Book Title: Panchkalyanak Pratishtha Mahotsava
Author(s): Ratanchand Bharilla
Publisher: Todarmal Granthamala Jaipur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009467/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava lekhaka DaoN. hukamacanda bhArilla zAstrI, nyAyatIrtha, sAhityaratna, ema.e., pIeca. DI. prakAzaka paNDita ToDaramala smAraka TrasTa ___e-4, bApUnagara, jayapura (rAjasthAna) 302015 phona : (0141) 2707458, 2705581, phaiksa : 2704127 E-mail: ptstjaipur@yahoo.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindI prathama dasa saMskaraNa (21 disambara, 1990 se adyatana ) gyArahavA~ saMskaraNa (14 navambara, 2006) marAThI prathama do saMskaraNa yoga (1992 se akTUbara 1996 ) gujarAtI prathama tIna saMskaraNa ( 15 maI 1991 se 30 mArca 1996 ) mahAyoga mUlya : ATha rupaye mudraka : prinTo 'o' laiNDa bAIsa godAma jayapura (rAja.) : : : : : : 59 hajAra 300 4 hajAra 63 hajAra 300 8 hajAra 6 hajAra 77 hajAra 300 viSaya-sUcI pahalA dina dUsarA dina tIsarA dina cauthA dina pA~cavA~ dina chaThavA~ dina sAtavA~ dina AThavA~ dina 01 07 15 24 33 44 64 82 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya (gyArahavA~ saMskaraNa) DaoN. hukamacandajI bhArilla kI mahattvapUrNa kRti 'paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava' kA hindI bhASA meM yaha gyArahavA~ saMskaraNa prakAzita karate hue hameM atIva prasannatA kA anubhava ho rahA hai| isake gujarAtI evaM marAThI bhASA meM bhI anuvAda prakAzita ho cuke haiN| sarvaprathama yaha kRti IsvI san 1990-91 meM vItarAga - vijJAna ke disambara-janavarI ke saMyuktAMka meM vizeSAMka ke rUpa meM 6 hajAra 100 kI saMkhyA meM prakAzita huI thii| sAtha hI 21 disambara, 1990 meM 15 hajAra 200 pustakAkAra prakAzita huii| yaha kRti abataka isa saMskaraNa ko milAkara hindI meM gyAraha saMskaraNoM ke rUpa meM 63 hajAra 300 tathA marAThI meM do saMskaraNoM meM 8 hajAra aura gujarAtI meM tIna saMskaraNoM meM 6 hajAra - isaprakAra solaha varSa ke kAla meM kula milAkara 77 hajAra 300 kI saMkhyA meM prakAzita ho cukI hai| isa kRti kI lokapriyatA kA isase bar3A pratyakSa pramANa aura kyA hogA ? isa kRti ke nirmANa kI bhI eka kahAnI hai| paNDita ToDaramala smAraka TrasTa se saMbaMdhita vidvAnoM dvArA aba taka satAdhika paMcakalyANaka deza ke vibhinna bhAgoM meM AzAtIta saphalatA ke sAtha karAye jA cuke haiN| paNDita ToDaramala smAraka TrasTa ke mAdhyama se jo bhI paMcakalyANaka karAye jAte haiM, unameM DaoN. hukamacandajI bhArilla nizcitarUpa se padhArate hI haiM aura paMcakalyANakoM ke mukhya AkarSaNa bhI paMcakalyANaka prasaMgoM para honevAle unake vyAkhyAna hI hote haiN| ve paMcakalyANaka prasaMgoM ko itane mArmika DhaMga se prastuta karate haiM, isaprakAra samajhAte haiM ki paMcakalyANaka kA svarUpa spaSTa hone ke sAthasAtha vAtAvaraNa bhI ekadama zAnta aura vairAgyamaya ho jAtA hai| paMcakalyANaka ke saMdarbha meM honevAle unake vyAkhyAnoM ke prakAzana kI mA~ga lagAtAra banI huI thI; kintu samayAbhAva ke kAraNa unakA vyavasthita lekhana nahIM ho pA rahA thA, bAta TalatI hI jA rahI thI; kintu zrI ToDaramala smAraka bhavana, bApUnagara, jayapura meM navanirmita trimUrti jinAlaya kI pratiSThA ke nimitta se DaoN. bhArilla ke hI nirdezana meM tathA paNDita ToDaramala smAraka TrasTa ke tattvAvadhAna meM 1990 ke disambara mAha meM paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava karAne kA nirNaya liyA gayA to TrasTa dvArA unase AgrahapUrvaka anurodha kiyA gayA ki isa avasara para paMcakalyANakoM ke saMdarbha meM ApakI prastAvita pustaka prakAzita honI hI caahie| pariNAmasvarUpa prastuta kRti kA nirmANa huA, jo Aja Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhI paMcakalyANakoM ke avasara para hajAroM kI saMkhyA meM jana-jana taka pahu~catI hai aura isakI mA~ga nirantara banI hI rahatI hai| jisaprakAra DaoN. bhArilla dvArA likhita 'dharma ke dazalakSaNa' pratyeka paryuSaNa meM lagabhaga tIna hajAra bikatI hai, usIprakAra yaha bhI pratyeka paMcakalyANaka meM hajAroM kI saMkhyA meM bikatI hai| ____ DaoN. bhArilla una pratibhAzAlI vidvAnoM meM haiM, jo Aja samAja meM sarvAdhika par3he evaM sune jAte haiN| ve na kevala lokapriya pravacanakAra evaM kuzala adhyApaka hI haiM; apitu siddhahasta lekhaka, kuzala kathAkAra, saphala sampAdaka evaM AdhyAtmika kavi bhI haiN| Apane kramabaddhaparyAya' evaM paramabhAvaprakAzakanayacakra' jaisIgUr3ha dArzanika viSayoM ko spaSTa karanevAlI kRtiyA~ likhIM, jinhoMne Agama evaM adhyAtma ke gahana rahasyoM ko sarala bhASA va subodhazailI meM prastuta kara AdhyAtmikasatpuruSa zrI kAnajIsvAmI dvArA vyAkhyAyita jina-siddhAntoM ko jana-jana taka pahuMcAne meM mahattvapUrNa yogadAna diyA hai| yahI kAraNa hai ki svAmIjI kI una para kRpA rahI hai| ve atyanta spaSTa zabdoM meM kahA karate the, 'paNDita hukamacanda kA vartamAna tattvapracAra meM bar3A hAtha hai|' uttamakSamAdi daza dharmoM kA vizleSaNa jisa gaharAI se Apane dharma ke dazalakSaNa' pustaka meM kiyA hai, usane janasAmAnya ke sAtha-sAtha vidvadvarga kA bhI mana moha liyaa| jise par3hakara vayovRddha vratI vidvAna paNDita zrI jaganamohanalAlajIzAstrI kaha uThe the'DaoN. bhArilla kI lekhanI ko sarasvatI kA varadAna hai|' 'satya kI khoja', 'tIrthaMkara mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrtha', 'maiM kauna hU~ aura 'paNDita ToDaramala : vyaktitva aura kartRtva' bhI apane-Apa meM adbhuta kRtiyA~ haiN| adhika kyA likheM, unakA sampUrNa sAhitya hI AtmahitakArI hone se bAra-bAra par3hane yogya hai| inake atirikta bAraha bhAvanA : eka anuzIlana', padyamaya 'bAraha bhAvanA tathA 'jinendra vandanA' evaM 'gAgara meM sAgara' bhI hamane prakAzita kI haiN| abhI hAla meM prakAzita 'samayasAra : anuzIlana', 'cintana kI gaharAIyA~', 'bikhare motI', 'sUkti-sudhA', 'bindu meM sindhu', maiM svayaM bhagavAna hU~, golI kA jabAba gAlI se bhI nahIM', 'dRSTi kA viSaya', 'NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana', 'samayasAra kA sAra', pravacanasAra anuzIlana bhAga-1' tathA pravacanasAra kA sAra' ApakI navInatama kRtiyA~ haiN| ye sabhI apane Apa meM anUThI kRtiyA~ haiN| ___ AcArya kundakunda dvisahasrAbdI samAroha ke pAvana prasaMga para prakAzita DaoN. bhArilla kI navInatama kRtiyoM-'AcAryakundakunda aura unake paMcaparamAgama', 'kundakundazataka', Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samayasAra padyAnuvAda', 'aSTapAhur3a padyAnuvAda', 'dravyasaMgraha padyAnuvAda', 'yogasAra padyAnuvAda' tathA 'pravacanasAra padyAnuvAda' ne bhI samAja meM apAra khyAti arjita kI hai| 'kundakunda zataka' to vibhinna rUpoM meM abataka eka lAkha se bhI adhika saMkhyA meM samAja taka pahu~ca cukA hai| Apake dvArA likhita va sampAdita lokapriya mahattvapUrNa prakAzanoM kI sUcI anyatra dI gaI hai| sAhitya va samAja ke pratyeka kSetra meM unakI gati abAdha hai / tattvapracAra kI gatividhiyoM ko nirantara gati pradAna karanevAlI unakI nita naI sUjha-bUjha, adbhuta prazAsanika kSamatA evaM painI pakar3a kA hI pariNAma hai ki Aja jayapura AdhyAtmika gatividhiyoM kA kendra bana gayA hai| yaha bhI sabake lie gaurava kA viSaya hai ki di. 8 apraila 2001 ko rASTrasaMta AcArya zrI vidyAnandajI ke pAvana sAnnidhya meM deza kI rAjadhAnI dillI meM lAlakile ke maidAna meM DaoN. hukamacandajI bhArilla kA abhinandana samAroha sampanna huA; jisameM 'tattvavettA DaoN. hukamacanda bhArilla' abhinandana grantha kA lokArpaNa kiyA gyaa| yahI nahIM bhArillajI ke eka ziSya DaoN. mahAvIraprasAda Tokara ne 'DaoN. hukamacanda bhArilla : vyaktitva evaM kartRtva' viSaya para zodhakArya kara sukhAr3iyA vi. vi. udayapura se pIeca.DI. kI upAdhi prApta kI hai| adhyAtma jagata ko jo aneka sevAyeM DaoN. bhArilla kI prApta ho rahI haiM, unakA saMkSipta vivaraNa isaprakAra hai - zrI digambara jaina svAdhyAya mandira TrasTa, sonagar3ha ke mukhapatra Atmadharma ko hindI, marAThI, kannar3a aura tamila - ina cAra saMskaraNoM kA sampAdana to pUrva meM Apake dvArA huA hI hai; kintu jayapura se prakAzita honevAle hindI Atmadharma kA prakAzana kinhIM kAraNoM se avaruddha ho jAne ke kAraNa, usI ke sthAna para paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura dvArA prakAzita 'vItarAga - vijJAna' hindI evaM marAThI ke aba Apa sampAdaka haiN| zrI ToDaramala digambara jaina siddhAnta mahAvidyAlaya ke to Apa prANa hI haiN| ukta vidyAlaya ne alpakAla meM hI samAja meM abhUtapUrva pratiSThA prApta kI hai| aba samAja ko yaha AzA baMdha gaI hai ki isake dvArA vilupta prAyaH ho rahI paNDita - pIr3hI ko nayA jIvanadAna milegaa| abataka ToDaramala mahAvidyAlaya ke mAdhyama se 387 jainadarzana zAstrI vidvAna samAja ko prApta ho cuke haiN| bhaviSya meM bhI lagabhaga 25 zAstrI vidvAna samAja ko prativarSa prApta hote