayA / jainadharma jagata bhara kA upakAraka hai| isakA pracAra jagata meM honA caahie| prAcIna kAla meM jainAcAryoM ne hajAroM lAkhoM ajainoM ko eka dina meM jaina banAyA thaa| jaina dharma patitoM kA uddhAraka hai / hiMsaka bhIla zrAvakavrata pAlakara antataH mahAvIra tIrthakara huA / jaina samAja kI saMkhyA ghaTatI jA rahI hai / vaha maraNAsanna hai / usakI rakSA ke upAya meM dera karanA bar3I kaThora nirdayatA hai / jinAlayoM kA bhaMDAra kisI vizeSa sthAnIya maMdira kI saMpatti nahIM hai / usakA sadupayoga anya sthAnoM meM jahA~ jarUrata ho jIrNodvAra, vidyApracAra, dharmaprasArArtha kiyA jAye / mAtra 18 varSa kI Ayu meM 24 maI 1866 I0 ke jaina gajaTa meM bra0 jI ne likhA thA - ____ 'ai jainI paMDito, yaha dharma Apa hI ke AdhIna hai / isakI rakSA kIjie, jyoti phailAIye, srotoM ko jagAiye aura tana mana dhana se paropakAra aura zuddhanikhAra lAne kI koziza kIjie, jisase ApakA yaha loka aura paraloka donoM sudhareM / "
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA-prayANa tIvra asAtA karma ke udaya se pUjya brahmacArI jI apane jIvana ke antima sAdhika tIna varSoM meM roga ke prabala prakopa se AkrAnta rhe| roga ke kAraNoM para prakAza DAlate huye sva. bA. ajitaprasAda jI ne (ba0 sItala, pR0 114 Adi meM) likhA hai ki 'brahamacArI jI ne pUre pAMca varSa taka soca vicAra karake apanI yogyatA, sahana zakti aura dhairya kA andAjA lagAkara zrAbaka kI saptama pratimA dhAraNa kI thI, parantu vaha vaha vAstava meM anAgAra sAdhu sadRza satat bihAra karate rahe sivAya cAturmAsa ke atirikta kisI eka sthAna para vaha adhika dina nahIM Thaharate the / isa niyama kA apavAda kabhI kabhI ho jAtA thA jabaki unako kisI grantha ke saMpAdanArtha anya purUSa ke sahayoga ko AvazyakatA hotI thI yA koI vizeSa dhArmika kArya upasthita ho jAtA thA / relayAtrA kA unako itanA abhyAsa ho gayA thA ki calatI mela Trena meM bhI vaha likhate rahate the, trikAla sAmayika bhI kara lete the / kabhI kabhI kalakatte se bambaI taka binA kahIM rAste meM Thaharane hue nirjala upavAsa karate cale jAte the / unakI isa asAmAnya vRtti ke kAraNa kucha hAsyarasAsvAdI unako "relakAya kA jIva" kahA karate the / mahAtmA gAMdhI ke AcaraNAnusAra brahmacArI jI sadaiva rela ke tIsare darje meM hI saphara karate the parantu binA kisI sAthI, madadagAra yA sevaka ke akele hI bihAra kiyA karate the / bhojya padArtha kI zuddhatA ke niyama ke kAraNa unako kabhI kabhI upavAsa karanA par3a jAtA thA aura kabhI rUkhI khir3akI yA binA ghI kI dAla roTI para hI rahanA par3atA thaa| aSTamI caturdazI kA to nirjala upavAsa aura anya dina cauvIsa ghaMTe meM eka samaya bhojana to unakA nitya niyama thA / isa prakAra kA kaThina jIvana sahate sahate aura avirAma likhate rahane kA parizrama karate karate, unake zarIra para vAyukaMpa roga ne AkramaNa kara diyA / hAtha kI aura paira kI ugaliyAM hilatI rahane lagIM, hAtha kAMpane lage, likhanA muzkila ho gayA, pa~ra lar3akhar3Ane lage, zarIra kRza ho calA 1938 meM rohataka ke zrIyuta lAlacandra jI, nAnakacanda jI, ugrasena jI tathA anya sAdharmI bhAiyoM ne unakI sevA, vaiyAvRtya, sava
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAra kA ilAja. tana-mana-dhana se bhaktipUrvaka kiyA / dillI meM bijalI ke seMka kA ilAja karAyA gyaa| phira bambaI cale gye| vahAM bhI vibhinna prakAra kA cikitsA aura sevA kI gii| julAI 1940 me rUgNAvasthA meM lakhanaU Aye / TATapaTTI yAhiyAgaMja kI dharmazAlA meM rahakara eka hakIma kA ilAja bahuta dina taka hotA rahA / rohataka se eka brAhmaNa paricaryA ke lie unake sAtha AyA thA / lA. mannAlAla kAgajI va unakA parivAra, bra0 jI ke bhAnaje lA0 varAtI lAla jI, bra0 jI ke bhAI santUmala jI va bhatIje dharmacandra evaM sumeracandra tathA anya saba jaina strI puruSa bhaktibhAva se sevA meM lage rahe parantu kucha lAbha na huaa| balki bImArI evaM nirbalatA bar3hatI gaI / 6 disambara, 1940 ko brahmacArI jI ajitAzrama padhAre, vahAM eka DAkTara dvArA bijalI kA ilAja zuru kiyA gayA / usase itanA lAbha huA ki zarIra kA vajana 8. se bar3hakara 100 pauMDa ho gayA, nAkhUnoM kI saphedI jAtI rahI, badana kI jhurriyAM miTa gaI, malAvarodha kI bAdhA dUra ho gaI aura bhUkha bhI kAphI khula gaI / kaMpana kA vega bhI kama ho gayA, muMha se lAra TapakanA bhI vanda ho gayA, aura sar3aka para binA kisI ke sahAre AdhA maula taka ghUma bhI Ate the| do vaitanika karmacArI, eka vaitanika vaidya aura ajitAzramavAsI strI-puruSa sevA meM lage rahate the| bIca bIca meM kAnapura se vaidyaratna hakIma kanhaiyAlAla jo bhI dekhane ke liye Ate rahate the aura bahapalya auSadhiyAM binA mUlya bhejate rahate the| do tIna bAra di. jaina pariSada ke pradhAna mantrI ratanalAla jI (bijanaura) kI mitratA ke nAte khyAtiprApta vaidya zivarAmajI bhI pdhaare| jhavAI Tole ke khAnadAnI hakIma abdula halIma ko bhI dikhAyA gayA / bhApa kA ilAja huA, tela kI mAliza karAI gaI / sUrata se seTha malacaMda kisanadAsa kApar3iyA bhI jI se milane Aye / paryuSaNa parva meM bra0 jI nagara ke vibhinna jinAlayoM meM bhI darzanArtha gaye / 7 akTUbara 1940 kI rAtri meM 11-12 baje brahmacArI jI kI jubAna jo muddata se banda thI ekAeka khula gii| samayasAra gAthA aura samayasAra kalazA spaSTa svara se leTe leTe dera taka par3hate rahe aura vyAkhyAna rUpa bolate rahe / bA0 ajita prasAda jI ko bulAyA aura kahane lage ki bArAbaMkI, ayodhyA, banArasa, ArA, pAvApurI, rAjagRhI
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko yAtrA karate hue zikhara jI kI bandanA karake IsarI meM rahane kA vicAra kiyA hai - Apa bhI mere sAtha calime, merI z2abAna khula gaI hai, rAste meM upadeza dete cleNge| bAvU jI ne svIkRti dI, kintu dina nikalane para jubAna phira vanda ho gii| 6 janavarI 1942 kI rAtri ko laghuzaMkA niti karake khar3e hone para ekAeka gira par3e aura kahane lage ki merI kUlhe kI haDDI TUTa gaI / kiMtu ArtanAda, kradana, hAya-hAya raMcamAtra bhI nahIM kiyaa| prAtaH DAkTara ko dikhAyA to usane meDIkala kAleja le jAne kI salAha dI-jJAta huA ki kUlhe kI haDDI cAra jagaha se TUTa gaI hai| paira se kUlhe taka pUrI TAMga para 10 tA0 ko plAsTara car3hA diyA gayA aura 14 janavarI ko unheM ajitA -zrama le AyA gayA, kintu 2 tA0 ko jaba yaha jJAta huA ki plAsTara ke andara ghAva ho gaye haiM to meDikala kAleja meM le jA kara plAsTara kaTavAkara ghAvoM kA ilAja claa| DAkTara roja ganI huI bAla, binA behozI kI davA su~ghAe kATate the, kintu brahmacAro jo ke cehare para pIr3A ke cinha nahIM dikhAI dete the, na kabhI unhoMne 'hAya' zabda muMha se nikaalaa| ghAva bar3hatA hI gayA aura 6 pharavarI ko unheM aspatAla se TATa paTTI AhiyAgaMja kI dharma zAlA meM le AyA gyaa| sAgara ke eka dhanI jamIMdAra ke suputra zrI rAdhelAla samaiyA, jo rASTrIya satyAgraha meM jela yAtrA bhI kara Aye the lakhanaU Aye aura bhaktivaza brahmacArI jI kI sevA meM tallIna ho gaye / vaha apane hAtha se unakA mala-mUtra dhote, kapar3e badalate, aspatAla meM unake palaMga ke pAsa hI bhUmi para sote, aura hara prakAra kI kalpanAtIta paricaryA utsAha pUrvaka karate the / aspatAla se Ane para dharmazAlA meM bhI unakI baiyAta yathAvata karate rhe| unhIM dinoM syAdvAda vidyAlaya kAzI ke paMDita mahendra kumAra nyAyAcArya bhI Aye aura brahmacArI jI unake dharmopadeza dhyAnapUrvaka sunate rahe / mahendakumAra jI ke zabdoM meM brahmacArI jI apane zarIra se mamatva bhAva nikAla cuke the, unhoMne binA behozI kI davA liye bar3A duHkhaprada Aparezana Aha kiye binA hI karA liyA- Aparezana karane vAle DAkTara ko bhI apane jIvana meM yaha pahalA hI anubhava huA" 48
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 pharavarI, 1942 ko prAtaH 4 baje brahmacArI jI ne antima zvAMsa liyA-zarIra zAMta ho gyaa| antima zvAMsa taka vaha hoza meM rahe , AlocanA, pratikramaNa, mRtyu-mahotsava Adi pATha sunate rahe, AdhyAtmika manana karate rahe aura AtmAnubhavAnanda ke sukhasAgara meM gote lagAte hue antima zvAMsa ke sAtha paraloka sidhAra gye| zava snAna ke uparAnta unakA candana-cacita zarIra hAtha kI katI banI kesariyA raMga kI khAdI meM aviSTita karake, arathI para khule muMha baiThAyA gyaa| isa avasara para bAbU ajita prasAda jI ne ekatrita jana samUha ke samakSa brahmacArI jI kA guNAnuvAda kiyA aura apIla kI ki lakhanaU ke nAgarikoM kA karttavya hai ki brahmacArIjI ke smAraka svarUpa eka "zItala hosTala" yA "zItala chAtrAlaya" lakhanaU vizvavidyAlaya ke nikaTa bnvaayeN| jaya-jaya zabdoccAraNa ke sAtha ukta dharmazAlA se yaha vizAla zava yAtrA prAraMbha huI aura AhiyAgaMja, nakhAsa, cauka bAjAra, meDikala kAleja mArga se hotI huI DAlIgaMja bAjAra ke antima chora para sthita jainabAga meM samApta huii| anaginata jaina strI-puruSa tathA aneka ajaina bhI nage paira zavayAtrA meM sammilita the / rAste bhara "jaina dharma bhUSaNa vra0 zItala prasAda jI kI jaya", "jaina dharma kI jaya"," ahiMsA dharma kI jaya", syAdvAda, anekAnta, karma siddhAMta aura mokSa mArga kI jaya kI dhvaniyAM gUMjatI rhiiN| dAha saMskAra jaina vidhi pUrvaka bra. jI ke bhatIje dharmacanda jI dvArA kiyA gyaa| bA0 ajita prasAda jI saMskAra vidhi ke pATha par3hate jAte the / dAha saMskAra ke sthAna para eka cabUtarA banA diyA gyaa| bhAratavarSa bhara meM zoka sabhAeM haI, di0 jaina pariSada ke adhikAriyoM ne dillI meM "zItala sevA maMdira" banAne kA prastAva pArita kiyA, mUlacanda kizanadAsa kApar3iyA ne "zItala smAraka granthamAlA" calAne kA nirNaya kiyA aura paM0 mahendra kumAra nyAyAcArya ne syAdvAda mahAvidyAlaya meM "zItala bhavana" sthApita karane kA prastAva pAsa kiyaa| kheda hai ki ina yojanAoM meM se eka bhI kAryAnvita na ho pAI / jisake jIvana kA eka-eka kSaNa samAja ke hita meM samarpita rahA, jo aMtima rugNAvasthA meM bhI lekha likhAkara jainamitra Adi patroM meM Y
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhijavAtA rahA, usI kAla meM eka grantha kI racanA 'bhI prAraMbha kara dI jo apUrNa hI raha gayA, aura jo anta samaya taka dharma evaM samAja kI cintA karatA rahA, jaina samAja ke usa mahAna upakArI yugapuruSa kI uparokta mahAprayANa-gAthA bhI zikSAprada hai| vastutaH epha hI zamA bujhI mauta ke hAthoM, lekina kitanI tArIka. huI hai terI mahaphila sAkI! upasaMhAra na sara jhukA ke jiye hama, na muMha chipA ke jiye, sitamagaroM kI najara se najara milA ke jiye / aba eka rAta kama jiye to hairata kyA, hama unameM the jo mazAleM jalA ke jiye / / zAyara kI isa ukti ko sva. bra. zItalaprasAda jI ne apane jIvana se pUrNatayA caritArtha kara dI thii| unhoMne to jIte jI aneka mazAleM jalA dI thIM -apane vyaktitva se samAja ke prAyaH pratyeka kSetra ko Alokita kara diyA thaa| dharma, saMskRti aura samAja ke lie unake hRdaya meM jo utkaTa tar3apa sadaiva vidyamAna rahI aura unakI sarvatonmukhI unnati evaM pragati ke hita meM unhoMne jo apane jIvana kA eka-eka kSaNa homa diyAM, aisA karane vAle yuga-yugAntaroM meM birale hI hote haiN| unhoMne na jAne kitanoM ko sanmArgakI preraNA dI, lekhaka banAyA,dharma meM AsthA dRr3ha kI, samAja sevA ke vrata meM dIkSita kiyA svayaM apane udAharaNa se patha-pradarzana bhI kiyaa| kintu yadi unakI jalAI haI mazAloM ko uThAne vAle dhIre-dhIre kAlakavalita ho gaye yA apane uttaradAyitva ke nirvAha meM zithila ho gaye aura zeSa ne ima mazAloM kI upekSA kI, unheM bujha jAne diyA, to isameM usa yuga puruSa kA kyA doSa hai ? Aja mahAtmA gA~dhI ke nAma kA dama bharane vAloM aura usa nAma ko sunAne vAloM meM kitane aise haiM jo mahAtmA jI ke sacce anuyAyI raha gaye haiM ? svayaM bhagavAna mahAvIra ko paramAtmA ke rUpa meM pUjane vAloM meM una bhagavAna ke sacce upAsaka, sacce anuyAyIM
