Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvijayAnandasUri yo namaH / / purANa aura jainadharma lekhaka-- paM0 haMsarAja jI shrmaa| prakAzaka zrI zrAtmAnanda jaina pustaka pracAraka-maNDala, roshnmuhllaa-aagraa| vIra samvat 2453 vikrama samvat 1984 Atma sambat 32 IzvI san 1927 prathamavAra 1000 mulya ) 330 pA0 kapUracandajaina ke prabandhase mahAvIra presa,kinArobAz2Ara AgarA meM mudina /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ L' t I "jainAcArya nyAyAMbhonidhi zrImadvijayAnandasUri(ENCAIUAAII AGITA)" 15 he x = * SIVU No man 148 Pin renlerly identified himself with the interests of the Huni Atmarami. He is one of the noble band sworn ** day of putation to the end of life to work day & night for the + they base tndertaken. He is the high priest of the Jain dreemured as the highest living authority on Jain 1erture by Oriental Scholars" (700 sparkle Parlement of Religions Chikago in America Page 21) svargavAsa samvat
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vktvy| priya pAThako! isa pustaka ke avalokana se Apako svayaM hI jJAta ho jAvegA ki yaha apane vipaya aura DhaGga kI eka anokhI pustaka hai / deza, kAla aura samaya ko dekha kara aisI pustako kI atyanta AvazyakatA thI, jinase satya vAtoM kA vikAza ho kara bhrama-janaka vAtoM kA nAza hotA rahe / isI kAraNa se yaha pustaka athavA anya aisI hI sambandha rakhane vAlI pustakeM tayyAra karA ke isa maNDala ne bhaviSya meM prakAzita karane kA nizcaya kiyA hai| jisase jaina aura janetara sava hI lAbha uThA skeN| vizeSa kara isa viSaya me bahuta se jainetara bhAiyoM kA Agraha thA ki aisI pustakeM avazya nikalanI caahiye| prakAzita hone se pahile yaha pustaka avalokanArtha zrI 1008 zrI vijayavallabha-sUri jI mahArAja, lAlA kannomala jI jaja va paM0 sukhalAla jI ke pAsa bheja dI gaI thI aura unakI sammati milane para hI hamane isako chApane kA sAhasa kiyA hai| AzA hai ki pAThakagaNa ise apanA kara lekhaka mahAzaya ke parizrama ko kRtArtha karege aura maNDala ke kArya ko uttejanA dege| parizrama aura kharca ko dekhate huye isa pustaka kA mUlya alpa hI rakkhA gayA hai| kAraNa ki aisI pustakoM ke prakAzana meM kharca bahuta karanA par3atA hai| phira bhI yadi hamAre pAThakoM ne isakA sadupayoga kiyA to hama apane kArya ko saphala smjheNge| rozanamuhallA aagraa| / dayAlacanda jauharI 1 sitambara 1927 maMtrI-zrIAtmAnanda jaina pustaka-pracAraka maNDala
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prstaavnaa| [purANa lakSaNa aura saMkhyA] sargazca pratisargazca vaMzo manvantarANi ca / vaMzAnucaritaM ceti, purANaM paMca lakSaNam // [matsya purANa] jagat sRSTi, pralaya, mahAnubhAvAM kA vaMza manuo ke adhikAra aura samaya tathA ukta vaMza vAlo ke caritra ina pAMca viSayoM kA jisameM varNana ho usako purANa kahate haiN| 'purANoM kI saMkhyA aura nAma kA ullekha bhI purANa anyoM meM diyA hai unakI saMkhyA aThAraha aura nAma ye haiM aSTAdaza purANAni purANajJAH pracakSate / brAjhaM pAjhaM vaiSNavaM ca zaivaM bhAgavataM tathA // (1) aitireya brAdhyaNa ke upakrama meM sAyaNAcArya ne itihAsa aura purANa kA lakSaNa isa prakAra liyA hai-"dezamurA. maMyattA prAsan" ityAdi itihAsA. "idaM vA zrau naiva kiMcidAsIdityAdi pha" jagataH prAgavandhAnurakrampa sargapratipAdaka vAkyajAta purANa / arthAta devAsura saMgrAma varNana kA nAma itihAsa aura pahale yaha asava thA aura kucha nahIM thA ityAdi jagana kI prathama avasthA kA prArambha kara muSTi prakriyA ke varNana ko pugara kahate haiN| mahAmati zakarAcArya ne bhI rahadAraNyopanira ke bhAgya meM inihAya purANa kA lakSaNa prAya isI prakAra se kiyA hai| yathA-"itihAsa inyuvaMzI puraravatoH sambAdAdi rurvazIhApsarA ityAdi prAmameva / purAgamasadvAiTa. magra praaptiidinyaadi|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) tathAnyannAradIyaMca mArkaMDeyaM ca saptamam / zrAgneyamaSTamaM caiva, bhavipyaM navamaM smRtam // dazamaM brahmavaivarta laiGgamekAdazaM smRtam / vArAhaM dvAdazaM caiva skAndaM cAtra trayodazam // caturdazaM vAmanaM ca kaumapaMcadazaM smRtam / mAttyaM ca gAruDaM caitra brahmADaM ca tataH param // [viSNu pu03 aM060] arthAt-trAhma, padma, viSNu, ziva, bhAgavata, nAradIya, mArakaNDeya, Agneya, bhaviSya, brahmavaivarta, liMga, varAha, skandha, vAmana, kUrma, matsya, garur3a aura brahmANDa ye aThAraha purANa prantha haiN| inako zloka saMkhyA kA parimANa bhI bhAgavata aura matsya purANa meM diyA hai| pAThaka vahAM dekha leN| [purANoM kI prAcInatA] purANa zabda para dRSTipAta karane se pratIta hotA hai ki purANa atyanta prAcIna haiM veda-maMtra brAhmaNa-smRti itihAsa aura purANa satra meM purANa zabda kA ullekha dekhane meM AtA hai| atharva veda, zatapatha brAhmaNa vRhadAraNya aura chAMdogyAdi upanipadoM tathA manuprAdismRtiyoM evaM maha bhArata Adi itihAsa purANa pranyoM meM purANa zabda kA saTa ullekha pAyA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAtA hai / (1) isase usakI prAcInatA nirvivAda hai| parantu vartamAna samaya meM purANa nAma se jo grantha upalabdha hote haiM ve kitane prAcIna haiM isakA nirNaya karanA kaThina hai / yadyapi katipaya aitihAsika vidvAnoM ne purANoM ke paurvAparya tathA kAla nirNaya ke liye - 1-(ka) RcaH sAmAni chaMdAsi pugaNaM yajupAsaha / [atharva 11-7-24] (sa) sahatI digamanuvyAta, nitihAsabha pugaNaM ca gAthAza narAzasokSAnuvyacalan / [atharva kAM0 15 anu0 1 mA 6 meM0 10-11] (ga) are'mya mahato bhanamya nizvasitameta dRgveTo yajurvedaH sAmavaMTo 'tha gigma itihAsa purAga siyAdi [ kA 14 6 trA0 6 0 11] (gha) "sahovAcAveda bhagavodhyemi yajurveda sAmavedamadharvagNa caturtha miti hAsapurANa pacana vedAnAM caM" [chA0 30 pra07 sanatkumAra nArada sambAda] (4) "arempa mahato bhUtasyani zvAsinamaMtaTagveTo yajurveda, sAmavaMTo' dharvAgirasa itihAsa pugaNam / [2030 a00 prA0 4 ma. 10] (ca) svAdhyAya zrAvayena pire dharmazAgaNi caitrahi / zrAkhyAnAnItihAsAzca purANAni khilAnica / [manu0 pra0 3 mo0 23.] (cha) pugaNa mAnavo dharma sAno vedanimitsatam / zrAkSA siddhAnicavAri na hantavyAni hetubhiH // [ma0 bhA0] ina lekhoM se pratIta hotA hai ki ina granthoM ke nirmANa kAnta meM purANa nAma ke koI grantha avazya vidyamAna rahe hoNge| parantu una nAma aura saMkhyA tathA parimANa kA kucha patA nahIM cltaa|
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ vahuva kucha uhApoha kiyA hai tathApi nizcita rUpa se inakA samaya nirNIta nahIM ho skaa| itanA vo nirvivAda hai ki maMtra brAhmaNa aura smRti Adi meM jina purANoM kA kevala purANa nAma se-jikara yAtA hai ve purANa ina purANa anyoM se avazya bhinna hai| ye purANa undI purANoM ke AdhAra para likhe gaye hoM aisA kadAcit saMbhava ho sakatA hai / parantu isa viSaya meM tathya kyA hai isakA nizcaya aitihAsika vidvAna hI kara sakate haiM hamArA alpa prayAsa to kevala itane ke hI liye hai ki ina purANoM meM jaina dharma ke vipaya meM jo kucha likhA hai usakA saMgraha karake sabhya saMsAra ke sAmane parAmarza ke liye upasthita kara denA isase usa samaya kI, samAja kI dhArmika paristhitikA sabhya janatA ko acchI taraha se paricaya mila sakatA hai| isI uddeza se hama ne isa nibandha ko likhakara pAThakoM kI sevA meM upasthita kiyA hai kisI mata yA sampradAya kI vRthA hI nindA athavA prazaMsA karane kA hamArA abhiprAya na kabhI huA aura na hai / kevala vastu sthiti se paricaya karA denA hI hamArA isa nibandha ke likhane kA uddeza hai| jitane purANoM kA ullekha Upara kiyA hai una saba meM jaina-dharma kA jikara nhiiN| jinameM hai unhI meM se hama ne jaina-dharma sambandhI vAkyoM kA ullekha kiyA hai| hamArA yaha vizvAsa hai ki vartamAna samaya meM jaina dharma vipayika jo bhrama phaila rahA hai usakA kAraNa purANoM meM diye gaye jaina-dharma sambandhI iti vRtta hI haiN| isI viSaya para hamane apane vicAra
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ janatA ke samakSa rakhe haiN| ve acche haiM yA bure, isakA vicAra pAThaka svayaM kreN| bahuta samaya se yaha nivandha likhA par3A thA usake bAda samaya kI gati ke anusAra bahuta kucha parivartana bhI ho cukA parantu hamane isameM kuchabhI parivartana na karake ise vaisekA vaisAhI prakAzita karA diyA anta meM sabhya pAThakoM se hamArA savinaya nivedana hai ki gacchataH skhalanaM kApi bhavatyeva pramAdataH / hasaMti durjanAstatra, samAdadhati sajjanAH // isa vAkya ke anusAra hamAre likhane athavA vicAra karane meM koI truTi raha gaI ho| [jisakA rahanA svAbhAvika hai]-to kRpA karake use svayaM pUrNa krleveN| jaina-dharma ke dhArmika aura sAtvika siddhAMta abhI andhakAra meM par3e hue haiM unakA vAstavika svarUpa abhI saMsAra ke sAmane bahuta kama AyA hai| jaina-dharma ke atirikta usake prativAdI sampradAya ke anyoM meM jaina dharma kA jisa rUpa meM varNana kahIM kahI para AtA hai usa para se jaina-dharma ke siddhAMtoM kA nizcaya karanA kabhI anurUpa nahIM ho sakatA isa liye jaina-dharma ke siddhAMtoM kA nizcaya kevala prAmANika jaina andho se hI karanA ucita hogA, anyathA, bhrama kA honA anivArya hai parantu sabhya saMsAra aba isa tarapha mukA hai vaha dina ava bahuta hI samIpa hai jaba ki jaina-dharma ke siddhAMto kA vAstavika svarUpa usI ke dhArmika granyA ke anusAra saMsAra ke
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamane AyegA aura taTasya saMsAra usake mahattva ko acchI taraha ne samajhane ke yogya hogaa| kisI dharma yA sampradAya kA isaliye tiraskAra kara denA kabhI ucita nahIM ki usake vicAroM se hamAre vicAra bhinna haiM kintu usake vicAroM ko manana karake apane vicAroM ke sAtha unakI madhya dhabhAva se tulanA karanI aura tulanA karake ucita vicAroM ko apanAnA hI eka taTastha vidvAna ke prazasta jIvana kA mukhya uddeza honA caahiye| anta meM sajjano se prArthanA hai ki ve hamAre isa alpa prayAsa kA kisI na kisI rUpa meM sahayoga karane kI hI kRpA kreN| -vinIta hNs| .
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyastha vAda mAlAyA dvitIyam puppam purANa aura jaina dharma namobhUyAnmahezAya, parezAyAtmane namaH / jagaddhitAya devAya, vIta doSAya vedhase // 1 // mahindU janatA ko purANoM ke viSaya meM adhika paricaya RAN denA anAvazyaka hai dharma meM abhiruci aura zraddhA SM utpanna karane vAle unake kalpita aura aitihAsika vRttAnta, Aja bhI usakI hindUjanatA kI nasa nasa meM vyApta ho rahe haiN| purANoM meM kahI 2 jaina dharma kA bhI varNana pAyA jAtA hai / usame adhikAMza usakI utpatti kA hI ullekha hai parantu vaha bar3A hI adbhuta aura vicitra hai isa lekha meM hama usI viSaya kI tarapha pAThako kA dhyAna ba~cata hai AzA hai pAThaka usake avalokna kI avazya kRpA kreNge| vartamAna samaya meM purANa nAmase prasiddhabhAgavatAdi andhoM meM jaina dharma kI carcA karate hue, jana samAja ko usase ghRNA dilAne kA vA 847
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma prayatna kiyA gayA hai / yadyapi purANa lekhakoM ko isa prayatna meM kucha nAnanA to prAna avazya huI magara isa prakAra kA kRtya pratiSThita puruSoM ke liye kitanA zobhAsada hai yaha bhI vicAra karane ke yogya hai| hamAre vicAra meM purANa vedoM se kisI prakAra bhI kama mahattva ke nhiiN| ve hindU-saMsAra ke liye bar3e mola kI vastu haiM ! unake zikSA-prada vAkya bar3e ho kImatI hai| prAcIna hindu-sabhyatA ke ve paya-pradarzaka haiM, isaliye hindU janatA kI una para jitanI zraddhA ho utanI kama hai, parantu itanA smaraNa rakhanA jarUrI hai ki kahIM advAdevI kA divya siMhAsana, anya zraddhA ke pAdasparza se apavitra na hone pAve / anyathA bar3e hI anartha ko saMbhAvanA hai| Aja kala saMsAra meM satyAsatya kA nirNaya isI lie kaThina ho rahA hai| andha zraddhA manuSya ke vicAra svAtantrya meM bahuta vAdhaka hai| hamAre khyAla se vizuddha zraddhA kA pakSapAtI aura andha zraddhA kA virodhI honA vicArazIla manuSya kA saba se pahalA kartavya honA cAhiye / isI meM usako aura jana samudAya ko lAbha hai AzA hai hamAre isa vicAra meM pAThakagaNa bhI avazya sahamata hoNge| [virodha mUlaka kimbadanti ] "hastinA tADyamAnopinagacchejjaina mandiram" yaha ukti AvAla gopAla prasiddha hai| bhArata ke eka kone se dUsare kone taka meM isakA pracAra dekhA jAtA hai| isakA tAtparya yaha hai ki " sAmane se yadi hastI AtA ho aura usase prANa bacAne ke liye jaina maMdira ke sivA aura koI sthAna na ho sjno|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma bo, prANa rakSA ke liye jaina mandira meM ghusane kI apekSA hastI ke nIce Akara mara jAnA behatara hai parantu jIvana bacAne kI khAtira bhI jaina maMdira meM ghusanA acchA nahIM !" isa ukti se jaina dharma ke sAtha anya dhamAnuyAyiyoM ko kisa sImA takaprema rakhane kA upadeza milatA hai, isakI kalpanA hamArI buddhi se bAhara hai| isameM saMdeha nahIM ki isa prakAra kI uktiyoM kA pracAra usa samaya meM hotA hai jaba ki paraspara kI virodhAgni, kalpanAtIta dazA taka pahuMca jAtI hai / parantu isameM bhI saMdeha karanA nirarthaka hai ki ukta kiM vadantI ke mUlotpAdaka purANa-varNita jainamata sambandhI vicitra itihAsahI haiN| yadi inameM, jaina anyoM meM ullekha kiye gaye paramata virodhI itivRtta bhI sammilita ho to kucha Azcarya nahIM / astu aba hama isa anadhikAra carcA ko yahIM para samAma karate hue prastuta vipaya kI ora apane pAThako kA dhyAna khecate haiN| [zrImadbhAgavata aura jaina dharma ] Aja kala aThAraha purANoM ke nAma se jo jo anya upalabdha hote haiM unameM bhAgavata kA nAma sara se adhika prasiddha hai| isa purANa ke liye janatA ke hRdaya meM jitanA Adara hai utanA anya purANoM ke viSaya meM nhiiN| loga isakI kayA (6) adhadaza purANAni purANanAH pracakSate / prAya pApa paizavaMca zaivaM bhAgavata tathA // pradhAnyanAradIyaM ca mAkaNDeyaM ca snrm| bhAgya maTana caitra bhaviSya nava tayA // daza maba vaivarta laiMgamekAdazaM smRtam / dhArAeM dvAdazaM caiva svAndaM cAraprayodazana // caturdazaM vAmanaMca ko padazaM smRtam mAtsyaM ca gAruDaM caiva pramANDa catata. paran // [viSNu purANa 3 ghaMza 06] - - - - - -
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma bar3I hI zraddhA se munate haiN| isameM jainoM ke paramAdaraNIya bhagavAn RSabhadeva kA caritra ghar3I hI sundaratA aura vistAra se varNana kiyA hai / carita yadyapi jaina granthoM meM ullekha kiye gaye RSabha carita se bhinna hai (vastutaH honA bhI cAhiye kyoki bhAgavata ke racayitA ne unheM viSNakA avatAra mAnakara carita varNana kiyA hai) parantu hai bar3A manohara aura zikSAprada / usameM bhagavAna RSabhadeva ke mundara upadeza aura anukaraNIya vairAgyamaya jIvana kA citra bar3I khUvI se khIMcA hai, ukta grantha ke pAMcave skandha meM carita varNana ke anantara kucha jaina dharma kA bhI jikara kiyA hai| jikara kyA usakI utpatti kA ullekha kiyA hai| ullekha var3A vicitra hai ataH pAThakoM ke avalokanArtha hama use yahAM para uddhRta karate haiN| yasya kilAnu caritamupAkaye koGka veka kuTa kAnAM rAjA arhannAmo pazikSya kalA vadharma utkRSyamANe bhavitavyena vimohitaH svadharma patha makuto bhaya mapahAya kupatha pAkhaNDa masamaMjasaM nijamanISayA mandaH sampravartayiSyate // 6 // yena saha vAva kalau manujApasadA deva mAyA mohitAH svavidhiniyoga zauca cAritra vihInA deva helanA nyapavratAni nijecchayA gRhAnA asnAnAcamana zauca kezolluM canAdInikalinA'dharmavahu leno pahatadhiyo brahma brAhmaNa yajJa puruSa loka vidUpakAH mAyaNa bhaviSyanti // 10 //
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma . 5 te ca svahyaktinayA nija lokayAtrayAndhaparamparayA zvastAstamasyandhe svayameva prapatiSyanti // 1 // ___ 'ayamavatArorajasopapluta kaivalyo pshikssnnaarthH|| (skaM0 5 a0 6) bhAvArtha-jisa RSabhadeva ke caritra ko suna kara koGkaveGka aura kuTakAdi dezoM kA InAma kA rAjA, zrIRpabhadeva kI zikSA ko lekara pUrva karmoM ke anusAra jaba kaliyuga meM adharma adhika ho jAyagA taba apane zreSTa dharma ko chor3a kara kupathapAkhaMDa mata joki saba ke viruddha hogA ko nijamati se calAnegA / 9 / jisake dvArA kaliyuga meM prAyaH aise nIca manunya ho jAyeMge joki deva mAyA se mohita ho kara apanI vidhi zauca aura cAritra se hIna evaM jinameM devatAoM kA nirAdara ho aise kutsiA vratoM-snAna, Acamana aura zauca na rakhanA aura kezaluJcana karanA ityAdi-ko apanI icchA se dhAraNa kreNge| jisameM adharma adhika hai aise kaliyuga se naSTa buddhi vAle, veda, brAhmaNa, yajJapurupa (viSNu) aura saMsAra ke nindaka hoMge // 10 // jinake mata kA mUla veda nahIM hai aise ve purupa apanI icchA ke anusAra calane aura anya paramparA meM vizvAsa rakhane se Apa hI zrApa ghora naraka meM par3ege // 11 // bhagavAn kA yaha RSabhAvatAra rajoguNa-jyAna manuSyoM ko mokSa mArga sikhalAne ke liye huyA / / vivecaka-pAThako ne hamAre paramAdaraNIya bhAgavata purANa ke, jaina dharma kI utpatti se sambandha rakhane vAle bhaviSya kathana ko