rheNge| vartamAna meM yahA~ 160 chAtra adhyayana kara rahe haiN| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDita ToDaramala smAraka TrasTa dvArA saMcAlita vItarAga - vijJAna vidyApITha parIkSA borDa, jisameM prativarSa lagabhaga bIsa hajAra chAtra-chAtrAe~ dhArmika parIkSA dete haiM, DaoN. sAhaba hI calA rahe haiN| usakI pAThya-pustakeM navIna zailI meM prAya: Apane hI taiyAra kI haiN| unheM par3hAne kI zailI meM prazikSita karane ke lie grISmakAlIna avakAza meM prativarSa prazikSaNa zivira bhI DaoNkTara sAhaba ke nirdezana meM Ayojita kiye jAte haiM, jinameM ve svayaM adhyApakoM ko prazikSita karate haiN| abataka 40 ziviroM meM 7855 adhyApaka prazikSita ho cuke haiN| tatsaMbadhI 'prazikSaNa nirdezikA' bhI Apane likhIM hai| paNDita ToDaramala smAraka TrasTa meM dhArmika sAhitya kA bikrI vibhAga bhI calatA hai, jisakI bikrI aba 23 lAkha 13 hajAra rupaye prativarSa taka pahu~ca gaI hai| bhAratavarSIya vItarAga-vijJAna pAThazAlA samiti ke bhI Apa mahAmaMtrI haiN| isa pAThazAlA samiti ke prayatnoM se deza meM 328 vItarAga-vijJAna pAThazAlAe~ cala rahIM haiM, jinameM hajAroM chAtra dhArmika zikSA prApta karate haiN| inake atirikta nirantara honevAle Apake prabhAvazAlI pravacanoM se jayapura hI nahIM, sampUrNa bhAratavarSa lAbha uThAtA hai, jisase tattvapracAra ko abhUtapUrva gati milatI hai| harSa kI bAta hai ki 27 jUna, 1984 se 1 agasta, 1984 taka pahalI bAra Apane amerikA aura yUropa ke pramukha nagaroM ko daurA kiyaa| vahA~ Apake pravacanoM se loga itane prabhAvita hue ki tabhI se prativarSa ApakA kAryakrama nirdhArita kiyA jAne lgaa| isaprakAra abataka Apa 24 bAra amerikA, iMglaiNDa, jApAna, hAMgakAMga, kanADA, jarmanI, beljiyama, sviTajaralaiNDa, dubaI, AbUdhavI, sarajAha, keniyA meM jainadharma kA DaMkA bajA cuke haiN| Apake kAryakramoM se vahA~ abhUtapUrva dharmaprabhAvanA ho rahI hai / pUjya gurudeva zrI ke puNya-pratApa se calanevAlI anya gatividhiyoM meM bhI ApakA bauddhika sahayoga nirantara prApta hotA rahatA hai| ina sabhI kAryoM aura isa kRti kI racanA ke lie Apako jitanA dhanyavAda diyA jAya kama hI hai| isa kRti ko jana-jana taka alpamUlya meM upalabdha karAne kA zreya una dAtAroM ko hai, jinakA Arthika sahayoga pustaka kI kImata kama karane meM prApta huA hai| sabhI sahayogiyoM kA hama hRdaya se AbhAra mAnate haiN| sAtha hI prakAzana vibhAga ke prabhArI akhila baMsala ko bhI dhanyavAda dete haiM, jinhoMne mudraNa vyavasthA meM sahayoga diyA hai| Apa sabhI isa kRti ke mAdhyama se apane jIvana ko sArthaka banAte hue muktipatha para agrasara hoM - aisI merI bhAvanA hai| 21 akTUbara, 2006, mahAparva dIpAvalI - bra. yazapAla jaina prakAzana maMtrI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta saMskaraNa kI kImata kama karane vAle dAtAroM kI sUcI 1. zrI hukamacandajI nAyaka, rAnIpura jhAMsI 2. zrI zAntinAthajI sonAja, akalUja 3. zrI bAbUlAla totArAmajI jaina, bhusAvala 4. zrImatI kusuma jaina dha.pa. vimalakumArajI jaina, "nIrU kemikalla", dillI 5. zrImatI zrIkAntAbAI dha.pa. zrI pUnamacandajI chAbar3A, indaura 6. zrImatI nIlU dha.pa. rAjezakumAra manoharalAlajI kAlA, indaura 7. zrI jinendrakumArajI jaina, iTAvA 8. zrImatI puSpA jaina, iTAvA 9. zrImatI mamatA jaina, iTAvA 10. zrImatI mAyA devI jaina, iTAvA 11. zrImatI bhAratI jaina, iTAvA 12. zrImatI tArAdevI jaina, jayapura 13. zrImatI vimalAdevI jaina, jayapura 14. sva. dhApUdevI dha.pa. sva. tArAcandajI gaMgavAla jayapura kI puNyasmati meM 15. zrI devendrakumArajI pATodI, indaura 16. zrImatI pAnAdevI mohanalAlajI seThI, gohATI 17. zrI jinendrakumArajI jaina, jabalapura 18. paNDita miTThAlAlajI jaina, indaura 400.00 251.00 251.00 251.00 201.00 201.00 201.00 201.00 201.00 201.00 200.00 200.00 200.00 151.00 151.00 101.00 101.00 100.00 kula rAzi 3,563.00 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAra (jJAyakabhAva prabodhinI) 50.00 | nimittopAdAna lekhaka ke mahattvapUrNa prakAzana samayasAra anuzIlana bhAga- 1 samayasAra anuzIlana bhAga- 2 samayasAra anuzIlana bhAga-3 samayasAra anuzIlana bhAga-4 samayasAra anuzIlana bhAga-5 samayasAra kA sAra adhyAtmanavanIta Apa kucha bhI kaho AtmA hI hai zaraNa pravacanasAra kA sAra pravacanasAra anuzIlana bhAga - 1 paM. ToDaramala vyaktitva aura karttRtva 2000 paramabhAvaprakAzaka nayacakra cintana kI gaharAiyA~ tIrthaM. mahAvIra aura unakA sarvo. tIrtha15.00 bindu meM sindhu dharma ke dazalakSaNa kramabaddhaparyAya bikhare motI satya kI khoja sukti-sudhA bAraha bhAvanA : eka anuzIlana dRSTi kA viSaya gAgara meM sAgara 25.00 ahiMsA : mahAvIra kI dRSTi meM 20.00 maiM svayaM bhagavAna hU~ 20.00 rIti-nIti paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana rakSAbandhana aura dIpAvalI pazcAttApa maiM kauna hU~ 20.00 zAkAhAra 25.00 tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra 30.00 caitanya camatkAra 2.00 30.00 | golI kA javAba gAlI se bhI nahIM 2.00 30.00 gommaTezvara bAhubalI 2.00 vItarAgI vyaktitva : bhagavAna mahAvIra 2.00 20.00 anekAnta aura syAdvAda 1.00 20.00 zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara 16.00 bAraha bhAvanA evaM jineMdra vaMdanA 12.00 kuMdakuMdazataka padyAnuvAda 16.00 zuddhAtmazataka padyAnuvAda 16.00 samayasAra padyAnuvAda 15.00 yogasAra padyAnuvAda 3.50 3.00 4.00 3.00 2.50 2.50 10.00 samayasAra kalaza padyAnuvAda 15.00 pravacanasAra padyAnuvAda 18.00 dravyasaMgraha padyAnuvAda 15.00 aSTapAhur3a padyAnuvAda 10.00 arcanA jebI 7.00 kuMdakuMdazataka (artha sahita) 8.00 zuddhAtmazataka (artha sahita) 10.00 bAlabodha pAThamAlA bhAga-2 5.00 bAlabodha pAThamAlA bhAga-3 1.50 2.00 2.00 1.00 1.00 3.00 0.50 3.00 3.00 1.00 3.00 1.00 1.25 1.00 3.00 3.00 A. kuMdakuMda aura unake paMcaparamAgama 5.00 vItarAga-vijJAna pAThamAlA bhAga-1 4.00 yugapuruSa kAnajIsvAmI 5.00 vItarAga - vijJAna pAThamAlA bhAga-24.00 vItarAga - vijJAna prazikSaNa nirdezikA 12.00 vItarAga-vijJAna pAThamAlA bhAga-3 4.00 6.00 tattvajJAna pAThamAlA bhAga-1 5.00 4.00 tattvajJAna pAThamAlA bhAga-2 4.00 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava pahalA dina paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava jainasamAja kA sarvAdhika mahattvapUrNa naimittika mahotsava hai| isakA Ayojana eka vizAla mele ke rUpa meM hotA hai, isameM deza ke kone-kone se lAkhoM jaina bhAI aura bahineM ekatrita hote haiN| lagAtAra ATha dina taka calane vAle isa vizAla mele kI taiyAriyA~ kuMbha mele ke samAna mahInoM pahile se calatI haiN| yaha mahotsava anya laukika meloM ke samAna Amoda-pramoda kA melA nahIM hai, yaha eka vizuddha AdhyAtmika melA hai; jisake sAtha sampUrNa jaina samAja kI AsthAe~ aura dhArmika bhAvanAe~ jur3I rahatI haiN| isameM khAna-pAna aura khelane-kUdane kI pradhAnatA nahIM rahatI; apitu saMyama aura tapa-tyAga kI pradhAnatA hotI hai, vAtAvaraNa ekadama AdhyAtmika bana jAtA hai| jisaprakAra hama apane pArivArika pUrvajoM kI smRti ko cirasthAI banAne ke lie, unake citra apane gharoM meM lagAte haiM; athavA apane rASTrIya netAoM kI smRti banAye rakhane ke lie, unake citra yA sTecyU samucita rASTrIya mahattva ke sthAnoM para lagAte haiM, sthApita karate haiM; yathAvasara mAlyArpaNa Adi ke dvArA unakA sammAna karate haiM; usIprakAra adhikAMza dharmoM meM apane dharmapUrvajoM, dhArmika netAoM, tIrthaMkaroM evaM bhagavAnoM kI tadAkAra mUrtiyA~ mandiroM meM pratiSThApita kI jAtI haiN| __ jainadharmAvalambI bhI tIrthaMkaroM kI tadAkAra mUrtiyA~ jina-mandiroM meM pratiSThApita karate haiM, sthApita karate haiN| isa paramapAvana bhAratavarSa meM hajAroM jinamandira haiM aura unameM lAkhoM jinabimba (mUrtiyA~) virAjamAna haiM; jinake Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava darzana, pUjana aura bhakti pratidina lAkhoM jaina bhAI-bahina karate haiM / lAkhoM loga to aise haiM, jo unake darzana binA, unakI pUjana binA bhojana bhI nahIM karate / 2 jinamandiroM meM virAjamAna jinabimboM kA apanA eka mahattva hai / ve jinabimba hamArI saMskRti ke pratIka hI nahIM, saMrakSaka bhI haiM / sampUrNa deza meM bikhare hue lAkhoM jinabimba hamAre samRddha atIta ke sabUta to haiM hI, bhArata hamArI mUla bhUmi hai, isake bhI sazakta pramANa haiM / yaha pASANoM meM utkIrNa yA dhAtuoM se Dhale ye vItarAgI jinabimba (mUrtiyA~) tabataka pUjane yogya nahIM mAne jAte, jabataka ki unakI vidhipUrvaka pratiSThA nahIM ho jAtI / isI pratiSThAvidhi ko sampanna karane ke lie jo mahotsava hotA hai, use paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava kahate haiM / yaha paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava AtmA se paramAtmA banane kI prakriyA kA mahotsava hai| isa mahotsava meM paMcakalyANaka sambandhI kriyAprakriyAoM ke mAdhyama se AtmA se paramAtmA banane kI prakriyA kA pradarzana