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kitane haiM ? to yaha to prAyaH pratyeka mahApuruSa ke sAtha hotA AyA hai| isase unakA to kucha banatA bigar3atA nahIM, vaha to apanA kartavya karma apanI pUrI kSamatA ke sAtha karake cale gaye ? kintu Ane vAlI jo pIr3hiyAM unheM nakAra detI haiM, yA sacce mana se svIkAra nahIM karatIM, unake kAryoM, dizA nirdeza eva jIvana se preraNA nahIM letIM, unakI hI kSati hotI hai| ve sahaja sulabha lAbha se vaMcita ho jAtI haiN| prastuta pustikA meM sva0 brahmacArI jI ke preraNAprada vyaktitva evaM kRtitva kA jo saMkSipta paricaya dene kA prayAsa kiyA gayA hai usakA mukhya uddezya yahI hai ki apane isa karmaTha upakArI mahApuruSa kI smRti se, kAryakalApoM se, zikSAoM se vartamAna evaM bhAvI pIr3hiyAM preraNA letI raheM aura aise nisvArtha samAja - sevI samAja meM paidA hote raheM, Age Ate raheM, jo apane samaya kI paristhitiyoM evaM pariveza meM svadharma meM AsthA vanAye hue samAja ko pragati patha para satat agrasara karate rheN| Aja samAja meM dharma, saMskRti aura samAja ke aise nisvArtha sacce samarpita seviyoM evaM kAryakartAoM kI kamI atyadhika khaTakane vAlI cIja hai| saMbhava hai ki brahmacArI jI ke AdarzoM se preraNA lekara isa bhAvanA kA aura usakI AvazyakatA kA sphuraNa ho jAye / unakI zA~ti aihika kAma-bhogoM se virakta hokara tathA zarIra kI spRhA ko chor3akara nirmamatva prApta karane vAle jJAnI-dhyAnI honA to bahuta bar3I bAta hai. kintu apane-apane sthAna para samAja ke sarvatomukhI unnayana evaM dharma kI saccI prabhAvanA meM svazaktyAnusAra yoga dene kI bhAvanA to jana sAmAnya meM se anekoM ke hRdaya meM jAgRta ho sakatI hai aura unheM apane kartavya ke prati saceSTa kara sakatI hai| kisI ne kahA hai ki " citA para bhasma to sabhI hote haiM, virale haiM jo bhasma to hote haiM magara agarabattI kI taraha vAtAvaraNa ko unakI sugaMdha kA AbhAra-RNa svIkAra karanA hotA hai / "to abhI to sva brahmacArI jI rUpI agarabattI kI mahaka bhale hI uttarottara kSINa hotI huI bhI, bAtAvaraNa meM vyApta hai. tathApi samAja usa sugaMdha kA AbhAra RNa svIkAra nahIM kareM to kyA kahA jAya ? hama brahmacArI jI kA janma divasa va unakI puNyatithi prativarSa unake AdarzoM, vicAroM, grAhya zikSAoM Adi kA pracAra karake. samAja sevA kA vrata lekara, unakI prakAzana yogya racanAoM kA prakAzana aura pracAra karake tayA unake jIvana se preraNA lekara kara hI sakate haiN| isa prakAra hI unake vyaktitva evaM kRtitva ke prati saccI zraddhAnjali arpita kI jA sakatI hai|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazogAthA aMgreja vicAraka kolTana kI ukti hai ki "samasAmayika loka vyakti vizeSa kA mUlyAMkana usake guNoM kI apekSA usake vyaktitva ke AdhAra para karate haiM, jabaki bhAvI pIr3hiyAM usake vyaktitva ko apekSA usake guNoM kA Adara karate haiN|" koI bhI vyakti kevala guNoM kA hI pUja athavA sarvathA nirdoSa nahIM hotA / brahmacArI jI meM aneka guNa the to kucha doSa bhI rahe hoMge / eka samaya unake katipaya vicAroM ko lekara tIbra virodha bhI bhar3ake, unake bahiSkAra bhI kiye gae, unake aneka nindaka bhI ho gae, kintu jo guNagrAhI hote haiM ve vyakti ke doSoM para dRSTipAta nahIM karate, varan usake guNoM, upalabdhiyoM aura sevAoM ke lie usakA Adara--sammAna karate haiM aura usase preraNA lete haiN| yahI usa mahAn vyakti kI virAsata hai jisase Ane vAlI santatiyAM lAbha uThA sakatI haiM, aura uThAtI raheMgI / vastutaH brahmacArI jI ke saMbaMdha meM nIce jina sajjanoM ke vicAra die jA rahe haiM unameM dezI, videzI, jaina, jainetara, digambara, zvetAmbara, sthitipAlaka, aura sudhAravAdI, paMDita aura bAbU vividha vargoM ke aura vibhinna sthAnoM ke pratiSThita pratinidhi haiN| kucha eka unameM vaya jyeSTha haiM, kucha samAya haiM, to aneka kaniSTha haiM / unake vicAroM ke avalokana se yaha spaSTa ho jAtA hai ki brahmacArI jI ke jIvana-kAla meM bhI unakI guNa-prazaMsA, khyAti, sammAna aura pratiSThA atyadhika rahI aura yaha ki unakA mizana, unake Adarza aura vicAra, unakA vyaktitva evaM kRtitva tathA unakI dharma, saMskRti evaM samAja ke prati sevAyeM aura upalabdhiyA~ cirakAla taka preraNAprada banI rheNgii| isa saMkSipta yazogAthA ke Aloka meM brahmacArI jI ke vyaktitva evaM kRtitva kA mUlyAMkana karake usase tyAgIjana evaM samAjasebI strI puruSa vAMchita mArga-darzana prApta kara sakate haiN|
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAtmA bhagavAnadIna brahamacArI jI ko deha mAmalI milI thI, AtmA jabaradasta / ve jaiba bolate the tI aisA mAlUma hotA thA mAnoM deha nahIM, AtmA bola rahI hai / unakA svAbhimAna apanI rakSA ke lie na thA kinta jaina dharma kI rakSA ke lie thA / bAbU sUrajabhAna vakIla brahamacArIjI atyanta sahanazIla prakRti ke the, apane kAma meM barAbara apanI dhuna ke sAtha lage rahate the| vaisA parizramI mere jIvana meM anya koI dRSTigocara nahIM huaa| paM0 jugalakizora mukhtAra apanI sevAoM dvArA unhoMne jaina samAja ke vrahamacAriyoM evaM tyAgI varga ke lie karmaThatA kA eka Adarza upasthita kiyA / bA0 ajitaprasAda vakIla brahamacArI jI ne digambara jaina samAja ke hitArtha, utthAnArtha aura jainadharma ke pracArArtha apanA sarvasva balidAna kara diyaa| dhArmika tathA sAmAjika kArya ke sAmane vaha apane zArIrika kaSTa yA svAsthya hAni kA kucha bhI khyAla nahIM karate the / DA. banArasI dAsa paMjAna yunivarsiTI meM jaina anuzIlana kA bIjAropaNa brahamacArI jI ne hI kiyA / ma. bemIprasAda / unhoMne apane tamAma guNoM ko una AdarzoM kI sevA meM lagA diyA jinameM unakA pUrA vizvAsa thA tathA jina para vaha dRr3hatA se saMlagna 0 bimala caraNa sAhA vaha jaina dharma ke jeTila viSayoM ko bauddha tatvoM kA ullekha ko samajhAne meM bar3e saphala hote the /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. saiyyada haphIja brahmacArI jI ke vyAkhyAnoM ne mere hRdaya para gaharA prabhAva ddaalaa| jaina siddhAMta kA prazaMsanIya jJAna, pratipAdana kI spaSTatA, unakA saMyamI jIvana bhulAyA nahIM jA sktaa| ve aise virale vidvAn the jinhoMne jaina zAsana kI AtmA meM praveza karake use apane dainika jIvana meM utaaraa| yaha nizcaya hone para ki zrotA vAstava meM AdhyAtmika satya kA premI hai, vaha usake hRdaya se saMdeha nivAraNa karane aura siddhAMta ko yathArthatA aura yukti samajhAne ke lie ghaMToM lagA dete the| bharanta prAnaMda kausalyAyana dharma pracAra kI dhuna to aisI ho / unakI dRSTi var3I vizAla thI apanI caryA meM gajaba ke niyama pAlaka the| unake viyoga se eka saccA sAdhu na rahA, jo apane jaina samAja se bhI lar3a sakatA thA aura parAye samAja se bhI, satya kI khAtira aura kevala satya kI khAtira / DaoN0 e0 ena0 upAdhye . pUjya brahmacArI jI kA yaha zlAghanIya guNa thA ki ve una puruSoM kA bhI dhyAna rakhate the jinase kI unakA matabheda thaa| DaoN0 hIrAlAla jaina jaina tyAgI varga meM brahmacArI jI sadaza vidvAna, udyogI, dharma tathA samAja sevA meM niHsvArtha rUpa se tanmaya dUsarA vyakti abhI taka dikhAI nahIM diyaa| bA. kAmatA prasAda jaina vaha otaprota dharmamaya the| unameM rASTra-dharma bhI thA, samAja dharma bhI thA aura Atmadharma bhI thaa| jainadharma ke pracAra kI bhAvanA unake romaroma meM samAI thii| paM0 mANikyacandra kaumya nyAyAcArya bIsavIM zatI ke mahAna nara-ratnoM meM brahmacArI zItalaprasAda jI bhI gaNanIya narapuMgava ho gaye haiN| jainadharma aura jaina jAti kA utthAna karane meM vaha jIvana paryanta sanniyoga se saMlagna raheM - jJAna aura caritra ko bar3hAnA unakA naisargika kAma thA / kurIti-nivAraNArtha vyAkhyAna karate 54
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyAna karate hue dukha se ro par3ate the / aise karmazUra satat jinadharma prabhAvanArata mahAn puruSa aba kahAM haiM / paM. mahendrakumAra nyAyAcArya brahmacArI jI jaina dharma va jaina samAja kI sarvatomukhI unnati meM jIvana kA eka-eka kSaNa lagAte the / paM. cainasukhavAsa nyAyatIrtha jaina samAja ke utthAna ke punIta kArya meM unhoMne apane ko khapA diyA / unakI dina vayA~ sacamuca hI anukaraNIya thI / paM0 parameSThIdAsa nyAyatIrtha jaina samAja kA aisA niHsvArtha hitacintaka maiMne Aja taka nahIM dekhA / samAja ke liye ronevAlA vaisA mahAn karmayogI isa zatI meM anya nahIM huA / 7. paMDitA candAbAI mArA meM paMcakalyANaka pratiSThA ke samaya cAlIsa hajAra rupaye kA dhrauvya-koSa bAlA-vizrAma ke lie brahmacArI jI kI preraNA se ho gayA, jo aba karIba eka lAkha kA hai / usakA zreya unhIM ko hai : ve jahAM bhI jAte zAstra bhaMDAroM kI vyavasthA karAte the / mahilAratna lalitAbAI . "hamako aura hamArI jaisI vidhavAoM kI sanmArga meM lagAne vAle, hama logoM kA jIvana sudhArane vAle Aja isa loka meM nahIM rhe|" ke0 bI0 minarAja hegar3e unakI sarala bRtti aura saMyamI jIvana samasta sArvajanika kAryakartAoM ke liye udAharaNa hai / isa bhautika yuga meM ve jainoM aura unake dharma ke lie jiye / 55
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sara seTha hukumacandra brahmacArI jo jainadharma ke sacce mahAtmA the, dharma kI ve eka sajIva mUrti the / unakI dhArmika niSThA aura lagana ke kAraNa hamArI una para mahAn zraddhA thI. aura hama unake prati bahuta pUjya buddhi rakhate the / jo kAma AcArya samantabhadra ne kiyA thA vaisA hI kAma brahmacArI zItalaprasAda jI ne kiyA / rA0 ba, lAlacandra seThI unameM jainadharma ke vizvavyApI pracAra kI vizeSa bhAvanA thii| rA0 ba0 lAlA hulAsarAya tyAgI hokara itane parizramI, vidvAna, lekhaka, adhyAtmarasika, vyAkhyAtA, TIkAkAra honA ati durlabha hai / seTha baijanAtha sarAvagI baMgAla-bihAra ur3IsA meM rahane vAle "sarApha" kahalAne vAloM ko zrAvakAcAra meM pravatta karAne meM brahmacArI jI agresara rahe / zrI vizvambharadAsa gArgIya ve jaina samAja ke Adarza kAryakartA, AdarzatyAgI caritravAna the unake kAryoM se kisI dUsare kI upamA nahIM dI jA sakatI / unhoMne anekoM ko vidharmI hone se bacA liyA, anekoM ko sanmArga para lagA diyA / . .