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma suna liyaa| hama nahIM kaha sakate ki isameM satyAMza kitanA hai| kyoki itihAsa ke sAtha tulanA karane para ukta kathana kI satyatAmeM bahuta kucha sandeha hotA hai| ataH vicArazIla puruSoM ko isa para avazya dhyAna denA caahie| [kyA yaha kathana vedavyAsa jI kA hogA ?] bahuta se logoM kA kathana aura vizvAsa hai ki ukta lekha eka ApakAma RSi vyAsadeva ke vizuddha mastiSka kI upaja hai / bhagavAna RSabhadeva ke pavitra carita kA varNana karate hue sarvajJa kalpa maharSi vyAsadeva ne apane divya jJAna se dekhA ki "jaba adharmavarddhaka ghora kalikAla kA prArambha hogA taba bhagavAn Rpabhadeva ke carita ko suna aura unakI zikSA ko grahaNa kara koGka vedAdi dezoM kA arhana nAma kA rAjA sarvataH zreSTha nija dharma ko tyAga kara svamatyAnusAra veda viruddha pAkhaMDa mata ko claavegaa| usake prabhAva se bahuta se aise nIca manuSya usake mata meM zAmila hoMge jo snAna Acamana Adi zauca kriyA ko tyAga deMge, kezo ko apane hAthoM se nocA kareMge aura veda,brAhmaNa tathA viNa zrAdi kI nindA kareMge evaM svecchAcArI hone se anta meM ve ghora naraka me par3eMge" yaha jAna kara RSi ke vizuddha antaHkaraNa me dayA kA srota umar3a paayaa| (sanya hai Rpi jana svabhAva se hI dayAlu hote haiM) isaliye ananya kRpAlu Rpi ne kaI sahana varpa prathama hI ise prakAzita kara diyA. jisase ki vivekazIla purupa saceta rahai / isameM Rpi kA kucha dopa nahIM / unako apane divyajJAna meM bhAvI paristhiti kA jaisA bhAna
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma huA vaisA hI unhoMne saMsAra ke samakSa rakha diyA, tadanusAra kaliyuga ke Arambha meM arhana nAma ke rAjA dvArA eka veda viruddha pAkhaMDa mata kI utpatti huI jo ki vartamAna samaya meM jaina mata kahA jAtA hai ityAdi / isa para bahuta se loga yUM kahate haiM ki isa prakAra / ke pramANa zUnya aura mahattva vinA ke lekha ko maharSi vedavyAsa jaise vizuddhAtmA ke divya jJAna kI upaja batalAnA unake pavitra nAma para sarAsara atyAcAra karanA hai| jo loga ukta kayana rUpa mulamme ko maharSi vedavyAsa ke nAma kI mohara lagA kara sauTaca kA sonA dikhA kara bAjAra meM becanA cAhate haiM, ve kama se kama itanA to soca leM ki jaba isako itihAsa aura sattarka rUpa kasaulI para lagAyA gayA taba bhI vaha mohara kAma degI yA nahIM ? koI bhI kathana ho usakI satyatA ke liye sarva mAnya kisI pramANa vizeSa kI AvazyakatA huA karatI hai parantu bhAgavata ke ukta kathana meM sivAya bhAgavata ke anya koI pramANa nahIM jisase ki ukta kathana kI satyatA pramANita ho ske| koI aitihAsika grantha ukta kathana meM sahamata nahIM / koGka vekAdi dezoM kA koI arhana nAma kA rAjA huA ho aisA kisI itihAsa granya meM dekhane meM nahIM AyA evaM arhana nAma ke rAjA ne jaina dharma kI nIva DAlI ho aisA bhI sivA bhAgavata ke anyatra kahIM likhA huA dekhane meM nahIM AtA, hAM! jainoM ke mAne hue RpabhAdi tIthakarahI ahannAmase prasiddha haiM unhIM ke dvArA jaina dharma kA pracAra saMsAra meM huA, jaina loga mAnate haiN| jainoM kA vizvAsa aura kathana hai ki isa avasarpiNI kAla meM zrI RSabha devajI se lekara antima tIrthakara mahAvIra svAmI tapha
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma jitane tIrthakara hue haiM unhoMne ho samaya samaya para jaina dharma kA pracAra kiyA aura ve hI arhana ke nAma se kahe jAte haiM inake sivAya arhan nAma kA koI anya rAjA jaina dharma kA pravarttaka nahIM huA / [ jainoM ke kathana kI jAMca ] zrI madabhAgavata meM jaina dharma kI utpatti ke viSaya meM jo kucha likhA gayA hai vaha maharSi vyAsadeva kA kathana hai yA anya kiso kA, isakI tarapha dRSTi na dete hue ukta lekha ko bhAgavata ke racayitA kA hI samajha kara usa para vicAra karanA hamAre khyAla meM ucita pratIta hotA hai parantu usa para vicAra karane se pahale jainoM ke kathana kI jAMca kara lenI hameM kucha adhika ucita pratIta hotI hai / jaina loga isa sarpiNI kAla meM jaina dharma ke Adya pravarttaka Rpama deva ko mAnate haiN| bhagavAn RSabha deva se jaina dharma kA vahI sambandha hai jo ki eka sUtradhAra kA bhajanIya kisI nATaka se / jisa taraha nATaka kI zurUAta prathama sUtradhAra karatA hai, usI taraha isa vamarpiNI meM jaina dharma kA prArambha bhI prathama, RSabhadeva se huA hai / bhagavAn RSabhadeva ke anantara zrI mahAvIra svAmI taka teIsa tIrthakara dharma pravarttaka- avatAra aura hue haiM jina meM se pArzvanAtha aura mahAvIra svAmI kA nAma adhika prasiddha hai / ina caubIsa tIrthakaroM kohI an yA arihanta kahate haiM / jaina mandiroM meM pratiSThita jora mUrti dekhI jAtI haiM ve saba inhIM tIrthaMkaroM kI haiN| tAtparya yaha ki jaina dharma ke prAya pravartaka RSabhadeva haiM unhoMne hI saMsAra meM jaina dharma kA prathama pracAra kiyA yehI jina arhan yA arihanta ke nAma meM prasiddha haiM ina ke sivA anya koI arhan nAma kA rAjA jaina -
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma "dharma kA pravartaka nahIM huA / yahI jaina dharma kI sabhI zAkhAoM kA siddhAnta hai| ___ parantu jainoM ke itane kayana mAtra se hI isa viSaya kA nizcaya nahIM ho sakatA, sambhava hai unhoMne apane gata ko adhika prAcIna aura vizeSa prAmANika siddha karane ke liye hI apane Adhunika granthoM meM Rpabhadeva ke sAtha apanA sambandha jor3a diyA ho etAvana mAtra se bhAgavata kA ukta kathana mithyA nahIM ho sakatA isaliye kisI viziSTa pramANa kI talAza karanI cAhiye / isa prakAra kI zaMkAoM ko dUra karane ke liye, jainoM kI tarapha se jo anya prabala pramANa peza kiye jAte haiM unakA yahAM para digdarzana karAnA hama Avazyaka samajhate haiN| AzA hai ki usase bhAgavata purANa ke ukta lekha para bahuta kucha prakAza pdd'egaa| [jaina dharma kA RSabhadeva se sambandha batalAne vAle zilA lekha] bhagavAn Rpabhadeva ke sAtha jaina dharma kA viziSTa sambandha batalAne vAle anyAnya pramANoM meM se mathurA ke zilA lekha kucha adhika vizvAsArha pratIta hote haiM ye lekha anumAna do hajAra varSa ke purAne batalAye jAte haiN| inakA prAdurbhAva nvanAma dhanya DAkTara phuharara (Fuhrer) ke agAdha parizrama se huA hai prophesara bulahara (Bulher) ne epo grephiyA inDikA (Lpigraphra Indica) nAma kI eka pustaka prakAzita kI hai usako prathama aura dvitIya jilda meM jaina dharma se sambandha rakhane vAle vahata se zilAlekha prakA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma zita hue haiN| una meM se isa samaya sihama do zilAlekha yahAM para. uddhata karate haiM / AzA hai pAThaka unase hA bahuta kucha natIjA nikAla sakeMga? naM028 (A) bhagavato usamasa vAraNe gaNe nADike kule...sA (paM) (B) duka savAyaka samisinara sAditA eni bhA0-bhagavAn upabha (Rpabha) kI jaya ho sAditA kI prArthanA para jo vAraNagaNa ke upadeza, nAMdika kula ora zAkhA ke-dhuka kI celI thI [jilda dUmarI pR0 276-277] naM08 (A' middhana ma (hA) rA (ja) sya ra (T jA) tirAjanya devaputramya hubakasya sa 40 (601) hemaMtamAse 4 di 10 etasyAM pUrvAyAM ko diye gaNe syAnikIye kuja ayya (verI) pANa zAkhAyA vAcasyArtha vRddha hasti (sya) (B) zivyatya gaNisya Aryastra (Na) sya puyyama (na) (sya) (va) takasya (C) makatya kuTumbinI ye dattAye-na dharmo mahA bhAgo gatAya prIyanAmbhagavAnRpama zrIH bhA0---jaya ! prasiddha rAjA mahArAjAdhirAja deva putra huvaska ke saMvat 40 (601) meM hemaMta ke caturmAsa kI dazamI ko isa upara likhI huI miti ko yaha unkRSTa dAna vanitA nivAsI kA........ pAnaka kI strI dattAne pUjya vRddha hasti AcArya jo kottiyagaNa, zAkinIya kula aura AryavatrI zAkhA meM se thA usake ziSya mAna
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma nIya racarana gaNI kI prArthanA para kiyA thA bhagavAn zrI RSabha prasanna hoN| [jilda pahalI pRSTa 386] ___ina zilA lekhoM se mAlUma hotA hai ki do hajAra varSa ke karIba jainadharma meM Rpabhadeva jI kI pUjA pracalita thI, ve jainadharma ke zrAdya pravartaka samajhe jAte the, jaisA ki Aja kala ke jainoM kA vizvAsa hai| kucha bhI ho ina lekhoM se jainadharma ke zrAdya pravartaka koI Rpabhadeva avazya siddha hote haiM, ve cAhe bhAgavata meM ullekha kiye gaye RSabha deva hoM yA koI anya hoM, parantu arhana nAma kA koI anya rAjA jainadharma kA pravartaka nahIM huaa| isI bAta para aura bhI prakAza DAlane vAlA, ukta dono zilA lekhoM meM bhI prAcIna aura vistRta hAthI guphA kA zilAlekha hai parantu vaha isa mAlA ke kisI anya puSpa me uddhata kiyA jAvegA / bhAgavata ke lekha kI mImAMsA ke liye to itanA hI paryAma hai| [zrImad bhAgavata ke lekha para vicAra ] aba rahA zrImadbhAgavata kA lekha, so eka prakAra se tA usakI jAMca ho cukI usakI satyatA anizcita hai / arhana nAma kI kisI rAjavyakti dvArA jaina dharma ko utpatti kA kathana sarvathA kalpita pratIta hotA hai / isameM koI prabala pramANa nahIM pratyuta usake viruddha hI pramANa milate haiN| jinakA ki Upara digdarzana karAyA gayA hai| parantu bahuta se vidvAno kA khyAla isa viSaya meM vicitra hai, unake vicAra kA anAdara karanA bhI hamAre liye ucita nhiiN| ataH unake vicAra kI AlocanA ke liye bhI prakArAntara se ukta lekhapara vicAra karanA hameM prAvazyaka aura ucita pratIta hotA hai|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ -12 purANa aura jaina dharma [ purANa grantha dhArmika haiM aitihAsika nahIM ] purANoM ke viSaya meM bAtacIta hone para hamAre eka suyogya vidvAn ne kahA ki- "hama purANoM ko aitihAsika prantha nahIM maante| hamArI dhArmika pustakeM haiN| jo loga purANoM ko aitihAsika grantha samajha rahe haiM ve bar3I bhArI galatI para haiN| unake dvArA purANoM kA bar3A bhArI anAdara hA rahA hai aura pratidina unakA mahattva kama ho rahA hai / " pAThaka, isa kathana ke marma ko acchI taraha samajha gaye hoMge aba hama isa para kahe to kyA kaheM ? isa hAlata meM to bhAgavana ke ukta lekha para kucha vicAra karane ke liye pravRtta honA mAno usakI avahelanA karanA hai kyoMki zrImadbhAgavata dharma grantha hai aura dharmagrantha ke ullekha ke sAmane prAmANika se prAmANika itihAsa bhI kucha kImata nahIM rakhatA / itihAsa aura dharma meM bar3A antara hai kyoMki itihAsa manuSya kRta haiM aura ina dhArmika granthoM ke racayitA RSi haiN| RSi buddhi ke sAmane manuSya kI tIkSNa se tIkSNa buddhi bhI kuMThina ho jAtI hai / vaha RSi buddhi ke samakSa itanI haisiyata bhI nahIM rakhatI jitanI ki sUrya ke sAmane juganU ke prakAza kI hotI hai / sambhava hai itihAsa meM kucha bhUla ho, sambhava hai itihAsa ke lekhakoM ne svArthavaza kucha golamAla karadI ho / tathA upalabdha aitihAsika prabhAgoM ko to amANika kahane meM hama svatantra haiM aura unameM galanI bhI ho sakatI hai parantu dharma granthoM meM kisI prakAra kI bhUla yA buddhi kA honA sambhava hai, kadApi ho to hameM avirAra nahIM ki hama unake viSaya meM kucha kaha skeN| kyoMki ve
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma dharma pranya haiM unameM bhUla yA truTi kA khyAla karanA pApa hai, isa prakAra ke pApa se sadA vacate rahanA hI dharmAtmA banane kA. sundara upAya hai isaliye jaina dharma ke pravartaka cAhe RSabhadeva hI hoM, vaha-jaina dharma-cAhe prAcIna ho aura usake siddhAnta bhI bhale uttama hoM tathApi usake viSaya meM bhAgavata meM jo kucha likhA gayA hai vahI satya aura sarvathA mAnane yogya pratIta hotA hai isaliye usI para vizvAsa rakhanA dhArmika sajjanoM ko. ucita hai| sajjano ! jina dharmAtmAoke isa prakAra ke vicAra hai unake dharma vizvAsa kI tulanAnIce likhe eka udAharaNa se bahuta acchI taraha ho sakatI hai / "eka bhadra purupa ko kisI kArya ke nimitta kucha samaya ke liye videza jAnA par3A, ghara meM usakI ekamAtra khI thI vaha jitanI gaJja bhASiNI thI utanI hI vyabhicAra priyA bhIthI isaliye pati ke videza jAna ke thor3e hI dina bAda usane kisI dUsare sajana se apanA nAtA jor3a liyA, parantu apane nija pati se sadA ke liye chuTakArA pAne kI use bahuta phikara rahatI thii| eka dina usane apanI abhISTa siddhi ke liye eka bar3A hI sundara upAya hU~ nikAlA / usake dUsare hI dina vaha apane upapati ko sAtha lekara kahAM ke nyAya mandira kacaharI me pahucI aura bar3I namratApUrvaka nyAyAdhIza-jaja se kahane lagI ki nyAyAvatAra ! mujha hata bhAginI kA prANadhana-pati videza meM jAkara kucha dina huga ina saMnAra se sadA ke liye cala basA ? merA eka mAtra sarvatva vahI thA, aba maiM sarvathA asahAya hUM lAcAra hokara aba mujhe bharane dharma para prahAra
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 purANa aura jaina dharma karanA par3atA hai ! dharmAvatAra isa sahAya hIna kiGkarI ko AjJA deM no maiM Apake sAmane khar3e hue isa bhadra puruSa ko apanA AzrayadAtA banAlUM ? usa ramaNI kI banAvaTI donatA se nyAyAdhIza mahodaya kA bhI dayAlu hRdaya pighala gayA isaliye unhoMne usakI prArthanA ko svIkAra kara use vaisA karane ke liye AjJA de dI aura qAnUna ke sutAvika isa sArI rAma kahAnI ko qalama banda kara liyA ( saba vRttAnta kI misala bana gaI ) kucha dina ke bAda usake asalI patirAma bhI videza se lauTe, aura jaba ve ghara meM Aye to vahAM unako aura ho raMga najara AyA ! vaha gur3iyA jisako vaha apane prANoM se adhika samajhatA thA vaha aba dUsare ke hAthoM meM khela rahI hai, usakI tarapha atra najara uThAkara bhI dekhane kA adhikAra nahIM rahA ! samaya ko balihArI hai ! antato gatvA usa vicAre ne bhI usI nyAyAlaya kI zaraNa lI / aura nyAyAdhIza se gir3agir3A kara bolA ki dharmAvatAra ! mere sAtha bahuta anyAya huA, mere videza jAne para merI strI ko kisI anya puruSa ne jabaradastI apane kAvU meM kara liyA hai aura merI sArI dhana sampatti lUTa lI hai isaliye sarakAra use vApisa dilAne kI kRpA kareM ? yaha suna nyAyAdhIza mahodaya bole ki tuma to videza meM jAne ke kucha dina bAda hI mara gaye the phira tumhArA yahAM para Agamana kaise ? yaha suna vAdI ko bahuta vismaya huA aura vaha bar3e hI gadagada svara me bolA ki nahIM mahArAja ! yaha kathana sarvathA asatya hai yaha garIba to Apake sAmane sar3A hai ? isa para nyAyAdhIza mahodaya jarA cupake se hokara bole ki hAM ! bAta to ThIka hai lekina mimala meM likhA huA hai
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma 15 ki tuma videza meM jAkara mara gaye ho / mujhe aphasosa hai ki maiM tumhAre jindA hone para bhI aba kucha nahIM kara sakatA kyoMki misala kahatI hai ki tuma mara gaye ? ataH vivaza hokara mujhe tumhArA mukadamA khArija karanA par3atA hai / basa yahI dazA ina dharma premiyoM kI hai jinake vicAroM kA ullekha hamane Upara kiyA hai paramAtmA aise sajjanoM ko sumati de| (bhAgavata ke ukta lekha para prakArAntara se vicAra) zrI madbhAgavata meM jaina dharma kI jisa prakAra se utpatti vatalAI gayI hai vaha yadyapi itihAsa se sarvathA viruddha ataeva apramANika pratIta hotI hai tathApi eka RSi praNIta anya ke ullekha ko kisI itihAsa ke AdhAra para mithyA ThaharA denA ucita nahIM kyoMki isa se zraddhAdevo kA bar3A apamAna hotA hai ! isaliye aitihAsika mArga ko chor3a kara bhAgavata aura usake samatola anya purANa granthoM se hI ukta lekha kI mImAMsA karanI hamAre khyAla meM ThIka hogii| ___ revA khaNDa meM likhA hai ki "aSThA dazapurANAnAM vaktA satyavatIsutaH" aThAraha purANoM ke vaktA vyAsadeva haiN| yadi yaha kathana satya hai taba to anyAnya purANoM kA kathana bhI bhAgavata ke ullekha ke samAna hI hameM mAnya hai evaM anya purANa anya bhI bhAgavata kI taraha hI hamAre dharma pranya aura vizvAla bhUmI hosakate haiN| yadi aisA hI hai taba to bhAgavata ke ukta lekha kI jAMca purANAntara se karanI cAhiye arthAt purANAntara meM jahAM jaina mata kI utpatti kA jikara kiyA hai usakI tulanA bhAgavata ke ukta lekha se
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 purANa aura jaina dharma karanI cAhiye, yadi zranyAnya purANoM meM bhI bhAgavata ke lekhAnusAra hI jaina mata kI utpatti kA kathana ho taba to zraddhAlu puruSoM kA, bhAgavata ke ukta lekha meM sandeha karanA vyartha hai parantu matsya aura ziva purANa ke dekhane se patA lagatA hai ki unameM jaina dharma kI utpati kA ullekha, bhAgavata ke ukta kathana se sarvathA bhinna hai / pAThakoM ko Age cala kara yaha bAta spaSTa ho jAvegI / isa dazA meM zrImadbhAgavata kA ukta kathana kahA~ taka vizvAsAI ho sakatA hai yaha pAThaka mahodaya svayaM vicAra leM ? astu a bhAgavata ke kathana para hI kucha dRSTi pAta karanA cAhiye / bhAgavata ke racayitA kA kathana hai ki, arhan hai nAma jisakA aisA koGka veka aura kuTakAdi dezoM kA rAjA RSabha ke caritako suna aura usakI zikSA ko grahaNa kara nijamati se kaliyuga meM jainamata ke calAne vAlA hogA usake mAnane vAle veda, brAhmaNa aura viSNu Adi ke nindaka hoge aura andha paramparA meM vizvAsa rakhane se ghora narka meM par3eMge ityAdi / isa kathana meM satyAMza kitanA hai isakI parIkSA to pAThaka kara cuke haiM parantu isa para eka vicAraka ke hRdaya meM jo sandeha utpanna hote haiM unakA samAdhAna kisa prakAra ho sakatA hai / isakA. khyAla bhI rakhanA jarUrI hai / tathA (prazna 1 - ) - bhagavAn RSabha deva kA caritra yahI hai jo ki bhAgavata me likhA hai yA aura koI ? yadi yahI hai to use aura bhI kisI ne sunA hai yA ki nahIM ? yadi anya bhI sunane vAle the to uname se kisI ne veda viruddha (jaina) mata kA pracAra kyoM na kiyA ? yadi RSabhacaritra koI aura hai to kahAM ? aura kisa grantha meM likhA hai ?"