hotA hai, vidvAnoM ke pravacanoM ke mAdhyama se samAgata zraddhAluoM ko AtmA se paramAtmA banane kI vidhi batAI jAtI hai| vizva ke samasta darzanoM meM jainadarzana hI eka aisA darzana hai, jo yaha kahatA hai ki pratyeka AtmA svayaM paramAtmA hai / apanA yaha AtmA svabhAva se to paramAtmA hai hI, yadi svayaM ko jAne, pahicAne aura svayaM meM hI jama jAve, rama jAve; to prakaTa rUpa se paryAya meM bhI paramAtmA bana sakatA hai| hamAre caubIsoM hI tIrthaMkara apanI pichalI paryAyoM meM hamAre samAna hI pAmara paryAyoM meM the; para unhoMne svayaM ko jAnA, pahicAnA, svayaM kA anubhava kiyA; svayaM meM hI samA gaye; pariNAmasvarUpa tIrthaMkara bane, sarvajJa hue| bhale hI isa prakriyA ke sampanna karane meM unheM daza- pA~ca bhava laga gae hoM; para unhoMne apane paramAtmasvarUpa ko prApta kara hI liyA / bhagavAna mahAvIra ne yaha mahAna kArya apane daza bhava pahale zera kI paryAya meM Arambha kiyA thA aura bhagavAna pArzvanAtha ne yaha kArya hAthI kI paryAya meM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA dina Arambha kiyA thaa| isase siddha hotA hai ki jainadarzana mAtra nara se nArAyaNa banAne vAlA darzana nahIM, apitu pazu se paramezvara banAne vAlA vItarAgI darzana hai| paMcakalyANaka ve mahAn krAntikArI ghaTanAe~ haiM, jo prAyaH pratyeka tIrthaMkara ke jIvana meM ghaTita hotI haiM aura unake paramakalyANa kA kAraNa banatI haiN| yadyapi katipaya tIrthaMkaroM ke jIvana meM do yA tIna hI kalyANaka hote haiM, para yaha bAta apavAda ke rUpa meM hI samajhanA caahie| RSabhadeva se lekara mahAvIra paryanta bharatakSetra ke sabhI tIrthaMkaroM ke pA~coM hI kalyANaka hue haiM, ataH mUrtiyoM kI pratiSThA ke lie paMcakalyANaka mahotsava hI hote haiM, do kalyANaka mahotsava yA tIna kalyANaka mahotsava nhiiN|| deza yA videzoM meM vidyamAna jinAlayoM meM jitane bhI jinabimba virAjamAna haiM, ve sabhI ina paMcakalyANakoM meM hI pratiSThita hue haiM aura bhaviSya meM bhI jitane jinabimba virAjamAna hoMge, ve saba bhI isI vidhi se virAjamAna hoNge| isaprakAra yaha mahotsava eka atyanta Avazyaka mahotsava hai| isakA sarvathA niSedha karanA zramaNa saMskRti ke lie ghAtaka bhI ho sakatA hai| __ hA~, yaha bAta avazya hai ki jahA~ pahale se hI aneka jinAlaya vidyamAna haiM, unameM anekAneka jinabimba virAjamAna haiM, vahA~ binA AvazyakatA ke mAtra apane mAna poSaNa ke lie mandira banAnA, usameM jinabimba virAjamAna karanA, tadartha paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava karAnA avazya anAvazyaka hai| ___isaprakAra ke utsavoM ko avazya hatotsAhita kiyA jAnA cAhie, para jahA~ jinAlaya hoM hI nahIM, vahA~ to unakA banAnA atyanta Avazyaka hai, unameM jinabimboM kA virAjamAna karanA bhI jarUrI hai aura tadartha paMcakalyANaka bhI Avazyaka hai hii| kyA videzoM meM bana rahe mandira bhI anAvazyaka haiM ? pUre kAThiyAvAr3a meM eka bhI DhaMga kA digambara jinamandira nahIM thA aura AdhyAtmikasatpuruSa Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava zrIkAnajIsvAmI ke puNyapratApa se vahA~ lAkhoM naye digambara jaina bane aura unhoMne apane-apane nagaroM meM aneka digambara jinamandira bnvaaye| kyA ina jinamandiroM kA nirmANa bhI anAvazyaka thA? kyA vahA~ hone vAle paMcakalyANaka bhI anAvazyaka the ? isIprakAra pratyeka nagara meM naI-naI kAloniyA~ bana rahI haiM, jinameM saikar3oM jaina parivAra bhI basate jA rahe haiN| mukhya nagara se mIloM dUra banane vAle ina upanagaroM meM bhI jinAlayoM kA nirmANa atyanta Avazyaka hai, tadartha paMcakalyANaka bhI Avazyaka hI haiN| . na to naye banane vAle pratyeka jinamandira kA niSedha hI Avazyaka hai aura na binA vicAre samarthana karanA hI ThIka hai| isIprakAra na to pratyeka paMcakalyANaka kA virodha ucita hai aura na hI binA samajhe samarthana karanA ThIka hai| pratyeka ke sambandha meM vyaktigata rUpa se guNa-doSa ke AdhAra para sahamati aura asahamati vyakta kI jAnI caahie| deza kI bar3hatI huI janasaMkhyA ko dekhakara jahA~ eka ora adhika saMtAna paidA karane vAloM ko parivAra niyojita karane ke lie prerita kiyA jAtA hai, unake lie sarakAra kI ora se jisa aspatAla meM parivAra niyojana kI saba suvidhAe~ juTAI jAtI haiM, vahIM dUsarI ora usI aspatAla meM unakA bhI ilAja kiyA jAtA hai, jinake santAna nahIM hotI; kyoMki jinake eka-do santAne haiM, unheM to adhika santAne Avazyaka nahIM haiM, para jinake saMtAna haiM hI nahIM, unheM to saMtAna cAhie hii| jisaprakAra parivAra niyojana ke mAmale meM sarakAra ne santulita dRSTikoNa apanAyA hai; usIprakAra hameM bhI jinamandira nirmANa aura paMcakalyANaka pratiSThAoM ke sandarbha meM santulita dRSTikoNa banAnA caahie| bar3hatI huI janasaMkhyA se ghabar3Akara yadi sarakAra 25-30 varSa ke lie santAneM paidA karane para pUrNataH pratibandha lagA de to usakA kyA duSpariNAma hogA? kyA Apa yaha bhI jAnate haiM ? Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA dina __ Arambha ke 25-30 varSa taka yadi koI bAlaka na rahegA to usake bAda ke varSoM meM javAna kahA~ se AveMge? jaba javAna hI na hoMge to phira dubArA utpattikrama bhI kaise saMbhava hogA? yaha to sarva vinAza kA avivekapUrNa rAstA hai, jise koI bhI samajhadAra vyakti nahIM apanA sktaa| isIprakAra mandiroM, mUrtiyoM aura paMcakalyANakoM kI adhikatA dekhakara ina para pUrNataH pratibandha lagAnA samajhadArI kA kAma nahIM hai| kyA Apa yaha pasanda kareMge ki hamArI bhAvI pIr3hiyA~ evaM itihAsakAra hamAre yuga ko isa rUpa meM yAda kareM ki yaha eka aisA yuga thA ki jaba bhoga ke mandira to aneka bane, para yoga kA mandira eka bhI na banA; bhoga ke utsava to prativarSa lAkhoM hue, para yoga kA utsava eka bhI na huaa| svarNayuga ke rUpa meM to hama usa yuga ko hI yAda karate haiM ki jisa yuga meM devagar3ha jaise devoM ke gar3ha bne| isa bAta para gaMbhIratA se vicAra karane kI AvazyakatA hai aura guNadoSa ke AdhAra para saMtulita dRSTikoNa apanAne kI paramAvazyakatA hai| AvazyakatAnusAra hI hone vAle jinamandiroM ke nirmANa aura paMcakalyANakoM para pratibaMdha lagAne ke sthAna para unameM samAgata vikRtiyoM kA parimArjana kiyA jAnA adhika jarUrI hai, unakA upayoga vItarAgI dharma ke samucita pracAra-prasAra meM kiyA jAnA hI sahI mArga hai| nakArAtmaka rAstA cunane ke sthAna para racanAtmaka rAstA cunanA hI zreyaskara hai| Aja paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava kA pahalA dina hai aura isa vizAla paMDAla kA nirmANa ayodhyAnagara ke rUpa meM huA hai; kyoMki yahA~ isa avasarpiNIkAla ke prathama tIrthaMkara RSabhadeva kA paMcakalyANaka mahotsava hone jA rahA hai| unakA janma ayodhyA meM huA thA, ata: yaha paMDAla bhI ayodhyAnagara ke rUpa meM nirmita huA hai| __ yadyapi isa paMcakalyANaka ke vidhinAyaka RSabhadeva (AdinAtha) haiM; tathApi isameM sabhI tIrthaMkaroM kI mUrtiyA~ pratiSThita hoNgii| mUla vidhi to Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava vidhinAyaka kI mUrti para hI sampanna hogI, kintu sAmAnya vidhi to sabhI mUrtiyoM para hotI hai| pUjana bhI pratidina sabhI tIrthaMkaroM kI hotI hai| ___ mUlataH to pratyeka paMcakalyANaka zrImajjinendra paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava hI hotA hai aura usameM sabhI jinendroM kI pratimAe~ pratiSThita kI jAtI haiM, para pratyeka paMcakalyANaka meM kisI eka tIrthaMkara ko vidhinAyaka ke rUpa meM svIkAra kiyA jAtA hai aura unake jIvana ke AdhAra para paMcakalyANaka kA kAryakrama sunizcita hotA hai| ye paMcakalyANaka aisI pA~ca ghaTanAe~ haiM, jo bharata kSetra ke caubIsoM tIrthaMkaroM ke jIvana meM samAna rUpa se hI ghaTita huI thiiN| ataH kisI bhI tIrthaMkara ko vidhinAyaka kyoM na banAyA jAya, kucha choTI-moTI bAtoM ko chor3akara koI vizeSa antara nahIM aataa| mAtA-pitA ke nAma, janmasthAna, vairAgya kA nimitta Adi bAtoM meM hI antara AtA hai, zeSa to saba samAna hI haiN| ve hI saudharmAdi indra, vahI sumeruparvata, vahI pAMDukazilA, vaisA hI abhiSeka Adi saba eka-sA hI hotA hai| __ yadi koI vizeSa kAraNa na ho to adhikAMza paMcakalyANakoM meM RSabhadeva ko hI vidhinAyaka banAyA jAtA hai; kyoMki upalabdha sabhI pratiSThApAThoM kI racanA unhIM ko vidhinAyaka mAnakara huI hai| jaba anya tIrthaMkaroM ko vidhinAyaka banAyA jAtA hai to pratiSThAcArya Avazyaka saMzodhana karake pratiSThA sampanna karAte haiN| ayodhyAnagara ke rUpa meM bane isa vizAla paMDAla meM Aja hama sabane paMcakalyANaka kA jhaMDA gAr3a diyA hai| ata: hama sabako Aja se apanA jhaMDA bhI yahIM gAr3a denA cAhie aura hara kAryakrama meM AdyopAnta upasthita rahakara isa mahAyajJa kA pUrA-pUrA lAbha uThAnA caahie| saphalatA viveka ke dhanI karmaTha buddhimAnoM ke caraNa cUmatI hai| -Apa kucha bhI kaho, pRSTha 29 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA dina ye paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava bhagavAna banane kI prakriyA ke mahotsava haiM / ina mahotsavoM meM jitane bhI jinabimba (pratimAe~) pratiSThita hone Ate haiM, ve sabhI pratiSThita hokara hI jAte haiM, bhagavAna banakara hI jAte haiN| yaha to sarvavidita hI hai ki pratiSThita jinabimboM ko sthApanAnaya aura sthApanAnikSepa ke AdhAra para bhagavAna kahane kA hI vyavahAra pracalita hai, jo ucita bhI hai| maiM to jisa bhI paMcakalyANaka meM pravacanArtha jAtA hU~, vahA~ apane AraMbhika pravacanoM meM eka bAta avazya kahatA hU~ ki isa paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM samAgata dhAtu yA pASANa kI mUrtiyA~ jaba bhI yahA~ se vApisa jAyeMgI, taba ve bhagavAna banakara hI jAyeMgI, para isa paMcakalyANaka meM samAgata janatA kI bhI koI jimmedArI hai ki ve jaise Aye haiM, vaise hI vApisa na cale jAveM, yahA~ se kucha lekara jAveM, kucha sIkhakara jaaveN| bhale hI ve mUrtiyoM ke samAna bhagavAna na bana pAveM, para unameM bhI to kucha na kucha parivartana to AnA hI caahie| ___ maiM mahilAoM se vizeSa rUpa se kahatA hU~ ki yadi gRhasthI kI jhaMjhaToM ke kAraNa bahU yahA~ na A pAI ho, para sAsa A gaI ho to usakI yaha jimmedArI hai ki jaba vaha vApisa ghara pahu~ce to usakI bAtoM se nahIM, apitu usake vyavahAra se yaha pratIta honA cAhie ki ammAjI gaMgAjI nahA ke AI haiM, paMcakalyANaka dekha ke AI haiM, isa kAraNa aba jvAlAbAI se zAntibAI ho gaI haiN| unake svabhAva meM thor3I-bahuta namratA va saralatA to AnA hI caahie| ___ yadi kAraNavaza bahU A gaI ho, sAsa na A pAI ho to usakI bhI jimmevArI hai ki jaba vaha vApisa apane ghara pahuMce to usakI DresiMga Tebila para zIziyoM kI bhIr3a kucha na kucha kama avazya honI caahie| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava kyA Apa jAnatI haiM ki ye zRMgAra sAmagrI kitanI krUratA se banatI hai, inake nirmANa meM kitane jIvoM kI hiMsA hotI hai ? svayaM kI sundaratA nikhArane ke lie nirIha mUka pazu-pakSiyoM kA yaha pratAraNa hameM kahA~ le jAyagA ? isakA bhI vicAra karanA cAhie / 8 maiM yaha nahIM kahatA hU~ ki Apa saje saMvare nahIM, para yaha avazya kahanA cAhatA hU~ ki isa kArya meM hiMsaka sAmagrI kA upayoga kadApi na kreN| ye rezamI sAr3iyA~, jo karor3oM kIr3oM ko mArakara banAI jAtI haiM inakA upayoga kadApi na kareM, apane jIvana ko dharmamaya banAyeM / bahinoM se kahI gaI merI isa bAta ko sunakara bhAiyoM ko muskarAne kI jarUrata nahIM; kyoMki unakA bhI kucha uttaradAyitva hai, unheM bhI apane uttaradAyitva ko pahicAnanA caahie| yadi isa utsava meM pitA A gaye hoM, para kAryAdhikya se putra na A pAye hoM to una pitAoM ke jIvana meM bhI isa paMcakalyANaka ke darzana se aisA parivartana AnA cAhie ki unake vyavahAra se putroM ko bharosA ho jAve ki aba tijor3I kI cAbI prApta karane ke lie pitAjI ke marane kA intajAra nahIM karanA par3egA / dhandhe pAnI se unakA moha kucha na kucha kama avazya honA caahie| - maiMne aise loga dekhe haiM ki jabataka unakA svargavAsa nahIM ho gayA, tabataka bacce apane ghara kA pharnIcara bhI nahIM badalavA pAye; unake marane ke uparAnta hI ghara meM kucha parivartana saMbhava ho pAyA hai| itanA bhI ghara se kyA cipaTanA ? aba umra ho gaI hai to ghara se virakta hokara Atmahita meM pravRtta honA hI cAhie / yadi isa paMcakalyANaka meM pitA na A pAye hoM aura putra A gaye hoM to unameM bhI kucha na kucha badalAva to AnA hI caahie| unake ghara lauTane para unake mAtA-pitA kI kama se kama yaha cintA to samApta honI hI cAhie ki aba hamAre dehAnta ke bAda bhI ye jinamaMdira binA pUjA-pATha ke nahIM raheMge; inameM vaisI hI halacala rahegI, jaisI ki Aja rahatI hai| ina paMcakalyANakoM Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA dina meM pratiSThita jinabimboM kI pUjA-pATha kauna karegA? unakI yaha cintA to samApta honI hI caahie| ___ Apa jarA socie to sahI ki Apa zAnti ke isa mahAyajJa meM padhAre haiM, to kyA ApakA cittaraMcamAtra bhI zAnta na hogA, viSaya-kaSAya kI jvAlAe~ vaisI kI vaisI hI jalatI raheMgI? jaba hama bahuta garmI kA anubhava karate haiM to pA~ca minaTa ke lie snAnaghara meM cale jAte haiM aura ThaMDe pAnI se nahAte haiM to hamArI garmI zAnta ho jAtI hai; to kyA hamAre ye ATha dina ke paMcakalyANaka mahotsava usa pA~ca minaTa ke snAnaghara se bhI gaye-bIte haiM, jo inameM ATha-ATha dina rahakara bhI hamAre citta meM raMcamAtra bhI zAnti na Ave ? isa mahotsava kI lAja aba Apake hAtha meM hai| ___ patthara kI mUrtiyA~ to bhagavAna bana ke jAyeMgI, para hama to caitanyatatva haiM; kyA hama patthara kI jar3a-mUrtiyoM se bhI gaye-bIte haiM, jo vaise ke vaise hI cale jAveMge? Aja hama saba ko isa bAta para gaMbhIratA se vicAra karanA caahie| __ yadi Apa yahA~ se kucha lekara gaye, kucha zAnta hokara gaye, kucha badalakara gaye, kucha dharmaniSTha hokara gaye, to usameM ApakA to parama lAbha hai hI; paMcakalyANaka kI bhI sArthakatA isI meM hai aura AyojakoM ke zrama kI saphalatA bhI isI meM hai| yaha paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava jinendra pratimAoM kI pratiSThA kA mahotsava hai, para Aja yahA~ indra pratiSThA ho rahI hai| ___ yaha to Apa jAnate hI haiM ki tIrthaMkaroM ke jo asalI paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava hue the, una sabhI kA saMcAlana indroM ne hI kiyA thaa| tIrthaMkaroM ke janmAdi ke sabhI utsava mukhyarUpa se indroM dvArA hI sampanna hote haiN| ataH una paMcakalyANakoM kI nakala ke AdhAra para hone vAle ina paMcakalyANakoM meM bhI indroM kI AvazyakatA hotI hai| tadartha kucha vyaktiyoM ko cunakara indrapratiSThA dvArA unheM indra banAyA jAtA hai| ye sabhI pratiSThita indra kI AvazyakatA ke AdhAra para ho sampanna hote Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava paMcakalyANaka kI ve sabhI kriyAyeM prakriyAyeM vidhivat sampanna karate haiM, jo kriyAyeM - prakriyAyeM RSabhadeva ke asalI paMcakalyANaka meM saudharmAdi indroM ne kI thiiN| 10 -- yaha indrapratiSThA isalie bhI Avazyaka hai ki yaha paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava eka atyanta vizAla aura mahAna mahotsava hai| isakI pUjA-pATha aura kriyA-prakriyA meM jo vyakti sammilita ho jAtA hai, vaha bIca meM isase alaga nahIM ho sakatA hai| yadi kisI vyakti ke ghara sUA yA sUtaka ho jAve to samasyA khar3I ho sakatI hai, para isa indrapratiSThA se usa ATha dina ke lie usa vyakti kA gotra hI badala jAtA hai, jAti hI badala jAtI hai, gati hI badala jAtI hai; isa kAraNa use usa sUA - sUtaka kA doSa nahIM lgtaa| aba to vaha indra bana cukA hai, sAdhAraNa mAnava nahIM rahA hai to mAnava parivAra ko lagane vAle sUA - sUtaka se vaha kaise prabhAvita ho sakatA hai ? yahA~ eka prazna saMbhava hai ki yaha saba to nATaka - sA lagatA hai, para bhAI sAhaba yaha eka prakAra kA nATaka hI to hai; kyoMki isameM asalI pAtra kahA~ haiM ? isameM na to asalI tIrthaMkara RSabhadeva haiM aura na asalI indrAdi / nATaka meM bhI to yahI hotA hai ki paurANika aitihAsika asalI pAtroM ke jIvana meM jo kucha bhI ghaTita huA thA, use sTeja para abhinaya ke mAdhyama se pAtroM dvArA prastuta kiyA jAtA hai| yahA~ bhI paurANika tIrthaMkara mahApuruSoM ke jIvana kI mahattvapUrNa ghaTanAoM ko sTeja para prastuta kiyA jA rahA hai| paurANika puruSoM ke jIvana ko nATaka ke rUpa meM prastuta karane vAloM kA bhI uddezya yahI hotA hai ki loga unake jIvanadarzana se zikSA grahaNa kareM aura isakA uddezya bhI lagabhaga yahI hai / para isa paMcakalyANaka ko nATaka kahane se kucha logoM ko aTapaTA-sA lagatA hai aura ve loga isa bAta para nArAja bhI hone lagate haiN| ve kahate haiM ki Apa hamAre isa mahAna utsava ko nATaka kahate ho ? Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA dina 11 nATaka zabda kA sahI bhAva na samajhane ke kAraNa hI unheM isaprakAra kA vikalpa AtA hai, para nATaka zabda svayaM mahAna hai| AcArya amRtacandra ne to granthAdhirAja samayasAra ko bhI nATaka samayasAra kahA hai| kyA ye pratiSThApATha samayasAra se bhI mahAna haiM ? nATaka samayasAra adhyAtma kA sarvotkRSTa nATaka hai aura ye paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava vyavahAra ke sarvotkRSTa nATaka haiM, jo hamAre jIvana ko parimArjita karate haiM / mUla pAtroM ke jIvana ko sImita samaya meM catura nirdezakoM ke nirdezana meM abhinetAoM dvArA abhinaya ke mAdhyama se prastuta kiyA jAnA hI to nATaka kA vAstavika svarUpa hai| ina paMcakalyANakoM kA nirdezaka pratiSThAcArya hotA hai| pratiSThAcArya ke nirdezana meM tIrthaMkaroM ke jIvana kI kalyANakArI ghaTanAoM ko pAtroM dvArA sImita samaya meM paMcakalyANakoM ke sTeja para prastuta kiyA jAnA hI paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava hai| isameM nATaka ke sabhI tattva vidyamAna haiN| ajaina janatA ko paMcakalyANaka kA svarUpa samajhAne kI bhAvanA se jaba maiMne eka bAra yaha kahA ki yaha paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava eka prakAra se jainiyoM kI rAmalIlA hai to kucha loga udvelita ho gaye aura kahane lage ki Apa hamAre isa paMcakalyANaka ko rAmalIlA kahate ho| ___ maiMne unheM samajhAne kA prayatna kiyA ki bhAIsAhaba ye ajaina bhAI rAmalIlA ke udAharaNa se isakA svarUpa jitanI acchI taraha samajha sakate haiM; usase acchA aura koI upAya nahIM hai| maiM rAmalIlA kA udAharaNa dekara paMcakalyANakoM kI pratiSThA ghaTAnA nahIM cAhatA, apitu bar3hAnA cAhatA huuN| maiM paMcakalyANakoM kA virodhI nahIM huuN| rAma bhI to bhagavAna haiM, jainiyoM ke yahA~ bhI ve tIrthaMkaroM ke samAna vItarAgI sarvajJa hokara mokSa gaye haiN| rAmalIlA meM unake jIvana ko pradarzita kara janatA ko sanmArga para lagAne kA hI prayAsa kiyA jAtA hai aura ina paMcakalyANakoM meM yahI hotA hai| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava rAmalIlA kA pradarzana bhI to nATaka ke rUpa meM hI hotA hai| vaiSNava saMskRti meM rAmalIlA kI mahimA bhI kama nahIM hai, jo usakA udAharaNa dene se hamAre paMcakalyANaka kI mahimA ghaTa jaavegii| ___ yahA~ eka prazna yaha bhI uThAyA jA sakatA hai ki Apa bAra-bAra yaha kaha rahe haiM ki jaba RSabhadeva kA asalI paMcakalyANaka huA thA, taba saudharmAdi asalI indroM ne hI Akara kiyA thA, to kyA hamArA yaha paMcakalyANaka asalI nahIM hai, nakalI hai ? __kauna kahatA hai ki yaha paMcakalyANaka nakalI hai ? yaha asalI bhI nahIM hai aura nakalI bhI nahIM hai| yadi yaha asalI hai to phira cauthe kAla meM nAbhirAya ke ghara ayodhyA meM jo paMcakalyANaka sampanna huA thA, vaha kyA thA? asalI paMcakalyANaka paMDAloM meM nahIM huA karate; para yadi yaha asalI nahIM hai to nakalI bhI nahIM hai, apitu asalI kI asala-nakala hai| nakalI aura nakala meM bahuta bar3A antara hotA hai| ___ asala-nakala kA artha hotA hai satya prtilipi| satya pratilipi to mUla ke samAna hI prAmANika hotI hai, para nakalI kA artha to ekadama galata hI hotA hai| ___ jaba koI vyakti naukarI ke lie prArthanA-patra detA hai aura usake sAtha pramANa-patra kI asala-nakala (satya pratilipi) bhI lagAtA hai to usakA kAma ho jAtA hai, para yadi nakalI pramANa-patra lagAve to jela jAnA hogaa| yaha paMcakalyANaka nakalI nahIM hai, asalI paMcakalyANaka kI asalanakala hai, satya pratilipi hai; ataH isakA phala bhI asalI ke samAna hI prApta hotA hai| nATaka bhI to nAyaka kA asalI jIvana nahIM hotA, nAyaka ke jIvana kI asala-nakala hI hotA hai; para use asalI ke rUpa meM hI prastuta kiyA jAtA hai| usIprakAra yaha paMcakalyANaka bhI tIrthaMkara RSabhadeva ke asalI paMcakalyANaka kI asala-nakala hai, para ise asalI ke rUpa meM hI prastuta kiyA jAtA hai| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA dina 13 hA~, yaha bAta avazya hai ki yadi hama isa paMcakalyANaka se asalI paMcakalyANaka kA lAbha lenA cAhate haiM to hameM isa bAta kA pUrA-pUrA dhyAna rakhanA cAhie ki yaha asala-nakala hI ho| tAtparya yaha hai ki yaha paMcakalyANaka usa paMcakalyANaka ke anurUpa hI honA caahie| yahA~ bhI eka prazna saMbhava hai ki aisA kaise ho sakatA hai ? kahA~ asalI indra kI vyavasthA aura kahA~ sAmAnya mAnavoM kI vyavasthA ? kahA~ asalI cetana tIrthaMkara aura kahA~ acetana patthara kI pratimA ? ___ are bhAI, samAnatA kA Azaya na to vaibhava aura zakti se hai aura na cetanaacetana se hI hai| tAtparya yaha hai ki yadi sarvajJa bhagavAna zAnta vItarAgI the to unakI pratimA bhI zAnta aura vItarAgI chavi kI honI cAhie; sarvajJa vItarAgI bhagavAna kA upadeza vItarAgatA kA poSaka hotA thA to yahA~ bhI vItarAgatA ke poSaka vyAkhyAna hI honA caahie| kyA bhagavAna ke samozaraNa meM jAkara koI bhagavAna ke aMgoM para candana lagAtA thA, unake aMgoM ko phUloM se sajAtA thA? yadi nahIM to phira Apa yahA~ bhI aisA kaise kara sakate haiM ? jo kAma AdinAtha kI ayodhyA meM saMbhava nahIM thA, vaha kAma isa pAMDAla meM bhI kaise ho sakatA hai ? ___ isa bAta ko gaharAI se samajhane ke lie Apako isa dravya-kSetra-kAlabhAva ko bhUlanA hogA aura yaha vicAra karanA hogA ki Apa ayodhyA ke nAgarika haiM aura yaha caturthakAla kA AraMbhika kAla hai| Apa bhI isa mahAnATaka ke eka pAtra haiN| bhale hI Apane koI bolI na lI ho, indra na bane hoM, sakriya kAryakartA bhI na hoM, mAtra lAbha lene hI Aye hoM, phira bhI Apa ayodhyA ke nAgarika ke rUpa meM isa mahAnATaka ke eka pAtra haiM / ataH ApakA vyavahAra bhI tatkAlIna ayodhyA ke nAgarikoM ke samAna zAlIna honA cAhie, tabhI yaha paMcakalyANaka asalI paMcakalyANaka kI asala-nakala hogA aura usakA pUrA-pUrA lAbha Apako prApta hogaa| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ___ zAyada Apa yaha to jAnate hI hoMge ki usa samaya bar3e se bar3e aparAdha ke lie mAtra tIna hI daNDa the - hA, mA aura dhik / yadi kisI se koI galatI hotI thI to 'hA' kaha dene mAtra se vaha pAnI-pAnI ho jAtA thaa| adhika huA to 'mA' kahA jAtA thaa| 'mA' kA artha hai ki aisA mata kro| isase bhI kAma na calA to 'dhik' zabda kA prayoga kiyA jAtA thaa| kisI ko dhik' kyA kaha diyA mAno phA~sI para hI car3hA diyaa| usa samaya sabhI sahaja va sarala vRtti ke loga the| hameM bhI yadi AtmA kA utthAna karanA hai to sahaja va sarala vRtti kA bananA hogaa| Aja ApakI bhI ayodhyA ke nAgarika ke rUpa meM pratiSThA ho cukI hai| aba Apa aisA anubhava kIjie ki Apa rAjA nAbhirAya kI prajA haiN| yadi Apa aisA kara sake to nizcita rUpa se Apake pariNAma kucha na kucha komala, kucha na kucha sarala avazya hoMge aura Apako isa paMcakalyANaka meM sammilita hone kA pUrA-pUrA lAbha prApta hogaa| AzA hai Apa isa bAta para gaMbhIratA se vicAra kreNge| viveka aura aviveka kA khela jahA~ viveka hai; vahA~ Ananda hai, nirmANa hai aura jahA~ aviveka hai; vahA~ kalaha hai, vinAza hai| samaya to eka hI hotA hai; para jisa samaya avivekI nirantara SaDyantroM meM saMlagna raha bahumUlya narabhava ko yoM hI barabAda kara rahe hote haiM; usI samaya vivekIjana amUlya mAnava bhava kA eka-eka kSaNa satya ke anveSaNa, ramaNa evaM pratipAdana dvArA sva-para hita meM saMlagna raha sArthaka va saphala karate rahate haiN| ve svayaM to Anandita rahate hI haiM, AsapAsa ke vAtAvaraNa ko bhI Anandita kara dete haiN| __isaprakAra kSetra aura kAla eka hone para bhI bhAvoM kI vibhinnatA Ananda aura kleza tathA nirmANa aura vidhvaMsa kA kAraNa banatI hai - yaha saba viveka aura aviveka kA hI khela hai| - satya kI khoja, pRSTha 199 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA dina Aja paMcakalyANaka kA tIsarA dina hai| Aja garbhakalyANa kI pUrva kriyA kA kAryakrama hogaa| garbhakalyANaka to kala hogA, para Aja garbhakalyANaka ke bhI pahale hone vAlI kucha Avazyaka kriyAyeM sampanna hoMgI / jaba tIrthaMkara kA jIva mAtA ke garbha meM AtA hai, taba usake pUrva mAtA ko rAtri ke antima prahara meM solaha sapane Ate haiM, jo isa bAta ke sUcaka hote haiM ki mAtA ke garbha meM tIrthaMkara kA jIva Ane vAlA hai| Aja rAta ko vahI solaha svapnoM kA dRzya dikhAyA jAyagA / usameM saba bAteM pratiSThAcAryoM dvArA spaSTa kI jAveMgI / yaha to Apa jAnate hI haiM ki jaba bhI koI mahAna kArya sampanna hotA hai to vaha aise hI sampanna nahIM ho jaataa| pahale vaha hamAre sapanoM meM AtA hai, hama sapane sajAte haiM, hamAre mAnasa kA nirmANa bhI usIprakAra kA hotA hai, vaha nirantara hamAre cintana kA viSaya banatA hai, hama usamaya ho jAte haiM, taba kahIM koI mahAna kArya sampanna hotA hai| hara kArya kI eka bhUmikA hotI hai| tAjamahala jamIna para banane ke pahale kisI ke sapanoM meM banA hogA, kisI ke kalpanAjagata meM avatarita huA hogaa| usake bAda nakze ke rUpa meM kAgaja para AyA hogA, taba kahIM jAkara jamIna para banA hogA / kaise hoMge ve mAtA-pitA, jinake AMgana meM tIrthaMkara kA avatAra hogA ? kaisA hogA vaha nagara, jahA~ tIrthaMkara kA janma hogA aura kaise hoMge ve nAgarika, jinheM tIrthaMkaroM ke satsamAgama kA lAbha prApta hogA ? hameM isa bAta kI kalpanA karanI cAhie, yaha bAta hamAre vicAra kI vastu bananI caahie| yaha bAta hamAre sapanoM kI vastu bananI caahie| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava hama gIta gAte haiM ki eka bAra to AnA par3egA, sote hue bhArata ko jagAnA pdd'egaa| mAna lIjie bhagavAna ne ApakI prArthanA suna lI hai aura vaha Ane ko taiyAra haiM, para eka samasyA hai ki ve kisa nagara meM padhAreM, kisa ghara meM avatarita hoM aura kisa mA~ kI kUkha meM AveM ? - hai koI tatkAlIna ayodhyA jaisA nagara, haiM kahIM tatkAlIna ayodhyA jaise sIdhe - sarala sajjana nAgarika, hai koI marudevI jaisI bhadra mAtA aura hai koI nAbhirAya jaisA pitA ? pahale hameM aisA bananA hogA, jinake yahA~ tIrthaMkara avatarita ho skeN| yaha to Apa jAnate hI haiM ki tIrthaMkara apanI mA~ ke ikalaute putra hote haiM / ve apanI mA~ kI pahalI