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbU choTelAla sarAvagI brahmacArI jI ne kalakatte ke kaI jaina parivAroM ko jo kAlIdevI yA zivajI ke upAsaka bana gae the, jainadharma kA dRr3ha zraddhAlu banA diyaa| ve Adarza tyAgI, dharmAtmA aura mahAtmA the / jaina jAti para brahmacArI jI kA RNa itanA bar3A hai ki usase uRNa honA asaMbhava lA. kapUracandra jaina vaiSNava saMbadhoM ke kAraNa dhIre-dhIre hama loga jaina dharma se vimukha hote gae / brahmacArI jI ne hamako pakkA zraddhAnI banA diyA aura parivAra meM jaina dharma kI nIMva dRr3ha kara dI tathA hamAre makAna meM pArzvanAtha caityAlaya sthApita karA diyA / unakA sadaiva upadeza thA ki khUba dAna kiyA karo aura dAna dekara khuza huA karo / seTha gulAbacandra ToMgyA hamameM jainadarzana kA adhyayana karane kI lagana brahmacArI jI ke prabhAva se jAgRta huI aura unhIM kI preraNA se gambhIramala iMDasTriyala skUla (indaura) sthApita kiyA gayA / bA0 lAlacandra jaina eDavokeTa mere jIvana para aura rohataka ke dUsare bhAiyoM ke jIvana para jo prabhAva pUjya brahmacArI jI kA par3A hai aura usase jitanA lAbha hama sabako huA hai, usakA varNana karanA bahuta kaThina hai| sAhU zAntiprasAva jaina unhoMne jaina samAja ko jIvana dene ke lie svayaM apane jIvana kI aura usase bhI adhika apane jIvanopAjita yaza kI bali car3hA dii| bA0 ratanalAla vakIla brahmacArI jI ne mAna va apamAna ke dvAra meM se nikalakara jaina samAja ko sahiSNutA kA pATha par3hAyA / bA0 nAnakacandra eDavokeTa unake upadeza ke kAraNa merI dharma meM ruci ho gii|
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ cau0 jayacandra . vaha dharma pracAraka the para rASTrIyatA se otaprota the, jaldI se jaldI bhArata ko svatantra dekhanA cAhate the| . zrI jagata prasAda sI. prAI. I. ____unako samayasAra kI TIkA nai merI bahuta sI zaMkAoM aura kaThinAiyoM ko haTA diyA / maiM brahmacArI jI ko apanA AtmagurU mAnatA huuN| paM0 rAjendra kumAra nyAyatIrtha ... pichale 50 varSa meM samAja meM jo bhI pragati huI hai yA yoM kahie ki zikSA, sAhitya nirmANa, dharma pracAra ke saMbaMdha meM jo kArya hue haiM, unameM sva0 brahmacArI jI kA UMcA sthAna hai| lAlA rAjendra kumAra jaina bra0 jI kI pratibhA sarvatomukhI thii| isa yuga ke samAja nirmANa tathA usake sabhI kSetroM meM bra0 jI kI pramukha sAdhanA aura vyApaka kAryavRtti thI / vIrapUjA vIroM kA bhUSaNa hai / unake pAvana saMsmaraNa samAja ke navayuvakoM meM navasphUrti ke bhAva bhreNge| rA. ba. seTha hIrAlAla - vaha mahAna sAdhu the / unake saMpUrNa jIvana kA eka hI upadeza thA Atmonnati ke sAtha dharma aura samAja kI sevA karanA / unhoMne samUce bhAratavarSa meM bhramaNa kara apane upadezoM ke dvArA mAnava jAti kA akathanIya kalyANa kiyA hai / Aja hama loga jo kucha bhI unnati kara sake haiM, usameM adhikAMza zreya brahmacArI jI ko hI hai / isake lie samAja kI saMtAna unakI sadaiva RNI rhegii| eka-eka minaTa kA sadupayoga unakI prakRti meM zAmila ho gayA thaa| jaina itihAsa meM unakA nAma hamezA smaraNa kiyA jAyegA / sAhU zreyAMsa prasAda jaina vaha AtmadRSTA the, apane kartavya kA mArga antarAtmA ke Aloka dvArA dekhate the, aura yuga kI pukAra ke svara antarAtmA kI vINA para 58
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunate the| unhoMne isa mAtmadarzana ko sadA hI jJAna dvArA puSTa aura zarora dvArA saphala kiyA / upAdhyAya bhuni zrI vidyAmaMda jI maiMne bra0 jI kI pratyakSa dekhA nahIM, para maiMne unake 35 graMthoM ko dekhA jimakA unhoMne saMpAdana kiyaa| vaha bahuta adbhuta hai / unake saMpAdana meM mujhe atyanta pramANika artha dekhane ko milaa| unhoMne svecchA se kucha parivartana nahIM kiyA / vAstava meM bra. jI siddhahasta lekhaka the| ve kalama ke dhanI the / rela meM saphara karate hae bhI ve likhA karate the| zItala prasAda jI eka krAntikArI the / unakA samAja para vahata upakAra hai| bhArata meM ke aneka sthAnoM para gae aura prAcIna zilAlekhoM kI khoja karate rahe / unako pustakoM ko par3hakara maiM bhI vahAM jAtA rahA / jaba 30 jI bImAra ho gae to rUr3hivAdI paMDita jI ne unheM dharma sunAne se inkAra kara diyA / dharma sunAne ke lie unhoMne yaha zarta rakhI ki brahamacArI jI ko apanI koI mAnyatA ko chor3anA hogaa| kyA jIvadhara ne kuta ko marate samaya NamokAra maMtra sUnAne se pahale koI zarta rakhI thI ? yaha saba rUr3hivAditA hai| hama to AtmavAdI haiM, anAtmavAdI nahIM / hamane samayasAra graMtha para pichale dinoM sabhI upalabdha TIkAe~ dekhIM, parantu sabase adhika pramANika TIkA bra0 zItalaprasAda jI kI milii| zrI agaracandra nAhaTA . bra0 jI kA adhyayana aura lekhana bahata vizAla thA / dhana ke dhanI bra. zItala prasAda jI jaina dharma ke mahAna sevaka, pracAraka evaM lekhaka the / unake ullekhanIya kAryoM aura graMthoM meM eka hai-prAcIna jaina smAraka, 5 bhAga / apane DhaMga kA yaha pahalA aura eka hI kArya thaa| baM* jI ne ina pAMca bhAgoM ko taiyAra karane meM kitanA samaya lagA yA aura kitanA adhika zrama kiyA hai, ise koI bhaktabhogI lekhaka hI jAna saMkatA hai| aise mahatvapUrNa graMtha taiyAra karanA una jaise mahAn parizramI aura dhuna ke dhanI vyakti ke lie hI saMbhava haiN| jaina samAja ke saikar3oM lekhakoM meM se kisI ne bhI aisA aura itanA bar3A kAma nahIM kiyaa| isa graMtha 54
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko taiyAra karate samaya jaba unheM baMgAla, bihAra, ur3IsA meM jo "sarAka" nAmaka jainajAti hai, usakA patA calA to usa jAtivAloM ke nivAsa sthAnoM meM svayaM pahuMcakara dharmapracAra kiyaa| san 1924 ke 15 mArca se 4 apraila taka ur3IsA ke sarAkoM ke gAMva-gAMva meM bar3I kaThinAI se pahuMcakara dharmapracAra kiyA thaa| usa dharmapracAra kI isa dharmayAtrA kA vivaraNa kaTaka ke bAbA candanalAla kanhaiyAlAla ne 24 pRSThoM kI pustikA meM prakAzita karAyA thaa| paM kailAzacandra zAstrI ___samAja ko gati pradAna karane vAle hI yugapuruSa kahe jAte haiMaise yugapuruSoM meM se bra0 zItalaprasAda jI bhI the| hamane unakA vaha samaya dekhA hai jaba unake nAma kI tUtI bolatI thI / usa samaya samAja meM tyAgI atyanta virale the| eka ailaka pannAlAla jI kA nAma sunane meM AtA thA, muni to kevala zAstroM meM the| hamane to apane bacapana se tIna ko hI sunA, jAnA aura dekhA-eka bra0 zItalaprasAdajI, dUsare bAbA bhAgIratha jI varNI aura tIsare zrI paM0 gaNazaprasAda varNI / kintu ina tInoM meM bhI usa samaya samAja vizrata the bra0 zItalaprasAda jii| samAja meM uttara se dakSiNa taka zAyada hI koI samAroha ho jisameM vaha na pahu~cate hoN| cAturmAsa meM eka sthAna para rahane ke pazcAta ATha mAha vaha bhramaNa karate the| morainA meM jaba hama par3hate the to mahAvidyAlaya ke mahotsava meM samasta athitiyoM kA svAgata karate hue paM0 devakInaMdana jI ne kahA thA ki jaina samAja ke vartamAna "vidyAdhara" bhI yahIM upasthita haiM / sacamuca meM bra0 jI vidyAdhara the| unakA paira rela meM rahatA thaa| rela meM baiThate hI unakA jUTa kA borA khula jAtA thA aura vaha apane likhane-par3hane meM lagajAte the| vaha khAlI baiThanA nahIM jAnate the| na unheM gappabAjI meM rasa thA / vyartha kI bAtacIta nahIM karate the| unheM eka hI dhuna thA - sevA kii| vaha bhI thI di. jaina samAja aura di0 jaina dharma kii| vaha kaTTara digambara jaina the| na mAlama kitane gharAnoM aura vyaktiyoM ko brahmacArI jI ne apane sadupadeza se jaina dharma kI ora AkRSTa kiyA / jainasamAja ke pracAra-prasAra aura pragati kA aisA koI kAma nahIM thA jisameM unakA yogadAna na rahA ho| isake lie ve kisI AmaMtraNa kI apekSA nahIM karate the - "mAna na mAna maiM terA mehamAna" yahI unakA Adarza thA / vaha samayasAra ke rasiyA the aura apane AcAra
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke bar3e pakke the / "baina mitra" ke saMpAdaka the, use pAkSika se sAptAhika unhoMne hI bnaayaa| ve syAdvAda mahAvidyAlaya ke adhiSThAtA the / unake saMrakSaNa-saMvardhana meM unakA bar3A yogadAna rahA hai / vaha jahA~ bhI jAte the, AhAra karane se pahale AhAradAtA se apane chAtroM ke lie bhojana mAMga lete the / vidyAlaya se unheM bar3A anurAga thA / jaba vaha sAmAjika kAraNoM se vidyAlaya se pRthaka ho gae taba bhI vaha usa anurAga se mukta nahIM ho sake aura vidyAlaya meM barAbara Ate rahe / vaha jaba bhI Ate the mujhase yaha kahanA nahIM bhUlate the ki kisI bhI lobha meM par3akara maiM vidyAlaya na choDUM / bambaI ke seTha mANikacandra jI ke vaha dAhinA hAtha the| unake sAtha unhoMne bahuta kArya kiyA aura samAja ke karmaTha kAryakartA hI nahIM netA bane / unhoMne apane jIvana meM samAja aura dharma kI jo sevA kI usakA dUsarA udAharaNa Aja nahIM miltaa| paM0 nAthUlAla zAstrI jo mahAna vyakti hote haiM ve baja se bhI kaThora hote haiM aura phUla se bhI adhika komala hote haiM / bra0 zItalaprasAda jI aise hI mahAna puruSa the| unake 77 graMthoM meM se 45 graMtha adhyAtma para haiM, sabhI natha viveka se likha gae haiM / hara cAturmAsa meM eka graMtha chapatA thA / be jainamitra, jaina gajaTa tathA vIra ke saMpAdaka rahe / jitane jaina boDiMga Aja khule hue hai va sara seTha hukamacandra pAramArthika saMsthA ko dAna milA hai, usake pIche pU0 bra0 zItalaprasAda jI kI preraNA thii| zrI akSaya kumAra mahApuruSa 50 varSa Age kI bAta socate haiM aura yahI kAraNa hai ki bra0 jI ne 50 varSa bAda jo sthiti Ane vAlI thI usako dekhate hue samAja kA mArga darzana kiyaa| isI kAraNa ve Aja samAja ke preraNA srota haiM / hamArA kartavya hai ki unake mArga para calate hue samasyA kA samAdhAna khojeN| seTha mUlacandra kizanadAsa kApar3iyA jo kucha sevA hama apane patroM yA presa dvArA kara sake haiM usakA dheya sva0 brahmacArI jI ko hI hai / 61
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ramAkAnta jaina "tIrthaMkara" patra ke jaina patra patrikAeM vizeSAMka ke lie lekha likhane ke silasile meM jaba eka bhale-bisare patra "sanAtana jaina" kI purAnI phAila palaTa rahA thA to jJAta huA ki patitoddhAraka brahmacArI zItalaprasAda jI ne san 1928 ke lagabhaga tIrthaMkara praNIta sanAtana jainadharma kA sarvatra pracAra tathA samayAnukUla samAjonnati kA prayatna karane, arthAta (1) ajainoM ko jainadharma meM dIkSita karane aura jAticyuta jainoM kI zAstrokta zuddhi karane, (2) bAla, vRddha aura anamela vivAhoM tathA pracalita sAmAjika kurItiyoM kA niSedha karane, (3) pArasparika premabhAva kI vRddhi tathA antarjAtIya vivAha Adi saMbaMdha kA pracAra karane, (4) pratyeka strI-puruSa ko brahmacarya vrata pAlane kI preraNA karane kintu yathocita zIla vrata pAlane meM asamartha vidhavAoM ke lie punarlagna kI prathA kA pracAra karane tathA (5) panavivAha karane vAle strI-puruSoM ke dhArmika aura sAmAjika svatvoM kI rakSA karane ke uddezya se sanAtana jaina samAja kI sthApanA kI thI aura apane ina uddezyoM kI pUrti aura pracAra hetu vardhA se hindI meM 'sanAtana jaina" nAma se mAsika patra nikAlA thA, jo bAda meM bulandazahara meM bA* maMgatarAya jaina (sAdhu) dvArA 1950 I. taka prakAzita kiyA jAtA rahA / brahmacArI jI kI preraNA se akolA Adi meM vidhavAzramoM kI sthApanA bhI huii| bA0 maMgatarAya jaina "sAdhu" yaha satya hai ki samAja sudhArakoM kI kadra unake jIvanakAla meM na hokara unake pazcAta hotI hai, kintu jaina samAja ne aisA nahIM kiyA / aba hama kRtaghna na hokara kRtajJa baneM aura brahmacArI jI ke smAraka sanAtana jaina samAja ko cirasthAyI rakheM / DA0 nemIcandra jaina saM0 tIrthakara ve jaina samAja ke rAjA rAmamohana rAya hI