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 purANa aura jaina dharma (prazna-2)-pabhadeva ke caritra meM koI aisA aMza bhI hai. jo ki veda se viruddha ho ? yadi hai ? to-aho bhuvaH samasamudravatyA dvIpeyu varpasvadhipuNyametat / gAyanti yatratyajanA murAraH karmANi bhadrANyavatAravanti // 13 // ahonuvaMzoyazasAvadAta. praiyavrato yatra pumAnpurANaH / kRtAvatAraH purupaH sa prAyavacAradharma yadakama hetup||14|| kAnvamya kASTAmagrAnugacchenmanorayenApyabhavanya yogii| yo yogamAyA:spRhayatyuhamtA hasattayA yena kRtaprayatnAH // 15 // "iti ha sma sakaladalokadevabrAhmaNagavAM paramagurorbhagavata apabhAkhyasya vizuddhAcaritamoritaM puMsAM samastaducaritAmiharaNaM paramamahAmaGgalAyanamidamanunaddhayopacitayAnuzRNotyAzrAvayati vA cahito bhagavati tasmina vAsudeva ekAntato bhktirnyorpismnuvrtn| [16- skaM05 anyA06] isa kathana kI kyA gati hogI ? isameM aho matamAgara pagviSTina pRthivI ke dvAra saraha meM yaha bhAgna paDA hI puNyazAlI hai,jahA kilAga bhagavAna mugari RSabhAvanAra ke mamamta magalamaya kamI kA gAyana karate hai| zro! purANa pukara bhagagana, niyamana kaM. vaMza meM janma lekara manuSyoM ke liye mAna dharma kA prAcaraNa kara gye| isase niyarata kA vaza yA dvArA badana hI pizuddhi ko pAsa humA hai| zrana the, manoraya dvArA bhI koI yogI unakA anugamana nahIM para tAne. bhayantu sanama kara ve jina sanamna yoga vibhUtiyoM ko saMbA kara gaye haiM. anya yogI jana unhIM kI prAti ke niye bahuna pana karane haiN| rAjan ! prapadeva, loka, veda, prAmaNa aura go parama guru dhe, bhagavAna kArabhadeva kA yaha pina caritra (jo prakAgita mA hai ) pugoM ke mananta ducaritra kA nAgara paura parama mahaba mahala kA bhAgAra hai, ana. jo loga ekApa citta ne zraddhApUrvaka ime munate aura munavAte haiM unako vAsudeva meM gAta hada bhanina ronA hai|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 purANa aura jaina dharma to unake caritra kI bahuta prazaMsA kI gaI hai| yadi RSabhadeva ke caritra meM aisA koI bhI aMza nahIM jo ki veda aura zAstra se viruddha ho, to usI ko sunakara arhana nAma ke kisI rAjA ne jaina mata kA pracAra kiyA, isakA kyA tAtparya ? kyA RSabhadeva kA carita aura unakI zikSA jaina dharmake anukUla hai ? athavA kyA jaina dharma ke siddhAnta RSabhacarita aura zikSA ke anusAra haiM ? yadi nahIM to phira samajha meM nahIM AtA ki arhana nAma ke kisIrAjA dvArA calAye jAne vAle jaina dharma kA hetu RSabhadeva ke carita aura zikSA ke zravaNa aura manana ko hI kaise ThaharAyA jA rahA hai ! yadi anukUla hai to use veda viruddha kahanA asaMgata hogaa| yadi kahA jAya ki arhana nAma ke kisI rAja vyakti ne apanI svatantra kalpanA se jaina mata kA pracAra kiyA ? taba phira RSabhadeva ke carita aura zikSA ko bIca meM lAnA nirarthaka hai ? vastutaH bhagavAn Rpabhadeva kA jo sambandha batalAyA jAtA hai usase yaha spaSTa dhvani nikalatI hai ki vartamAna jaina dharma kA sambandha bhagavAn RSabhadeva se hI hai aura ve hI arhana haiN| aneka yatna karane para bhI bhAgavata ke racayitA se isa satya para pardA na par3a skaa| "ayamavatArora jasopaplutakaivalyopazikSaNArthaH" yaha kathana isa Azaya ko acchI taraha sphuTa kara rahA hai| astu kucha bhI ho jaina dharma ko arvAcIna banAne aura jana samAja ko usase ghRNA dilAne ke liye bhAgavata ke nAma se kisI dharmAtmA ne jo yaha SaDyantra racA hai| vaha saMsAra meM buddhimattA kA eka namUnA hai /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma 19 jaina-mata kI utpatti aura Agneya puraann| BIHAR EN ku cha samaya pahale vahuta se vidvAnoM kA khyAla thA ki jaina dharma koI svatantra dharma nahIM, vaha bauddha dharma se nikalA huzrA, usakI zAkhA mAtra hai / parantu. sa java se jarmanI ke prasiddha vidvAn prophesara jaikobI tathA kitane eka anya vidvAnoM ne isa viSaya kI pUrI pUrI zodha kI aura prabala pramANoM dvArA isa bAta (jaina dharma bauddha dharma kI * zAgvA hai) ko mithyA siddha kara, jaina dharma ko bauddha dharma se sarvathA svatantra aura bahuta prAcIna siddha kara dikhAyA taba se yaha bhrama bahuta aMza meM tA dUra ho cukA hai| magara aise sajjanoM kI bhI abhI taka kucha kamI nahIM hai jo ki apanI usI tAna meM mastAna haiM ! zrorA ke viSaya meM to kyA kahanA hai magara hamAre, vartamAna samaya ke suprasiddha hindI mulakhaka aura sukaSi zrImAn bAbU maithilIzaraNa jI gupa ne bhI abhI taka isa sandeha ko dUra nahIM kiyaa| Apane apanI suprakhyAta pustaka "bhAratabhAratI" meM jaina dharma ko bauddha dharma kI hI zAkhA batalAyA hai jaise:prakaTita huI thI buddha vibhu kecitta meM jo bhAvanApara-rUpa meM anyatra bhI prakaTI vahI prastAvanA / phailA ahiMsA buddhi varddhaka jaina pantha samAja bhI, jisake vipula sAhitya kI vistarNitA hai Aja bhii|| [208 bhArata-bhAratI]
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 . purANa aura jaina dharma aura to kucha nahIM magara guma mahodaya jaise satya-premI aura niSpakSa sulekhakoM ko lekhinI ke yaha anurUpa pratIta nahIM hotaa| ____eka itihAsa lekhaka sanjana tovahaoN taka Age bar3he haiM ki unhoMne jaina dharma ko bauddha-dharma ko zAkhA batalAte hue, gautama buddha ko hI(jainoM ke antima tIrthaGkara)mahAvIra svAmI ke nAma se ullekha kiyA hai / tathAhi (bauddha dharma bhAratavarSa se bilakula hI nirvAcita nahIM ho gyaa| vartamAna paurANika dharma para usane jo prabhAva DAlAhai vaha kucha kama nahIM, apane pIche usane eka vizeSa sampradAya ko chor3A jo jaina nAma se aba taka bhAratavarSa meM pracalita hai / lagabhaga 15 lAkha jaina isa samaya isa deza meM pAye jAte haiN| ......... ....... bhAratavarSa ke jaina prAyaH saudAgara vA sAhUkAra haiN| unakA siddhAnta hai ki jaina dharma bauddha dharma se bhI purAnA hai aura buddha kI zikSA kA AdhAra jaina mata hI thA / parantu bhArata ke aitihAsika nirIkSaNa se yahI patA calatA hai ki bauddha aura jaina dharma vAstava me ekahI haiM aura gautamabuddha jaina dharma meM mahAvIra svAmI ke nAma se paricita haiN|) bhAratavarSa kA saccA itihAsa pRSTa 208] ' hamAre vicAra meM isa prakAra ke saMrAya aura bhrama ke pracalita hone kA kAraNa bhI purANa granthoM meM, jaina dharma vipayika kiye gaye (1.) lekhaka raghuvIrazaraNa Dabalisa, milane kA patA mainejara bhAskara presa meraTha shhr| pAThakoM ko smaraNa rahe ki yaha dazAsacce itihAsa kI hai| agara kahIM saccA na hotA taba to Izvara jAne isameM kyA kyA likhA jaataa| bhagavAna aise itihAsa lekhakoM kA bhalA kreN|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ . purANa aura jaina dharma ullekha hI haiN| udAharaNArtha Agneya purANa meM se kucha lekha yahAM para uddhata kiyA jAtA hai pAThaka use khUba dhyAna se par3heM ? tathAhi agniruvAcavo buddhAvatAraM ca paThataH zTaNuto'rthadam / purA devAsure yuddhe daityairdevAH parAjitAH // 1 // rakSa rakSeti zaraNaM vadanto jagmurIzvaram / mAyAmohasvarUpo'sau zuddhodanasuto'bhavat // 2 // mohayAmAsa daityA~stAn tyAjatA vedadharmakam / teca bauddhA vabhUvurhi tebhyo'nye vedavarjitAH // 3 // AhetaH so'bhavatpazcAdAhatAnakarotparAn / evaM pApArIDano jAtA, veddhrmaadivrjitaaH|| [agni purANa adhyAya 49] (Ananda Azrama sirijha kA agni pu0 a0 16zoka. 1-4) Alocaka-- pAThako ne jaina dharma ke vipaya meM zrImadbhAgavata ke anantara agni purANa ke kathana ko bhI suna liyA ? kathana, eka se eka bar3hakara hai| ani pugaNa ke Upara diye grokoM kA tAtparya isa prakAra hai-ghanidera bole, ki ghara meM yuddha ke prabanAra ko rahatA hai| yaha paDhne ghora munane meM mana.. kAmanA pUrNa karane vAlA hai| pUrva zisI samaya meM devoM aura dainyoM kA yahAbhArga guhalA usameM devatA loga daityoM se hAra gye| ve saba milakara apanI rakSA ke
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 purANa aura jaina dharma bhAgavata meM to likhA hai ki RSabhadeva ke caritra ko suna aura unako 'zikSA ko grahaNa kara arhana nAma ke kisI rAjA ne jaina mata kA pracAra kiyA, aura yahAM amipurANa kA kathana hai ki buddha bhagavAn ne hI pazcAt jaina banakara ukta mata ko calAyA / aba hama dono meM se satya kise kaheM aura mithyA kise ThaharAyeM / isa bAta kI pAThaka khuda AlocanA kareM ? hamAre khyAla meM to isa prakAra ke lekhoM meM paraspara virodha kA dekhanA, aura unameM sandeha kA utpanna karanA hI hamAre adhikAra se bAhara hai / kyoMki ye grantha RSi praNAta kahe jAte haiM, ataH RSiyoM ke rahasya bhare lekhoM ko RSi hI samajha sakate haiN| hamAre jaise svalpa medhAvI manuSyoM kA unakI AlocanA meM pravRtta honA choTe muMha bar3I bAta kahane ke mAninda hai ataH isa viSaya meM hameM to 'mauna-sarvArthasAdhaka' hI ThIka jacatA hai| parantu dhanya hai una logoM ko jo isa prakAra ke AdhAroM para hI jaina dharma kA itihAsa likhane baiTha jAte haiN| liye vinNu bhagavAn kI zaraNa ko pAra hue| taba bhagavAn ne moha aura mAyA ke svarUpa zuddhodana suta (budda ) ke avatAra ko dhAraNa kiyA aura daityoM ko moha kara unase veda dharma kA parityAga karA diyaa| usake upadeza se ve daitya tathA veda mArga se bhraSTa anya loga cauddhamatAnuyAyI vane pazcAta vaha (buddha) Aheta (jaina) vanA aura usane jaina banAye / isa prakAra veda dharma se bhraSTa pAriDa logoM kI spatti huii| -
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 - ? - viSNupurANa meM likhA hai ki: ityukto bhagavAMstebhyo mAyAmohaM zarIrataH / samutpAdya dadau viSNuH prAhacedaM surottamAn // 41 // mahAmohoyamakhilAn daityAMstAnmohayiSyati / tato vadhyA bhaviSyanti vedamArga vahiSkRtAH // 42 // sthitau sthitasya me vadhyA pAvantaH paripanthinaH / brahmaNo ye 'dhikArasthA devadaityAdikAH surAH // 43 // tadgacchata na bhIkAryA mahAmohoyamagrataH / gacchatvadyopakArAya bhavatAM bhavitA surAH // 44 // purANa aura jaina dharma [ viSNu purANa ] - nArAzara uvAca: ityuktAH praNipatyenaM yayurdevA yathAgatama | mahAmoho'pi taiH sArddhaM yayau yatra mahAsurAH ||15|| [ aMza 3 adhyAH 17 ] [baMgavAsI elekTro mazIna presa meM mudrita baMgalA zrAvRtti viSNupurANa aMza 3 adhyAya 17-18 jaina dharma ] pArAzara uvAca: tapasyabhiratAn so'tha mahAmoho mahAsurAn / maitreya ! dadRzo gatvA narmadA tIraMsaMzritAn // 1 // Sand Spy
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 purANa aura jaina dharma tato digambaro muNDo varhipatradharo dvija ! mAyAmoho'surAn zlakSNamidaMvacanamabravIt // 2 // mahAmoha uvAca:bho daityapatayo ! vrata yadarthaM tapyate tapaH // aihikaM vAtha pAratryaM tapasaH phalamicchatha || 3 || " asurA Ucu: pAratryaphalalAbhAya tapazcaryA mahAmate / asmAbhiriyamArabdhA kiM vA te'tra vivakSitam // 4 // } mahAmoha uvAca:-- kurudhvaM mama vAkyAni yadi muktimabhIpsatha | dhvaM dharmametaMca muktidvAramasaMvRtam // 5 // . dharmo vimukterahoMyaM naitasmAdaparaH paraH / vAvasthitAH svargaM vimuktiM vA gamiSyatha // 6 // zradhvaM dharmametaM ca marve yUyaM mahAvalAH / evaM prakArairbahubhiryuktidarzanavarddhitaiH mAyAmohena daityAste vedamArgAdapAkRtAH / dharmAyaitadadharmAya sadettannasadityapi // 8 // vimuktayetvidannaitadvimukti samprayacchati / // 7 // paramArthoyamatyarthaM paramArtho na cApyayam // 6 // "
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ i purANa aura jaina dharma kAryametadakArya ca naitadevaM sphuTatvidam / digvAsasAmayaM dharmo dharmoyaM bahuvAsasAm // 10 // ityanaikAntavAdaM ca mAyAmohena naikadhA / tena darzayatA daityAH svadharmAttyAjitA dvija ! || 11|| themaM mahAdharmaM mahAmohena te yataH / proktAstamAzritA dharmamArhatAstena te'bhavan // 12 // trayIdharmasamutsargaM mAyAmohena te'surAH / kAritAstanmayA hyAsaM tathAnye tatprabodhitAH // 13 // tairapyanye parataizca tairapyanyaM pare ca taiH / alpairahAbhiH santyaktA tairdaityaiH prAyazastrayI // 11 // punazcaraktAmbaradhRG mAyAmoho jitekSaNaH / R anyAnAhAsurAn gatvA mRdralpamadhurAkSaram // 15 // svagArtha yadi vAJchAvo nirvAraNArthamathAsurAH / tadalaM pazudhAtAdi duSTadharmairnibodhata // 16 // vijJAnamayamevaitadazeSamavagacchatha / budhyadhvaM me vacaH samyaga budhairevamudIratam // 17 // jagadetadanAdhAraM bhrAntijJAnArthatatparam / rAgAdiduSTamatyarthaM bhrAmyate bhavasaMkaTe ||1c' [cha
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 purANa aura jaina dharma pArAzara uvAca:evaM budhyata budhyatvaM budhyataivamitIrayan / mahAmohaH sa daiteyAn dharmamatyAjayannijam // 16 // nAnAprakAravacanaM sa teSAM yuktiyojitam / tathA tathA ca taddharma tatyajuste yathA yathA // 20 // tepyanyeSAM tathaivocu ranyairanye tathoditAH / * maitreya ! tatyajurdharma vedasmRtyuditaM param // 21 // anyAnapyanyapAkhaMDaprakArairbahubhirdvija! / daiteyAn mohayAmAsa mAyAmohotimohakRt // 22 // svalpenaiva hi kAlena mAyAmAhenate'surAH / mohitAstatyajuHsA trayImArgAzritAM kathAm // 23 // kecidvinindAM vedAnAM devAnAmapare dvij!| yajJarkamakalApasya tathAnye ca dvijanmanAm // 24 // naitayuktisahavAkyaM hiMsAdharmAya nessyte| havIMSyanaladagdhAni phalAyetyarbhakoditam // 25 // -yazairanekairdevatvamavApyendreNa bhujyate / zamyAdi yadi cetkASTaM tadvaraM patrabhupazuH // 26 // nihatasya pazoryajJe svargaprAptiryadISyate / / svapitA yajamAnena kiMtukasmAnnahanyate // 27 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma tRptaye jAyate puMso bhuktamanyena cettataH / dadyAcchrAddhaM zraddhayAnnaM na vaheyuH pravAgniH ||28|| -ityAdi mAyAmohena te daityAH prakArairbahubhistathA / vyutthApitA yathA naiSAMtrayIM kazcidrarocayat // 26 // ityamunmArgayAteSu teSu daityeSu te'marAH / udyogaM paramaM kRtvA yuddhAya samupasthitAH // 30 // tato devAsuraM yuddhaM punarevAbhavadvija ! | hatAzvate'surA devaiH sanmArgaparipanthinaH ||31|| [ 0 18 aMza 3] bhAvArtha:- eka vakta devatA aura asuroM kA bar3A bhArI yuddha -huA usameM devoM kA parAjaya aura asurA kI jIta huI / parAnita hAkara devatA loga viSNu bhagavAna kI zaraNa meM Aye aura Akara viSNu kI bahuta sI stuti karane ke bAda, zramurA para vijaya prA karane ke liye unase prArthanA kii| unakI prArthanA ko suna viSNu ne apane zarIra se "mAyA moha" nAma ke eka puruSa kA utpanna karake devatAoM se kahA ki prAna ise le jAiye | yaha "mAyAmoha " sabhA daityoM kA moha legA, phira veda mArga se bhraSTa hue daitya loga (Apake dvArA) baba kiye jA sakage / he devoM ! deva athavA dAnava jitane bhI veda maryAdA ke virodhI haiM ve sabhI mere dvArA vadha karane ke yogya
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 purANa aura jaina dharma hai / isaliye Apa loga jAo, kisI prakAra kA bhaya mata kro.|| Apake upakArArtha yaha "mAyAmoha"ApakesAtha jaataahai|41-44|| isa prakAra viSNu ne jaba unako samajhAyA taba sabhI devagaNa unako praNAma kara apane 2 sthAna ko cale aura "mAyAmoha" bhI unake sAtha ho liye / ve saba vahAM A pahuMce jahAM para asura loga tapa kara rahe the| ___pArAzara jI kahate hai he maitreya ! narmadA ke kinAre para tapasyA meM lage hue asura logoM ko mAyAmoha ne Akara dekhA aura zarIra se nagna, sira muDA huA aura hAtha meM mora paMkhI liye hue, bar3e madhura svara se "mAyAmoha" ne una daitya logo se kahA ki, he daitya logo! Apa yahAM kisa liye tapa kara rahe hai ? Apako aihikaH isa loka meM hone vAle] phala kI icchA hai vA pAralaukika [para loka me hone vAle] pala kI abhilASA hai ? yaha suna asuro ne kahA ki hamane yaha tapazcaryA, pAralaukika phala kI icchA se prArambha kI hai, Apa kahe zrApako isa meM kyA vaktavya hai ? isa para"mAyA-- moha" ne kahA ki yadi Apako mokSa kI icchA hai to Apa mere kathana ko mAno ? Apa loga isa (Ahata-jaina) dharma kA sevana kro| yaha dharma mokSa kA khulA daravAjA hai / mukti ke liye isake bar3hakara aura koI dharma nahIM / isI dharma me ArUr3ha hue Apa loga svarga aura mokSa ko prApta kara sakoge ? isaliye Apa isI dharma kA anuSThAna kIjiye / isa prakAra aneka yuktiyoM dvArA "mAyAmoha"" ne una dAnavo ko veda mArga se.parADmukha kara diyaa| jaise kiyaha dharma ke liye hai aura adharma ke liye bhI / yaha vastu sat hai|
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma 29 _ 'aura asat bhI hai| yaha karma mokSa ke liye hai aura mokSa kA virodhI bhI hai / yaha paramArtha hai aura paramArtha nahIM bhI / yaha karane yogya hai aura nahIM karane lAyaka bhI hai / evaM yaha isa prakAra hai aura nahIM bhA / yaha nyAvAda] digambarA aura zvetAmbaroM kA samAna dharma hai / he maitreya ! isa taraha aneka prakAra se anekAntavAda ko catalAte hue usa mAyAmoha ne detyAM se svayama veda vihita dhama] kA parityAga karA diyaa| jisa liye mAyAmoha ne amaroM se "ima dharma arhatha" [isa dharma kA pUjana karo] isameM "arhatha" aine kahA, isaliye usa dharma ke anuyAyI Aheta-jaina-kahalAye / isa prakAra mAyAmoha ne jina anuroM se vaidika dharma kA parityAga karAyA ve tanmaya hokara anyo ko upadeza karane lage aura unhoMne auroM ko upadeza diyA isa taraha thor3e hI dinoM meM prAya. sabhI detya, vaidika dharma kA tyAga kara baiThe // 1-14 // phira vahI mAyA moha [jisane indriyoM ko jIta liyA hai] rakta vasro ko dhAraNa kara, anya asuroM ke pAsa jA, bar3I madhura vANI se kahane lage ki, he zrapura logo ! yadi cArako svarga athavA mokSa kI abhilASA hai to Apa isa pazu vadhAdi duSTa karma ko chor3a dA / munI ! yaha sampUrNa jagana vijJAna mAtra hai / prAya lAga mere kathana ko acchI taraha se samajho / vidvAno kA kathana hai ki yaha jagata AdhAra se zUnya aura bhrAnti mAtra hI hai| yaha manuSya rAgAdi ne dupa huyAhI saMsAra meM bhramaNa kara rahA hai| tuma loga samajhane lAyaka jo hai use samajho ? isa prakAra pahane hue mAyAmoha ne. una daityoM ko prazne dharma se girA diyaa| vaha "mAyAmAha-"
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma aneka prakAra kI ukti-yuktiyoM se bhare hue vacana, jaise 2 una-daityoMko sunAtA gayA, vaise 2 ve apane dharma kA parityAga karate gye| jina asuroM ne apane dharma ko tyAga diyA, ve anyoM ko upadeza karane lage anya auroM ko, isI taraha he maitreya ! bahuta se daityoM ne veda vihita dharma ko tyAga diyaa| tathA usa mAyAmoha ne bahuta prakAra ke anyAnya pAkhaNDoM ke upadeza dvArA anya asuroM ko bhI moha liyA, jisase thor3e hI samaya meM mAyAmoha dvArA mohita hue asura loga vedokta dharma ko sarvathA tyAga baitthe| unameM se bahuta saM to vedoM kI nindA karane laga gaye aura bahuta se devoM kI, tathA kitane, eka yajJa karma kalApa aura kaI eka brAhmaNoM kI nindA meM pravRtta ho gaye / jaise ki-yaha vedokta kathana yukti saha nahIM, aura. vedokta hisA dharma ke liye nahIM ho sakatI, agni meM DAle hue haviH kA svargAdipala hotA hai yaha kathana bAlakoM ke kathana ke samAna hai| aneka yajJoM ke anuSThAna dvArA devatva ko prApta huA indra yadi zami Adi kASTha kA bhakSaNa karatA hai to, usase patrabhojI pazuhI zreSTa hai| yadi yajJa meM mAre hue pazu ko svarga milatA hai to yajamAnaH ( yajJa kartA) apane pitA ko hI yajJa meM kyoM nahIM mAra DAlatA ? yadi zrAddha meM eka manuSya kA khAyA huA bhojana, dUsare ko tRpta kara detA hai to musAphiro ko sAtha meM khAnA uThAne kI kyA zrAvazyakatA ? kyoki usake nAma se ghara meM kisI dUsare ko khilA dene se hI usakI tRpti ho jaaygii| / / 15-28 // isa prakAra, aneka taraha kI uktiyoM dvArA mAyAmoha ne una asura logoM ko aisA banA diyA ki unameM se kisI kI bhI zraddhArA