saMtAna hote haiM aura unake janma ke bAda mA~ pUrNa brahmacarya vrata le letI hai, ata: dUsarI saMtAna hone kA savAla hI nahIM rahatA / hai aisI koI mAtA, jo bharI javAnI meM pahalI santAna ke bAda brahmacarya vrata dhAraNa karane kI bhAvanA rakhatI ho ? akele brahmacarya hI kI bAta nahIM hai, aura bhI aneka vizeSatAe~ hotI haiM tIrthaMkara kI mAtA meN| yahI kAraNa hai ki ina paMcakalyANakoM meM bhI bhagavAna ke mAtA-pitA banane vAloM ko brahmacarya vrata diyA jAtA hai| mAtA-pitA kI bolI bhI nahIM lagatI hai, kyoMki inameM paise kI mukhyatA nahIM hotI, sadAcArI jIvana kI mukhyatA hotI hai, garimA kI mukhyatA hotI hai| kahA~ milate haiM aise mahAna yuvA dampati tIrthaMkara ke mAtA-pitA banane ke lie ? antataH aneka santAnoM ke mAtApitAoM ko hI tIrthaMkara kA mAtA-pitA banAnA par3atA hai; kyoMki brahmacarya lene ko bhI ve hI taiyAra hote haiM / vastuta: yaha paMcakalyANaka bhagavAna banane kI prakriyA kA mahotsava hai, indra yA rAjA banane yA bhagavAna ke mA~-bApa banane kI prakriyA kA mahotsava nahIM hai| isameM bhagavAna banane kI vidhi batAI jAtI hai, bhagavAna banane kI preraNA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 tIsarA dina dI jAtI hai, indrAdi banane kI nahIM; tathApi indra va rAjA banane vAle to bahuta mila jAte haiM, bhagavAna ke mA~-bApa banane vAle bhI mila jAte haiM, para bhagavAna banane kI koI nahIM soctaa| bhagavAna ke mA~-bApa banane kA kAma bhI bahuta bar3I jimmevArI kA kAma hai| mA~-bApa banane vAloM ko svayaM ise samajhanA caahie| kahIM aisA na ho ki unake jIvana ko dekhakara logoM ke hRdaya meM tIrthaMkaroM ke mA~-bApa kI garimA kama ho jaave| mAtA-pitA kA cunAva to saba prakAra kI yogyatA dekhakara pratiSThAcAryoM ko hI karanA caahie| svayaM utsukatA pradarzita karanA acchI bAta nahIM hai| ATha-dasa varSa pahale kI bAta hai ki eka seThajI mere pAsa Aye aura kahane lage ki agale paMcakalyANaka meM mujhe bhagavAna ke mA~-bApa banane kA avasara denaa| maiMne kahA - "isakA nirNaya to pratiSThAcArya hI karate haiM ?" ve bole - "maiMne unase bhI kahA hai| ve Apake hI to ziSya haiN| ataH Apake kAna meM bhI bAta DAla denA cAhatA huuN|" maiM cupa raha gyaa| aneka varSoM bAda mere pAsa Aye aura bar3e joza meM bolane lage - "Apa saba ..." maiMne kahA - "kyA huA ? itane nArAja kyoM ho rahe ho?" unhoMne batAyA ki aneka bAra bhAvanA pradarzita kara dene para bhI maiM abhI taka bhagavAna kA mA~-bApa nahIM bana pAyA huuN| Apake pratiSThAcArya sunate hI nhiiN| Apa hI koI vidhi batAiye n| _ vinamratA se samajhAte hue maiMne unase kahA ki maiM kyA kara sakatA hU~? maiMne zAstroM meM bhagavAna banane kI vidhi to par3hI hai, para bhagavAna ke bApa banane kI vidhi kahIM nahIM dekhii| ataH maiM Apako kyA batA sakatA hU~? Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava duHkha kI bAta yaha hai ki sabhI ko bhagavAna kA bApa bananA hai, bhagavAna koI nahIM bananA cAhatA / ananta Ananda to bhagavAna banane meM hai, bhagavAna ke mAtA-pitA banane meM nhiiN| bhagavAna ke mAtA-pitA bane binA bhI mukti prApta ho sakatI hai, para bhagavAna bane binA mukti kI prApti saMbhava nahIM hai / ata: sabhI ko bhagavAna banane kI hI bhAvanA bhAnI caahie| 18 yadi bhagavAna ko apane A~gana meM padharAnA hai, bulAnA hai to hameM unake Ane yogya vAtAvaraNa banAnA hogA, svayaM ko bhI isa yogya banAnA hogA ki jinake bIca bhagavAna padhAra skeN| yadi hama apane ko isa yogya banA sake to bhale hI siddhazilA chor3akara bhagavAna yahA~ na padhAreM, para hama svayaM hI bhagavAna bana jAyeMge, hama meM se hI koI pAtra jIva apane pauruSa ko saMbhAlakara bhagavAna bana jAyagA / yahA~ eka prazna saMbhava hai ki cauthekAla jaisA vAtAvaraNa isa paMcamakAla meM kaise saMbhava hai ? kahA~ se lAveM nAbhirAya jaise pitA aura marudevI jaisI mAtA asalI saudharma indra to hamAre paMcakalyANaka meM Ane se rahA, hameM to jaise jo upalabdha haiM, unhIM meM se cunane haiM aura unheM hI indra banAne haiM, rAjA banAne haiN| hA~, yaha bAta to sahI hai ki hama cauthe kAla ko paMcama kAla meM nahIM lA sakate aura na hI nAbhirAya aura marudevI jaise mAtA-pitA hI mila sakate haiM, para unameM zAstrAnusAra tatsaMbaMdhI nyUnatama yogyatA to honI hI caahie| jaba hama kisI aitihAsika yA paurANika nATaka ko sTeja para prastuta karate haiM to hameM tatkAlIna kSetra - kAla kA vAtAvaraNa to prastuta karanA hI hotA hai| na sahI sadA ke lie aura sampUrNa bhAratavarSa kA vAtAvaraNa usa samaya jaisA, para hameM isa pAMDAla ke bhItara kA vAtAvaraNa to tatkAlIna ayodhyA jaisA banAnA hI hogA, anyathA yaha paMcakalyANaka asalI paMcakalyANaka kI asala - nakala bhI kaise hogA ? apane pariNAmoM ko bhI tatkAlIna ayodhyA ke nAgarikoM jaise banAne hoNge| na sahI sadA ke lie para, ina ATha dinoM ke lie to apane pariNAma Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA dina sarala karane hI hoMge, komala karane hI hoNge| isake binA to hamArA yaha paMcakalyANaka satya pratilipi bhI sAbita na hogaa| aisI sthiti meM yathocita lAbha bhI kaise prApta hogA ? yaha eka vicAraNIya bAta hai / 19 yahA~ bhI eka prazna saMbhava hai ki Apa ATha dina ke lie hI pariNAmoM ke sudhArane kI bAta kyoM karate haiM, jIvana bhara ke lie pariNAma sudhArane kI bAta kyoM nahIM karate ? are bhAI, hama to yahI cAhate haiM ki hama sabake pariNAma jIvana bhara ke lie hI sudhareM, para hamAre cAhane se kyA hotA hai ? yadi pratiSThAcArya jIvana bhara ke lie pratijJAe~ dilAne lage to unheM na to jApa meM baiThane ke lie loga mileMge aura na koI indra yA rAjA hI bnegaa| ataH pratijJA to ATha dina ke lie hI ThIka hai| jaba eka bAra ATha dina ke lie hamArA jIvana sadAcAramaya ho jAyagA; zuddha, sarala, sahaja va sAtvika ho jAyagA to hama usake lAbha se bhI acchI taraha paricita ho jaaveNge| ataH aisA bhI ho sakatA hai ki phira hama jIvana bhara hI zuddha, sAtvika, sarala va sadAcArI bane raheM / yadi koI vyakti bIr3I pItA hai, tambAkU khAtA hai, cAya pItA hai to use aisA bhrama ho jAtA hai ki maiM inake binA raha hI nahIM sakatA, para jaba vaha ATha dina inake binA rahakara bhI svastha rahatA hai to usameM Atma-vizvAsa jAgRta ho jAtA hai aura vaha ina padArthoM ko jIvana bhara ke lie bhI chor3a detA hai / dina meM bAra-bAra khAne vAle yaha samajhate haiM ki eka bAra khAyeMge to kamajorI A jAyegI, para jaba ATha dina taka eka bAra hI khAte haiM aura ekadama ThIka rahate haiM to bAra-bAra khAne se virakta hI ho jAte haiM / eka vyakti jaba apane parivAra meM akelA raha gayA to usane kAzI vAsa kA vicAra kiyaa| usane apanI ikalautI vivAhita beTI ko patra likhA ki aba jIvana bhara kAzIvAsa karanA cAhatA hU~ / kintu kAzI jAne ke pUrva ATha Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava dina ke lie tumhAre pAsa AnA cAhatA huuN| maiM apanI A~khoM se dekhanA cAhatA hU~ ki merI beTI sasurAla meM sukhI to hai, usakA dAmpatya jIvana saphala to hai ? tumheM sukhI dekhakara maiM caina se kAzIvAsa kara sakU~gA aura merA maraNa sudhara jaayegaa| pitA kA patra pAkara putrI ciMtita ho uThI; kyoMki vaha to apane pati se bhI alaga raha rahI thI, talAka kI pUrI-pUrI taiyArI thii| use cintA isa bAta kI thI ki jaba pitAjI ko yaha saba patA calegA to unakA kyA hAla hogA, unakA maraNa sudharegA ki bigar3egA? / vaha usa patra ko lekara pati ke ghara pahuMcI to pati ne dekhate hI kahA - "aba A gaI akala ThikAne ?" "akala ThikAne nahIM AI, mAtra maiM hI AI huuN|" kahate hue usane pitAjI kA patra usake sAmane rakha diyaa| patra par3hakara pati bolA - "bolo, maiM isa mAmale meM tumhArI kyA sahAyatA kara sakatA hU~ ?" "yahI ki pitAjI kI khAtira hama ATha dina prema se pati-patnI kI taraha raha leM, anyathA unheM bahuta takalIpha hogii|" "jaba hamameM paraspara prema rahA hI nahIM to yaha kaise ho sakatA hai ?" "ho kyoM nahIM sakatA, hameM prema se rahanA thor3e hI hai, basa prema se rahane kA abhinaya karanA hai|" "acchA to ThIka hai, tumhAre vRddha pitA kI khAtira maiM itanA kruuNgaa|" pariNAmasvarUpa ve donoM pati-patnI pitAjI ko lene eka sAtha sTezana phuNce| unheM lAkara ATha dina sAtha-sAtha bar3e hI prema se rhe| jAte samaya Trena para vidA karane bhI donoM sAtha-sAtha gye| ___ ravAnA hote samaya pitA ne donoM ko AzIrvAda dete hue atyanta gadgada bhAva se kahA ki aba merA antima samaya zAnti se gujaregA, aba maiM zAnti se mara sakU~gA; kyoMki maiMne apanI A~khoM se tuma donoM ko atyanta sneha se rahate dekhA hai, tuma Adarza dampati ho| sadA sukhI raho, santuSTa raho, tumhArI Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA dina 21 jor3I bhava-bhava meM bhI banI rhe| unheM kyA patA thA ki yaha jor3I to abhI eka minaTa meM hI bichur3ane vAlI hai| pitAjI kI Trena ravAnA huI ki patnI apane ghara jAne lagI aura pati apane ghr| ve