the| unakI sudhAravAdI cetanA atyanta prakhara thI / "jainamitra' ke saMpAdana meM unakI isa rAjanIti kA pratibimba milatA hai /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhacaraNa jaina naMge badana rahate haiN| inTara yA tharDa meM hoNge| yaha unakA phoTo se vyakti haiN| hajArIlAla jI to tumhAre sAtha haiM hI / unheM bahuta satkAra pUrvaka lAnA / san 1924-25 kI bAta hai| haradoI meM brahmacArI jI Ane vAle the bAbUjI (bai0 campatarAya jI) ne unheM bulAyA thA hamArI aura maMzI hajArIlAla jI kI DyaTI unheM sTezana para "risIva" karane kI thii| bAbUjI ke uparokta zabdoM meM hI hamane brahmacArI jI kA prathama paricaya pAyA / kucha hI dina pahile brahmacArI jI samAja sudhAra saMbaMdhI ghoSaNA kara cuke the| aura isa ghoSaNA ne jaina-samAja ke Upara vajapAta kA sA kArya kiyA thA / "jaina mitra" aura "digambara jaina" meM brahmacArI jI ke lekha hamane par3he the / bilakula eka bAlaka kA sA kautUhala mujhe brahmacArI jI meM milA, apanA yaha kautUhala maiMne bAbUjI para prakaTa bhI kara diyA thA tathA unase vAdA bhI le liyA thA ki ve eka dina brahmacArI jI ke darzana mujhe kraayeNge| yaha usa kahe hue kI pUrti thI / . "jaina samAja" ke chaH - sAta nAma bAbU jI ke mukha se aksara nikalate the| ye nAma the, brahmacArI zItalaprasAda jI, bAba devendrakumAra ArA vAle, bAbU ratanalAla (vakIla), lAlA rAjendrakumAra (vijanaura bAle) bAbU ajitaprasAda (eDavokeTa) lakhanaU, bAba kAmatA prasAda (eTA) aura bAbU mUlacanda kizanadAsa kApar3iyA / brahmacArI jI kA nAma bAstava meM sabase adhika vAra unakI javAna para AtA thA / Aja ye mere jIvana ke amiTa bhAga bana gaye haiM, jinheM maiM kabhI bhulAe nahIM bhUla sakatA, aura inameM se brahmacArI jI kA saMsmaraNa likhane kA avasara pAkara mujhe atyanta Ananda prApta huA hai / bilakula ThIka uparokta nakha-zikha ke brahmacArI jI the / merI prakRti meM Arambha se hI eka khAsa taraha kI saMyukta prAMtIya aiMTha hai| maiMne apane jIvana meM bAba jI ke atirikta aura kisI ke paira nahIM
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ chuye parantu brahmacArI jI ke paira mujhe chUne par3e / maiMne apane ahaMkAra vaza bahuta kama AdamiyoM ko apane se bar3A mAnA lekina brahmacArI jI ko maiM mana hI mana sadA bahuta bar3A mAnatA rahA / bAvajI ke preraka kucha hada taka brahmacArI jI the aura brahmacArI jI kI preraka thI vaha utkRSTa AtmA jisakI sattA meM hameM ekaniSTha vizvAsa hai / brahmacArI jI kaI dina haradoI meM rahe / brahmacArI jI aura bAba jI donoM hI mahApuruSa the| parantu eka pratimAdhArI thA aura dUsarA kevala eka aNuvratI gRhastha / yaha 25 yA 26 san kI bAta hai| bAbU jI kA jIvana karIba 10 varSa hue, badala cukA thA / unhoMne apane vyasta jIvana meM se bhI samaya nikAla kara jainadharma samvandhI bahuta se grantha raca DAle the| digambara jaina pariSada kI buniyAda par3a cukI thI aura di. jaina mahAsabhA ke kucha sajjana bAba jI kI apriya AlocanA kara rahe the / vAva jI meM nItimattA kucha kama thI / ve apanI bAta sadA ojasvI aura bahuta sIdhe DhaMga para kaha dete the / mahAsabhA ke sAtha apane matabheda ko bhI isI ojasvI aura sIghe DhaMga para unhoMne prakaTa kara diyA thA / brahmacArI jI ke sAtha unakI gAr3hI maitrI thii| donoM meM bahuta sI aura bahuta lambI-lambI bAteM huI / kucha idhara-udhara aura kucha mere sAmane / mujhe brahmacArI jI ke samakSa bAbU jI bhI kucha halake-halake lagane lge| brahmacArI jI kI vaha sUrata hamAre mana meM ghara kara gayI / ve barAmade meM kATha ke takhta para sote the aura bahuta tar3ake uThate the| dina meM eka hI vAra bhojana karate the aura bhojana karate samaya mauna rahate the / vaise to bAba jI kA bhojana bhI bahuta pavitratA pUrvaka taiyAra hotA thA, kinta brahmacArI jI kA bhojana vizeSa tatparatA ke sAtha banatA thA / majhe yAda hai ki vra0 jI ke liye svayaM hamArI mAtAjI bhojana banAtI thIM aura bra0 jI ko meja kursI para na lAkara unheM cauke meM bhojana karAte the| unakA vyavahAra abhyAgatoM se lagAkara naukaroM cAkaroM taka se mamatA bharA thA /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbUjI ke sAtha jo-jo bAteM mere sAmane hotI thI meM unheM bar3e dhyAna se sunatA thaa| samAja-sudhAra aura antarjAtIya vivAha sambandhI unake vicAra to prakAza meM A hI cuke the, parantu nArI jAti ke sarvAgINa utthAna para unakI dhAraNAe atyanta prabhAvazAlI aura prakhara thii| pratyeka AdamI ke bhItara eka dUsarA AdamI rahatA hai, Upara kA AdamI aksara paristhitiyoM kA zikAra bana kara kucha aise kArya karatA hai jo usake AdarzoM ke hI nahIM, usakI antarAtmA ke bhI sarvathA viparIta hote haiN| parantu andara kA AdamI sadA apane mArga para agrasara rahatA hai| hamArI sammati meM ve hI gRhastha sacce gRhastha haiM jo kama se kama vyaktigata jIvana meM antarAtmA kI AvAja ke sAtha calate haiM, parantu sAdhu kA andara kA aura bAhara kA vyavahAra sarvathA samAna honA caahie| brahmacArI jI merI dRSTi meM eka sacce sAdhu isaliye the ki unhoMne antarAtmA kI AvAja ko spaSTataH pUrvaka saMsAra para prakaTa kara diyA hai / unheM na netRtva kI cAha thI aura na koI sAMsArika moha thaa| ve eka sarvathA vairAgyamaya pUruSa the / jinhoMne apanA jIvana jaina jAti ke abhyutthAna meM nyauchAvara kara diyA thA aura jinakA tapa tathA tyAga avazya eka dina saMsAra meM apanA raMga lAkara rahegA / zrI akSaya kumAra jaina san 1923 meM digambara jaina pariSad kI sthApanA huI, mere pUjya pitAjI zrI dIvAna rUpakizora jaina pariSad kI sthApanA ke samaya dillI meM upasthita the aura ve bhI pariSada ke eka saMsthApaka the / vahAM vaha svanAmadhanya bra0 zrI zItalaprasAda jI ke saMparka meM Ae aura unake pragatizIla vicAroM se prerita hue| pariNAma yaha nikalA ki 2 varSa bAda 8 disambara, 1925 ko merI bar3I bahina zrImatI zAMtidevI (aba svargIya) kA vivAha brahmacArI jI ke sadparAmarza se indaura ke suprasiddha netA bAbU sUrajamala jaina ke mu~ha bole bhAI zrI nemIcandra jaina ke sAtha sampanna huA / usa samaya jainoM meM antarjAtIya vivAha kA calana thA hI nahIM / sthitipAlaka varga unakA kar3A virodha bhI karatA thA / isa prakAra vaha vivAha do bhinna jAtiyoM meM hue vivAhoM meM
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA mAnA jA sakatA hai| hama loga gageravAla jaina jAtiya haiM aura mere bahanoI zrI nemIcandra jI jaina poravAla jAti ke the / bahina ke vivAha ke avasara para maiM 10 varSa kA vAlaka thA / kintu mujhe acchI taraha yAda hai ki hamAre gAMva vijayagar3ha meM brahmacArI jI hamArI havelI ke kisa bhAga meM Thahare the aura vivAha ke avasara para ekatra vyaktiyoM ko brahmacArI jI ne kisa prakAra se apane pragatizIla vicAroM se prerita kiyA thA / choTA hote hue bhI vra0 jI ke vicAroM se maiM itanA prabhAvita huA thA ki unheM vidA dene ke lie maiM. alIgar3ha taka gayA thA aura unake jAne kA mujhe bahuta dukha huA thA / yaha vaha. samaya thA jaba jaina samAja choTe dAyare meM se nikala kara bar3he dAyare meM jA rahA thA / antarjAtIya vivAha kA calana tathA maraNa bhoja, dassA pUjA adhikAra, bAla vivAha Adi kurItiyoM ko dUra karane kI dizA meM prayatna prArambha ho rahA thaa| una sabake pIche brahmacArI jI kA prayAsa hI thA / 1633 meM kAzI hindU vizvavidyAlaya calA gayA thA |v0 jI kA vahAM do bAra Agamana huaa| eka vAra hama jaina navayuvakoM ko unhoMne pro. Ara esa0 jaina ke ghara sambodhita kiyA aura dUsarI bAra vizvavidyAlaya ke zivAjI hAla meM sabhI chAtroM ke sAmane unakA pravacana huA / bAla svabhAva jaisA hotA hai, kucha vidyArthiyoM ne yaha socate hue ki yaha sAdhu aMgrejI meM kyA bolegA ? . unase aMgrejI meM bhASaNa karane kI prArthanA kI aura bAda meM yaha dekhakara sabhI camatkRta raha gae ki brahamacArI jI ne sarala-subodha bhASA meM ahiMsA aparigraha aura anekAMta kI vyAkhyA kI / phira to jaina-jainetara donoM navayuvakoM kA samudAya unakA bhakta ho gayA / vaha apane samaya meM labdha pratiSThita patrakAroM meM the / jaina sAhitya ko unakI dena AdvitIya hai t sAtha hI itihAsa ke ve acche praNatA the / aura unhoMne lupta sAhitya aura saMskRti ko prakAza meM lAne kA bhAgIratha prayatna kiyA thA / sabase adhika Azcarya kI bAta to yaha hai ki usa jamAne meM parataMtra deza meM aisA svataMtra-rASTrapremI aura samAja ko Age le calane vAlA vyakti jaina samAja meM huA, jisakI usa samaya kalpanA taka karanA kaThina thA / brahamacArI jI kI smRti ko mere vinamra praNAma /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ paM0 prayodhyA prasAda goyalIya jaina dharma ke prati itanI gaharI zraddhA, usake prasAra aura prabhAvanA ke lie itanA dRr3ha pratija, samAja ko sthiti se vyathita hokara bhArata ke isa sire se usa sire taka bhUkha aura pyAsa kI asahya vedanA ko basa meM kie rAta dina jisane itanA bhramaNa kiyA ho, bhArata meM kyA koI dUsarA vyakti milegA ? (relayAtrA meM) vahI dhakApela vAlA tharDa klAsa' usI meM tIna-tIna vakta sAmAyika, pratikramaNa / usI meM jaina mitrAdi ke lie saMpAdakIya lekha, patrotara, paThana-pAThana avirAma gati se calatA thA, mArga meM aSTamI, caturdazI AI to bhI upavAsa, aura pAraNA ke dina nizcita sthAna para na pahu~ca sake to bhI upavAsa, aura 2-3 roja ke upavAsI jaba saMdhyA ko yathAsthAna pahuMce to pUrva sUcanA ke anusAra sabhA kA Ayojana, vyAkhyAna, tatvacarcA / na jAne brahmacArI jI kisa dhAtu ke bane hue the ki thakAna aura bhakha pyAsa kA AbhAsa taka unake cehare para dikhAI na detA thA / virodha kI jabaradasta AMdhI ke dinoM meM virodhiyoM ne sarvatra nAre lagAye zItalaprasAda ko brahmacArI na kahA jAya, use AhAra na diyA jAya, usako dharmasthAnoM meM na ghusane diyA joya. use jaina saMsthAoM se nikAla diyA jAya, usake vyAkhyAna na hone die jAMye, usake likhane aura bolane ke saba sAdhana samApta kara diye jAyeM / para brahmacArI jI avicalita rahe / pAnIpata kI (san 28 yA 26 ko) RSabha jayantI jaisI kaI ghaTanAeM dRSTAnta haiM / san 40 meM rugNAvasthA meM rohataka se dillI hote hue lakhanaU jAne lage to bole 'goyalIya' hamArA jamAnA samApta huA, aba tuma logoM kA yuga hai / kucha kara sako to kara lo, samAja sevA jitanI adhika bana sake kara lo, manuSya janma bAra bAra nahIM milane kA / vIra rAjendra kumAra jaina meraTha saMsAra meM aneka manuSya pratidina janma lete haiM aura mara jAte haiM para unako koI yAda karane vAlA nahIM hotA, para kucha vyakti aise hote haiM jinakI yAda barAbara banI rahatI hai / be yuga ko apane sAtha 67