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma 36 vedokta dharma para na rahI / isa prakAra naba saba daitya loga sanmAna chor3a, kumArga gAmI ho gaye taba devatAoM ne punaH yuddha ke liye udyoga kiyA aura asuroM ke sAtha phira se unakA bar3A bhArI yuddha huA / parantu isa vakta [svadharma dvepI aura kumArga sevI] amuro kA devoM ne jIta liyaa| arthAt isa samaya ke devAsura saMgrAma meM amaroM kI hAra aura devoM kI jIta huii| thAlocaka-pAThako ne viSNu purANa kI jaina-dharma vipariNI ukti ko sunaliyA / isakA saMkSipta sAra yahI hai ki, viSNu bhagavAna ne apane zarIra se utpanna kiye mAyAmoha nAma ke eka puruSa vizeSa dvArA jaina aura bauddha dharma kA upadeza dilAkara asura logo ne baMda vihita yana yAgAdi dharmoM kA parityAga karA diyaa| vedokta mArga kA parityAga kara dena se asura loga nirbala ho gaye, ataH dUsarI bAra ke yuddha me devatAoM ne unako jIta liyaa| [viSNu purANa ke lekhakA bhAgavata aura Agneya. purANa se virodha] viSNu purANa ke ukta lekha kI zrImadbhAgavata aura Agneya purANa ke pUrvokti lekhoM ke sAtha tulanA karate hue bahuta kucha virodha mAlUma par3atA hai| (1) zrImad bhAgavata meM jaina dharma kA pravartaka koI bahana nAma kA rAjA batalAyA hai vaha bhI bhAgavata ke nirmANa kAla meM prathama nahIM kintu bahuta samaya pIche jayaphi ghora kaliyuga kA samaya hogA isa prakAra bhavipya vAraNI kI ghopaNA kI hai parantu viSNu purANa
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 purANa aura jaina dharma - kA dhyAna pUrvaka avalokana karane se jAna par3atA hai ki jaina dharma ke pracAraka sAkSAta viSNu bhagavAna hI haiM dUsarA koI nahIM ? (2) zrImad bhAgavata meM arhan rAjA ke jaina hone aura jaina-dharma kA pracAraka banane kA mUla kAraNa RSabhAvatAra kI zikSA aura caritra ko batalAyA hai magara viSNu purANa meM isa bAta kA jikara taka nahIM / evaM Agneya purANa meM likhA hai ki viSNu bhagavAna ne prathama buddha ke avatAra ko dhAraNa kara bauddha-dharma kA upadeza diyA ora bAda meM AI jina banakara jaina dharma kA pracAra kiyA / tAtparya ki agni purANa ke kathanAnusAra vauddha dharma ke bAda jaina-dharma kA honA sAvita hotA hai / parantu viSNu purANa kA lekha isase ulaTA hai arthAt usake anusAra jaina dharma ke anantara vauddha-dharma kA honA pratIta hotA hai / atra ina kathanoM kI saMgati kisa prakAra lagAI jA sake yaha hamArI tuccha buddhi se bAhara hai, parantu isameM sandeha nahIM ki isa prakAra ke lekha maharSi puMgava bhagavAn veda vyAsa ke nAma ko to kucha na kucha avazya lAMchita karate haiM / ataH vidvAnoM ko ucita haiM ki ve isa vinaya para avazya prakAza DAleM ? | [viSNu purANa ke lekha meM vicitratA ] hamAre pAThakoM ne jaina dharma viSayaka zrImadbhAgavata aura agnipurANa ke kathana kA avalokana kara lene ke bAda, viSNu purANa ke usa lekha ko bhI par3ha liyA hai joki jaina dharma kI utpatti aura viSaya se saMbandha rakhatA hai| tathA inameM paraspara jo virodha hai usakA bho digdarzana Upara ke lekha meM karA diyA gayA hai atra mAtra viSNu purANa
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhugaNa aura jaina dharma kalekha meM jo parampara virodha mUlaka vaividhya hai usakI aura bhI pAThaka dhyAna deN| vi.gupurANa meM ullekha kiye "divAsasAmayaM dharmo dharmo'i bahuvAsasAm" nayA "ahamaM mahAdhanaM mAyAgohena teyanaH / prAkAmnamAtriyana nAhanAtana ne'bhavan" ina do vAkyoM ko dhyAna pUrvaka dekhana se bahuta kucha vicitratA pratIta hotI hai| Upara ke Adha zloka meM nA jaina dharmAbhimata sapta bhaMgInaya kA saMkSita svarUpa batajJAna hue yaha kahA hai ki yaha [anekAntavAda-syAdvAda] digambara aura zvetAmbara ina donoM kA samAna dharma-mana hai| dUsare zoka meM jo kucha kahA hai usakA tAtparya yaha hai ki isa syAdvAda rUpa] mahA dharma ke jo anuyAyI bane ve AIn-jaina kahalAye / iname isa dUsare zloka ke kathana se to yaha sAbita hotA hai ki jaina dharma ke prathama pravartaka viSNu bhagavAna ke zarIra se utpanna hue "mAyAmoha" nAma ke koI pumpa vizapa hai, unhoMne hI asuro ko prathama isa dharma kA upadeza diyaa| vihI bAda meM bauddha dharma ke pravartaka hue] parantu Upara ke arddha nAka me to kucha aura hI pratIta hotA hai / usa para vivAra karane se mAlUma honA hai ki isase bahuta samara pUrva hI jaina dharma ke siddhAnta pracAra meM pA cuke the| jahAM taka ki "mAyAmAha' ke upadaMza samaya meM no yaha digandhara pora zranAmbara ina nA mukhya zAgyAoM meM bhI vibhakta ho cukA thaa| tAtraya yaha hai ki bahuta samaya se cale Ate jaina dharma ke mukhya siddhAnta kAhI / mAyAmAha ne amuro ko upadeza kiyA, na ki nijamati se unhoMne kisI eka navIna mata kI nIva DAlI / isaliye ina virodhI kayanI kI naMgani kisa prakAra lagAI jAya / imarA vicAra bhI pAThakoM ke
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma lie Avazyaka hai ? hamAre khyAla meM to isa prakAra ke virodhoM kI - upasthiti aura usakI saMgati ke lie aneka prakAra kI vAdhAyeM tabhI hamAre sAmane upasthita hotI haiM jaba ki hama isa prakAra ke parAmarza ke lie aitihAsika dRSTi ko apane sAmane rakhate haiM, nahIM to dhArmika dRSTi ke sAmane isa prakAra ke virodhI ko pUchatA hI kauna hai ? var3he hue dhArmika dRSTi rUpa nadI ke pracaNDa vega meM to zaMkAoM ke bar3e 2 pahAr3a bhI vaha jAte haiM to phira eka mAmUlI se virodha rUpa eka kSudra tRNa kI to gaNanA hI vyartha hai| ataH viSNu purANa ke uktalekha me virodha dekhane vAle sajjanoM ko aitihAsika chaSTi kI jagaha dhArmika dRSTi se kAma lenA cAhiye ! basa dhArmika caSTi ke sAmane Ate hI saba virodha kAphUra ho jaavege| sajjano! dhArmika dRSTi koI burI cIz2a nahIM, dhArmika dRSTi manuSya jIvana kA sarvottama guNa hai, dhArmika vizvAsa manuSya ke lie utanAhI upayogI hai jitanA ki dhUpa me mujhoye hue eka choTe se paude ke liye jala / isaliye jisa jIvana meM dhArmika vizvAsa nahIM vaha nIrasa hai, zulka hai aura nikammA hai ! ataH hamArA kaTAkSa dhArmika dRSTi para nahIM kintu usakI niryAdatA aura durupayogitA para hai| AzA hai ki sahRdaya pAThaka itane hI meM hamAre asalI abhiprAya ko samajha gaye hoMge ? viSNu purANa ke ukta lekha kA samaya] viSNu purANa kI racanA kisa samaya meM huI isa bAta kA yadyapi abhI taka kucha nizcaya nahIM huA aura na isakA yathAvata nirNaya honA kucha zakya hI pratIta hotA hai, tathApi ukta lekha ke
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma viSaya meM itanA niHzaMka kahA jA sakatA hai ki yaha lekha, jaina pazcAdbhAvI bauddha-dharma ke bhI bahuta samaya pIche kA hai| kyoMkita lekha meM satra jagaha prAya bhUtakAla kI kriyA kA hI prayoga dRSTigocara hotA hai| [dveSa kI parAkASThA ] viSNu purANa ke dekhane meM eka bAta aura bhI pratIta hotI hai vaha yaha ki usa samaya jaina aura bauddha dharmAnuyAyiyoM ke sAtha anya dharmAnuyAyiyoM kA inanA virodha bar3ha rahA thA ki ve inake sAtha parza aura sambhApaNa karane meM bhI pApa samajhataM the| (tasmAdetAnnaronagnAMstrayIsaMtyAgadUpitAn / sarvadA varjayet prAjJaH pAlApa sparzanAdipu // ] [gha018 aMza 3] tabAhi-ima sambandha meM vahAM eka kayA hai ki zata dhanuH rAjA aura usakI "dIcyA" nAma kI bhAyA donoM baDe dharmAmA tayA viSNu ke parama bhana the| eka samaya kArtikI pAlimA ko una donoM ne upavAma kiyA donoM gagA ne snAna karane ko gaye jaba ve vahAM ne mnAna kara lauTe to rAmna meM unako eka pAkhaNDI-jaina athavA bauddha sAdhu mila gayA / vaha rAjA ke dhanuvidyAcArya kA mitra thA isa liye rAjA ko unake nAra bolanA par3A. nagara rAnI ne unase minI prakAra kA nanbhAraNa nahIM kiyaa| ganI to mara kara gAzIgaja kI putrI banI aura rAnA kunA banA rAnI ko jAti kA smaraNa nAna hone ke kAraNa usane gajAge pUrva janma rA bodha gyaa|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ / pugaNa aura jaina dharma kira mara kara kramazaH gIdar3a, vyAna, gRdhra, kApha, aura mayUrAdi kI yoni meM phiratA huA anta meM janaka rAjA ke ghara meM putra rUpa se utpanna huA / parantu yaha manuSya yonI use taba milI jaba ki azvamedha yajJa ke anta meM hone vAle avabhRtha snAna kA use saubhAgya prApta huA | "pArAzara RSi kahate haiM he maitreya ! maiMne yaha pAkhaMDI ke sAtha sambhASaNa karane kA doSa aura azvamedha meM hone vAle avabhRdha snAna kA mAhAtmya tumako sunA diyA" eSa pASANDisambhASadoSaH prokto mayA dvij!| tathAzvamedhAvabhRthasnAnamAhAtmyamevaca // [aM03 a018] aba pAThaka isase natIjA nikAla sakate haiM athavA samajha sakate haiM usa samaya meM Apasa kA dvepa kisa sImA taka pahuMcA huA thA / hamAre khyAla meM to vartamAna samaya meM, jaina tathA anya dharmAvanastriyoM me jo dvepa kI mAtrA prati dina bar3ha rahI hai athavA bar3hI huI hai usakA kAraNa isa prakAra kI bhadrakathAyeM aura yatra tatra diye gaya (zloko dvArA) sabhya upadeza hI haiN| kyoMki "nahyamUlA pravRtti" kucha bhI ho duHkha sirpha itanA hI hai ki isa prakAra kI uktiyoM kI puSpamAlA bhI maharSi vyAsadeva jI ke hI gale meM DAlI jAtI hai jisake liye ve sarvathA yogya nahIM ? kyA hI acchA hojo ki isa amRlya bheTa se una vicAroM ko vaMcitahI rakhA jAya / isake sivAya ukta lekhakI bahuta sI bAte parIkSA karane ke yogya haiM parantu vistAra bhaya se hama unakA yahAM para jikra nahIM krte| hamAre sujJa pAThakoM ke liye itanA hI paryApta hai|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ pugaga aura jaina dharma [ ziva purANa [] ziva purANa meM bhI jaina dharma kI utpatti kA kucha jikara hai| usameM jo kucha likhA hai vaha pUrvokta purANa granthoM ke lekha meM bhI vilakSaNa hai / pAThakoM ke vinodArtha use bhI hama yahAM para uddhata karate haiM:- tathAhi 37 sanatkumAra uvAca: zramRjacca mahAtejAH purupaM svAtmasambhavam / ekaM mAyAmayaM teSAM dharmavinArthamacyuta // 1 // muNDinaM mlAnavastraM ca gumphipAtra samanvitam / dadhAnaM puMjikAM harate cAlataM pade par3he ||2|| vastrayuktaM tathA hastaM kSipyamANaM mukhesadA / dharmeti vyAharantaM taM vAcA killavayA munim // 3 // sa namaskRtya viSNuM taM tatpurassaMsthito'thavai / uvAca vacanaM tatra hariM saH prAMjalistadA ||4|| rihannacyutaM pUjyaM kiM karomi tadAdiza / kAni nAmAni me deva sthAnaM vApi vada prabho // 5 // ityevaM bhagavAn viSNuH zrutvA tasya zubhaM vaca / 'prasannamAnaso bhUtvA vacanaM cedamatravIt // 6 // [kalakattA baMgAla prAvRtti zivapurANa jJAna maM0 0 21-22 pu0 83 thor3e phera phAra se milatA hai / ] vRSTi iti pAThaH /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma viguruvAcaH yadarthaM niAmatosi tvaM nibodha kathayAmi te / ; madaMgaja mahAprAjJa madbhapastvaM na saMzaya |7|| - mamAMgAcca samutpanno matkAryaM kartumarhasi / madIyastvaM sadA pUjyo bhAviSyasi na saMzayaH // 8 // arihannAma te syAttu hyanyAni ca zubhAni ca / sthAnaM vakSyAmi te pazcAcchRNu prstutmaadraat||6|| mAyin ! mAyAmayaMzAstraM tatSoDazasahasrakam / zrautasmAtaviruddhaM ca varNAzramavivarjitaM // 10 // apabhraMrAmayaM zAstraM karmavAdamayaM tathA / racayeti prayatnena tadvistAro bhaviSyati // 11 // dadAmi tava nirmANe, sAmarthyaM tadbhAvaSyati / mAyA ca vividhA zIghraM tvadadhInA bhvissyti||12|| tacchutvA vacanaM tasya, harezca prmaatmnH| namaskRtya pratyuvAca sa nAyItaM janArdanam // 13|| muNDayuvAcaH yatkartavyaM mayANDyudeva drutamAdiza ttprbho!| tvadAjJayA'khilaM karma saphalaJca bhvissyti||14|| /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma manakumAra uvAca: ityuktvA pAThayAmAsa zAstraM mAyAmayaM tthaa| ihaivasvarganagkapratyayonAnyathA punaH // 15 // tamuvAca punaviSNuH smRtvA zitrapadAmbujam / mohanIyA ime daityAH sarve tripuravAsinaH // 16 // kAryAste dIkSitA nUnaM pAThanIyAH prayatnataH / madAjJayA na dopaste bhaviSyati mahAmate // 17 // dharmAstatra prakAzante zrautasmAtA na saMzaya / anayA vidyayA sarve sphoTanIyA dhruvaM hi to||18|| gantumarhasi nAzArtha muNDin ! tripura vAsinAm / tamodharma samprakAzya nAzayastra puratrayam // 16 // tatazcaiva punargatvA marusthalyAM tvayA vibho ! sthAtavyaM ca svadharmeNa kaliryAvat samAvrajet // 20 // pravRtte tu yuge tasmin svIyodharma prakAzyatAm / zipyaizca pratizipyaizca varddhanIyastvayA puna. // 21 // madAjJayA bhaDumA viratAraM yAsyati dhruvam / / madanujJAparo nityaM gati prApsyasi mAmakrIm // 22 // * pu0 yena bhraza cN|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ } purANa aura jaina dharma 40 evamAjJA tadA dattA viSNunA prabhaviSNunA / zAsanAddevadeva ya hRdAttrantardadhe hari ||23|| tataH sa muNDI paripAlayan hare, rAzAM tathA nirmitavAMzca ziSyAn / yathA svarUpaM caturastadAnIM, mAyAmayaM zAstramapAThayat svayam ||24|| yathAstrayaM tathA te ca catvAro muNDinaH zubhAH / namaskRtyAsthitA statra haraye paramAtmane ||25|| harizcApi munestatra caturastAMstadA svayam | uvAca paramaprItaH zivAjJAparipAlakaH // 26 // yathA gurustathA yUyaM bhaviSyatha madAjJayA / dhanyAHstha sadgatimiha samprApsyatha na sNshyH||27|| catvAro muNDinaste'tha dharmapASaNDamAzritAH / haste pAdadhAnazca tuNDavastrasya dhArakAH ||28|| malinAnyeva vAsAMsi dhArayanto'lpabhASiNa. / dharmolAbhaH parantatvaM vadantastvatiharSataH // 29 // mArjanIMdhriyamANAzca vastrakhaNDavinirmatAm / zanaiHzanaizcalanto hi jIvahiMsA mayAdudbhavam // 30 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! purANaM aura jaina dharma - 41 taM sarve ca yadA devaM bhagavantaM mudAnvitAH / namaskRtya punastatra sune tasthustadagrataH ||31|| hariNA ca tadA haste dhRtyAM ca gurave'rpitAH / anyadhAyI ca suprItyA tannAmApi vizeSataH // 32 // yathA tvaM ca tathaivaite madIyA vai nasaMzayaH / zrAdirUpaM ca tannAma pUjyatvAtpUjya ucyate // 33 // RpiryatistathAkArya upAdhyAya itisvayam / imAnyapitu nAmAni prasiddhAni bhavantu vaH ||34|| mamApi ca bhavadbhizca nAmagrAhyaM zubhaM punaH | - arihanniti tannAma dhyeyaM pApapraNAzanam ||35|| bhavadbhizcaiva kartavyaM kAryaM lokasukhAvaham / lokAnukUlaM caratAM bhaviSyatyuttamAgatiH ||36|| sanatkumAra uvAca tataH praNamya taM mAyI zipyayuktaH svayaM tadA / - wdr zivecchAkariNaM mudA ||37| jagAma tripuraM sadyaH pravizya tatpuraM tUrNaM viSNunA nodito vazI |mhaamaayaavinaa tena RSirmAyAM tadAkarot ||38|| nagaropavane kRtvA ziSyairyuktaH sthiti tadA / -
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma mAyAM pravartayAmAsa mAyinAmapi mohinIm // 36 // zivArcanaprabhAvana tanmAyA sahasA mune! / tripure na cacAlAzu nirvienno'bhuuttdaaytiH||40|| zraya viSNuM ca sasmAra tuSTAva ca hRdAbahuH / naSTotsAho vicetasko hRdayena vidUyatA // 41 // tatsmRtastvaritaM viSNuH sasmAra zaMkaraM hRdi / prApyAjJA manasA tasya smRtavAnnAradaM drutam // 42 // skRtamAtreNa viSNozca naardHsmupsthitH| natvA stutvA purastasya sthitobhUt saaNjlistdaa||43 atha taM nAradaM prAha viSNusaMtimatAMvaraH / lokopakAranirato devakAryakarastadA // 44 // zivAzayocyate tAta gaccha tvaM tripuraM drutam / RSistatra gataH ziSyairmohArthaM tatsuvAsinAm // 45 // sanatkumAra uvAcaityAkarNya vacastasya nArado munisattamaH / gatastatra drutaM yatra sa RSirmAyinAM varaH // 46 // nAradopi tathA mAyI niyogAnmAyinaH prbho| pravizya tatpuraM tena mAyinA saha dIkSitaH // 47 // .
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ pugaNa aura jaina dharma tatazca nArado gatvA tripurAdhIzasannidhau / nemapraznAdikaM kRtvA rAje sarva nyavedayata, // 4 // nArada uvAca"kazcitsamAgatazcAtra yatidharmaparAyaNa / sarvavidyAprakRSTo hi vedavidyA parAntritaH // 46 // dRSTAzca bahavo dharmA naitena sadRzAH punaH / vayaM sudIninAzcAtra dRSTvA dhama sanAtanam // 50 // tavecchA yadi varteta taddharme daityasattama ! / taddharmasya mahArAja grAhyA dIkSA tvayA punaH // 5 // sanatkumAra uvAcatadIyaM sa vacaHzrutvA mahadarthasugarbhitam / vismito hRdi daityezo jagau tatra vimohitaH 1.52 // nArado dIkSito yAmAdvayaM dIkSAmavAnuma | ityevaM ca viditvA - jagAma svayameva ha 53 // tadrUpaM ca nadA dRSTvA mohito mAyayA tathA / uvAca vacanaM tammai namaskRtya mahAtmane // 54 // tripurAdhipa uvAcadInA deyA tvayA mahyaM nirmalAzaya ! bhaaRp!| ahaM zipyo bhavipyAmi satyaM satyaM na sNshyH||55||
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma ityevaM tu vacaHzrutvA daityarAjasya nirmalam / . pratyuvAca suyatnena RSiH sa ca sanAtanaH // 56 // madIyA karaNIyAsyAdyadyAjJA daitysttmH| . tadA deyA mayA dIkSA nAnyathA.koTiyatnataH // 57 // "ityevaM tu vacaH zrutvA rAjA mAyAmayo'bhavat / uvAca vacanaM zIghraM yatiM taM hi kRtAMjaliH // 5 // daitya uvAca:yathAjJAM dAsyati tvaM ca tattathaiva na cAnyathA / tvadAjJAM nollaMghayiSye satyaM satyaM na saMzayaH // 56 // sanatkumAra uvAca:ityAkaye vacastasya tripurArdhAzitustadA / dUrIkRrtya muMkhAdvastramuvAca RSisattamaH // 60 // dIkSAM gRhNISva daityendra sarvadharmottamottamAm / / yena dIkSAvidhAnena prApsyasi tvaM kRtArthatAm // 61 // sanatkumAra uvAca:ityuktvA sa tu mAyAvI daityarAjAya satvaram / dadau dIkSAM svadharmoktAM tasmai vidhividhAnataH // 62 // daityarAje dIkSite ca tasmin sa sahaje sune ! / / * * sarve ca dIkSitA jAtAstatra tripurvaasinH||63||
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma muneH ziSyaiH praziSyaizca vyAptamAsIdbhutaM tadA / mahAmAyAvinastattu tripuraM sakalaM mune ! ||6|| [a0 4] vyAsa uvAcaH daityarAje dIkSite ca mAyinA tena mohite| kimuvA ca tadA mAyI kiM cakAra sa daityapaH / 1 / / sanatkumAra uvAca:dIkSAM dattvA yatistasmA arihannAradAdibhiH / ziSyaiH sevitapAdAjo daityarAjAnamabravIt // 2 // arihannuvAcaHzTaNu daityapate vAkyaM mama sadjJAnagarbhitam / vedAntasArasarvasvaM rahasyaM paramottamam // 3 // anAdisiddhasaMsAraH ktRkrmvivrjitH| vayaM prAdurbhavatyeva svayameva vilIyate // 4 // brahmAdistambaparyantaM yAvadehanivandhanam / Atmaivaikezvarastatra na dvitIyasvadIzitA // 5 // yadbrahmaviSNurudrAkhyA stadAkhyA dehinaamimaaH| AkhyA yathA'madAdInAmarihannAdiruyate // 6 // deho yathA'mmadAdInAM svakAlena bilIyate /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma brahmAdimaza kAntAnAM svakAlAlIyate tathA // 7 // vicAryamANe dehe'sminna kiJcidadhikaMkacit / AhAro maithunaM nidrA bhayaM sarvatra yatsamam // 8 // nirAhAraparImANaM prApya sarvo hi dehabhRt sadRzImeva santRptiM prApnuyAnnAdhiketarAm // 9 // yathA vitRSitA syAma pItvA peyaM mudAvayam / tRSitAstu tathAnyepi na vizeSo'lpakodhikaH // 10 // santunAryaH sahasrANi rUpalAvaNyabhUmayaH / paraM nidhuvane kAle hyekaiveopabhujyate // 11 // azvAH paraHzatAH santu santvane kepyanekadhA / adhirohe tathApyeko nadvitIyastarthAMtmanaH // 12 // paryaMkazAyinAM svApe sukhaM yadupajAyate / tadeva saukhyaM nidrAbhi- bhUtabhUzAyinAmapi // 13 // yathaiva maraNAdbhIti, rasmadAdivapuSmatAm / brahmAdikaTikAntAnAM tathA maraNato bhayam // 14 // sarvetanubhRtAstulyA yadi buddhyA vicAryate / idaM nizcitya kenApi nAhiMsyaH kopi kutracit // 15 // dharmo jIvadayAtulyo na kvApi jagatItale / 46 PUPORABU_J