Aye to eka sAtha the, para jAne ke lie alaga-alaga ho ge| __jaba patnI ne pati ko isa sahayoga ke lie dhanyavAda diyA aura AbhAra mAnA to pati bolA - __ "jaba hama dUsaroM kI khuzI ke lie prema se raha sakate haiM; ATha dina ke lie hI sahI, para prema se raha to sakate haiM;abhinaya ke rUpa meM sahI, para zAnti se raha to sakate haiM, to kyA apanI khuzI ke lie, apanI sukha-zAnti ke lie hama eka sAtha nahIM raha sakate ? abhinaya karate hue hI sahI, para eka sAtha raha to sakate hI haiN| dUsare kA maraNa sudhArane ke lie jo kAma kara sakate haiM, apanA jIvana sudhArane ke lie vahI kAma kyoM nahIM kara sakate ? abhinaya hI sahI para jaba Aja abhinaya kareMge to kala saccA prema bhI panapa sakatA hai|" patnI bolI - "kyoM nahIM, avazya ho sakatA hai, sacce hRdaya se prayAsa karane para kyA nahIM ho sakatA?" jabAna se to itanI hI bAta huI, zeSa bAta A~khoM hI A~khoM meM ho gii| donoM kI A~kheM gIlI ho gaIM aura ve eka sAtha eka hI ghara kI ora cala diye| isIlie to maiM kahatA hU~ ki Aja hama isa paMcakalyANaka meM abhinaya kareMge to kala kalyANa karane vAle bhAvoM rUpa se pariNamita bhI hoMge; ATha dina ke abhinaya ne jisaprakAra una pati-patnI ko jIvana bhara ke lie bA~dha diyA; usIprakAra ATha dina kA hamArA yaha sadAcArI, sarala, sahaja, jIvana hamAre sampUrNa jIvana ko sudhAra sakatA hai| ataH abhI ATha dina ke lie to Apa apane ko tatkAlIna ayodhyAvAsiyoM jaisA bnaaiye| ho sakatA hai ki jo pariNAma Apake ina ATha dinoM meM sudhareM, ve jIvana bhara ke lie sudhara jaayeN| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava AtmA ke kalyANa karane kA sarvotkRSTa avasara hai yaha paMcakalyANaka mhotsv| yadi isa avasara para bhI hamAre pariNAma nahIM sudhare to phira kaunasA avasara AvegA ? sAkSAt tIrthaMkara to Apako samajhAne ke lie Ane se rhe| bhAI, isa nikRSTa kAla meM yaha sarvotkRSTa avasara hai| ataH isa avasara ko cUkanA yogya nahIM hai| apane pariNAmoM ko sudhArane kA mahAna avasara hai| ___yaha paMcakalyANaka mahotsava apane kalyANa ke lie hI manAyA jA rahA hai| yaha bhagavAna kA nahIM, apanA hI mahotsava hai| bhagavAna kA kalyANa to ho cukA hai, para abhI apanA kalyANa honA bAkI hai| isI kA yaha mahAna avasara hai| ------ Aja bhagavAna kI mAtA ko solaha sapane Aye the, unake pariNAma nirmala se nirmala hote gaye the, unake garbha meM RSabhadeva kA jIva AnevAlA thaa| unake pariNAmoM kI nirmalatA kA hI pariNAma samajhiye ki ayodhyA meM usI dina se 15 mAha taka ratnoM kI varSA huI thii| unhIM ke kyoM, sampUrNa nagaravAsiyoM ke hI pariNAma sudhara gaye the| pariNAmasvarUpa sarvatra samRddhi kA sAmrAjya A gayA thaa| ratnoM kI varSA se aura kyA hogA? yahI to hogA, yahI huA; kisI ko koI Arthika kaThinAI nahIM rhii| Apa sabake pariNAma bhI nirmala hoMge to samajhiye ratnoM kI hI varSA hogii| khoTe pariNAmoM kA phala to pattharoM kI varSA hotA hai| jaba pariNAma hI khoTe Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 tIsarA dina hoMge to pattharoM kI varSA na hogI to aura kyA hogA? ataH hama sabhI apane pariNAmoM ko sudhaareN| dhIre-dhIre pariNAmoM ko nirmala kareM, jisase svayaM kA to kalyANa hogA hI, yaha mahotsava bhI saphala hogA, sArthaka hogaa| ratnoM kI varSA bhI indroM ne hI kI thI, devoM ne hI kI thI, ayodhyAvAsiyoM ne hI kI thii| Apa bhI indra bana gae haiM na, kubera bana gae haiM na ? ayodhyAvAsI ho gaye na ? aba Apako hI to karanI hai ratnoM kI varSA / Apa na kareMge to kauna karegA? Apa ratnoM kI varSA meM varSe ratnoM ko sameTane vAle banane kI na soceM, ratnoM kI varSA karane vAle bneN| ___ saba pariNAmoM kA khela hai| yaha paMcakalyANaka mahotsava bhI pariNAma sudhArane kA sarvotkRSTa nimitta hai| AcArya pUjyapAda ne inheM samyagdarzana kA nimitta kahA hai| samyagdarzana bhI to AtmA ke Atmasammukha nirmala pariNAmoM kA nAma hai| pariNAma bhI to apariNAmI bhagavAna AtmA ke Azraya se sudharate haiN| ataH apane upayoga ko sampUrNa jagata se haTAkara trikAlI dhruva nija bhagavAna AtmA para kendrita kIjie, bhagavAna banane kA yahI upAya hai| aba rAjA-rAnI aura indra-indrANI banane kA vikalpa chor3akara svayaM bhagavAna banane kI bhAvanA ko jAgRta kiijie| indra-indrANI aura rAjA-rAnI to jinako bananA thA, bana gaye, Apa to ayodhyAvAsI hI bana jAiye aura aise sapane saMjoiye ki Apa bhI bhagavAna banane kI prakriyA ko AraMbha kara skeN| __ aba kala se paMcakalyANaka ke mUla dina AraMbha hoNge| kala garbhakalyANaka hai| aba Apa apane mAnasa ko aisA banAne kA prayatna kIjie ki jyoM-jyoM kAryakrama Age bar3he, tyoM-tyoM Apake pariNAma bhI bar3hate jaayeN| isa paMcakalyANaka kA samApana nirvANa ke rUpa meM hogaa| hamAre pariNAma bhI usI dizA meM bar3hane caahie| tabhI hamArA isa paMcakalyANaka meM sammilita honA sArthaka hogA, saphala hogaa| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA dina garbhakalyANaka ___ Aja garbhakalyANaka kA dina hai| paMcakalyANaka mahotsava kA cauthA dina aura paMcakalyANaka kA pahalA din| garbhakalyANaka, janmakalyANaka, tapakalyANaka, jJAnakalyANaka aura mokSakalyANaka - ye pA~ca kalyANaka hone se hI isa mahotsava ko paMcakalyANaka mahotsava kahate haiN| _ 'kalyANaM karotIti kalyANakaH' ukta vyutpatti ke anusAra kalyANa karane vAle ko kalyANaka kahate haiN| ye pA~coM hI kalyANaka AtmA ke kalyANa ke utkRSTa nimitta hone ke kAraNa kalyANaka kahalAte haiN| hama saba bhI Atma-kalyANa to karanA hI cAhate haiM; isIkAraNa hama saba isa paMcakalyANaka meM utsAhapUrvaka bhAga le rahe haiN| yahA~ eka prazna sambhava hai ki mokSa to kalyANasvarUpa hai hI, kevalajJAna bhI kalyANarUpa hI hai| tapa bhI kalyANa kA kAraNa hai| ataH tapakalyANaka, jJAnakalyANaka evaM mokSakalyANaka ina tInoM ko kalyANaka kahanA to ucita hI hai; kintu garbha meM AnA aura janma lenA to kalyANa ke kAraNa nahIM haiM, para yahA~ unheM bhI kalyANaka kahA jA rahA hai| garbha meM bhI sabhI Ate haiM aura janma bhI sabhI lete haiN| pratyeka AtmA ne ananta janma-maraNa kie haiM aura ananta duHkha bhI uThAye haiN| jo janma-maraNa duHkharUpa aura duHkha ke kAraNa haiM ; unheM kalyANasvarUpa kaise mAnA jA sakatA hai ? yaha eka vicArane kI bAta hai| ___ janma-maraNa to doSa haiM, unakA abhAva karake hI AtmA paramAtmA banatA hai| jo aThAraha doSoM se rahita hote haiM, ve hI vItarAgI kahalAte haiM / aThAraha doSoM meM janma aura maraNa kA nAma sabase pahale AtA hai| janma-maraNa tirakhA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA dina 25 chudhA vismaya Arata kheda' ityAdi doSoM ke nAma ginAne vAle chanda meM janmamaraNa kA nAma sabase pahale AyA hai| jo doSoM meM pradhAna ho, aise janma ko kalyANasvarUpa kaise kahA jA sakatA hai ? hama pUjana kI ' oM hrI' meM bolate haiM ki 'janmajarAmRtyu vinAzanAya jalaM nirvapAmIti svAhA' / tAtparya yaha hai ki maiM janma, jarA aura mRtyu ke vinAza ke lie jala car3hAtA huuN| jinake nAza kI bhAvanA hama pratidina bhAte hoM, unheM kalyANasvarUpa kaise kahA jA sakatA hai ? sabase bar3I bAta to yaha hai ki garbha aura janma kA bhI utsava manAyA jA sakatA hai to phira tIrthaMkaroM kA hI kyoM, hamArA - tumhArA kyoM nahIM ? kyoMki garbha meM to hama bhI Aye the, janma bhI hamArA huA hI thA / hamane dIkSA nahIM lI, hameM kevalajJAna bhI nahIM huA, hameM mokSa kI bhI prApti nahIM huI; ataH hamAre ye tIna kalyANaka to manAye nahIM jA sakate, para garbha aura janma to hamAre bhI hue haiM; ataH garbha aura janma ke utsava to hamAre bhI manAye hI jA sakate haiN| kucha loga isaprakAra ke utsava karate bhI haiM / barthaDe ke nAma se isaprakAra ke utsava kiye bhI jAne lage haiN| manuSya kA janma lenA to Aja eka samasyA banI huI hai, sarakAra isa bAta se parezAna hai ki itane loga janma kyoM le rahe haiM ? janmadara kama karane ke lie sarakAra parivAra niyojana ke nAma se karor3oM rupaye kharca kara rahI hai, 'hama do aura hamAre do' kA nArA de rahI hai; phira bhI hama janma kA utsava manAye jA rahe haiM, use kalyANasvarUpa kahe jA rahe haiN| ye haiM kucha savAla, jo Aja ke logoM ke hRdaya meM hilore lete haiM / inake saMdarbha meM bhI vicAra kiyA jAnA caahie| are bhAI, yaha to janma-maraNa kA nAza karane vAle kA janmotsava hai / vaha janma to kalyANasvarUpa hI hai, jisameM janma-maraNa ke nAza karane kA apUrva puruSArtha kiyA jAtA hai / hamane bhale hI ananta janma lie hoM, para janma-maraNa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke nAza karane kA puruSArtha kisI bhI janma meM nahIM kiyA / ataH hamAre janma kA utsava karane yogya nahIM hai| jo janma svapara ke kalyANa se sArthaka huA ho, vahI janma kalyANasvarUpa hotA hai, isIkAraNa tIrthaMkaroM kA janmakalyANaka mahotsava manAyA jAtA hai / 26 yaha unakA antima janma thA, isalie kalyANasvarUpa ho gyaa| isake bAda unakA janma nahIM