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM calane dete balki yuga ko apane sAtha lekara calate haiM / aise hI mahApuruSa the mahAna karmayogI brahmacArI zItalaprasAda jI / ve digambara jaina samAja ke gaurava the / . brahamacArI jI kI vizeSatA thI ki ve samAja sevA va jainadharma ke pracArArtha hara samaya tatpara rahate the| unheM AdhyAtmika viSayoM ke prati gaharI ruci thI / vidhavA-vivAha kA samarthana karake unhoMne apanI nirbhIkatA kA paricaya diyA / aneka mahatvapUrNa va sAmayika viSayoM para apane vicAra vyakta kiye / svataMtratA kA vyavahArika dRSTi se lakSaNa batAte hue unhoMne likhA thA ki 'jisa deza ke nivAsiyoM ko apanI hara prakAra kI unnati karane meM, sAmpradAyika jJAna sampanna hone meM, vyApAra udyoga vRddhi karane meM, daridratA ke nivAraNa meM, svapratiSThA ko anya dezoM ke sAmane sthApita rakhane meM, sarvanAgarika hakoM ke bhoga karane meM, apanI rAjya paddhati ko samayAnusAra unnatikAraka niyamoM ke sAtha parivartana karane meM, koI vidhna-vAdhA nahIM hai, vahAM svataMtratA kA rAjya hai / AdhyAtmika dRSTi se jisa AtmA meM apane Atmika guNoM ke vikAsa karane meM, unakA saccA svAda lene meM unakI svAbhAvika avasthA ke vikAsa karane meM koI para vastu ke dvArA bighna-bAdhA nahIM hai, bahAM svataMtratA kA saundarya hai / svatantratA AbhUSaNa hai, paratatratA aMdhakAra hai / svataMtratA mokSadhAma hai / parataMtratA sasAra hai / yaha jIva rAga-dvaSa moha ke vazIbhata hokara Apa hI parataMtra ho rahA hai / parataMtra hokara rAta-dina ciMtAtura rahatA hai / tRSNA hI dAha meM jalatA hai / bAra bAra janma-maraNa ke kaSTa sahatA hai / yadi vaha apane bala ko samhAle, apane svabhAva ko dekhe apane guNoM kI zraddhA kare, apane bhItara chipe hue Izvaratva ko, siddhatva ko, paramAtmatatva ko pahacAne ki maiM AtmA hUM, maiM nirAlA hUM apanI ananta jJAna-darzana sukha vIryAdi saMpatti kA svayaM bhogatA hUM. to isa prakAra socane aura anubhava karane se svataMtratA kA bhAva jhalaka jAtA hai / brahamacArI jI ne kahA hai ki 'ahiMsA vIroM kA dharma hai, dhairyavAnoM kA dharma hai, yahI jagata ko rakSA karane vAlI hai / bhArata kI gulAmI
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA kAraNa ahiMsA nahIM balki hindU rojAoM ke bhItara paraspara phUTa kA honA hai / jaba taka isa dharatI para jisa zAsana kA jhaMDA laharAtA rahegA brahmacArI zItalaprasAda jI kA nAma digambara jaina samAja ke lie sadaiva gaurava kA viSaya banA rahegA mere pUjya bAbA jI sva0 bAbU RSabhadAsa jI vakIla brahamacArI jI ke vicAroM ke kaTTara samarthaka the| ve svayaM bhI apane samaya meM prasiddha lekhakoM meM gine jAte the / jisa samaya brahamacArI jI ne vidhavA vivAha kA samarthana kiyA thA mere bAbA jI ne unake vicAroM kA khalakara samAja meM samarthana kiyA thaa| hAlAMki vidvata samAja meM se adhikAMza ne brahamacArI' jI ke ina vicAroM kA virodha kiyA /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ // OM namaH zrI vardhamAnAya // zraddheya pUjya brahamacArI zItalaprasAda jI ke prati saMsmaraNAtmaka zraddhAMjali lekhaka :- zrImaMta samAja bhUSaNa seTha bhagavAnarAsa jaina, sAgara ma.pra. "dharma-dhuraMdhara, dharmavIra aru dharma dhyAna ke dhArI / samyag darzana-jJAna-caritra se ziva-pada ke adhikaarii| jaina dharma bhaSaNa, dharma divAkara zraddhaya braha0 zItalaprasAda jI dhArmika sAhitya ke mUrdhanya vidvAna, sAhityakAra, racanAkAra, TIkAkAra, ojasvI vaktA, lekhaka, saphala saMpAdaka aura digambara jaina pariSada ke saMsthApaka, samAja sudhAraka tathA samAja meM vyApta rUr3hiyoM ke unmUlaka krAMtikArI saMta mahApuruSa the / lagabhaga 40 varSa pUrva budelakhaNDa bhramaNa ke samaya unakI sAnidhya kA sAgara evaM iTArasI (ma. pra.) ke varSAyoga (cAturmAsa) ke samaya, hamAre lie dhArmika lAbha lene aura apanI bAta una taka pahu~cAne evaM karane kA bhI suavasara prApta huA jise unhoMne saharSa svIkAra bhI kiyA / / zraddhaya braha0 jI jaina dharma ke gUr3ha tatvoM ko jAnane vAle ucca koTi ke vidvAna the hindI, aMgrejI, saMskRta, marAThI, gujarAtI Adi bhASAoM ke vaha jJAtA bhI the / 16vIM zatAbdI ke mahAna jaina AdhyAtmika saMta parama guruvarya zrImad jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja ke 14 AdhyAtmika graMthoM kA sAgara cAturmAsa ke samaya jaba unhoMne svAdhyAya kiyA, to vaha Atma vibhora ho gaye aura hama sAdharmI sAmAjika baMdhuoM kI 70
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabala preraNA ke phalasvarUpa unhoMne 14 granthoM meM se 6 granthoM kI . TIkAyeM bhI kii| zrI mAlA rohaNa, zrI paMDita pUjA, zrI kamala battIsI, zrI zrAvakAcAra, zrI jJAna-samucca sAra, zrI upadeza zuddhasAra, zrI siddha svabhAva, zrI zUnya svabhAva, zrI tribhaMgIsAra, zrI mamala pAhur3a, zrI khAti kA vizeSa, zrI chadamastavANI, zrI nAmamAlA tathA zrI caubIsa ThAnA granthoM meM se nimnalikhita 6 granthoM kI TIkAyeM kI zrI mAlA rohaNa, zrI paMDita pUjA, zrI kamala battIsI, zrI zrAvakAcAra zrI jJAna samucca sAra, zrI upadeza zuddhasAra, zrI tribhaMgI sAra, zrI caubIsa ThAnA tathA zrI mamala pAhur3a jI grantha (tIna bhAgoM meM) jinakA jana sAdhAraNa kI bhASA hindI meM bhASAnuvAda kara grantha racanAkAra zraddhaya pUjya pAda zrI jina tAraNa taraNa svAmI ke AdhyAtmika marma ko spaSTa karake unhoMne na kevala tAraNa samAja ko hI upakRta kiyA hai, balki saMpUrNa jaina samAja kA AdhyAtma jagata meM mahAna upakAra kiyA hai / kyoMki yaha sabhI grantha saMskRta prAkRta apabhraMza milI jalI bhASA meM hone se jana sAdhAraNa ko unakA samajhanA bar3A hI kaThina thA, kintu zraddheya pUjya brahmacArI jI ne apanI lekhanI se eka saMta kI aTapaTI bhASA zailI kI racanAoM ko bhI sarveSulabhya evaM sarvapriya sarala bhASA meM nirUpita kara diyA hai / ___ vAstava meM zraddhaya pUjya brahmacArI zItalaprasAda jI jaina dharma ke mahAna krAMtikArI, yugadRSTA mahApuruSa the, unhoMne jJAna ke kSetra meM Age Akara pUrvAcAryoM kA anusaraNa kara samyaga darzana, jJAna evaM cAritra kI triveNI bahAkara bhavyAtmAoM ko mukta hone ke lie jainAgama kA sarala mArga prazasta kara sampUrNa jaina samAja kA mahAna upakAra kiyA hai / paha vastutaH satya hai ki "mahAna vibha tiyAM mahAnatA kA lakSya lekara hI avatarita hotI haiM" / dhanya haiM ve santa, jinakI sAdhanA se jagata ko kalyANa kA mArga milatA hai, jinake anubhava se jJAna aura jIvana se prakAza
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ milatA hai jinhoMne mAnavatA ke vikAsa ke lie apane Apako nyauchAvara kara diyA, ve paropakArI haiM, smaraNIya haiN,| - unakI pAbana-punIta cira smati meM hamArI samAja ke karNadhAroM ne jo zItala' janma-zatAbdI samAroha evaM samApana samAroha jisa zAlInatA evaM niSThA aura utsAha pUrvaka Ayojita kiye the ve sabhI dhanyavAda ke pAtra haiM / anta meM hama isa AdhyAtmika vibhati ke zraddhAvanataH hokara apanI zraddhAMjali samarpita karate haiM- ina zubha saMkalpoM ke sAtha ki isa taraha kI mahAna vibhUtiyAM hamAre deza meM sadaiva avatarita hotI raheM, jisase ki dharma evaM saMskRti kI rakSA ho aura deza evaM samAja kA kalyANa ho / zraddhAvanat :bhagavAnadAsa jaina sAgara ma. pra. 72
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 H C. GOSWAMI, J.I.C.S., Asstt. Commr. Gauhati (8-4-1920) He (Br. Sital Prasadji) kept the whole house spell-bound for nearly two hours, and it was a real treat to listen to his lucid exposition of the seven cardinal principles of Jainism. I am sure his illuminating lecture has been able to remove existirg misconceptions about the Jain Theology from the views of my Hindu brethren. Solomon D. Aaron, Chairman- Indian Association Phagli- Simla ( 21-5-1922 ) We were glad to notice that your lecture on 'self-advancement, contained nothing of sectarian or political prejudices and was a most philosophical discourse designed to uplift humanity at large. My Association would be obliged if you would deliver another illuminating lecture to the ladies of the place on, 'Stri Dharma' C.S. MILLAN 1.C.S. Like Lord Bacon, the lecturer ( Br. Sital Prasadji) has taken all knowledge to be his province, and by his quotations from Plato end Aristotle, from Descartes and Sir Oliver Lodge, he has shown that he has traversed the whole range of philosophical enquiry from the earliest to the most modern period... The great name of Mahavir will in future ever be honoured by me. Mahavir seems to have discovered long before Descartes the fundamental truth "Cogita ergo sum" It hink, therefore I am. This is the foundation of the European theory of intellectual idealism which has been expounded more fully hy kant and Hegel. Bharat Ratna Dr. Bhagwan Das, eminent Philosopher I had the pleesure of knowing Shri Sital Prasadji Brahamchari. and therefore I have the sorrow of knowing that I shall not see him any more. He was a very good, kind, gentle; saintly soul, always intent on spreading peace all around, disliking and shrinking from the fanaticisms and bigotrios of the quarrelsome sectariang
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 who take pleasure in emphasing insistently and aggressively their differences from other sectarians, and feed their own egolsm under cover of devout orthodoxy. Dr. B.C. Law It was in 1921 when I met the learned Jain Shital Prasadji who was kind enough to pay me a visit at my cottage. He was so simple in his habit and so amiable in his disposition. He was so well posted in Jainism and especially Jain Philosophy. He always took a comparative view of the subject in which he was interested. He was successful in explaining many knotty points of Jain-ism with special reference to Buddhism. He was reasonable in his estimation of the value of the subject of his choice. Undoubtedly he had many rare qualities in him which made him a great Jain and a devout Brahamachari. Dr: Hafiz Saiyyad It was in 1938 when I met Br. Shital Prasad first, at the All-faiths conference in Indore where he made several speeches which made deep impressions on my mind. His clear exposition of Jain Philosophy, his admirable command over the intricaties of Jain logic, his ideal life as a devoted Jain scholar, are things which we can never forget. He was one of those few Jaina scholars in India who entered into the spirit of Jaina system of thought and lived it in everyday life. Jaina philosophy is so deep, so subtle. so analytic that our ordinary untrained mind cannot easily grasp it. Swami Shital Prasadji did his level best to popularise it. He imbibed in him the true missionary spirit. He would spare no time and no pains in expounding and in inculcating it to any speeker of truth whom he happened to know. He would spend hours together in bringing home to a doubting mind the logicality and soundness of his point of view if he was convinced that his hearer was a genuine lover of divine wisdom. I had the good
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 fortune of meeting him in Allahabad several times and presiding over some of his lectures I never found him dogmatic. in any of his assertions. His statements were always supported by sound and logical arguments This is what apealed to me most in his meta hod of approach to any enquiry. He had a broad vision and cathe lic outlook and was ever ready to share his knowledge with his fellowbeings. Dr. A. N. UPADHYE The late lamented Br. Shital Prasadji's name deserves to be remembered with respect by all students of Jainism and Jaina literature. It was his mission of life not only to practise principles of Jainism but also 10 propound them to the modern world. His zeal for studies in Jainism was remarkable, sincere and usually contagious. He always encouraged others to carry on studies in Jainism, and he extended to them all possible help. It was a noteworthy trait of Brahmachariji that he had due regard even for those from whom he differed, He was great enough to understand differences. His spirit of self-sacrifice, sincerity of purpose and unflinching devotion to the study of Jainism and Jaina literature, are exemplary virtues which we should ali tiy to follow. Dr. BENI PRASAD Brahmachariji was not only a scholar but also a force in soci. al reforem and uplift. He devoted all his gifts to the service of the cause in which he believed and the principles which he held. His memory will always be held in high esteem by all who had the privilege of his acquaintance. SIR SRIRAM NEW DELHI (I pay ) homage to the great Jain Savant, the late Sri Brahmachari Shital Prasadji, ( noted for selfess devoted service to the lofty ideals which always inspired him. Swamiji put into practice with remarkable success the great precept of Jainism that Right observation leads to Right knowledge and Right Knowledge to Right Action and that Right Action leads to true and Jasting happiness