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma tasmAtsarvaprayatnena kAryA jIvadayA nRbhiH // 16 // ekasmin rakSite jIve trailokyaM ranitaM bhavet / ghAtite ghAtitaM tadvattasmAdrajenna ghAtayet // 17 // ahiMsA paramo dharmaH pApamAtmaprapIDanam / aparAdhInatA muktiH svargo'bhilapitAzanam / / 18 // pUrvasUribhirityuktaM satpramANatayA dhruvam / tasmAnna hiMsA kartavyA narainarakabhIrubhiH ||16|| na hiMsA sadRzaM pApaM trailokye sacarAcare / hiMsako narakaM gacchet svarga gcchedhiNskH||20|| santi dAnAnyanekAni kiM taistucchaphalapradaiH / abhItisadRzaM dAnaM paramekamapIha na // 21 // iha catvAri dAnAni proktAni prmrssibhiH| vicArya nAnA zAstrANi zarmaNe'tra paratra ca // 22 // bhItebhyazcAbhayaM deyaM, vyAdhitebhyastathauSadham | deyA vidyArthinAM vidyA dayamannaM sudhAtura // 23 // yAni yAnIha dAnAni vahumunyuditAnica / jIvAbhayapradAnasya kalAM nArhanti poDazIm // 20 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 purANa aura jaina dharma avicintya prabhAva hi maNimaMtrauSadhaM balam / / tadabhyasyaM prayatnena nAmArthopArjanAya vai // 25 // arthAnupAyaM bahuzo dvAdazAyatanAni vai / paritaHparipUjyAni kimanyairiha pUjitaiH // 26 // paJcakarmendriyagrAmaH paJcabuddhIndriyANi ca / mano buddhiriha proktaM dvAdazAyatanaM zubham // 27 // . ihaiva svarganarakaM prANinAM nAnyataH kvcit|| sukhaM svarga:samAkhyAto duHkhaM narakamevahi // 28 // sukheSu bhujyamAneSu yatsyAdehavisarjanam / ayameva paromokSo vijJeyastatvacintakai // 26 // vAsanAsahite klezasamucchede sati dhruvam / ajJAnoparamo mokSo vijJeyastatvacintakaiH // 30 // prAmANikI zrutiriyaM procyate vedavAdibhiH / na hiMsyAtsarvabhUtAni nAnyAhiMsApravartikA // 31 // agniSTomIyamiti yA bhrAbhikA sA'satAmiha / na sA pramANaM jJAtRRNAM pazvAlambhanakArikA // 32 // vRkSAMzchitvA pazUn hatvA kRtvA rudhirakardamam / dagdhvA vahnau tilAjyAdi ciraM svrgo'bhilpyte||33||
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 purANa aura jaina dhana ityevaM svamataM procya yatistripuranAyakam / zrAvayitvA'strilAn paurAnuvAca punarAdarAt // 3 // dRSTArthapratyayakarAn dehasaukhyaikasAdhakAna / bauddhAgamavinirdiSTAn dharmAn bedaparAMstataH // 35 // zrAnandaM brahmaNorUpaM zrutyaivaM yannigadyate / / tattathaiveha mantavyaM mithyA nAnAtvakalpanA // 36 // yAvasvasthamidaMvama yAvannendriyavilavaH / / yAvajjarA ca dUre'sti tAvatsaukhyaM prasAdhayet // 37 // asvAsthyendriya vaikalye vArdhikyetu kutaH sukhama / zarIramapi dAtavyamarthibhyo'taH sukhepsubhiH // 38 // yAcamAnamanovRttiprINane yasya nojaniH / tenabhUrbhAravatyepA samudrAgaTThamainahi // 36 // satvaraM gatvaro dehaH saMcayAH saparityayAH / iti vijJAya vijJAtA dehasaukhyaM prasAdhayet // 10 // zvavAyasakRmINAMca prAtarbhAjyamidaM vapuH / bhasmAttaM taccharIraM ca vede satyaMprapaThyate // 11 // mudhAjAtivikalpoyaM lokeSu parikalpyate / mAnuSye satisAmAnye ko'dhmaako'thcottmH||42||
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 purANa aura jaina dharma sanakumAra uvAcaitthamAbhASya daityezaM paurAMzca sa yatirmune / saziSyo vedadharmAzca nAzayAmAsa cAdarAt // 4 // strIdharma khaMDayAmAsa pAtivratyaparaM mahat / jitendriyatvaM sarveSAM puruSANAM tathaiva saH // 50 // devadharmAn vizeSeNa zrAddhadharmAstathaiva ca / makhadharmAn vratAdIMzca tIrthazrAddhaM vizeSataH // 51 // zivapUjAM vizeSeNa liMgArAdhanapUrvikAm | viSNusUryagaNezAdipUjanaM vidhipUrvakam // 52 // snAnadAnAdikaM sarvaM parvakAlaM vizeSataH / khaMDayAmAsa sa yatirmAyI mAyAvinAMvaraH // 53 // / vivahUktena viprendra tripure tena mAyinA / vedadharmAzca ye kecitte sarve dUrataHkRtAH // 54 // [rudra saM0 2 yuddha khaM05 adhyA0 4-5] baMgAlI AvRtti 'ziva purANa' vaMgavAsI ilekTro mazIna presa mudrita jJAna saM0 a0 21-22 pR0 80 / bhAvArtha-sanatkumAra kahane lage ki he Rpi! tava mahA tejasvI viSNu ne una daityoM ke dharma meM vighna DAlane ke liye apanI mAyA se zirase muMDita, malIna vastra pahanehue, kASTha ke pAtra aura puMjikA rajoharaNa hAtha meM rakhate hue, padapada para use calAyamAna karate hue
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma hAya meM eka vastra lekara usase mukha ko DhAMke hue aura "dharmalAbha" pase kahate hue eka puruSa ko utpanna kiyA // 3 // vaha muni vigu jI ko praNAma kara unake dhAge sthita huA, kahane lagA // 4 // ariyoM ke nAza karane vAle acyuta ! zrApa mujha pAnA deM, maiM kyA kA ? he deva ! mere kyA kyA nAma hoge ? aura merA ndhAna bhI zrApa kahiye // 5 // viSNu bhagavAn usake isa mundara vacana ko sunakara prasanna mana se isa taraha bole // 6 // maiMne tumako jisaliMga nirmANa kiyA hai sonuma suno, he mahAprAja tuma mere aga ne utpanna hone ke kAraNa nissandeha tuma mere hI rUpa ho / / / mere aGga ne utpanna hone ke kAraNa tuma merA kArya karane ke yogya ho, tuma mere ho isaliye sadA pUjya hoge, isameM sandeha nahIM / tumhArA mukhya nAma arihana hogA tayA aura bhI mundara nAma hoge, pAche se tumhAre sthAna ko bhI kahUMgA, prathama tuma prastuta kArya ko munI // 9 // mAyAvI! tuma solaha hajAra loko meM eka mAyAmaya zAntra kI kI racanA karo jo ki zruti smRti meM viddha aura varNanama kI maryAdA se rahita ho ||10||vh zAstra apabhraMzabhASAme ho pora usameM karmavAda kA ullekha ho, gele zAstra ko tuma prayatna ne raco. pAge usakA vistAra hogA ||11|| maiM usake nirmANa kI tunako mAmaya detA hU~ tathA aneka prakAra ko mAyA bho tumhAre AdhIna hogo // 1 // isa prakAra hari paramAtmA ke ina vacanoM ko suna kara pragAna pUrvaka vaha mAyAvI janArdana ne kahane lagA / / 13 / / he deva ! jo kara mujhe karanA ho, use zIna kahiye. nApako prAA memaya kArya zIna nita hogA ||1kssaa sanakumArajI bole ki yaha muna bhagavAna ne unI . 547 - - - -
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma mAyAmaya zAstra par3hAyA, svarga naraka yahIM haiM anyatra unakI sattA nahIM // 15 // phira viSNu ne zivajI ke caraNa kamala kA smaraNa karake kahA ki isa tripura meM nivAsa karane vAle sabhI daitya janoM ko tuma apanI mAyA se mohita karado // 16 / / tuma unako dIkSA dekara yatna sahita yaha zAstra par3hAo, he mahAmate ! merI AjJA se tumako isameM kucha doSa nahIM lagegA // 17 // isameM sandeha nahIM ki unameM zrauta aura ' smAta dharmoM kA prakAza ho rahA hai, he yatirAja ! tuma isa vidyA se una sabako vicchinna karado // 18 // he muNDI ! tuma una tripuravAsiyoM ke vinAzArtha gamana karo, unameM tamoguNI dharma kA prakAza karake tripura kA nAza kara DAlo // 19 // he vibhoM ! phira tuma yahAM se marusthala meM jAkara kaliyugake Ane taka svadharmase nivAsa karanA,aura kaliyuga ke AjAne para tuma apane dharma kA prakAza karanA, tathA ziSya praziSyoM dvArA apane dharma kA pracAra karanA / / 21 / / merI AjJA se Apake dharma kA nizcita hI vistAra hogA, merI AjJA meM tatpara rahane se tuma ko avazya hI sadgati milegI / / 22 / / isa prakAra deva deva mahAdeva kI AjJA se hRdaya meM prerita hokara hari usake prati yaha Adeza dekara antardhAna ho gaye // 23 // taba muni ne hari kI AjJA pAlana karane ke nimitta apane cAra ziSya banAye aura unako yathAyogya apanA mAyAmaya zAstra par3hAyA // 24 // jaise vaha thA vaise hI usake cAroM ziSya hue, paramAtmA hari ko namaskAra kara vahAM sthiti hue // 25 // hari ne bhI zivajI kI AjJA pAlana karane ke nimitta una cAroM ziSyoM se bar3I prasannatA pUrvaka khaa||| -
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma 53 merI zrAjJA se jaise tumhAre guru haiM vaise hI tuma hoge aura tuma dhanya ho nimsandeha tuma sadgati ko prApta hoge ||27|| bAda meM ve cAroM muni bhI pApaNDa dharma meM sthiti hue, hAya me pAtra liye aura mukha para vastra dhAraNa kiye, malina vastra pahane hue svalpa bolane vAle, "dharmalAbha " hI parama tatva hai prasannatA pUrvaka aise kahate hue tathA vastra ke Tukar3o se banI huI mArjanI (rajoharaNa) kI dhAraNa karate hue jIva hiMsA ke bhaya se dhIre 2 pAMva rakhakara calane vAle, ve saba bhagavAn ko namaskAra kara unake Age baiTha gaye // 31 // tatra hari ne unakA hAtha pakar3akara unheM guru ke supurda kiyA aura prItipUrvaka unake nAma ko bhI kahA ||32|| jaise tuma ho vaise hI yaha cAroM bhI mere haiM / tumhArA nAma yAdi rUpa haiM aura pUjya hone se tuma pUjya bhI kahalAoge / tathA Rpi, yati, kIrya, upAdhyAya ityAditumhAre prasiddha nAma hoMge ||34|| aura merA zubha nAma bhI Apane prahaNa karanA, arihan isa pApa nAzaka nAma kA sadA dhyAna karanA cAhiye ||35|| tumako bhI logo ke sukhadAyaka kArya ko karanA cAhiye, lAka ke anusAra kArya karane meM uttama gati kI prApti hogI ||36|| sanamakumAra bole ki, taba vaha mAyI, ziSyo ke sahita bar3e prema se bhagavAna ko praNAma karake zIghra hI tripura ko gayA ||37|| viSNu kI preraNA ne vaha zIghra ho tripura meM praveza karake, mAyAvI hone ke kAraNa usane rUpa se apanI mAyA phailAI ||38|| he mune! zivajI ke prarcana ke prabhAva me sahasA tripura meM vaha mAyA na cala nakI, taba yati bahuta vyAkula hue ||40|| taba utsAha se rahita, citta meM vyAkulatA aura hRdaya meM dukha hone se usane viSNu kA smaraNa kiyA ||40| usake mmara
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma karane se viSNu ne zaMkara kA smaraNa kiyA aura unako mana se prAMta karake nArada ko yAda kiyA // 42 // viSNu ke smaraNa mAtra se nArada * jI vahAM upasthita hue aura praNAmapUrvaka hAtha jor3a unake sAmane A khar3e hue // 4aa viSNu ne nArada jI se kahA ki lokopakAra meM nirata rahate hue tuma sadA hI deva kArya karate ho // 44 // he tAta ! maiM tumase ziva jI kI AjJA se kahatA hUM, tuma zIghra hI tripura meM jAo, vahAM eka RSi apane ziSyoM sahita vahAM ke nivAsiyoM ko mohita karane ke liye gaye haiM / / 45|| sanakumAra jo bole ki bhagavAna ke ina zreSTha vacanoM ko sunakara muni-puMgava nArada bar3I zIghratA se vahAM gaye jahAM ki vaha mAyAvI RSi the|46||is prakAra mAyAdhIza bhagavAn viSNu kI AjJA se usa pura meM praviSTa hokara usa mAyI se dIkSita hue // 47 // isake anantara nArada jI ne, tripurAdhIza ke samIpa jAkara, kSema kuzala Adi pUcha kara ( Age likhA ) saba vRttAnta sunAyA // 48 // nAradajI ne kahA ki Apake nagara meM dharma parAyaNa koI eka yati / AyA hai, vaha sarva vidyA sampanna tathA veda vidyA meM nipuNa hai / / 49 // hamane bahuta se dharma dekhe parantu isake samAna koI dharma hamArI dRSTi meM nahIM aayaa| hamane isa sanAtana dharma ko dekha kara hI dIkSA grahaNa kI hai // 50 // he daitya sattama! yadi ApakI icchA ho to Apa bhI usa dharma kI dokSA grahaNa kIjiye ? // 51 // sanatkumAra bole ki nArada jI ke ina vacanoM ko suna kara vaha daityapati bar3A hA vismita huA aura mohita ho jAne se vahAM mAyA // 52 // jabaki nArada jI ne dIkSA lA hai taba hama bhI vahA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 purANa aura jaina dharma 5" jAyaMge aisA vicAra kara tripurAdhIza svayaM hI vahAM gayA ||13|| una mahAtmA ko dekha kara unakI mAyA se mohita hokara unase namaskAra kara vaha kahane lagA ki - he nirmAlaya RSi ! mujhe Apa dInA dIjiye ? maiM ApakA ziya haeNgA, yaha bAta nissandeha satya hai // 55 // 'daityarAja ke isa vacana ko suna kara ve sanAtana RSi bole ||23|| he daityarAja ! tuma yadi merI yAtrA ko sarvathA svIkAra karoge to maiM dIkSA dUMgA anyathA koTi calna se bhI nahIM ||17|| yaha suna rAjA to mAyAmaya ho gayA, hAtha jor3a kara zIghratA se una yatirAja jI se bolA ki he bhagavan ! Apa jo zrAtA deMge usakA maiM kabhI ullaMghana nahIM karUMgA, yaha bAta sarvathA satya hai / / 58-59 // sanatkumAra jI bole ki - tripurAdhIza ke ina vacanoM ko suna kara, mukha se vastra kI dUra haTA kara ve RSi kahane lage // 60 // hai. daityendra ! saba dharmoM meM uttama ima donA ko zrApa grahaNa kIjiye, isa dIkSA vidhAna se tuma kRtya kRtya ho jAoge ||31|| sanatkumAra jI bole ki - isa prakAra kahakara usa mAyAvI ne apane dharma ke anumAra vidhipUrvaka usa rAjA ko dIkSA dI // 6 // he mune ! Apane bhAI ke sahita daityarAja ke dInita ho jAne para sabhI tripura nivAsI usa dharma meM dIkSita ho gaye, aura usa mamaya usa mAyAvI ke ziSyo praziSyoM se vaha sArA hI tripura bhara gayA / / 66-64|| vyAsa jI bole ki sanakumAra ! jina namava dainyarAja ko DhotA dekara usa mAyAvI ne mohita kara liyA taba usane kyA kahA aura nainya rAja ne kyA kiyA ? ||1|| manakumAra jI bole ki hai pe ! nAradAdi ziSyoM meM parilaMbita prati muni usa devarAja
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma kA dIkSA dekara bole ki, he daityarAja ! tuma hamAre jJAna sampanna vacanoM ko suno, yaha vedAnta kA sarvasva aura paramottama rahasya hai // 2-3 // yaha saMsAra anAdi kAla se calA AtA hai, kartA aura karma se yaha rahita hai, yaha Apa hI prakaTa hokara Apa hI laya ho. jAtA hai / / 4 // brahmA se lekara stamba paryanta yaha jitanA deha kA vandhana hai isameM eka AtmA hI Izvara hai dUsarA koI nahIM // 5 // tathA jo brahmA viSNu aura rudra nAma hai ye saba deha dhAriyoM ke nAma haiM jaise ki hamAre nAma haiM Adito arihan hai ||6|| jaise hama sarIkhoM ke deha samaya Ane para vilIna ho jAte haiM, aise hI brahmA se lekara mazaka paryanta sabhI ke zarIra samaya Ane para laya ho jAte haiM / yadi isa deha kA vicAra kiyA jAya to kahIM para bhI kucha adhika nahIM hai AhAra nidrA, bhaya aura maithuna ye sarvatra samAna haiM / / 8 / sava hI dehadhArI nirAhAra ke parimANa ko prApta hokara samAna hI tRpti ko prApta hote haiM, isa meM kucha nyUnAdhika nahIM hai / / 9 / / jaise hama pyAse hokara jala pIne se prasanna hote haiM, vaise hI dUsare pyAse bhI hote haiM, isa meM kucha bhI antara nahIM // 10 // rUpa yauvana sampanna cAhe sahasroM khiye kyoM na hoM parantu rati ke samaya meM to eka ho bhogI jAtI hai / / 11 / / ghor3e cAhe saikar3oM asaMkhya hA para adhirohaNa meM eka hI kAma AtA hai / / 12 / / palaMga para sone vAloM ko palaMga para sone se jo sukha milatA hai vahI sukha pRthivI para sone vAloM ko bhIprApta hotA hai / / 13 / / jaisA hama prANadhAriyoM ko maraNa se bhaya hai, brahmA se lekara kITa paryanta ko bhI vaisA hI maraNa se bhaya hai // 14|| yadi buddhi se vicAra kiyA jAya
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma to sabhI zarIra dhAge samAna hai, aisA soca kara kabhI bhI ko kisI kI hiMsA nahIM karanI cAhiye ||1|| jIvoM para dayA karane ke samAna pRthvI para koI dharma nahIM hai. isaliye sarva prayatna se manuSya ko jIvoM para dayA karanI cAhiye ||16|| eka jIva kI rakSA karane se mAno trilokI ke jIvoM kI rakSA hotI hai evaM eka ke vadha karane se trilokI ke ghAta kA doSa lagatA hai. dhataH rakSA karanI cAhiye mAre nahIM ||17|| hisA, parama dharma hai aura AtmA ko pIr3A denI pApa hai, parAdhIna na honA mukti aura abhilapita bhojana kI prApti svarga hai ||18|| satyamArA se purAne vidvAnoM ne aisA kahA haiM, isaliye naraka se Darane vAlo ko kabhI hiMsA na karanI cAhiye ||19|| carAcara saMsAra meM hiMsA se bar3hakara pApa nahIM hai. hinaka manuSya naraka aura ahisaka svarga ko jAtA hai ||20|| dAna to bahuta hai parantu una tuccha phala dene vAloM se kyA matalaba ! zrabhaya dAna ke samAna dUsarA dAna koI nahIM hai ||21|| RSiyo ne aneka zAstrI ne vicAra kara isa loka paraloka meM sukha dene vAle cAra prakAra ke dAna kahe haiM / (1) Dare hue ko abhayadAna, (2) rogIko prauSadhi, (3) vidyArthI ko vidyA aura (4) bhUne ko anna dAna // 22-23|| RSi muniyoM ne jo jo dAna kahe haiM ve abhaya dAna kI solahavIM klA ke barAbara bhI nahIM hai ||24|| acintya prabhAva rakhane vAle af maMtra aura auSadhi kA nAma aura dhana prApti ke nimitta prayatnapUrvaka abhyAsa karanA cAhiyaM // 25 // bahuta nA dhana ikaTTA karake usake dvArA dvAdazAyavanoM kI pUjA karanI cAhiye. anya pUjana kimI dhan 15.8
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa Ara jana dhama - - - - kAma kA nahIM ||raa pAMca karmendriya, pAMca jJAnendriyamana pAra buddhi yahI dvAdaza Ayatana sthAna haiM // 27 // prANimAtra ke liye svarga aura naraka yahI para hai aura kahIM nahIM, sukha kA hI nAma svarga aura duHkha kA naraka hai // 28 // sukha bhogate 2 yadi deha chUTa jAya to isI kA nAma tatvacintakoM ne parama mokSa kahA hai / / 29 // jisa samaya vAsanA sahita saba kleza naSTa ho jAya, ajJAna kA nAza ho jAya, tatva cintakoM ne isI ko mokSa mAnA hai // 30 // vedavAdI isa zruti ko pramANa meM dete haiM ki, kisI prANI kI hiMsA na karanI cAhiye, "kisI kI hiMsA meM pravRtti na ho // 31 // jo agniSToma meM pazu kA 'pAlambhana-vadha hai vaha bhrama kI bAta hai / yaha kathana asatpuruSoM kA hai, jJAnI puruSoM ko pazu kA vadha svIkRta nahIM // 32 // vRkSoM ko chedana kara, pazuoM ko mAra kara aura rudhira kA kIcar3a kara tathA ghI ora tiloM ko agni meM DAla kara svarga kI icchA karanA bar3I hI vicitra vAta hai // 34 // isa prakAra usa yatirAja ne usa asura nAyaka tathA anya tripura nivAsiyoM ko apanA yaha siddhAnta sunA kara phira kahA ki pratyakSa artha meM hI vizvAsa honA cAhiye, yahI eka mAtra deha sukha ke sAdhaka haiM, yaha dharma veda se pare aura bauddha zAkhoM meM nirdiSTa hue haiM // 35 // Ananda hI brahma kA rUpa hai, aisA jo zruti meM kahA gayA hai vaha vaisA hI mAnanA cAhiye, nAnAtva kalpanA vyartha hai // 36|| jaba taka yaha zarIra svastha hai, jaba taka 'indriya nirvala nahIM huI, jaba taka vRddhAvasthA dUra hai taba taka sukha ke sAdhana ko prApta karanA cAhiye // 37 // jisa samaya indriyAM
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ purArA aura jaina dharma 55 svastha ho gaIM aura bur3hApA A gayA to phira sukha kahAM, isaliye -sukha kI icchA rakhane vAloM ko to zrarthI ke nimitta apanA zarIra -bhI de denA cAhie ||38|| yAcanA karate hue ko dekha kara jisakA mana usakI pIr3A se duHkhI nahIM hotA usI ke bojha se yaha pRthvI * davatI hai| vRna, parvata aura samudroM kA use bojha nahIM hai ||39|| yaha deha zIghra ho jAne vAlA hai, saMcita kiye hue padArtha taya hone vAle haiM aisA samajha kara jJAnI puruSa apane zArIrika sukha kI sAdhanA kare ||12|| yaha zarAra kute, kauve aura kIr3oM kA prAtaH -samaya kA bhojana hogaa| veda meM hI par3hA jAtA hai ki, zarIra anta meM bhasma hone vAlA hai ||11|| logoM meM yaha jAti kalpanA vyartha hai sAmAnya rUpa se saba manuSyoM meM kauna adhama aura kauna uttama hai || 42 // manakumAra jI bole he mune ! usa yati ne isa prakAra rAjA aura tripura nivAsiyAM kA upadeza de kara veda vihita dharmoM kA nAza kiyA aura pativrata dharma, puruSoM kA jitendriyatva dharma tathA vizeSa kara ke deva-dharma, zrAddha-dharma, yaza, tIrtha aura vrata yAdi kA khaMDana kiyA ||10 - 11 || ziva pUjana aura viSNu, sUrya tathA gaNeza Adi ke pUjana, snAna dAna aura parvakAla kA bhI usa nAyAtrI ne maMDana * kiyA ||23|| he vinendra ! adhika kahane se kyA tripura meM usa yatirAja ke kahane se veda vihita samasta dharmoM kA parityAga ho gayA / ityAdi Age bahuta kucha varNana hai / zrAlocaka-zivapurANa ke lesa ko pAThakoM ne par3ha liyA isa sAla meM jina bAtoM kA ullekha kiyA gayA hai ve anya