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 K. B. JAINARAJA HEGGEDE I knew Brahmachariji since my student days at Benaras. The Syadvada Mahavidyalaya owes a great deal to his efforts. He a great social reformer but he was neither aggressive nor offensive like many of that class and his benevolent activities have laid a path for many others to follow. In his social activities he met with good amount of opposition, but his perseverance, patience and honesty of purpose endeared him even to his enemies. His simple needs and his austere living are examples to. all public workers. He lived to preserve the Jains and their religion during the surge of materialism. The community wants more saviours of that type. L. JAGAT PRASAD C. I. E. I met Brahmachariji for the first time in Bombay, when he was a plain youngman with no pretensions to scholarship or holiness, but filled with an earnest desire to devote his life to the service of the Jaina society and religion. He had been attracted to Bombay by the personality of the late Seth Manakchand whose practical work I think he inspired to a large extent. (Later) my interest in him was aroused mainly on reading his commentary on the Samayasra of Kunda-Kunda Acharya. This book resolved most of the doubts and difficulties I had felt about the Jaina doctrine, and I began to look upon Brahmachariji as my guru in spirit. He stands high as a scholar of course, but his writings have a deeper appeal than that of a mere scholarship It is the appeal of a man who has had a glimpse of reality, an anubhavi. A holyman in the best sense of the word, he was also deeply human, and full of sympathy for weaker vessels. On one occasion when he expressed satisfaction at my interest in the study of Jainism, I began to talk of my faults, and he stopped me saying, "Who among us is free from faults ? Do you consider me free from faults, ? No, but when a man
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ recognised his faults, he has taken the biggest step towards ove - coming them." His interest in social reform arose from this sympathy for frail humanity. B. LAL CHAND ADVOCATE Many know, but few realise the magnitude, the intensity, the variety, the continuity and the real worth and utility of Pujya Brahmachari Shital Prasadji's lifelong work. He was a true friend of the poor and the ignorant and an ardent admirer of the good and the honest. I never saw a man having greater compassion for the afflicted than him. Having had the privilege of sitting at his feet for quite a long period of my life. I can safely say that only few are blessed with a noble, kind and soft heart like his. A truly brave and pure soul, he was impatient to remove the inequities of our social and religious system He had a burning desire to propagate Jainism and to carry the message of Shri Mahavira to every nook and corner throughout the world and to every being however low placed and depressed he my be. * *
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 do abhinandana patra pUjya vrahamacArI jI abhinandana patroM Adi se bahuta bacate the phira bhI aneka sthAnoM meM unake abhinandana kiye gye| nIce do upalabdha abhinandana patra bA0 ajitaprasAda jI kI pustaka "brahmacArI sItala" se uddhata kiye jAte haiM kyoMki unase brahamacArI jI ke vyaktitva evaM kRtitva para bhI acchA prakAza par3atA hai| 1- tAraNa jaina samAja, iTArasI dvArA 20-10-33 ko samarpita zraddha ya gurUvarya, ___ jaba se ApakA iTArasI meM Agamana huA tabhI se iTArasI kI jaina tathA ajaina janatA Apase AtmajJAna pUrNa upadezAmRta ko pAna kara rahI hai, nitya prati ke upadezoM dvArA Apane kevala jaina samAja kI hI pipAsA nahIM bujhAI balki Apa apane sArvajanika sAptAhika bhASaNoM dvArA ajaina bhAIyoM kI zraddhA ke pAtra bhI bana gae haiM / Apa vAstava meM ajJAna aura moha ke andhakAra meM Duve hue prANiyoM ke "dharma-divAkara" haiN| gurUvarya, Apane kevala uccakoTi ke sarala samAcAra patroM aura gadya sAhitya kA hI bhaMDAra nahIM bharA varan deza bhara kI dhArmika saMsthAoM ko protsAhana dekara aise paMDita utpanna hone meM sahAyatA dI hai jinheM jainadharma ko saMsAra ke dharmoM meM zreSTha Asana dilAne kA zreya diyA jA sakatA hai aura isalie Apa jainadharma ke vAstavika AbhUSaNa haiM / Apane kevala bhAratavarSa meM hI nahIM varan bhArata se dUra sIlona aura barmA jAkara bauddha dharmAvalambiyoM meM bhI jaina dharma kA DaMkA bajAyA hai aura bauddha bhikSumoM ko jaina dharma kA prema utpanna karAyA / Apane hamArI tAraNa samAja ke bhAiyoM ko kaI daphe semarakher3I malhAragar3ha, padhArakara va sAgara meM gata varSa varSAkAla meM Thaharakara, va isa varSa yahAM Thaharakara jo upadeza kA lAbha diyA haiM, va tAraNa-paMtha saMsthApaka maMDalAcArya zrI jinatAraNa svAmI dvArA racita zrAvakAcAra va jJAna samaccayasAra kA utthAna karake jo unake divya upadezoM ko sarala bhASA meM prakAza kara, hamako tatvajJAna kA mArga batAyA hai, usake lie hama sadA AbhArI
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ raheMge, aura hameM pUrNa AzA hai ki Apake dvArA anya bhI tAraNa svAmI racita granthoM kA sarala bhASA meM prakAza hogA / Apa dina rAta Atmamanana kA jJAnAbhyAsa meM rata rahate haiM / Apane apanI dinacaryA se batA diyA hai ki Apa jIvana ke samaya kA kaisA sadupayoga karate hai| yahI kAraNa hai ki jo Apane digambara jaina sAhitya meM pacIsa-tIsa granthoM kA sampAdana karake mahAna upakAra kiyA hai / AzA haiM ki Apa cirakAla jIvita rahakara dharma kA pracAra aura samAja kA uddhAra karate rheNge| hama haiM, Apake zraddhAlu tAraNa jaina samAja, iTArasI 2- jaina samAja, lakhanaU dvArA 11-11-35 ko samarpitapyAre patha pradarzaka / lakhanaU nagara nivAsI jaina janatA ko yaha vAstavika abhimAna hai ki ApakA janma isI lakSmaNapura meM kArtika badI 8 vi0 saM0 1835 ko huA Apake prapitAmaha jaina agravAla goyala vaMza zrIyuta rAyamalla jI gar3agA~va- dillI prAnta se vANijya karane ke liye lakhanaU aae| dhanya haiM Apake pajya pitA zrI makkhanalAla jI va mAtA zrImatI nArAyaNI debI jinhoMne Apa jaisA nara ratna aura dharmodyotaka putra utpanna kiyA / Apake jyeSTha bhrAtA lAlA santamala jI hamAre pratiSThita sahanAgarika haiN| Apane isI nagara meM prAthamika zikSA va dhArmika saMskAra prApta kiye| kalakattA meM rahakara Apane javAharAta kA kAma sIkhA aura jaina siddhAMta kA adhyayana kiyA / vahAM se Akara Apa relave meM jimmedArI kA kAma karate rhe| sana 1905 meM mahAmArI ke prakopa se eka hI saptAha meM ApakI mAtA, bhrAtA, sahadharmiNI kA dehAnta ho gyaa| bacapana kI bhAvanA ne tIbra vairAgya rUpa dhAraNa kiyA aura 27 varSa kI yuvAvasthA meM hI dhana kI lAlasA, ucca pada ke pralobhana, mitroM ke satsaMga aura kuTumbI janoM ke mamatva ko tyAgakara Apa bambaI cale gae aura phira brahmacArI brata meM dIkSita hue|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 paropakArI puNyAtmA ! baMbaI pahuMcakara Apane jaina kula-bhaSaNa dAnavIra zrImAna seTha mANikacandra jI jauharI je0 pI0 ke sAtha dharma-sevA kA kArya Adarza rUpa meM athaka parizrama se kiyA / seTha jI kI supatrI zrImatI maganabahena ko jainadharma meM zikSita karake jaina mahilAratna banA diyA aura jaina mahilA maMDala kA apUrva upakAra kiyA / parama vAtsalya guNAlaMkRta mahodaya ! jaina jagata se Apako bacapana hI se prema rahA hai| ApakI udAratA advitIya hai / samAja meM Apa aise zrAvaka ratna haiM jinako apane nAma se saMsthA sthApita karane kA pralobhana nahIM hai| zrI syAdvAdva mahAvidyAlaya kAzI ke Apa saMsthApaka sadasya haiM aura 30 sAla se isa saMsthA ko surakSita rakhane meM jitanA parizrama Apane kiyA hai zAyada hI kisI aura vyakti ne kiyA ho / jitane digambara jaina hosTela, zrAvikAzrama, jaina mahilAzrama sthApita haiM una savakI sthApanA meM Apane mukhya bhAga liyA hai aura samasta upayukta bhAratavarSIya aura itara bhAratIya jaina saMsthAoM ko Apa nirantara sahAyatA pahu~cAte rahate haiM / samaya sAra sAgara meM gotA lagAne vAle ! jaina samAja meM eka Apa hI aise dharma-bhUSaNa ho jinakA sArA samaya sAmAyika, svAdhyAya, zAstropadeza., deva-darzana, jinendra pUjA, zAstra saMpAdana Adi dharma dhyAna meM byatIta hotA hai, jinako samaya kA mUlya mAlUma hai, jinakA jIvana ghar3I kI suI kI bhAMti samayabaddha niyamita hai aura jo prativarSa kama se kama eka nayA jaina graMtha avazya likhakara prakAzita kara dete haiM / jaina mitra kA saMpAdana zrImAna paMDita gopAladAsa jI baraiyA ke pazcAta Apane hI kiyA aura aba bhI jainamitra meM nirantara svAndubhava zIrSaka lekha aura anya lekha adhika mAtrA meM Apake likhe hue hI rahate haiM, yadyapi aba Apake nAma kA saMbaMdha usake saMpAdana vibhAga se nahIM hai /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 .mahAnubhAva ! hameM isakA bhI abhimAna hai ki Apa meM prAcya aura pAzcAtya bhASA jJAna kA samanvaya hai| aMgrejI, urdU, saMskRta, pAlI, prAkRta, hindI gujarAtI, marAThI va bagAlI bhASA kI jAnakArI se Apa akhila bhAratavarSa nivAsiyoM, balki Adhunika jJAta duniyA kA upakAra kara rahe haiN| laMkA (sIlona) aura brahmA (varmA) meM kAphI samaya taka rahakara Apane bauddha : bhikSaoM se dharma saMbaMdhI vicAra parivartana bhale prakAra karake ina donoM dharmo kI tulanAtmaka vivecanA prakaTa kara dI hai| hamAre parama mitra aura dharmabandhu / pArasparika prema manuSya kA guNa, sAmAjika jIvana kA jIvana hai / Apa yogI haiM, virAgI haiM, saptama pratibhAdhArI haiM, kintu prema prazaMsAsakta nahIM hai| apanI janma bhUmi se Apako prema honA hI caahiye| sana 1926 meM Apane vahAM cAturmAsa vyatIta karake senTrala jaina pabliziMga hAUsa aura ajitAzrama jinAlaya kI sthApanA karAI aura ApakI adhyakSatA meM caityAlaya kA vArSikotsava AzAtIta saphalatA se gata 6 akTUbara ko huA / isa barSa gata cAturmAsa meM lakhanaU jaina samAja ko Apake anugraha se asIma sAmAjika aura dhArmika lAbha huA / Apane kaI vizeSa pUjAyeM va prabhAvazAlI yajJopavIta saMskAra karAyA / prati saptAha meM eka bAra aura kabhI adhika vAra sArvajanika vyAkhyAna dekara sadara bAjAra se ganezagaMja, amInAvAda, DAlIgaja aura saAdatagaMja taka lakhanaU ke hara mohalle meM Apane jaina siddhAMtoM kA pracAra kiyA aura dharma kA mahatva janatA para dIkara vAstavika dharma prabhAvanA kI / itanA hI nahIM, kintu Apane zrI mahAvIra svAmI ke nirvANa divasa ke utsava meM jaina maMdira ahilyAgaMja se cauka ke jaina mandira taka zrI vIra bhagavAna kA pavitra jhaDA var3e samAroha ke sAtha le jAkara dharma prabhAvanA kA eka nayA aMkura jamAyA / kahA~ taka kahA Aya, yahAM kI samAja ke vizeSa Agraha se cAturmAsa saMpUrNa ho jAne para bhI banArasa se indaura jAte samaya bhI siddhacakra vidhAna pUrNa saphalatA pUrvaka Aja hI samApta karAyA hai|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 prANImAtra ke hitacintaka / ApakI avasthA isa samaya 57 varSa kI hai para Apake zarIra ko kAnti aura sphUrti barAvara bar3hatI hI jAtI hai / ApakA hRdaya mahaSiyoM kI taraha vizvaprema se paripUrNa hokara bhI saMsAra meM apanI pabitra vANI dvArA zrI vIra bhagavAna kA zAnti sandeza pahuMcAkara manuSya mAtra kA hRdaya jaina dharma kI bhora AkarSita karanA cAhatA hai| vAstava meM Apa vItarAga bhAvoM se otaprota hote hue bhI yuvaka hRdaya rakhate haiM / hamArI savakI Antarika bhAvanA hai ki Apa dIrghAyu hoM aura cirakAla taka Apake dvArA jaina jAti, bhArata aura saMsAra kA hita sAdhana hotA rahe, aura ratnatraya kI sAdhanA meM ApakI lagana va dRr3hatA uttarottara bar3hatI jAye / niHsvArtha samAjasevI / ___ isa samaya jaba Apa hamase bidA le rahe haiM hamArA hRdaya kRtajJatAveza se bharA AtA hai, saMtoSa isa bAta kA hai ki Apane dayAbhAva se disambara meM do DhAI mahIne taka tIrtha yAtrA meM hamArI patha pradarzitA kA AzvAsana diyA hai / ataH aba maunastha hote haiM / kahane ko to bahuta thA, hamane jo kucha kahA, thor3A kahA / Apake guNAnuvAda kI hama meM zakti hI nahIM / hama haiM Apake cirakRtajJa lakhanaU jaina samAja ke samasta sadasya
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavitAMjali paharedAra brahmacArI jI ko zat-zat praNAma patanonmakha samAja kA thA, kincita na kisI ko dhyAna, nuktA "maraNa-bhoja" dvArA, vidhavAyeM thIM hairAna, jAgati ke abhAva meM, bar3hatA jAtA thA ajJAna, jIvanadAtA vane, sudhAraka, amRta-maya vyAkhyAna, jIte jI samAja sevA se liyA nahIM vizrAma / __ aise vijJa brahmacArI jI ko bArambAra praNAma // rahA Atma cintana taka sImita, sAdhu saMta samudAya, sAmAjika vikAsa meM, rahatA thA samAja nirUpAya, nagna nRtya karatA thA, sarapaMcoM kA mAna kaSAya, gaNanA ghaTatI jAtI thI, thA asta vyasta samudAya, ___ kuprathA mukta samAja Aja unake zrama kA pariNAma / aise pUjya braha macArI jI ko bArambAra praNAma / / chAyA thA sAre samAja meM, dhakAra patajhAra, abalAoM, nirAzritoM meM vyApaka thA hAhAkAra, prakaTa nahIM kara sakatA thA, koI svataMtra udgAra poMgApaMthI paMtha ko dI, usa samaya svayaM lalakAra, Dare nahIM kiMcita virodha se, kiyA satya-saMgrAma / aise vijJa brahamacArI jI ko bArambAra praNAma // racA rahe the pagar3I dhArI, mukhiyAgaNa pAkhaNDa, naSTa kara rahI thI samAja ko gRha sattA uddaNDa, koI mukha khole to milatA, vahiSkAra kA daMDa, itane ghora timira meM camakA, yaha "zItala" mArtaNDa, kiyA samAjotthAna hetu, apane sukha ko nIlAma / aise vijJa brahamacArI jI ko zatazata bAra praNAma / / -kalyANakumAra jaina 'zazi'
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ ____84 bane jApa hI ke samAna hama bhArata kI pavitra bhUmi para huA pUjya avatAra tumhArA, vizvAsiyoM para bikharA thA zAMti pradAyaka pyAra tumhArA, kara na sake hama yadyapi kucha bhI sevA yA satkAra tumhArA, kintu na phira bhI bhUla sakeMge yuga-yuga taka upakAra tumhArA / jIvana ke mithyAndhakAra meM sUrya kiraNa banakara tuma Ae, nava-prabhAta ko usa velA meM mAnasa-kuMja sakala harSAMe, tumane jaga hita alpa Ayu meM durasta brahmacarya brata dhArA, gaha kuTumba kA kiMcita bhI thA moha Apane nahIM vicaaraa| mohamayI kuvAsanAoM ko tumane pUjya nikAla diyA thA, nija zarIra ko kaThina parIkSA meM nirbhaya ho DhAla diyA thA, jJAna sudhA ke madhura zrota kI tumane maMdAkinI vahAI, hAM pramAda kI ghora nIMda se tumane sotI jAti jgaaii| tumase hI isa jaina jAti ne yaha prazasta gaurava thA pAyA, tumane hI to jaina jAti kA jhaMDA Age Ana uThAyA, tamase hI thI "dharma divAkara" prAcI meM gaurava kI lAlI, alaMkAra se hIna jAti thI tuma hI se AbhaSaNa vaalii| deza deza meM ghUma--ghUma kara, tamane vIra saMdeza sunAyA, bandhu bhAva kA divya jJAna de premAmRta kA pAna karAyA, yadyapi thA pratikUla svAsthya para, vyasta kArya meM rahe nirantara, jyoM-jyoM kaThina parIkSA hotI tyoM-tyoM hote jAte dRr3hatara / tana komala jarjara zarIra para ka ra karma khula khela rahe the, vyathA vyAdhi thI mahAkaThina tama phira bhI nirbhaya jhela rahe the, mamdabhAva se kaSTa sahana karane meM rahe samartha sarvadA, kuTila kAla ke zAnti binA zakka rahe AkramaNa vyartha srvdaa| dhairya dekha taba dhanya dhvani mukha se nikala svayaM jAtI thI, dharmadhyAna kI pUrNa mahattA svataH sAmane darzAtI thI, kintu dhanya ke hI nAroM se uRNa nahIM hama ho pAyeMge, hoMge uRNa caraNa cinhoM para jaba hama saba Age aayeNge| he kavi | maiM terI pratibhA kA taccha dAsa banakara AyA huuN| zraddhA se hRdayodgAra ke phUla gUMthakara maiM lAyA hU~, kalAhIna kI yaha zraddhAnjali pUjyapAda svIkAra kIjie, "baneM Apa hI ke samAna hama" hameM sukhada AzISa dIjiye / / - sva. phUlacanda 'puSpendu' lakhanaU
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ -85 sAmAjika krAnti ke agradUta o navayuga kI naI kiraNa / mAnavatA ke prathama caraNa / o samAna ke krAntidUta, - jana-jama karatA hai abhinandana / / a~dhiyArI kAlI rAtoM meM, dIpaka jala haratA aMdhiyArA bujhate-bujhate de jAtA hai, jaga ko sUraja kA ujiyArA tamane diyA ujAlA jaga ko, jIvana kA pAtheya bana gayA AdarzoM kI rAha batAI, satya mArga hI dhyeya bana gyaa| rASTra, samAja, dharma kI sevA meM rata thA sArA jIvana // jJAna tumhArA aisA, jisase lajjita sAgara kI gaharAI gaurava itanA UMcA natamastaka thI himagiri kI UMcAI laghu kAyA meM the virATa tuma, eka bindu meM sindhu prabala o jinavANI ke vyAkhyAtA, tAtvika racanAkAra sabala / dharatI para avataraNa tumhArA, navayuga kA maMgalAcaraNa // mAno pIr3ita samAja kA yuga kA sapanA sAkAra huA mahAvIra kI kalyANI vANI kA phira avatAra huA bADambara ke khaMDahara para kara padaprahAra kara diyA dhvasta sAmAjika kurIti ke tAne vAne ko kara asta vyasta / dhArmika gurU the, para samAja kI sevA meM khoyA apanA tanamana / - zekhara jaina
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 brahmacArI he zItala pAvana Wan HC jIvana kI paribhASA the tuma, mAnavatA kI AzA the tuma, bane sadA patajhara meM sAvana, brahamacArI he zItala pAvana ! dharmakalaza jaba sisaka rahe the, muzkila. thA darzana kA jInA, bAdhAoM se TakarAye the tama, usa samaya khola apanA sInA ! dharmatatva kI paribhASA the tuma, jana-jana kI maMgala AzA the tuma, karma tumhAre the mana-bhAvana, vaha macArI he zItala pAvana ! rASTra-prema nasa-nasa meM bharakara, AjAdI kI dhvajA uThAI, kaNa-kaNa jisase dhadhaka uThA thA, aisI pAvana Aga jagAI ! deza-prema kI AzA the tuma, validAnoM kI bhASA the tama, rASTra-prema de gae suhAvana, vaha macArI he zItala pAvana !
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 amRta thI lekhanI tamhArI, jisane divya jJAna bikharAyA, jaina dharma kA sA tatva saba, zabdoM meM tamane samajhAyA / satya prema kI bhASA the tuma, jana-mana kI paribhASA the tuma, kAvya-sUrya tuma the manabhAvana, brahmacArI he zItala pAvana ! -DA. yogendranAtha zarmA 'aruNa' nahIM Apa zItalaprasAda jI, ina AMkhoM ke gocara, hama savase saMbaMdha chor3akara, base svarga meM jAkara, phira bhI unake kArya loka meM, acala raheMge taba taka, mUrya candra ityAdi gagana meM, phirA kareMge jaba taka / -kavivara guNabhadra jaina
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ xx brahmacArI zItalaprasAda jI vo the mahAna kalyANI jJAnI, jinakI aba taka amara kahAnI / hai bichur3ane kA zoka sabhI ko, saMsAra cakra hai mAno jJAnI // koI na bhUla sakatA hai upakAra tere, agaNita kArya samAja hita meM kie| ajJAna aMdha mAnavoM ko sukhada mArga sadA ko dikhA die / vAMta jaina janatA hita meM chapAke. tyAgI aneka tumane ziva mArma meM lagA die, jo bhUle tathA bhaTakate nija mArma pAye, unako apane lekhoM dvArA jJAnI bnaaye| lete na bheMTa kucha bhI paramArtha ke the sevI, jo DUbate the unheM pAra lagAe / zraddhA hai mana meM merI, sanmArga darzana sabako karAe / sAmAjika kurItiyoM ko, tumane hI dUra bhagAyA // navayuvakoM ko haMsa-haMsa kara tumane nija gale lgaayaa| zikSA pracAra karake ajJAnatA ko nazAyA / jAne kitane sonevAloM ko dharma dhvani sunA ke jgaayaa| dassAoM ko pUjana adhikAra tamane dilAyA / ka ra rUr3hiyoM ko tumane, jar3a se mukAbalA kara mittaayaa| patha darzaka bana sadA satya kA, mArga hamako satya kA drshaayaa| UMca-nIca kA bhedabhAva, aMtara se dUra haTAyA / jaba taka nabha meM ravi zazi tAre, vasudhA para jinavANI / jana jana meM gUje terI sumadhura sudhAraka amRta vANI // brahmacArI jI the mahAna jJAnI kalyANI // -zrI mizrIlAla pATanI
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 zraddheya pUjya bra0 zItalaprasAda jI kI kahAnI ( zrI rAdhelAla samaiyA 'tanmaya' ) yuga puruSa brahmacArI zItalaprasAda jI kI suniye kahAnI / jaina dharma bhUSaNa, jaina dharma-divAkara kA paricaya merI javAnI / / Teka // lakhanaU nagara meM unakA janma huA thA / san aThAraha sau aThahattara meM unhoMne janma liyA thA / bacapana se hI bAlaka nirbhaya aru niDara thA / agravAla-vaiSNava jAti meM unakA vivAha huA thA / / sattAIsa varSa bacapana se javAnI taka hai samaya bitAnI // 1 // mAtA-pitA-bhAI ke biyoga se bhaye tatva jJAnI / patnI bhI alpakAla meM svargavAsa dhAma sidhArI // relave kI naukarI se taba unhoMne moha haTAnI / jaina dharma se huI prIta bane brahmacarya vrata dhArI // logoM ne bahuta samajhAyA laghu bhAyu kaise jIvana bitAnI // 2 // gahavAsa chor3a gaye bambaI jaina maMdira meM praveza pAnI / mAnakacaMda pAnAcaMda seTha se huI bheMTa taba kahI kahAnI // gajaTa 'jaina mitra' aura 'vIra' ke saMpAdaka bane, samAja sevA kI ThAnI / samAja-sudhAra ke agragAmI netA bane taba se ye prAnI // samAja kI durdazA dekha AMkhoM se bahatA thA pAnI // 3 // akhila bhAratavarSIya digambara jaina pariSada ko unhoMne janama diyA thaa| samakAlIna sudhAraka bairisTara bampatarAya se samparka banA thA / jaja jagamaMdara, sUrajabhAna vakIla, jamanAprasAda kA sahayoga liyA / ajitaprasAda vakIla, rAjendraprasAda, ratanalAla ne kAma kiyA thA / deza meM aneka sudhArakoM ne samAja meM kurItiyAM miTAne ko halacala mcaanii|4| varmA, laMkA Adi dezoM meM unakA paryaTana huA thA / jaina dharma ke pracAra aru sAhitya uddhAra meM yoga diyA thA / deza bhara meM pracAra ho unakA eka mAtra lakSya yahI thA / sAre hI tIrtha sthAnoM meM unakA bhramaNa huA thA / : seTha mAnakacaMda je. pI. ke guru bane ve brahmajJAnI // 5 // anekoM zAstroM ke ve TIkAkAra aura lekhaka bane mAsAnI / samayasAra, niyamasAra, pravacanasAra meM kathI adhyAtmabAnI //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 saMta tAraNa taraNa ke granthoM kI TIkA kara, daI nisAnI / tIna battIsI, zrAvakAcAra, upadeza zuddhasAra sadagraMtha bakhAnI // mamala pAhur3a, nyAna samuccayasAra, tribhaMgIsAra, caubIsa ThANA jAnI / / 6 / / brahmacArI jI jaba hI grantha likhate hote the gadgad prAnI / sote-jAgate sadA ciMtana meM rahate bolate the acaka bAnI // grantha kyA haiM bhagavana kuMda-kuMda ke samanvaya kI bharI hai adhyAtmavANI / zraddhaya guruvarya tAraNa ke graMthoM meM pA rahe haiM hama jinavAnI // parokSa vaMdanA karake gurU kI maiM unake guNoM ke prati ho rahA zraddhAnI / / 7 / / satyavaktA, sadAcArI, sadvyavahArI, sAdhanA, saMyama ke dhArI the / samAja-sudhAraka saMta, samatA ke dhArI, yogAbhyAsI the / sarala-saumya-marata, dezavrata pAlaka zrI brahmacArI jI the / dayAla-dAtA, sevAbhAvI. sadvicArI, ziromaNi sAdhu the / sukha-sAgara bhajanAvalI ke kaI bhAgoM meM likhI adhyAtmavAnI // 8 // jaina jAti ke