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 purANa aura jaina dharma purANoM-purANastha lekho kI apekSA kucha naI aura vismaya-janaka hone ke sAtha 2 aitihAsika dRSTi se bhI kucha kAma kI haiN| ziva purANa ke isa vistRta lekha kA saMkSepa se sAra aMza; itanA hai ki daityoM se duHkhI hue, devatA logoM kI prArthanA aura zivajI kI preraNA se viSNu bhagavAn ne mAyAsvarUpa eka puruSa vizeSa ko utpanna karake use tripura vAsiyoM ko veda mArga se bhraSTa karane kA Adeza diyA / viSNu bhagavAna kI isa AjJA ko pAkara usa purupa ne apane jaise cAra ziSya aura paidA kiye-banAye / parantu zivArcana ke prabhAva se tripura meM usa puruSa ko apane kArya meM saphalatA prApta na huI ! tava viSNu ne usakI sahAyatA ke liye nArada ko bhejA / nArada kI sahAyatA se usane phira apanA kArya zurU kiyA aura tripura nareza tathA usakI nikhila prajA ko bahuta zIghra hI vaidika dharma se sarvathA vimukha-vicalita kara diyA ! basa isake sivAya anya jo kucha likhA hai vaha isI kA vistAra mAtra hai| . ukta puruSa ke mata kA vicAra / sava se pahale hameM isa bAta kA nirNaya karanA bahuta jarUrI hai ki viSNu bhagavAn ne jisa mAyA rUpa puruSa vizeSa ko utpanna kiyA vaha kauna thaa| isake nirNaya karane ke liye ziva purANa ke ukta lekha kA manana karanA bahuta Avazyaka hai / usameM ukta purupa ke vepa aura upadeza, donoM kA hI ullekha kiyA gayA hai| parantu tripurAdhIza ke samakSa usa muNDI purupa ke mukha se jo upadeza dikhAyA hai usase to usake kisI mata vizeSa kA patA nahIM calatA kintu usake vepa kA imate
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 purANa aura jaina dharma jo namUnA diyA hai usase to yahI vidita hai ki nissaMdeha vaha zvetAmbara jaina mata kA sAdhu honA cAhiye parantu usa mAyAmaya ke mata kA kucha bhI nirNaya nahIM ho sakatA, tAtparya ki usake veSa aura upadeza meM bahuta antara hai| aba hana isI bAta kI kucha 'vistAra me AlocanA karate haiN| ziva purANa meM ukta muni ke mukha se janatA ke samakSa jo upadeza dilAyA gayA hai vaha sarvathA saMdigdha hai| isaliye hameM isa bAta ke samajhane meM bar3I dikata par3atI hai ki usane kima mata kA upadeza kiyA ? ziva purANa ke lekha se vaha cApAka mata kA pragaraka bhI siddha hotA hai, kahIM kahIM para usane bauddha mata kA bhI upadeza kiyA hai aura sAtha 2 vaha jaina mata kA upadezaka bhI sAvita hotA hai| udAharaNArtha-prathama zloka se lekara paiMtIsa loka taka jo varNana hai usake dekhane se to mAyAmaya ke jaina hone meM kucha manneha nahIM kyoMki usameM una puruSa kA jina taraha kA vepa banalAyA hai vaha prAyaH jaina granyoM ne milatA aura vartamAna namaya ke jaina sAdhuoM se kura milatA junnatA bhI hai / evaM prAge paJcama adhyAya ke 24 zlokoM meM ahiMsA dharma kA marma aura mahattva tathA saMsAra kA anAditva varNana karate hura bhI use jaina hI mAvita kiyA hai parantu isake viruddha ihaiva svarganarakaM prANinAM nAnyataH kvacit / sukhaM svargaH samAkhyAto duHkhaM narakamebahi // 28 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma sukheSu bhujyamAneSu yatsyAddehavisarjanam / ayameva paromokSo vijnyyesttvcintkaiH||26|| ina do zlokoM se usakA cArvAka-nAstika honA siddha hotaa| hai aura jaba hamaH arthAnugambahuzo dvAdazA yatanAnivai / paritaH paripUjyAni kimanyariha puujitaiH|| vAsanAsahite klezasamucchedesati 'guvam / ajJAnoparamo mokSo vijJeyAtatvacintakaiH // 28 // bauddhAgamavinirdiSTAn dharmAn vedpraaNsttH||34|| ___isa prakAra kA ullekha dekhate haiM taba hame usako bauddha dharma kA samajhanA par3atA hai / tAtparya ki ziva purANa ke isa lekha se yaha nizcita nahIM hotA ki usa Rpine kisa mata kA upadeza kiyaa| kyoMki kahIM para to vaha cArvAka ke mata kA upadeza detA hai aura kahIM buddha ke mata kA tathA kahIM para vaha ahiMsA dharma ke ucca siddhAnta kA pratipAdana karatA huA prANi-mAtra ko usake pAlana karane kA Adeza detA hai jisase ki vaha jaina sAvita hotA hai isa * prANi mAtra ke tio svarga aura naraka yaho para hai anyatra nhiiN| sukha kA nAma svarga aura duHtra kA nAma naraka hai| sukha bhogate hue deha kA chUTa jAnA hI noda hai|
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ * purANa aura jaina dharma dara liye usake mata vizeSa kA nizcaya honA kaThina haiM / ataeva ziva purANa ke isa paraspara virodhI lekha kI samasyA lagAnI bhI muzkila hai|. aitihAsika dRSTi se vicAra karate samaya to hama isI natIje para pahuMcate haiM ki ziva purANakA yaha lekha jisane likhA hai usakI cArvAka bauddha aura jaina mana ke paurvAparya aura paraspara bheda kI tamIja nahIM thI / anyathA vaha itanI bhUla na karatA ! cArvAka, jaina aura bauddha ko eka hI samajhanA nimsaMdeha bhUla hai ! hAM veda mata ke sAtha virodha rakhane se hI vicAra mAlA meM piro denA granthakAra ko abhI ho to hama vivaza hai / ziva purANa ke sivA anyAnya purANoM kI bhI bahudhA yahI dazA hai / usameM bhI jaina aura bauddha ke paraspara bheda kI kucha tamIja nahIM kI gii| kahIM para to jaina aura bauddha ko bhinna 2 avatAra mAnA hai kahIM para jaina se bauddha aura bauddha se jaina mata kI utpatti kA ulle kiyA hai| evaM kisI purANa me to jaina aura bauddha kA utpAdaka eka hI puruSa ko batalAyA gayA hai kahane kI AvazyakatA nahIM ki isa dazA meM hama kisa pariNAma para pahu~cate haiM / [ asabhya zrAkSepa ] ziva purAla kI isa lekha mAlA meM ukta muni- jimaM viSNu bhagavAn ne tripurAsura ke vimohanArtha utpanna kiyA ke upadeza para eka bar3I hI vicitra bAta kahI hai| yAta kyA hai isa vyAja ne jaina aura bauddha mata para bar3A hI anabhya AkSepa kiyA hai / pAThako ko isa bAta ke yatalAne kI aba tanika bhI AvazyakatA pratIta
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ *64 purANa aura jaina dharma nahIM hotI ki mAyAmaya nAma ke RSi ne tripurAdhIza ke samakSa 'asura sabhA meM jo upadeza diyA hai vaha kitanA sAra yukta aura hRdaya grAhI hai| usameM prANi mAtra para samAna bhAva rakhane rUpa amUlya upadeza ke sivA "bhItebhyazvamayaM deyaM, vyAvitebhyastayopavaM / deyA vidyArthinAM vidyA, deyamanaM kSudhAture" ityAdi kathana to vizeSa rUpa se manana aura AcaraNa karane yogya hai / parantu zivapurANa kI isa lekha mAlA meM ukta upadeza para bar3A hI anucita AkSepa kiyA hai / "lovarma khaMDayAmAsa pAtitrayaraM mahata, jitendriya tvaM sarveSAM puruSANAM tathaiva saH" | "arthAt usa muni ne apane upadeza se stri yo ke paramottama pativratA dharma ora manujyAM ke jitendriyatva kA khaMDana kiyA ityAdi" magara mAyAmaya ne jo kucha upadeza diyA hai usameM kahIM para bhI aisA ullekha nahIM ki jisameM ki strI aura puruSoM ko 'vyabhicAra meM pravRtta hone kI AjJA ho / hameM jo kucha bhI ise sambandha (mAyAmaya kI utpatti aura usakA upadeza Adi) meM mAlUma huA hai vaha saba ziva purANa kI isa lekha mAlA ke hI badaulata mAlUma huA hai / ukta muni ke upadeza meM hameM to vyabhicAra pravRtti kI gandha taka bhI nahIM AtI aura nahI anya koI vuddhimAn ise bAta ko svIkAra karane ke liye tyAra ho sakatA hai phira ukta Rpi ke upadeza ko pativratA dharma aura brahmacarya kA vighAtaka kisa 'prakAra se batAyA gayA yaha hamArI samajha meM nahIM aataa| hamAre khyAla meM to yaha bar3A bhArI asabhya AkSepa hai jo ki eka pratiSThita samAja para kisI vyAja se lagAyA gayA hai aura jo sarvathA nirmUla "aura nirarthaka hai| hAM yadi aisA hI karanA abhISTa thA to ukta muni
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma . ke mukha se prathama vyabhicAra pravRtti kA upadeza dilA denA thA jina me ki uma para-muni para lagAyA gayA vyabhicAra-prabarnakatA kA lAMchana sarvathA nirmUla sAvita na hotA / isake atirikta "he mune ! tuma kaliyuga ke zrAna naka mAravAr3a meM jAkara Thahare rahanA, aura gaDha meM apane dharma kA pracAra karanA" isa kathana para bahuta kutra vicAra karane kI aAvasyakanA hai parantu vaha saba kutra pAThako para hI chor3ane hue hama itanA hI kahate haiM ki-"turaMga,gapyupapAdayadabhyAM namaHparaMmyo navapaMDitabhyaH' [matsya pugaNa] jaina-dharma triyayika malya purANa kA leba bhI vila nAga hai| usameM jaina dharma ko utpatti kA koI nayA prakAra nahIM batalAyA / kintu "zani ke putroM dvArA gajya se nyuna hue indra kI abhyarthanA ko suna, deva guru bRhaspani ne raji putrI ko jina-dharma ke upadeza mohita kara jaba sonama veTa matako giga diyA taba ina ne unako svavatra ne Ahata kara apanA rAjya nihalana phira ne prApta kara kara liyA" kA apUrva varNana hI umameM kiyA hai| badanApUrNa kA aura usakA pATha isa prakAra hai lakSmI mvayaMvaraM nAma bharatena pravartitam / manakAmubazI rambhA nRtyateni tadAdizana // 28 // nanarna salayaM natra lakSmI rUpeNacorvazI / - sA puravasaM dRSTvA nRtyantI kAmapIr3itA 2 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 purANa aura jaina dharma vismRtAbhinayaM sarvaM yatpurA bharatoditam / zazApa bharatAkrodhAt viyogAdasya bhUtale // 30 // paJcapaJcAzadavdAni, latA sUkSmA bhaviSyAsa / purUravAH pizAcatvaM tatraivAnubhaviSyati // 3 // tatastamuvaMzI gatvA, bhartAramakazoccaram / zApAnte bharatasyAtha urvazIbudhasUnutaH // 32 // ajIjanatsutAnaSTau nAmatastAnnibodhata / AyurTadAyurazvAyurdhanAyudhRtimAn vasuH // 33 // zucividyaH zatAyuzca sarve divyabalaujasaH / AyuSo nahuSaH putro vRddhazarmA tathaiva ca ||34 // rajirdambho vipApmAca vIrAHpaJca mhaarthaaH| . rAjaH putrazataM yajJe rAjeyamiti vizrutam // 35 // . rajirArAdhayAmAsa nArAyaNamakalmaSam / / tapasA toSito viSNurvarAn prAdAnmahIpateH // 36 // devAsuramanuSyANAmabhUtsa vijayI tadA / atha devAsuraM yuddhamabhUd varSazatatrayam // 37 // pralhAdazakayobhImaM na kazcidvijayI tyoH| tato devAsuraiH pRSTaH prAha devazcaturmukhaH // 3 // /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma anayovijayI kaH syaadraajiy|tiso'brviit / jayAya prArthito rAjA sahAyastvaM bhavastra naH // 36 // daityaiH prAha yadi svAmI bobhavAmi tatastvalam / nAsuraiHpratipannaM tat pratipannaM hi suraistathA // 40 // svAmI bhavatvamasmAkaM saMgrAme nAzaya dvipH|| tato vinAzitAH sarve ye'vadhyA vajrapANinA // 4 // putratvamagamattuSTastasyendraH karmaNA vibhuH / datvendrAya tadA rAjyaM jagAma tapase rAjiH // 42 // rajiputraistadAcchinnabalAdindrasya vaibhavam / yajJabhAgaM ca gajyaM ca tapobalaguNAnvitaH // 4 // rAjyAd bhraSTastadAzako rjipunrnipiidditH| prAha vAcaspati dInaH pIDito'smi raje mutaiH||4|| na yajJabhAgo rAjyaM me nirjitaM ca bRhaspate / rAjyalAbhAya me yatnaM vidhatsva dhipaNAdhipa // 4 // tato vRhaspatiH zakramakaroDaladarpitam / brahazAntividhAnena pauSTikena ca karmaNA ||16|| gatvAya mohayAmAsa rAjiputrAn vRhsptiH| jinadharma samAsthAya vedavAhAM savedavita // 4 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ - . ........ purANa aura jaina dharma vedatrayIparibhraSTAMzcakAra dhiSaNAdhipaH / vedavAhyAn parijJAya hetuvAdasamanvitAn // 48 // 'jaghAna zakro vajreNa sarvAn dharmabahiskRtAn / [adhyAya 24] ina zlokoM kA bhAvArtha yaha hai ki kisI samaya bharata mahArAja ne lakSmI svayaMvara rcaa| usane menakA, urvazI aura rambhA ko nRya karane ke liye AjJA dii| vahA~ layapUrvaka nRtya karatI huI urvazI pularava ko dekhakara kAmadeva ke vazIbhUta ho jAne se bharatodita abhinaya [bharata ke kahe hue nRtya prakAra] ko sarvathA bhUla, manamAnA kRtya karane lgii| usake isa kRtya ko dekha bharata ko bar3A krodha car3hA / isaliye usane urvazI ko zApa diyA ki, tU isase (pururava se)viyukta huImRtyu loka meM sAr3he pAMca sau vape taka latA banI rahegI,aura yaha-pururava-bhIvahIM para pizAca bana kara rhegaa| bhAta kA zAya pUrA hone ke anantara urvazI ne budha putra ke nayoga se AyuH, car3hAyuH, azvAyuH, dhanAyuH, dhRtimAna, vamu, zucividha aura zatAyu ye ATha putra utpanna kiye / unameM se Ayu ke pAMca putra hue 'jo ki bar3e zUravIra the| unake kramazaH nahupa, vRddhazarmA, raji, dambha aura vipApmA ye nAma haiN| inameM se tIsare raji ne sau putra utpanna kiye / raji ne viSNu bhagavAna kA bahuta ArAdhana kiyA usakA tapazcaryA se prasanna hokara viSNu bhagavAna ne usako aisA vara diyA jisake prabhAva se vaha deva, asura aura manuSyoM meM sabako jItane vAlA huaa| kucha samaya bAda devoM aura daityoM kA bar3A bhArA yuddha huaa|
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ t 1 purAna aura jaina dharma 33, yaha yuddha tIna sau varSa taka hotA rahA ! inameM deva aura coMke nAyaka indra aura prahlAda kA bar3A bhArI yuddha huA / jaba ina dono me se koi hAga nahIM tava deva aura dAnavoM ne ghAjI ke pAna jAkara pUMchA ki ina donoM meM se kisakI vijaya hogii| isake uttara meM brahmAjI ne kahA ki jina pakSa kI ora hogA unakI jayaM hogI / yaha suna donoM hI dala ke loga rAja ke pAna gaye aura apanI sahAyatA ke liye prArthanA kii| ke "ji" ne kahA ki meM usa patra kI dhAra hU~gA jI nAyaka banAyegA | bAna para yara to nahamata nahIM parantu devI ne isakI sIkArakara liyA / raji ke deva senA ke nAya hone ke bAda phira yuddha ima huaa| basa phira kyAmarane una asuro kA bhI vinAza kara diyA jinarA vadha karane mazraNa thaa| raji ke karma se prasanna 1 kRti puna bana gayA / raji ne bhI indra ko rAjya kara svayaM jagala kA rAmnA liyaa| idhara gaMje ke putra ko yaha bAta huii| uni javaradastI se unakA rAjyahIna liyaa| me huA undra devaguru aura kahane lagA ki pati ke pAra viviyA raji ke putroM ne bahuta hI kiyA hai me| sampUrNa rAjya le liyA aura nala kA bhAga bhI mujhe nahI miltaa| isaliye muke rAjya mile isake vAle yA koI na kara zAnti ra puSTi pharma ke vidhAna dvA zaa suna prahaspati ne vAna aura nAmI banAyA tathA svayaM raji indra ko phira se putroM ke pAsa jArI vaida vA jina dharma kA upadeza kara do
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 purANa aura jaina dharma mArga se bhraSTa kara diyA / indra ne bhI unako veda vihita mArga me bhraSTa aura zraddhA se rahita samajha kara una saba kA vinAza karake vAdhikAra prApta kara liyA / [AnandAzrama sariphamatsya pu0 0 24 zloka 28-4 : ] Co Alocaka isa sArI kathA meM jaina dharma se sambandha rakhane vAlA "jina dharma samAsthAya vedavAhyaM sa dharmavit" basa yaha AdhA zloka hai / agara "jina" ke sthAna meM koI anya zabda rakha diyA jAya to itanA bhI nahIM ! evaM kRtrima jaina vana kara vRhaspati ne raji ke putroM ko kyA upadeza diyA, aura usakI jaina dharma viSayika kina bAtoM kA unake hRdaya para prabhAva par3A, jinake kAraNa ve vaidika dharma se vimukha hokara indra ke vajra se Ahata hue| isa bAta kA ukta kathA meM kucha bhI jikara nahIM yaha bar3A Azcarya hai / phira yaha bhI samajha meM nahIM AtA ki bRhaspati ke isa mAyA jAla rUpa amoghAntra kA lakSa jaina dharma hI kyo banAyA gayA / saca puMdriye to hameM to yaha saba dvepa aura durAgraha kI hI lIlA pratIta hotI hai / astu yadi Upara dI gaI kathA satya hai [vastutaH honI hI cAhiye] to isase jaina dharma kI prAcInatA para bahuta kucha prakAza par3atA hai / matsya purANa ke "jinadharma 'samAsthAya vedavAhyaM sa dharmavit" isa Aloka se jJAta hotA hai ki usa samaya [matsyapurANa ke nirmAkAla meM] jaina dharma bahuta kucha pracAra meM A cukA thA / ataH mamya purANa ke racanA kAla se jaina dharma kI utpatti kA samaya adhika prAcIna hai, yaha bAta ukta kathA se spaSTa pratIta hotI hai yadyi
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma matsyapurANa kA vanA, isakA nirNaya abhI taka nahIM huA [aura na honA hI sambhava hai] jathApi anyapurANoM ko apekSA vaha kutra adhika prAcIna hai aisA kaI eka vidvAna mAnate haiM / [paraspara virodha ke parihAra kA sugama upAya ] hamAre pAThakoM meM se bahuta se sajanoM ko malyapurANa kI ina AkhyAyikA kA bhAgavatAdi purANa andhoM ke lekhoM ke sAtha kucha virodha bhI pratIta hogaa| parantu isane ve ghabar3AyeM nhiiN| virodha parihArArtha hama unako eka bar3A hI sugama upAya batalAte haiN| - -yugagA kI prAcInataH / isa deza meM tAmra-poM para skaar| hue jo dAna-patra milate haiM. unameM bhUmi-nAna prAdi meM sambandha gagane gare kitane hI loka prAya eka hI le ukI rahane haiM / yathA (1) bahubhivaMmudhA bhuktA rAjabhi. magagaTibhiH / (0) paSTivarSamahamAgi bageMmodati bhUmida / (3) badanA pagdanA vA yoharata yamundhagam / (1) agnaMgapanyaM prathama suvargam / loka patra, bhaviSya aura prakhapugae haiN| jina dAna-gayoM para nime hue haiM unameM meM kaI era 475 mA matrI ke zoga hue hai| isameM simAnta nikalatA hai kima ko pAMca mahImADI pahale meM na pugoM kA magara bhArata meM thA / nina pugagoM ke ra pugatalyA paTita pAna poDepha pugaga smjho| ma mAninasa pugaNAdi pore loga mara meM purAnA gAkare na mAlama mora pita purAne hoNge| [mAmnA mAmA vibhina
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma -- ina - purANa - prantho meM varNana kI gaI jaina sambandhi kathAoM ke paraspara virodha meM yadi unheM kisI prakAra kI Apatti kI sambhAvanA ho to unako munAsiba hai ki ve jhaTa se "kalpabhedena bhedaH" vAlI vyavasthA devI kA smaraNa karaleM ? vasa phira kyA, smaraNa karate hI virodha kA bhUta bhAga nikalegA ! [ skanda purANa ] skanda purANa meM bhI jaina dharma ke viSaya kA kucha ullekha hai / parantu vaha anya sava purANo kI apekSA sarvathA navIna aura apane DhaGga kA eka hai / pAThaka use bhI dekhe / skanda purANa - tRtIya brahma khaNDa -. dharmAraNya mAhAtmya ke 36-37-38 adhyAya meM vAda vivAda rUpa se eka bar3I vistRta kathA likhI hai, usakA saMkSepa se bhAvArtha mAtra hama pAThako kI sevA meM nivedana karate haiM / tathAhi[vaMgalA AvRtti tR0 bra0 khaM0 dharmAzaya a0 36-37-38pR0 1885] 'kaliyuga' ke Adi meM kAnyakubja deza kA adhipati Ama nAma kA eka rAjA huA, vaha prajA pAlana meM tatpara nItimAn aura bar3A dharmAtmA thA | parantu kaliyuga ke prabhAva se usakI prajA kI buddhi pApa meM laga gaI ataH vauddha dharmAnuyAyI sanyAsiyoM ke upadeza meM usane-prajA ne-nijI vaiSNava dharma ko tyAga kara bauddha dharma ko svIkAra kara liyA / d, (1) idAnI ca kalau prApte zrAmanAmnA vabhUvaha / kAnyakubjAdhipa. zrImAn dharmajJo nItitpara // 12 // prajAnAM kalinA tatra pApe buddhirajAyatA // 35 // - vaiSNavaM dharmamutsRjya bauddhadhamaM mupAgatAH / .
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma 73 Ama' rAjA kI "mAnAdevI" nAma kI eka paTarANI thI. usake garbha se "ravagaDA" nAma kI bar3I sundara eka kanyA utpanna huii| kisI samaya daivayoga se indrasUri nAma ke - jainamAdhu-hA gaye / unhoMne dekhA ki rAjakumArI solaha varSa kI ho cukI hai aura (2) jarti pratiyojitA // 36 // tatyAnAmyetivizrutA / garbhAsAtA // 33 // jAtAnA sampUrNa dahitA samaye yA candranibhAnanA // 38 // nAmamAbhUi ekadA daivayogena dena // 36 // jnmnaa| // 40 // yAnI raMga mini injIvi / jAvarA ca kathayAmAsa bhArata // 46 // racanAmA yUnika vimohitA / nAma nAgavaNA // 45 // | pAyI // 13 // mahAdarzanAmiti / arraft devanAni // 44 // dharmAn sabhAgaya rAjadhAnI banAnA / deza sthApayAmAsa // 45 // nidhA bhUtA nimAzritA 1 bArAmaiH pUjyante nAMgiyotim // 46 // ;
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 purANa aura jaina maMdha abhI taka vaha avivAhitA hai| kisI dAsI ke dvArA indrasUri rAjakumArI se mile aurazAvarI maMtra ke prabhAva se unhoMne rAjakumArI ko apane vaza meM karake use jaina dharma meM anurakta kara diyA / pazcAt Ama rAjA ne use brahmAvata ke adhipati kumbhIpAla rAjA ke sAtha usakA vivAha kara diyA aura moheraka nAma kA sthAna usake daheja meM de diyaa| kumbhIpAla ne apanI rAjadhAnI moheraka me banAI aura vahAM para hI jaina dharma ke pUjya devo kI sthApanA kI / anya saba loga bhI jaina dharma ke anuyAyI hone laga gye| aba na to koI brAhmaNoM kA hI satkAra karatA hai aura na zAnsyAdi kamoM kA hI anuSThAna hotA hai tathA na koI dAna hI detA hai / na dadAti kadA dAnamevaM kAlaH pravartate / / lavyazAsanakA vimA lu navAgyA aharnizam // 4 // samAkulitacittAste nRpanAnaM samAyayuH / kAnyakubjasthitaMzUraM pAkhaeI. pariveTitam // 4 // cAraizca kathitAste ca nRpasyAgre samAgatAH / prAtarAkAritA viprA AgatA nRpasasadi // 50 // pratyutthAnAbhivAdAdI na cakre sAdaraMnRpaH / tiTato brAhmaNAn sarvAn paryapRcchadaso tataH // 51 // kimarthamAgatA viSA kiMdhita kArya bruvantu taH // 52 // viprA UcuHyAraNyAdihAyAtA svatsamIpaM narAdhipa / gajan taba sutAyAstu bhartA kumArapAlaka // 53 // tena paluptaM viprANAM zAsanamahadadbhutam / vartatA jainadharmeNa preritenendra sRriNA // 55 // rAjovAca:-kena vai sthApitAH yUyaMmA sminmoherake purN| etadi bAr3avAH sarva cUne vRttaM yathAtatham // 55 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma 'parantu isa kArya meM brAhmaNoM ko bahuta kaTa huaa| jinna cinahara va maba mila kara zrAma ganA ke pAma gaye / magara rAjA ne abhyunthAnAdi meM unakA ucita majAra nahIM kiyA / rAjA ke pUchane para brAhmaNoM ne kahA ki hama dhamAraNya me calakara yahAM bhAge haiN| Apake jAmAtA kumArapAla ne bAmaNoM kA zAnana luna kara diyaa| baha indracUri kI preraNA ne zrava jaina dharma kA pAlana karane lagA gayA hai| yaha muna gajA ne kahA ki prApako moharaka meM prathama nisane sthAna diyA ? ma para brAmaNoM ne kahA ki hamako yA kAjazA aura dharmarAja ne prathama sthAna diyA / anantara rAma ne kahA puge kI racanA kI | rAma ke zAsana ko anyAnya rAjAmA ne bhA vAraNA Ucu:-kAjaga myAritA. putra dharmagajena dhImanA / ranA cArazubhambhAne rAmeNa ca nana puge // 56 // gAyana gamacandramya vAnga jabhiH / pAnitaM dharmatIpatra gAmana nRpasanama ! // 5 // dAnI naya gamAnA vimAna pAlayane nahi / nAgarimaga tu rAnA miAnapAnabIna // 4 pAnnu jara hi bho miA ! karAyantumamAzyA / mo zumAra mAra dii| mAlapam // 6 // pravAzAya natI girA pApamugagatA / nagnanonimudinA pAca naranidinaM // 6 // muramya va ga gaganamAnIta / gara mAra liA ! pApiyAmA nahi // 6." yAni bhAdagAna ko / mammATigirAnA munama matirahina / 62 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ #m ra * purANa aura jaina dharma dharma pUrvaka pAlana kiyA / parantu tumhArA jAmAtA - kumArapAla - aba brAhmaNoM kA pAlana nahIM karatA ? yaha suna Ama ne brAhmaNo se kahA ki Apa jAkara merI tarpha se mahArAjA kumArapAla ko kahiye ki brAhmaNoM ko unakA pUrva adhikAra de do / brAhmaNoM ne Akara mahArAjA grAma kI AjJA ko kumArapAla se nivedana kiyA / una brAhmaNo ke dvArA apane zvasura ke vacana ko sunakara rAjA kumArapAla bole ki maiM rAma ke zAsana kA pAlana nahIM karUMgA, yajJAdi meM hiMsA, karane vAle brAhmaNo kA tyAga karanA hI ucita hai, isaliye hiMsakoM meM merI zraddhA nahIM ? yaha suna brAhmaNa samudAya ne kahA ki rAjan ! pAkhaMDa dharma meM pravRtta hokara brAhmaNoM ke zAsana kA kyoM lopa kara rahe ho ? Apa apanI buddhi ko pApameM mata lagAiye ? brAhmaNa samudAyakA yaha kathana suna kumArapAla ne kahA ki, ahiMsA hI parama dharma hai, hisA hI parama mata hai tathA ahisA hI parama jJAna aura uttama brAhmaNA UcuH katha pAkhaMDadharmeNa luptazAsanako bhavAn / pAlyasya nRpazreSTha mAsma pApe mana krathAH // 63 // rAjovAca- -hisA paramodharmaH hisA ca paraM tapaH / zrahiMsA paramaM jJAnamahisA paramaM jalam // 64 // tRNeSu caiva vRkSeSu pataMgeSu nareSu ca / kITeSu matkuNAdya zrajAzveSu gajeSu ca // 65 // vRtAsu caiva saMpapu mahipyAdiSu vai tathA / saMtaH saHzA viprA sUkSmeSu mahatsu ca // 66 // kathaM yUya pravartadhye viprA hiMsA parAyaNAH / tacchrutvA vajratulyaM hi vacanaM ca dvijottamAH // 67 // pratyUcurvAr3avAH sarve krodharaktekSaNAdRzA // 68 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma phala hai| tRNa,vRkSa,kITa, pataMga, pazu, pakSI, aura manuSyAdi saba prakAra + ke choTe bar3e prANiyoM meM eka jaisA hI jIvAtmA virAjamAna hai / tina para bhI na jAne zrApa loga kyoM hiMsA meM pravRta ho rahe haiN| kumAra. pAla ke ima batra tulya kathana ko sunakara lAla netra kiye hue brAhmaNa varga bolA ki-rAjana yApana ahinA ko jo parama-dharma batalAyA hai mo yadyapi ThIka hai nathApi Ara dharma ke marma ko ekAgra cina hokara munI ? veda meM jinakA vidhAna kiyA gayA hai vada hinA nahIM pratyuna ahiMsA hI hai zatra meM vara karane para jora ko du.ya hAtA hai, yAna yahI (zastra vRya karanA) adharma hai magara gava ke binA veda maMtroM ke dvArA jo pazu vadha kiyA jAtA hai vaha dusa prada nahI balki vadhya jIva kA susa ke dene vAlA hotA hai| para upa. * kAra puepa ghora para-pIr3ana pApa liye hai / ataH caMda vihita himA kA 'prAcaraNa karatA huA manu ya pAnI meM liva nahIM hotA! inyAdi bahuta suna bAda vivAda hAna ke anantara nigaza hokara baTuna meM AmaNoM ne prarane kArya kI siddhi ke liya rAmezvara ko pradhAna kiyaa| yahA unako brAhmaNa rUpa meM hanumAna jA ke darzana hura / brAmaNa varga kI satata prArthanA se prasanna hokara hanumAna jA ne una ko apane anya rUpa meM darzana diyA aura apanA yAI tathA dAI kanA (kancha ) ke bAloM (roma) kI do pur3iya dekara kahA ki lA yadi vA rAjA prApa ko prAtAnusAra kAma na kare to ina bAI puliyA ko usake dvAra para pheMka denA inake phaiko hI umakA sabhI kuTazimAta-jalakara bhasma hone lgegaa| aura yadi unake zAnna tathA punAjIvina pharane kI AvazyakatA par3e no mamarI pur3iyA
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 purANa aura jaina dharma ko vahAM bhAr3a denA yaha kaha kara hanumAna jI ne unako vahAM tIna' dina rakhakara apane sthAna para pahuMcA diyA isa samaya brAhmaNoM kI / prasannatA kA kucha varNana nahIM kiyA jAtA ! ve prAtaHkAla susajjita hokara rAjA ke pAsa pahuMce aura kahane lage ki Apako rAma aura hanumAna ne brAhmaNo ke pUrvAdhikAra ko de dene ke liye kahA hai isa liye Apa hameM hamArA adhikAra diijiye| isa para rAjA ne kahA maiM to tuccha mAtra bhI nahIM dUMgA Apa rAma aura hanumAna ke pAsa hI. jAiye ? yaha suna brAhmaNoM ne hanumAna jI ke kathanAnusAra unakI hI pur3iyA usake dvAra para pheMka dI aura svayaM apane 2 ghara ko cale gaye. basa phira kyA thA cAroM tarpha agni kI jvAlAyeM hI najan (1) agrijyAlAkulaM sarva saMjAtaM caiva tatrahi // 18 // dahAnte rAjavastUnicchatrANi camarANi ca / / kozAgarANi sarvANi zrAyudhAgArameva ca // 16 // mahipyo rAjaputrAzca gajA azvA hAnekazaH / rimAnAni ca dahAnte dahAnte vAhanAni ca // 20 // zivikAca vicitrAvai rathAzcaiva shyshH| sarvatra dahyamAnaM ca dRSTvA rAjApi vivyathe // 21 // sarva tajjvalitaM dRSTvA nnksspnnkaastdaa| dhuravA kareNa pAtrANi nItvA daNDAnchubhAnapi // raktakambalikA gRhya vepamAnA muhurmuhuH / anupAnahikAzcaiva naSTAH sarve dizodaza // 25 // manaSyazca vivakhAste vItarAgAmitruvan // 27 // arhantameke kecida palAyanaparAyaNAH // dhAvasmaratiH pazcAritaracetazca vai thaa| padAtirekaH pradan ka vimA iti jalpakaH // . . .
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ pugae aura jaina dharma bhAne lagI aura rAjya kA sara mAmAna jala kara bhasma sAna hone lgaa| yaha degya gajA ko bahuta dukha huaa| saba kucha jalanA denya nagna napaNaka apane 2 pAtroM aura dagaDo ko lekara kAMpana hama bhAgane lge| rakta vakho ko lekara bAra bAra kAMpate hue upAnana (jUnI) zrAdi ko bhI chor3a kara bhAga gaye aura kitane eka nA vItarAga : vItarAga ! kahate hue naMge hI bhAga nikala tathA bahuta meM ahaMna ! ani ! kahana hue bhAgane lage! idhara rAjA bhI rudana karatA huA vAparaNoM ke pIche bhAgA aura unake caraNoM meM gira kara gir3agar3A ne lgaa| maiM gama ke dAma kA bhI dAsa hU~, maiM zaraNa meM gayA nu mahasA rAjan gRhotrA nu caggI tdaa| jivAlA nRpatimI mudinInyapanattadA // 3 // yAca pacana ganA rimAna niyana-paraH / japana dAgarapi gama gamarAmani punaH // 3 // nampa TAsamma dAmAMha rAmasya ca dvijamya / / amAnanimagana nAnombandhI hi mAmmatam // 3 // yantiH prazAmpanA vimAH gAyanaM vo dadAmyaham // 3 // dAmo'smi sammana vidhA mevAganyamA bhoTa / pAyA pradAtyAyA. parasAgabhigAminAma // 8 // sapA mApAnA ca muvanamnapinA nayA / pApApaM gummAnAnA napApazamana En samminasa rimA jAnA bhuupaayaa| bhanyA yA puTikA cAmosA dattA gAgala // 4 // jIdhita caitra nanda mAta niMpu gemamu / gi: prANAsamAnA: gAMnA dinita naH // 43 // [pyAH 38
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa Ara jana dhama AyA hUM Apa merI rakSA kro| Apa isa agni ko zAnta kIjiye maiM Apako zapatha pUrvaka Apake sabhI adhikAra detA hUM Apa aba kSamA kreN| yaha suna brAhmaNoM ko bar3I dayA AI aura hanumAna jI kI dI huI dUsarI pur3iyA se unhoMne agni ko zAnta kara diyA aura saba kucha pUrva ke samAna hI bana gayA ityAdi / "* Alocaka-pAThakoM ne skandha purANa ke vistRta lekha ko saMkSepa se suna liyA isase adhika bAda vivAda karanA vyartha hai sirpha eka Adhi vAta para hI hama yahAM thor3A sA vicAra kreNge| hama pIche kaha cuke haiM ki adhikAMza janoM meM jaina aura bauddha ko eka mAnane tathA likhane kA jo andha vizvAsa aura andha paramparA cala rahI hai usakA mukhya kAraNa purANa haiN| hamAre isa kayana ko skandha purANa me dekhe gaye "vartatA jainadharmeNa preritenendrasUriNA" "jAmAtA tasya duSTo vai nAmnA kumArapAlakaH, pApaNDairveSTito nityaM kalidharmeNa saMmata: 1851 indrasUtreNa jainena prerito bauddhadharmiNA" ina vAkyoM meM aura bhI adhika pramANita kara diyA hai| parantu isa bAta ko itihAsa kA jAnakara koI bhI nipakSa vidvAn mAnane ke liye tayAra nahIM hogA / ataH skandha purANa kA yaha kathana pramANa viruddha aura vizvAsa ke ayogya hai| ___ * kanyapurANa meM yaha lekha bar3A hI vistRta hai hamane usakA bahuta hI maMtipta sAra diyA hai vaha bhI anuvAda kAme nahIM kintu marma spa se| adhika dekhane ko icchA vAle kanyapurANa ko dekheN|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma mkanda purANa ke isa legya se mahArAjA Ama aura kumArapAla kA eka hI samaya meM honA siddha hotA hai| Apane apanI kanyAratnagagA kA vivAha rAjA kumArapAla se kiyA yaha ullekha ukta kayana kI puSTi ke liye paryApta hai| tayA ye donoM hI rAjA vaidika dharma ke pUrNa pratipakSI, ataeva jaina athavA bauddha the| isIliye rAmezvara ko gaye hue bAmaNoM ne hanumAna jI se bara mAMgate samaya ina donoM narapatiyoM ke viSaya meM hanumAnajI se kahA hai ki"yadi tuSTosi deveza ! rAmAtApAlaka ! prabho ! svarUpaM darzaya svAdha laMkAyAM yan kRnaM hre|| 10 // tathA vidhvaMsayAcavaM rAjAnaMpApakAraNaM, duSTaM kumArapAlaM hi zrAmaM caiva na saMzayaH // 11 // a.27 / arthAt he prabho ! yadi Apa hamAre Upara prasanna hue haiM to apanA laMkA vAlA svarUpa dikhAiye aura pApI duSTa kumArapAla aura Ama kA vinAza kariye ? parantu itihAsa kathana ke sarvathA viruddha hai| mahArAjA Ama aura kumArapAla kA jaina honA to inihAsa se siddha hai parantu unake samaya meM bar3A antara hai| jaina ke aitihAsika pranyoM meM prAma rAjA kA jikara AyA hai aura kumArapAla kA to vizeSa rUpa se ulTova hai magara ye donoM bhinna 2 samaya meM hue haiN| "prabhAvaka carita" nAma kA eka prasiddha jaina-manya hai usameM bahuta se prabhAvika AcAroM kA bar3I hI mubodha aura sarama (sanhana) - ___ * isa kathana me mAnA ki una para (nima basa yaha rota yA gayA) jaina paura aura hi pApiyoM kA pArisa. gira bharanI sImA ko guna hanana para purA rogaa|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 purANa, aura jaina-dharma bhASA meM varNana hai / isako candraprabhasUri nAma ke kisI jaina vidvAn ne 'vikrama samvat 1334 meM likhakara samApta kiyA hai ukta grantha meM. "vappabhaTTi" nAma ke eka prabhAvika AcArya ke prabandha kA varNana karate. hue likhA hai ki "vikrama samvat 811 ke caitra mAsa kI kRSNASTamI. ke dina bappabhaTTa ko AcArya pada para pratiSThita kiyA aura rAjA ke maMtrI ke anurodha se saMgha kI anicchA hone para bhI guru ne. unako zrama rAjA ke pAsa bhejA " "zrAma mahArAjA candragupta ke vaMzIya kAnyakubjAdhIza yazovarmA ke putra the isase siddha.. hotA hai ki Ama rAjA vikrama kI AThavIM zatAbdI ke anta meM huA, hai| tathA skandha purANa ke "etacchrutvA guroreva kAnyakubjAdhipovalI, rAjyaM prakurute tatra Amo nAmnA hi bhUtale" isa zloka meM kAnyakubjAdhIza jisa Ama kA ullekha hai yaha sambhavataH vahI Ama hai jisakA ki jikara "prabhAvaka carita" meM AyA hai aura koI nahIM / aba 'rahI kumArapAla kI bAta so usakA samaya to bilakula hI nizcita hai kumArapAla, jaina rAjAoM meM 'eka Adarza rAjA hue haiM inakA janma vikrama saM0 1149 aura rAjyAbhiSeka' 1199 meM huA thA aura 1223 meM inakA svargavAsa huaa| 1 * (1) ekAdazAdhike tatra jAte varSa zatASTake / vikramAt so'bhavatsUriH kRSNacaitrASTamI dine // 115 // zrImadAma mahAbhUpa zreSThAmAtyoparodhata: / zrancchitopi saMghasya praiSIttaiH saha taM guruH // 116 // (2) zrIcandragupta bhUpAlavaMza muktAmaNizriyaH / kAnyakubja yazovarma bhUpateH suyazIMgabhUH // ...... lekhIdAma nAmasvaM kSitau khaTakayAtataH // 46-47 // "
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jana dharma kumArapAla rAjA ko jaina dharma kA prativAMdha dene vAle hamacandrAcArya nAma ke eka nambara jaina vidvAna the inakA vi.saM. 2045 meM janma 1954 meM dIkSA, 116. prAcArya pada aura 1239 meM zarIrAnta huaa| 1145 zAvaIzvaraM varSe kArtika pUrNimAnizi. janmAbhavanprabho vyomavANa zaMbhI bana nathA 1150 / / 848 // 1166 rasapakezvaraM mUri pratiSTAmamajAyata, nandasya ravIva'vasAnamavabhavana prabhAH / / 849 // prabhA0 ca0 mahArAjA kumArapAla kI rAjadhAnI "anAdilapura pATana" meM thI aura vi0 saM0 1216 meM inhoMne guma hemacandrAcAryajI jaina-dharma kI gRhaspaTIkSAmaharaNa kI dhI arthAn ina samaya se Apa sarvathA prasiddha rUpa meM jaina dharma ke anuyAyI bane / moha parAjaya nATaka meM liyA hai ki dharmarAja kI kRpA sundarI nAna kI kanyA ne inakA vivAha huA aura anya caritroM meM inakI nI kA nAma bhopala dIvI liyA hai| ina pramANo se sAta hotA hai ki kAnyakubjAdhIza pAna aura mahArAjA kumArapAla ke samaya meM lagabhaga tIna zatAbdI kA antara hai ardhAn mahArAjA ghAma itanA mamaya pahale aura cauTakya vaMzAvataMsa rAjA pumArapAla pIda hue haiN| isaliye parantha purAekA ina donoM kI samakAlIna batalAnA tathA prAmaramArI ragalAne mArapAla ke vivAha kA uparanA ksiI prakAra vidhAsa yogya pratIta nahIM hotaa| ___yahAM para kaI epha sajanA kA vicAra hai ki jaina-dharma. ganihAsika pranyoM meM jisa Ama aura enArasAla kA riphara hai ke
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ ddm purANa aura jaina dharma skandha purANa ke Ama aura kumArapAla se bhinna haiM skandha purANa meM jisa Ama aura kumArapAla kA ullekha hai ve to kaliyuga ke Adi meM aura eka hI samaya meM hue haiM / parantu isa bAta ke liye sivA skandha purANa ke anya koI baliSTa pramANa nahIM aura skandha purANa ke lekha para isaliye vizvAsa karane ko mana nahIM karatA ki usameM indrasUri nAma ke jaina sAdhu dvArA kumArapAla ke jaina dharmAnuyAyA hone kA jo varNana hai vaha kisI bhI jaina grantha meM dekhane' meM nahIM AtA isaliye balAt yahI mAnanA par3atA hai ki indrasUri yaha hemacandra kA hI nAma hai jo bhUla se indrasUri likhA gayA hai aura yaha kumArapAla vahI hai jisane ki apane zAsana kAla meM jaina dharma kI asAdhAraNa rUpa se unnati karake bArahavIM zatAbdI ke jaina itihAsa, ko sadA ke liye amara aura ujvala kiyA hai| AzA hai pAThaka isa para avazya vicAra kareMge / * " [ rAjA aura brAhmaNoM ke vivAda kI AlocanA' ] brAhmaNoM ke sAtha kumArapAla rAjA kA hiMsA'hiMsA ke viSaya meM jo vivAda huA hai / vaidiko hiMsA hiMsA na bhavati - veda meM kahI gaI hiMsA, hiMsA nahIM pratyuta ahiMsA hI hai isa siddhAnta para nanu naca karanA vyartha hai kyoMki brAhmaNa granthoM se lekara purANoM taka meM isI siddhAnta kI ghoSaNA kI hai ataH ina saba kI avahelanA karanI hamAre liye azakya hai ? zastra dvArA vadha karane para hiMsA, adharma aura veda maMtroM se vadha karane para ahiMsA evaM zastra dvArA vadha kiye gaye pazu ko duHkha hotA hai aura maMtroM dvArA mAre jAne para use.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma duHkha nahIM pratyuta sunna hotA hai ityAdi jo uttara brAhmaNa samudAya ne diyA hai vaha kitanA yukti saMgata aura santoSaprada hai imarA vivAra pAThaka khuda hI kreN| kyoMki hamArI tuccha buddhi meM imarI maMgati lagAne kA sAmarthya nahIM isake sivA rAjA ke dvArA apamAnita hue brAhmaNa samudAya kI prArthanA para hanumAna jI kI dii| pur3iyoM se rAjabhavana tathA anya rAjya-sAmagrI jalAnA aura punarujIvita karanA evaM agni bhaya se vyasta hue kumArapAla kA brAhmaNa kI zaraNa lete hue jaina dharma ko chor3akara punaH brAmaNa dharma meM praviSTa honA Adi kahA~ taka satya aura vizvAsArha hai isakA bhI pAThaka hI vicAra kareM ? hamAre khyAla meM to ukta kathana itihAsa meM bahuta pichur3A huA hai prathama jaba taka kisI prabala aitihAsika pramANa meM indrasUri nAmaka jaina sAdhu ke ziSya kumArapAla nAma ke kisI jaina rAjA kA kaliyuga ke Adi meM honA sAvita na ho sake tatra taka usake pichalagu samAcAra kA kucha mUlya pratIta nahIM hotaa| hAM zraddhAtireka kI bAta dUsarI hai| astu isase yaha mAlUma hotA hai ki skandha purANa kI racanA ne pahale jaina dharma kA pracAra pUrNa rUpa se ho cukA thA aura una purANa yadi vyAsa kI racanA hai to nisaMdeha mAnanA paMgA ji. pAja se pAMca hajAra pAle maMmAra meM pUrNa rUpa meM jaina dharma phaila cukA thaa| [kRrma purANa ] karma purANa meM jaina dharma kI upani, 'prathavA misAnta prAdi ke viSaya meM kucha bhI linga dekhane meM nahI prAnA / parantu usameM bhAra prakaraNa meM liyA hai
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma vRddhazrAvakanimranthAH pnycraatrvidojnaaH| . kApAlikAH pAzupatA. pASaNDA ye ca tdvidhaaH||32|| yasyAznanti havIMSyate durAtmAnastu taamsaaH|| na tasya tadbhavecchAI,pretya ceha phalapradam // 33 // [adhyA022] arthAt-vRddhazrAvaka, jaina-gRhastha, nimrantha jainasAdhu-pAJcArAtra kApAlika, pAzupata tathA isI prakAra ke anya pAkhaNDI loga, ye durAtmA tAmasI prakRti vAle jisake ghara meM zrAddha kA bhojana karate haiM usakA vaha zrAddha na isa loka meM aura na paraloka meM hI sukha ke dene vAlA hotA hai, ityaadi| AlocakaH Upara ke zlokoM meM zrAvaka aura nirgrantha ye do zabda dekhane meM Ate haiM / ye donoM zabda kramazaH jainagRhastha aura jaina sAdhu ke liye jaina granthoM meM vidita kiye gaye haiM / jaina mata ke sivAya anya kisI mata meM ina zabdoM kA vyavahAra dekhane meM nahIM aataa| isase kUrma, padma purANa ke samaya meM jaina dharma kA astitva pramANita hone ke sivA usakA prAvalya tathA tatsamopavarti, pAMvarAtra, kApAlika aura pAzupatAdi anya matoM kA bhI astitva aura jora zora sAbita hotA hai / anyayA kUrma purANa ke racayitA ko ina matoM ke jAla se apane nijI mata ko surakSita rakhane ke liye isa prakAra kA prayatna, karanA na pdd'taa| saca to yaha hai ki saMsAra meM jaba matavAda ko ,