ekIkaraNa ke liye unhoMne prayatna kiyA thA / bAla vivAha, bRddha vivAha, anamela vivAha kA virodha kiyA thA / maraNa bhoja, daheja prathA ko miTAne kA dRr3ha saMkalpa liyA thA / garbhapAta, bhra NahatyA ko rokane hetu vidhavA vivAha kA samarthana kiyA thA / pAkhaNDatA, mithyAtva chor3ane ko logoM ko sIkha sikhAnI // 6 / / vizAla-vidvatA, gaMbhIratA, dhArmikatA se otaprota the / adhyayana-manana-ciMtana meM sadA lavalIna vyasta the / saba milAkara 'satattara graMthoM ke lekhaka bane the / hara grAma, nagara-nagara meM bhramaNa kara mArga-darzaka bane the| jaina-sAhitya kA Apane aMgrejI bhASA meM bhI anuvAda karAnI // 10 // tAraNa svAmI ke granthoM kI hai bhASA aTapaTI kahI brahmajJAnI / jala meM samAdhi dene kI logoM ko sIkha hai sikhAnI / / brahmacArI jI ke rahasyodghATana se unhoMne par3hane kI ThAnI / paMDita phalacaMdra zAstrI kAnajI svAmI kaha rahe haiM niraguNI hai vAnI // aneka pravacanoM meM kAma A rahI hai samAja meM chadamastavANI // 11 // apamAna, tiraskAra se nahIM kabhI bhayabhIta hue the // kartavya mArga para calane meM nahIM kabhI saMkucita hue the / sAdharmiyoM kI sevA, sahAnubhUti meM sadA dattacitta hue the / aise the mahAn vyakti, lekhaka, sAhityika, kavi huye the / samAja sevakoM ko sadA mAnApamAna kI vedanA par3atI hai uThAnI // 12 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 91 seTha mAnakacaMda je0 pI0 kA jIvana caritra likhA thA / mahilAratna maganabAI kA jIvana paricaya likhA thA / sAgara ke caumAse meM zrAvakAcAra grantha kI TIkA likhI thI : / iTArasI ke caumAse meM nyAna samuccaya sAra graMtha kI TIkA likhI thii| brahmacArI jI nizcaya-vyavahAra ke the dRr3ha zraddhAnI // 13 // kitane prabhAvazAlI, pratibhAvAna samayocita vaktA the / unake samarthaka, pujaka bhI anekoM zraddhAlu bhakta jana the / / bhaTrArakoM kI gaddI ke brahmacArI jI prabala virodhI the / vIsavIM sadI meM jaina jAti meM sudhAraka saMta the / rela, moTara yAtAyAta ke liye unhoMne sAdhana banAnI / / 14 / / kitane hI sukhada kArya unhoMne isa jaga meM kiye the / jaga meM apanI karaNI-kRtiyoM se nAma amara kiye the / / aise ve yuga puruSa, dharma prati pAlaka, samAja sevaka hue the / deza meM anekoM pAThazAlAyeM khalavAkara aneka vidvAna banAnI // 15 / / aMtima samaya meM unheM karmoM ke vaza, kampa roga haA thA / hAthoM pairoM meM thA kampana bolane meM bhI kaSTa ho rahA thA / patroM meM dina-prati samAcAra nikalate vAyu kaMpa roga thA / eka mAha pUrva se hI ajitAzrama meM unakA nivAsa thA / / paira kI haDDI TUTane se huye azakta jaba, tava palastara hai car3hAnI // 16 // kucha puNya udaya se maiM lakhanaU sevAhita paha~cA bhAI / tAraNa-taraNa samAja kA sevaka banA unako sukhadAI // do-cAra dina meM mUtra se palastara bhIgA jaba bhAI / kATane hetu use taba aspatAla meM sabane bharatI karAI // kATA gayA palastara taba ghAva dikhA usameM dukhadAnI / // 17 // chaha iMca caur3A, chaha iMca laMbA, chaha iMca gaharA banA ghAba thA / dina prati kaTatA, pIva bharatA dekhakara sabakA behAla thA / para dhanya hai una sAdhu ko jinheM kevala karmoM kA jAla thA / Aha bhI nahIM karate the pariSaha sahana karate mastaka vizAla thA // DAkTaroM ne darda kI davA lene hetu kahA para unane bAta nahIM mAnI // 18 // saMtarA, masammI kA rasa aru dUdha mAtra hI unakA AhAra thA / dharmoM ke pATha sunAtA rahe koI unakA yaha vicAra thA / ikkIsa dina bIte svAsthya meM nahiM kiMcita sudhAra thA / bAIsaveM dina AhiyAgaja dharmazAlA meM jana jana bezumAra thA /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasa pharavarI sana byAlIsa banI unakI svarga nisAnI // 16 // kAnapura, lakhanaU se jaina puruSa mahilAyeM calakara AI / saba hI ne milakara unakI arthI jhaMDiyoM se sajAI // gAje .bAjoM se calI arthI nagara ke bIcoM bIca se jAI / bahuta lambA thA jalasa, kIrtana karate jAte the saba bhAI // do ghaMTe pazcAta unheM jaina bAga DAlIgaMja meM pahuMcAnI / / 20 // caMdana kI lakar3I se banI citA bahuta bhavya suhAnI / darzana hetu janatA umar3a par3I sabahI ne azru bahAnI // agni prajjavalita huI lapaTeM AsamAna taka chAnI / . dekhate hI banatA thA vahAM citra khice manamAnI // dhIra-vIra sAdhu the, nizcala, sahanazIla, samyagjJAnI // 21 // yaha asAra saMsAra chor3a brahmacArI jI svarga sidhAre / paMDita mahendrakumAra aru kApar3iyA jI bhI unheM dekhane padhAre // saMtoM kA jIvana hI nizvArthamaya hotA hai pyAre / jana-jana ke kalyANa hetu zrI jI isa jaga meM padhAre / brata-niyama, sAmAyika-kriyAyeM mAnava ko hotI sukhadAnI // 22 / / unake jIvana se kucha sIkha lenA cAhiye hamako bhAI / saMsAra meM Akarake 'sva-para' kalyANa karate rahanA cAhiye bhAI // karmoM kA cakkara sabako hI bhoganA par3atA hai mAI / kyA sAdhu-saMta, dauna, vaibhava bhogI, vilAsI, dAnI ho bhAI // puruSArtha aru prayatna se svarga mokSa pAtA hai prANI // 23 / / ika bAra sana paccIsa meM ve sAgara padhAre the bhAI / vidhavA vivAha samarthaka hone se logoM ne nahiM prIta dikhAI // rAIse bajAja sAgara ne Adara sahita apane yahAM ThaharAI / zraddhA-bhakti vinaya se satkAra kara vidvAna ke prati prIta dikhAI // taba se hI unheM mathurAprasAda Adi meM dharma kI ruci dikhAnI // 24 // tAraNa svAmI kI samAdhi nisaI jI zrI jI do vAra padhAre / bhavya smAraka dekhakara brahmacArI jI gadgad huye the pyAre // nadI vetavA taTa para sAmAyika catarA dekha haSita hue zrI hamAre / vedI para jinavANI kI sthApanA se jaya bola uThe the pyAre / jinavANI hI saMsAra meM mAnava uddhAra karane meM samartha satyavAnI // 25 // lakhanaU nagara ke mAnaboM kI sahRdayatA se maiM prasanna thA / ajitaprasAda vakIla kA nirvicikitsA aMga dekhakara sanna thA /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 'jainamitra', 'vIra' gajaToM meM unakI zoka saMvedanA kA aMza thA / sarApha sAhaba cauka vAloM kA brahmacArIjI ko dUdha phala pahu~cAnA mAne unakA vaza thA / mannAlAla kAgajI, barAtIlAla jI kA hai kartavya nibhAnI // 26 // tAraNa taraNa samAja unake zAstra uddhAra ke prati kRtajJa rahegI / vartamAna meM seTha bhagavAnadAsa aru DAlacaMdra se unakI kIrti bar3hegI / zat zat praNAma karU smati unakI sadA hRdaya meM rahegI / ve 'jahAM' bhI hoM, jisa paryAya meM hoM, dharma pracAra kareM, kAmanA rhegii| rAdhelAla ko jana-jana kA AzIrvAda mile yaha bhAvanA hai mAnI / / 27 / / samasta tAraNa samAja ko unake prati apAra zraddhA kA bhAva thA / unake race graMthoM ko chapAne kA bar3A hI cAva thA / seTha mannUlAla, mathurAprasAda kA unheM chapAne meM nAma thA / bahutaka graMthoM meM sAgara tAraNa samAja kA nAma thA // caudaha graMthoM meM race zrI ne nau graMtha hI sukhadAnI // 28 // rela yAtAyAta meM samaya se sAmAyika ve karate the / aise the kattavyazIla nahiM vighna bAdhAoM se Darate the / jaina dharma ke ananya bhakta, bhakti-yoga ke patha pradarzaka the / syAdavAda vidyAlaya banArasa ke zrI saMcAlaka the / mAnavoM ke hitaiSI, deva-zAstra-gurU ke the baddhAnI // 26 // parivAra ke baMdhu saMtUlAla dharma pratipAlaka dikhAte the / zrI jI asvasthyatA meM mujhase kaI jagahoM ko patra likhAte the / patroM meM zrI saba ko dharma ke prati jAgarUka raheM preraNA dete the / aise the vivekI, dharma jAgarUka samAjahita kI ciMtA meM rahate the / moha to hameM lezamAtra bhI unameM nahiM dikhAnI // 30 // khazAlacandra kaMDayA kaI bAra meDIkala kAleja padhAre / sahRdayatA, sahAnubhati bhare zabda unhoMne mere prati ucAre // lakhanaU nivAsiyoM kA Agraha thA hama abhinaMdana kareMge tumhAre / paM. mahendrakumAra ne 'jaina mitra' meM likhe kartavya hamAre // kaI bAra sAgara Ane para mujhe sevA kA avasara milA sukhadAnI // 31 // aMtima bhaddhAMjali parokSa meM unheM maiM karatA bhAI / deza, dharma, jAti ke liye unhoMne jo prIta dikhAI // smArikA aTala rahegI unakI cirakAla taka bhAI / gAyeMge guNagAna unake sadaiva saba mila karake bhAI //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 "tanmaya" ko vizvAsa hai itihAsa meM amara rahegI unakI kahAnI // 32 // tAraNa svAmI ke graMthoM meM adhyAtmavAda kI bharI huI hai bAnI / nizcaya aru vyavahAra se kathanI kara mArga darzana karAnI // caraNAnuyoga, dravyAnuyoga, karaNAnuyoga kA paricaya karAnI / brahmacArI jI ne pranthoM kI prazaMsA kara unakA mahatva samajhAnI // bhagavAna mahAvIra se bhagavan kuMda-kuMda taka kI bharI huI inameM vAnI // 33 / / tAraNa samAja ko tAraNa sAhitya ke anuvAda kI bar3I cAha thI / saubhAgya se brahmacArI jI mila gaye taba cAtumAsa kI salAha thI / / brahmacArI jI ko bhI prAcIna granthoM ke uddhAra kI bar3I ca ha thI / tAraNa samAja virodhI vyaktioM kI nahiM unheM paravAha thI // sana battIsa meM mathurAprasAda ne zrI jI ko hai zAstra dikhAnI // 34 // sAgara meM rAise bajAja baizAkhiyA, naMnelAla Adi puruSa the bhAI / khuraI meM caudharau jI, bAMdA meM seTha zikharacaMda, muralIdhara the bhAI // bAsaudA, hozaMgAbAda, siroMja, damoha, chiMdavAr3A saba prAMta meM raheM bhAI / jabalapura, silavAnI, bhopAla, nAgapura, TimaranI. vidizA ke saba bhaaii|| tAraNa siddhAMta ko par3hanA jAnate the nahiM artha samajhe the prANI // 35 // chaha saMgha sammelana se samAja meM jAgarUkatA AI / paM0 jayakumAra, brahmacArI gulAbacaMdra ne gRha chor3A bheSadhArA bhAI // vartamAna meM pAMca sau grAma nagaroM meM haiM karIba paccIsa hajAra tAraNapaMthI bhAI / brahmacArI jI ke saMparka se nau graMtha prakAzita ho gaye bhAI // pAMca graMtha aba bhI haiM jina para vidvAn gaNa apanI dRSTi jamAnI // 36 // tAraNa samAja ke kaI vaMdhuoM ne tAraNa sAhitya kA sajana kiyA hai| paMDita campAlAla ne jinavANI saMgraha meM granthoM kA ullekha kiyA hai| amRtalAla 'caMcala' kavi bhUSaNa ne patra meM lekhana kArya kiyA hai / tIna battIsI, zrAvakAcAra gratha kA padya pATha bhI likha diyA hai // samAjaratna paMDita jayakumAra ne chadamasta vANI kA artha likha diyA hai / brahmacArI, dharma divAkara gulAbacandra ne caudaha graMthoM kA adhyAtmavANI meM saMkalana kiyA hai| pRjya kAnajI svAmI ne aSTa pravacanoM meM jinakA rahasya pragaTa kiyA hai / vimalAdevI, camelIbAI, mukta zrI bahina ne sAhitya para pravacana kiyA hai| tAraNa taraNa yuvA pariSada zivira lagAkara Aja jana-jana meM pracAra karAnI / 38 / samAja ko zrImaMta seTha sA0 kA pUrNa rUpeNa sahayoga milA hai / zAstroM ko jaina-samAja meM ghara-ghara taka pahuMcAne kA suyoga milA hai /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 zrImaMta seTha DAlacandra jI digambara jaina pariSada ke adhyakSa bane / brahmacArI jI kI zatAbdI samAroha evaM samApana meM yoga diyA hai // kAmanA prabhu se yahI samAja-bhUSaNa zrImaMta seTha sadA hI dharma ke prati bane raheM zraddhAnI / aMtima brahmacArI jI kA svasthya rUpa se paricaya diyA hai bhAI // 36 / / mujhe vizvAsa hai kalikAla meM unakA avatAra huA thA bhAI / jo bhala bhaTaka mujhase huI ho use sudhAra kara par3he saba bhAI // deva-zAstra-gurU ke prati maiMne apanI zraddhA, bhakti aru vinaya darasAI / "tanmaya" zraddhAMjali samarpita kara yahI zrI ke prati kRtajJatA dikhAnI / / 40 // noTa:- sAgara (ma0 pra0) nivAsI zrI rAdhelAla samaiyA 'tanmaya' svataMtratA saMgrAma senAnI sva0 brahmacArI jI ke parama bhakta rahe haiM / unhoMne bra0 jI ko antima rugNAvasthA meM lakhanaU meM rahakara unakI athaka sevA-paricaryA kI thii| uparokta kavitA meM unhoMne bra0 jI ke prati apane zraddhA pUrNa udgAra vyakta kiye haiM-saM.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAgara HTML kr 8 E DIAS