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma Rbala dhArA bahane lagatI hai tatra satya, maryAdA aura prema kI majabUta dIvAreM bhI umama vaha nikalatI haiN| isI purANa ke adhyAya 26 meM liyA hai "navAryapi prayaccheta, nAstike haitukepi ca / pAkhaNDeSu ca sarvapu, nAvedavidi dharmavit / / 67 // " arthAt-nAstika (vedoM ko na mAnane vAlA)kunI, pAkhaNDI aura vedoM ke na jAnane vAle ko dharmAtmA manuSya jala taka bhI na deve isa zloka kA matalaba spaSTa hai isa para kimI prakAra kI TIkA TippaNI karanI vyartha hai| matabAda kI prabala niraGgazatA kA isane adhika jIvita udAharaNa zAyada hI koI ho / parantu dharma vipayika andha-vizvAsa sabhI kucha karA detA hai isaliye isa para kheda prakaTa karanA athavA ima nimitta me kisI para doSa lagAnA vyartha hai| [kyA mahAbhArata meM jaina-mata kA jikara nahIM ?] anyAnya purANa pranyoM ke avalokana ke pazcAt jaba hamArA gyAna mahAbhArata kI ora jAtA hai taba hameM vartamAna pAryadala ke pitA, zraddhAspada svAmI dayAnanda sarasvatI jI ke eka aitihAsika picAra kA smaraNa ho pAtA hai| prApa kahate haiM ki rAmAyaNa aura mahAbhArata ke jamAne meM jaina-mata nahIM yA, yaha mata inake bahuta pIcha 'nikalA hai| yadi rAmAyaNa aura mahAbhArata ke samaya meM isa matatA astitva hotA to gana pranyoM meM usakA kahIM na kahI para Tikara prapazya kiyA hotA parantu rAmAyaNa aura mahAbhArata meM lena-mata
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharsa kA kahIM para bhI jikara nhiiN| isase siddha huA ki jaina-mata kI utpatti mahAbhArata evaM rAmAyaNa kAla se bahuta pIche huI hai / tathA ApakA yaha bhI kathana hai ki "mUrti pUjAkA Arambha jainoM se huA" jainoM se pahale mUrti pUjA kA saMsAra meM pracAra nahIM thA ityAdi ! ApakI asalI ibArata isa prakAra hai [vAlmIkIya aura mahAbhAratAdi meM jainiyoM kA nAma mAtra bhI nahIM likhA aura jainiyo ke granthoM meM bAlmIkIya aura bhArata kathita "rAma, kRSNAdi" kI gAthA bar3e vistAra pUrvaka likhI hai isase yaha siddha hotA hai ki yaha mata inake pIche calA kyoMki jaisA apane mata ko bahuta prAcIna jainI loga likhate haiM, vaisA hotA to bAlmI-- kIya Adi granthoM meM unakI kathA avazya hotI isaliye jaina-mata ina pranthoM ke pIche calA hai| koI kahe ki jainiyoM ke granthoM meM se kathAoM ko lekara vAlmIkIya Adi grantha bane hoMge to unase pUchanA cAhiye ki bAlmIkIya Adi meM tumhAre pranthoM kA nAma lakha bhI kyoM nahIM ? aura tumhAre granthoM meM kyoM hai ? kyA pitA ke. janma kA darzana putra kara sakatA hai ? kabhI nhiiN| isase yahI siddha hotA hai ki jaina, bauddha-mata zaiva, zAktAdi matoM ke pIche calA hai / / satyArtha prakAza anubhUmikA pRTa 395 / ] pApANAdi mUrti pUjAH kI jar3a jainiyoM se pracalita huI / sa0 pra0 pR0285] ityaadi| samAlocakaH pAThakagaNa svAmIjI ke kathana ko Apane suna liyA ? usake anusAra rAmAyaNa aura mahAbhArata meM mUrti-pUjA kA bhI.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma jikara nahIM honA cAhiye kyoMki usakA zurU honA Apa jaino meM batalAte haiM aura jaina-mata Apake khyAla ke mutAvika rAmAyaNa aura aura mahAmArata ke racanAkAla ke bAda nikalA hai / isaliye Apake mantavyAnusAra rAmAyaNa aura mahAbhArata meM mUrti pUjA kA ullekha nahIM! parantu isa bAta ko koI bhI brAhmaNa (jisane rAmAyaNa aura mahAbhArata ko dekhA hogA) mAnane ko tayyAra na hogA, aisA hamAra vizvAsa hai| [donoM lekhoM meM paraspara virodha] hamArA isa viSaya me sabhya saMsAra aura vizeSataH vartamAna Arya samAja se nivedana hai ki yadi rAmAyaNa aura mahAbhArata meM mUrti pUjA vipayika lekha mila jAya to svAmI jI ke "mUrti pUjA jainoM se calI" aura "jaina-mata rAmAyaNa aura mahAbhArata ke bAda nikalA" isa paraspara virodhI ullekha kI saMgati kisa prakAra laga sakaMgI kyoMki "mUrti pUjA jainoM se calI" svAmIjI ke yadi isa kathana para vizvAsa kara liyA jAya to mahAbhArata ke samaya meM jaina dharma kA honA balAt pramANita ho jAtA hai| evaM yadi yahI mAna liyA jAya ki rAmAyaNa aura mahAbhArata ke jamAne meM jaina-mata kA astitva nahIM thA to svAmI jI kA "mUrti pUjA jainoM se calI" yaha kathana bilakula milyA ThaharatA hai| prataH isa virodha kI zakti ke liye kisI ucita upAya kA Alambana karanA, (jo ki hamArI samajha se bAhara hai ) unake liye Avazyaka hai| hamAre sthAna meM nA svAmIjI kA ukta leva phula mUlyavAna pratIta nahIM hotA ana. isa ima para adhika dRSTikSapa nirarthaka hai|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma jo loga svAmIjI ke kathana ko veda vAkya ke samAna samajhate hue usa para sandeha uThAnA pApa samajhate haiM una bhadra puruSoM ke lie rAstA bahuta khulA hai, ve mahAnubhAva binA saMkoca kaha uTheMge ki avvala to rAmAyaNa aura mahAbhArata meM mUrti pUjA kA varNana hI nahIM, yadi kahIM para usakA jikara bhI ho to vaha prakSipta hai / kisI svArthI ne use pIche se milA diyA hai| isalie svAmIjI ke kathana meM kisI prakAra ke virodha kI AzaMkA karanA nirI bhUla hai ! pAThakagaNa ! aise satpuruSoM ke sambandha me kucha kahanA sunanA vyartha hai| . . yasyanAsti svayaM prajJA zAstraM tasya karAotakim / locanAbhyAM vihInasya darpaNaH kiM kariSyati // . jahA~ taka hamArA vizvAsa hai rAmAyaNa aura mahAbhArata meM mUrti sUjA kA sambandha varNana avazya hai * parantu use prakSipta ThaharA kara (1) vA0 mI0 rAmAyaNa uttara kANDa yatra yatra ca yAtisma rAvaNo rAkSasezvaraH / jambunadamayaM liMga tatra tatra sma nIyate // 1 // vAlukA vaidimadhyetu talliMga sthApya rAvaNa / acaMyAmAsa gandhaizca puSpaizAstagandhibhiH // 2 // ((0) mahAbhArata vi0 parva a074 tatoramabhizva pratimA kArayitvAhibhaktina. / zubhUpipyanti ye nityaM, mama yAsyanti te gatim // 51 // pApANaiH pratimA tAta, kArayitvAca kaurava / zubhrapanti kRtAtmAno, vinNulokAbhikAMdiNaH // 52 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ .purANa aura jaina dharma 91 "athavA manamAnA usakA artha badala kara apane hI kakke ko kharA * navanA kathamapi ucita nahIM kahA jA sktaa| acchA isa aprAsaMgika AlocanA kA chor3a kara aba isa bAta para vicAra karanA cAhiye ki kyA sacamuca hI mahAbhArata meM jaina-matakA jikara nahIM ? kyA svAmIjI jo kucha pharamAte haiM vaha bilakula ThIka hI hai| magara isameM vizvAsa dilAne kI kyA pAvazyakatA hai mahAbhArana kA pothA hI saba bAta kA nirNaya kara dene meM samartha hai| isa samaya mahAbhArata hamAre sAmane maujUda hai| usameM anyAnya purANa anyoM kI taraha jaina-mata kI utpatti ayayA usake pravartaka kisI mahA puruSa vizeSa ke sambandha kA ullekha to hamAre dekhane meM nahIM AyA, parantu mahAbhArata meM jaina-mata kA jisa caraha para jikara hai vaha anya purANoM me vilakSaNa aura bar3e mahatva kA hai umameM anyamatoM ke mAyara jaina mata ke mUla siddhAnna (samabhaMgI naya ) kA varNana bar3I hI mundaratA me kiyA hai / tathAhi / " pauruSa kAraNaM kecidAhuH karmasu mAnavAH / daivameke prazaMsanti, svabhAvamapare janAH ||kssaa pauruSaM karma daivaM ca kAlavRtti svabhAvataH / trayametat pRthagbhUtamavivekaMtu kecana // 5 // etadevaM ca naivaM ca nacobhe nAnubhe tathA / karmasthA viSaya yuHsatvasthAH samadarzinaH // 6 // " Nic 50 a0 238 ma. 2440 45-6 nirNaya sAgara prena]
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma [TIkA]-ArhatamatamAha-etaditi tairhi syAdasti syAnnAsti syAdasti canAsti syAdasti cA vaktavyaH syAnnArita cA vaktavyaH syAdarita nAsti cA vaktavyaH syAdavaktavyaH iti sapta bhaMgI nayaH sarvatra yojyate / ataetadevamiti syAdastItyuktam / cAt etanna evaM ca nati sambandhena syAnAsti syAdavaktavya iti coktaM / nacobhehattyanena syAdasti ca nAsti ca, syAdarita ca nAsti cA vaktavya iticoktaM / nAnume iti syAdasti cA vaktavya syAnnAsti cAvaktavyaH iticoktaM ! karmasthA AhatA vipayaM ghaTAdi etadevamasti ityAdi yuriti khambandhaH / / "] ina zlokoM kA artha spaSTa hai puruSArtha, karma aura svabhAva vAda. Adi kA ullekha karake chahaveM zloka me jaina dharmAbhimata syAdvAda ke mUla bhUta saptabhaMgInaya kA varNana kiyA hai| ukta zloka se syAdasti syAnAsti Adi bhaMgoM kA AvirbhAva kisa prakAra se ho sakatA hai isakA ullekha paMDita pravara nIlakaNThAcArya ne apanI TIkA (jo ki Upara dI gaI hai) meM bar3I hI khUbI ke sAtha kiyA hai| chaThe zloka. meM jo "karmasthAH " pada hai usakA artha "jaina" hotA hai aisA hI TIkAkAra ne kiyA hai / isake sivA mahAbhArata zAM0 mo0 a0232 meM bhI ye zloka (jo Upara likhe gaye haiM) Aya haiM parantu vahA zabdaH racanA meM thor3A sA pharka hai artha meM nhiiN| vahAM para paMDitanIlakaNTha, ne jo TIkA kI hai usameM isa prakAra likhA hai - adhyAya 232 ke bhoko kA pATha 13 pRSTha ke nIce dekhiye|
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma "karmasthA ityAhatAnAM yaugikaMnAma tehi kamaSTikavAdeva : jIvAnAM bandhaH tapazilA rohaNAdinA nirjarAzyena dharmaNaivaca mAnna iti vadanti" arthAn "karmasta" yaha jainoM kA yaugika nAma hai| samAlocaka-hamArA vizvAma thA ki svAmI dayAnanda-sarasvatI jI kA kayana bahudhA satya para hI pratiSThita hogaa| parantu mahAbhArata ke isa (Upara diye gaye) lekha ne hamAre vizvAsa kI jar3a ko bilakula khokhalA kara diyA! svAmI jI ke lendra ko pramANa vidhura aura satya se nitAnta girA huA nAvita karane meM ukta (mahAbhAratastha ) lekha ne kimI prakAra kI bhI truTi nahIM rkhii| mahAbhArata ke samaya meM jaina dharma ke astitva ko pramANita karane cAlA isa me adhika spaSTa lekha aura kyA ho sakatA hai? gahAbhArata ke isa (Upara kahe gaye)lekha kA yayAvana parAmarza karane meM pratIta hotA hai ki mahAbhArata ke racanA kAla meM jaina-dharma mAtra cAla dazA meM hI nahIM thA kintu usake abhimata middhAntoM kA krama bana gayA thA aura ve darzana-zAstra ke sara meM janatA ke mAnane paMcitrakAraM nu mAra karmamu mAnamaH / daibhiyapa mi. manAyaM bhUnacinnAH // 16 // paura para apanArati bhAvana / pracaena bhabhUnA ra nu kaMcana // .cn navaM na mamanobhenAnabhena / karmadhA miyA para: // 21 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ vast purANa aura jaina dharma -- prastuta kiye jA cuke the / janatA meM se bahutoM ne tA unheM apanAya aura bahutoM ne unakA bar3I prabalatA se prativAda bhI kiyA / isaliye mahAbhArata ke samaya meM jaina dharma ke astitva kA sandeha karanA kampha se kama hameM to bhramapUrNa pratIta hotA hai / * hama apane pAThakoM ko itanA aura bhI smaraNa karA dete haiM ki jaina mata kI prAcInatA athavA arvAcInatA ke liye hameM kisI prakAra kI Aha nahIM hamAre vicArAnusAra pratyeka mata meM apekSAkRta prAcInatA aura navInatA banI huI hai| ataH vaha ( 'jaina mata ) Aja utpanna huA ho cAhe hajAra varSa se, isa para hameM kucha vivAda nahIM kintu "mahAbhArata ke jamAne meM jaina-dharma kA astitva nahIM yA vaha usake bAda nikalA" yaha bAta hameM kisA prakAra 'ucita' pratIta nahIM hotI / ' " ( vA0 saM0 14 - 12 arthAt rAjA dazaratha ke yajJa meM brAhmaNa, zUdra, tApasa aura zrama Adi nitya bhojana karane lge| yahAM para zloka meM jo zrama zabda AyA hai vaha adhikAMza jaina sAdhuoM ke ho liye upayukta huA hai / jaina granthoM meM sAdhu ke liye zramaNa zabda kA adhika prayoga dekhA gayA hai aura TIkAkArane to yahAM zramaNa zabda kA artha " vauddha sanyAsI vauddha sAdhu " kiyA hai / tathAhi "zramaNaH bauddha 1 aba rahI rAmayaNa kI bAta so usameM bhI eka sthAna para likhA hai"brAhmaNA bhujate nityaM, nAthavantazca bhuMjate / . tApasA bhuMjate cApi, zramaNAzcaivabhuMjate // " :
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma. sanyAsinaH" TI0 kAra ke kathanAnusAra usa samaya bauddha dharma ke sAdhu maujUda the isa se siddha huA ki usa samaya bauddha dharma thaa| bauddha mata kA prAvibhAva jaina mata ke bAda huA, yaha vAta Aja nirvivAda siddha ho cukI hai isaliye rAmAyaNa ke samaya meM bhI. jaina dharmakA astitva isa hetu se mAnanA hogA aisA hamArA nyAla hai: prsNgopaat| siMhajI kI jaina mata viSayiNI anbhijnytaa| bar3e duHkha se kahanA par3atA hai ki isa samaya sAdhAraNa janatA ke atirikta bahutasA vidvAna varga bhI jaina dharma ke katipaya (joki bahuta sthUla aura jAnane lAyaka haiM) siddhAntoM se bahudhA aparicita hI dikhAI par3atA hai, jisake kAraNa kisI samaya unake samajhane meM bar3I golamAla sI ho jAtI hai| pAThakoM ko paMDita udayanArAyaNa miha jI ke nAma kA smaraNa hogA, athavA unhoMne sunA hogA, Apa madhapurA-jilA mujaphphara nagara ke rahane vAle haiN| Apako anya pranthoM ko chor3a darzana pranyo kI bhASA panAne kA bar3A zauka mAlUma detA hai tadanusAra eka do darzana prandhoM kI bhASA Apane kara bhI DAlI hai evaM sarva darzana saMgraha kA mApAnuvAda bhI ApakI hI gapA kA phala hai ! sarva darzana saMgraha meM anyAnya darzanoM ke sAtha kama prAma jaina darzana kA bhI varNana hai prAcArya pravara mAdhava ne isame jaina siddhAntoM ko bar3I hI saralatA se samajhAyA hai| jaina dharma kI digambara aura zvetAmbara ina do mukhya zAyarAmoM meM syUla
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ *96. purANa aura jaina dharmaH antara kitanA hai, isa bAta ko samajhAne ke liye jaina vidvAna muni jinadatta-sUri praNIta viveka vijAsa grantha ke katipaya zloka uddhRta kiye haiM unameM kA eka zloka hai nabhukte kevalI na strI mokSamati digmbraaH| prAhureSAmayaM bhedo mahAn zvetAmbaraiH saha // 1 // isa zloka kA siMhajI ne jo bhASA meM anuvAda kiyA hai vaha sacamuca dekhane ke kAvila hai aura vaha isa prakAra hai"akelA na bhojana karate aura nastrIbhogate aisA di0 mokSako pAte haiM yaha bhar3A bheda zvetAmbaroM ke sAtha kahA hai" __hama nahIM samajhate ki siMha jI ne isa prakAra kA (sarva darzana saMgraha kI bhASA TIkA karane kA ) dussAhasa kyoM kiyA? saMskRta zlokoM kA SaSTI caturthI kA artha karanA kucha aura bAta hai tathA usake siddhAnta gata tAtparya ko samajha kara usakA anuvAda karanA anya bAta hai| sarva darzana saMgraha ke isa bhASAnuvAda se ApakA saMsAra meM bar3A yaza var3hA hogA parantu ina paMktiyoM (akelA nabhojana karate ityAdi) ne usakI durdazA bhI khUba kara ddaalii| ApakI isa anabhijJatA para bar3A duHkha hotA hai| hama Apase sarvathA aparicita haiM aura hameM to yaha bhI khabara nahIM ki isa samaya Apa apane darzanoM se nagara nivAsiyoM ko athavA desavAsiyoM ko kRtArtha kara rahe haiM yA kisI svarga vizeSa ke viziSTa atithi bana rahe haiN| anyathA hama Apa se kucha na kucha prArthanA kiye vinA na rahate /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 purANa aura jaina dharma 98 Upara likhe kA yathArtha tAtparya aura akSarArtha, hamane svAmI dayAnanda aura jaina dharma" nAma kI pustaka meM likha diyA hai, pAThaka vahA~ se hI dekhane kI kRpA kareM vahA~ unako aura kucha bhI dekhane ko milegA / [ niSkarSa ] jaina-dharma se sambandha rakhane vAle jitane bhI ullekha purANoM meM pAye jAte haiM, una saba para samyakatayA vicAra karane se nimnalikhita bAteM prakaTa hotI haiM / 2 - purANoM ke jamAne me jaina-dharma vidyamAna thA / (ka) jisa samaya purANoM kI racanA huI hai usa samaya jainamata apanI yauvana dazA meM thA / (sa) usa samaya meM Apasa kA virodha kalpanAtIta dazA ko pahu~ca cukA thA / 2 -- purANoM meM jaina-dharma kI utpatti ke jitane bhI laisa haiM ve eka dUsare se vibhinna aura pratikUla haiM / (ka) unameM aitihAsika satyatA bahuta hI kama hai ataeva una para adhika vizvAsa karane ko mana nahIM kahatA ! 3- jaina dharma kI utpatti vipacika aneka prakAra ko jo mithyA pahanAyeM pracalita ho rahI hai unakA kAraNa bhI purA gaTha jaina-dharma viSayika legya hI hai jaise 4 WING puSpa bhI gAnA 0 0 iva pane 1 5
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANa aura jaina dharma (ka) jaina-mata bauddha-mata se nikalA aura usakA shaakhaamaatrhai| , (kha) jaina aura bauddha-mata eka hI haiM, inake calAne vAle eka hI purupa hai vaha prathama buddha thA bAda meM jaina bana gayA ityaadi| 4-isake sivA purANoM ke ullekha se eka bAta yaha bhI prakaTa hotI hai ki usa samaya kI vaidha pazu hisA kA bar3A jora thA jaina aura usake paravarti buddha dharma ne use rokane ke liye bar3A prayatna kiyA aura isa kArya meM use bar3I bhArI saphalatA prApta huii| [jaina samAja ke netAoM kA kartavya jaina-dharma ke viSaya meM aneka prakAra ke jo mithyA vicAra phaila rahe haiM unakA adhikAMza dopa vartamAna samaya ke jaina vidvAnoM aura mukhya netAoM para hai| yadi ve cAhate to isa viSaya meM bahuta sA andhakAra dUra ho sakatA thA, parantu zoka hai ki unheM Apasa kI gRhakalaha se hI mukti nahIM milatI / ataH unako munAsiba hai ki jaina siddhAntoM ko yathArtha aura spaSTa rUpa se janatA ke samakSa rakhane kA prayatna kareM ? samaya kA pravAha ava badala rahA hai / jaina samAja ke hRdaya se matavAda ke bhAva kucha kama ho rahe haiM, jijJAsA kI taraMgeM prati dina umar3a rahI haiM / hara eka mata ke siddhAntoM ko prema pUrvaka nane aura upayukta evaM yathArtha siddhAnta ko apanAne ke lie aba janatA taiyAra hai| ataH yaha samaya cUkane kA nhiiN| yadi jaina siddhAntoM meM saccAI hogI, yadi jaina darzana meM anya darzano kI
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ } purANa aura jaina dharma 99 apekSA adhika sAra' aura adhika mahatva kI bAteM hoMgI to sabhya saMsAra unheM bar3I prasannatA se svIkAra karegA aura unake sAmane sira mukAyegA, tu aura kucha nahIM to janatA meM phaile hue mithyA vicAroM meM to kamI hogI ! [ upasaMhAra ] hama madhyastha vAda mAlA ke isa dvitIya puSpa kI samApti karate hue apane pAThakoM se yatkicit aura bhI nivedana kareM dete haiN| purANoM meM jaina dharma vipathika jo bhI ullesa hameM milA use hamane isa lekha meM uddhRta kara diyA hai| usakA manana karanA tathA apane vicAroM kA usa para prakAza DAlanA aba pAThakoM kA kAma hai / hamAre vicArAnusAra to "hastinA tAvyamAnopi na ganchejjainamaMdiram" ityAdi uktiyoM tathA jaina-mata kI utpatti se sambandha rakhane vAlI vividha prakAra kI mithyA kalpanAoM kA udbhava sthAna purANoM ke ve lesa ho pratIta hote haiM jinakA ki pahale jiyara A cukA hai| purANoM meM thAye hue jaina-dharma sambandhI lekhoM ko uddhata karate samaya hamane kahIM kahIM para apanA vicAra bhI prakaTa kiyA hai parantu vaha acchA hai yA burA, make lie hama kucha nahIM kaha maka / sambhava vaha pArtha dA, sambhava hai usameM bahuta mAM bhUleM hoM, isa bAta kI mImAMsA karanA niHzca samAlocakoM kA kAma hai, hamArI parimita buddhi meM jo zudra AyA use hamane janatA ke sama rApa diyA, usake ucivAnucita ke vivecana kA bhAra pAThakoM
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 purANa aura jaina dharma para hai / AzA hai sabhya pAThaka hamArI isa prArthanA ko svIkRti pradAna kara saphala karate hue hameM anugRhIta kreNge| zivamastu sarva jagataH parahitaniratA bhavantu bhUtagaNA: doSAHprayAntu nAzaM sarvatra sukhI bhavantu lokaaH|| -vinIta haMsa
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Wen : zuddha havA Bai Fang goSi Wu Qian Na Shi Si He Shi Fu :Si Ke zuddhipatram / svAdhavA Yang Yan Pai Dui Shi Pin Ming Yan Pai Xi Xin iEGGE Xiang ". Requwweves cseam BAMing Ru ""%%% %%9F
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___E paMkti .. azuddha kA 4_4A 2 pUTaMgaNyu raje pUrTagANyu rajeH vrata R vrate dIvI devI ur yA 13 hi di zakti kA sambandha zAMti saMbaMdhI 90 12 noTa-(1) pR0 63 pa08 se [vicAra mAlA meM] ko jagaha [vicAroM ko eka mAlA meM par3hanA / (2) 108150 13 [itihAsa kathana] ke sthAna meM "itihAsa isa kadhana"--aisA par3hanA /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
_