hogaa| janma nahIM hogA to maraNa bhI nahIM hogA; kyoMki maraNa saMjJA usI dehAvasAna kI hai, jisake bAda anya deha kA dhAraNa ho, kahIM anyatra janma ho| usa dehAvasAna ko to nirvANa yA mokSa kahate haiM, jisake bAda janma nahIM hotA / janma-maraNa ke abhAva kA nAma hI nirvANa hai, mokSa hai / jisa janma ke bAda maraNa na ho, nirvANa ho; vaha janma hI kalyANasvarUpa hai, usakA hI isaprakAra kA mahotsava manAyA jAtA hai| kahA bhI hai sita chaTavIM ASAr3ha, mA~ trizalA ke garbha meM / antima garbhAvAsa yahI jAna praNamUM prabho // terasa dina sita caita, antima janma liyo prabhu / nRpa siddhArtha niketa, indra Aya utsava kiyo // antima janma aura antima garbhAvAsa hI utsava ke yogya haiN| yahI kAraNa hai ki tIrthaMkaroM ke garbha aura janma kalyANasvarUpa mAne gaye haiM, hamAre- tumhAre nahIM; kyoMki hameM tumheM to na mAlUma abhI kitane janma dhAraNa karane haiM, kitanI bAra maranA hai / - rahI hama do aura hamAre do kI bAta, so bhAI hamAre tIrthaMkara to akele hI hote haiM. unake koI sage bhAI-bahina hI nahIM hote; para unake abhibhAvaka saMyama ke mArga se apane parivAra ko niyojita rakhate haiM, Aja ke logoM ke samAna kRtrima sAdhanoM se nahIM / 1. DaoN. bhArilla : mahAvIra pUjana : garbha kalyANaka aura janma kalyANaka ke argha / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA dina janmakalyANaka kI vizeSa carcA to kala hogI, Az2a to garbhakalyANaka kA dina hai / kala garbhakalyANaka kI pUrvakriyA ke dina Apane tIrthaMkara kI mAtA ke solaha svapna dekhe the aura Aja prAta: mahArAjA nAbhirAya ne mahArAnI marudevI ko unakA phala batAyA yaha bhI Apane dekhA / yaha bhI dekhA ki mAtA marudevI kI chappana kumAriyA~ vividha prakAra se sevA karatI haiM, aSTa deviyA~ unakA maMgalagAna karatI haiM, sabaprakAra kI anukUlatA pradAna karatI haiM, unake citta ko prasanna rakhane ke lie unase aneka prakAra ke praznottara karatI haiM, paheliyA~ bUjhatI haiM, tattvacarcA karatI haiN| - 27 abhI to tIrthaMkara kA jIva garbha meM bhI nahIM AyA ki usake pahale se hI ratnoM kI varSA, deviyoM dvArA mAtA kI sevA aura ayodhyA ke sabhI nAgarikoM, mAtA-pitA evaM parivArajanoM ko sarvaprakAra anukUlatA ho gaI hai| tIrthaMkara prakRti jaise mahAna puNya ke sAtha kucha aisA bhI puNya baMdha sahaja hI hotA hai, jo Age-Age calakara sarvaprakAra anukUlatA pradAna karatA hai| na to ve abhI bhagavAna hI bane haiM aura na tIrthaMkara nAmaka nAmakarma kI prakRti kA bhI udaya AyA hai, terahaveM guNasthAna meM hI bhagavattA prakaTa hogI, sarvajJatA prakaTa hogI aura terahaveM guNasthAna meM hI tIrthaMkara prakRti kA udaya bhI AyegA, taba taka to tIna-tIna kalyANaka ho cuke hoMge, phira bhI unake garbha meM Ane ke pUrva se hI sarvaprakAra kI anukUlatA bana jAtI hai, indra aura devatA sevA meM hAjira rahate haiM, pANDukazilA para janmAbhiSeka hotA hai| yahA~ eka prazna upasthita hotA hai ki kyA ve janma se bhagavAna nahIM the, janma se hI tIrthaMkara nahIM the ? yadi aisA hai to phira loga aisA kyoM kahate haiM, ki bhagavAna garbha meM Aye, bhagavAna kA janma huA, bhagavAna ne dIkSA lI Adi / bhAI, yaha saba to vyavahAra ke vacana haiN| yaha to tuma jAnate hI ho ki bhagavAna to use kahate haiM, jo sarvajJa, vItarAgI aura hitopadezI ho / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava AcArya samantabhadra ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM likhate haiM / - "Aptenocchinna doSeNa sarvajJenAgamezinA bhavitavyaM niyogena nAnyathA hyAptatA bhavet // jo vItarAgI, sarvajJa aura hitApadezI ho; vahI saccA deva (bhagavAna) hai, Apta hai; kyoMki isake binA AptatA saMbhava nahIM hai / " pUrNa vItarAgatA, sarvajJatA aura pUrNa hitopadezIpanA to terahaveM guNasthAna meM hI prakaTa hotA hai tathA tIrthaMkara prakRti kA udaya bhI terahaveM guNasthAna meM hI hotA hai / koI bhI prakRti udaya meM Ane se pUrva kAryakArI nahIM hotii| sattA meM to kisI manuSya ke narakAyu bhI par3I raha sakatI hai, para use nArakI to nahIM mAnA jA sakatA; kyoMki use nArakI mAnane para manuSya nahIM mAnA jA skegaa| aisA hone para bhI bhAvinaigamanaya se use nArakI bhI kaha diyA jAtA hai; usIprakAra bhAvinaigamanaya se hI janma ke samaya bhI inheM tIrthaMkara aura bhagavAna kaha diyA jAtA hai| yadi unheM janma se hI bhagavAna mAnA jAegA to phira bhagavAna ke janma ke samAna bhagavAna kI zAdI bhI mAnanI par3egI, jabaki bhagavAna ke jo sarvotkRSTa bhakta haiM, aise munirAja bhI brahmacArI hote haiM to phira bhagavAna zAdIzudA kaise ho sakate haiM ? vyavahAra se hama kucha bhI kaheM, para nizcaya se to sabhI ko yahI jAnanAmAnanA cAhie ki bhagavattA to kevalajJAna hone para hI prakaTa hotI hai / hameM vacanoM kA vyavahAra bhI sAvadhAnI se karanA cAhie, jisase vyartha ke bhrama na phaileM / hamAre pratiSThAcAryoM kI bAta Apa dhyAna se suneMge to ve yahI kahate mileMge ki tIrthaMkara kA jIva mA~ ke garbha meM AyA, bAlaka kA janma huA, jisakA nAma RSabha rakhA gayA, rAjakumAra RSabha kI zAdI huI, yuvarAja RSabha kA rAjatilaka huA, mahArAja RSabha ne dIkSA lI, munirAja RSabha ko kevalajJAna huA evaM bhagavAna RSabhadeva ko mokSa kI prApti huI / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __29 cauthA dina yahI zobhA bhI detA hai; kyoMki isameM AtmA se paramAtmA banane kI prakriyA kA kramika vikAsa spaSTa pratibhAsita hotA hai| phira bhI yadi koI bhagavAna kA janma Adi zabdoM kA prayoga karatA hai to yaha socakara samAdhAna kara lenA cAhie ki yaha bhAvinaigamanaya se kaha rahA hai| __vastutaH bAta to aisI hai ki janma to bAlaka kA hI hotA hai| tAtparya yaha hai ki janma ke samaya to hara vyakti bAlaka hI hotA hai| rAjA kA janma nahIM hotA, pradhAnamaMtrI kA bhI janma nahIM hotA, para loka meM kahA to aisA hI jAtA hai ki rAjA dazaratha kA janma amuka dina amuka rAjA ke ghara huA thaa| athavA hamAre pradhAnamaMtrI kA janma amuka dina huA thaa| janma ke samaya na to dazaratha rAjA the aura na janma ke samaya hamAre Aja ke pradhAnamaMtrI bhI usa samaya pradhAnamaMtrI hI the| hama kaheM kucha bhI, para yaha bAta hama bhalIbhA~ti jAnate haiN| para na mAlUma tIrthaMkara aura bhagavAna ke saMdarbha meM kyoM bhUla jAte haiM aura unheM janma se hI bhagavAna yA tIrthaMkara mAnane lagate haiM, jisase bahuta bar3I saiddhAntika bhUla ho jAtI hai| isa para kucha loga kahate haiM ki Apa to kahate haiM ki svabhAva se to sabhI bhagavAna haiM, pazu bhI paramezvara haiM; ata: hama unheM svabhAva se bhagavAna mAnakara bhagavAna zabda kA prayoga kareM to kyA Apatti hai ? kucha nahIM, para isaprakAra to unheM hI kyoM, Apa svayaM ko bhI bhagavAna zabda kA prayoga kara sakate haiM; kyoMki svabhAva se to sabhI bhagavAna hI haiN| vastutaH bAta aisI hai ki zabdoM kA vyAvahArika prayoga svabhAva ke AdhAra para nahIM, paryAya ke AdhAra para hotA hai| jaba ve paryAya meM bhI sarvajJa-vItarAgI bhagavAna bana jAyeMge, tabhI unheM bhagavAna kahA jA sakatA hai| yadi abhI kahate haiM to vaha kathana bhAvinaigamanaya kA hI hogaa| samajhane kI bAta to yaha hai ki rAjA RSabhadeva ne dIkSA bhagavAna banane ke lie hI to lI thii| yadi ve bhagavAna the hI to dIkSA kI kyA AvazyakatA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava thI ? ataH jaba dIkSA kI bAta Ave to yahI kahanA ThIka hai ki rAjA RSabhadeva ne dIkSA lii| dUsarI bAta yaha bhI to hai ki tuma mana meM bhale hI soca lo ki hama to bhagavAna zabda kA prayoga svabhAva kI apekSA kara rahe haiM, para jagata to use paryAya kI apekSA hI samajhatA hai aura isase eka anartha kI paramparA cala sakatI hai| jaise loga kahate haiM ki bhagavAna RSabhadeva ne yuga kI Adi meM logoM ko asi, masi, kRSi, vANijya Adi meM prazikSita kiyaa| to kyA bhagavAna talavAra calAnA bhI sikhAte haiM, khetI karanA bhI sikhAte haiM, vyApAra karanA bhI sikhAte haiM ? vastutaH yaha saba to unhoMne rAjA kI avasthA meM hI kiyA thaa| ataH yahI kahanA ThIka hai ki rAjA RSabhadeva ne asi, masi Adi kA upadeza diyA; kyoMki bhagavAna kA diyA upadeza to sarvagrAhya hotA hai to kyA sabhI dhArmika janoM ko asi-masi Adi kArya karanA Avazyaka hai ? kyA ye kArya dharmakArya haiM ? bhagavAna to kevala dharmopadeza dete haiM, dhaMdhe-pAnI kA upadeza nhiiN| unakI jo divyadhvani khirI, vahI bhagavAna RSabhadeva kA upadeza hai, usake pUrva unhoMne jo kucha bhI kahA, vaha saba rAjA RSabhadeva kI kathanI hai, jo muktimArga meM Avazyaka nhiiN| muni dIkSA lene ke pUrva jo bhI kathanI va karanI hai, vaha saba rAjA RSabhadeva kI mAnakara hI vicAra karanA caahie| kevalajJAna hone ke bAda jo divyadhvani khirI, vaha saba bhagavAna RSabhadeva kA upadeza hai, jo ki mukti ke mArga meM pUrNataH AcaraNIya evaM mAnanIya hai| ___ garbhakalyANaka, janmakalyANaka evaM dIkSAkalyANaka ke jo utsava indroM dvArA, devoM dvArA yA nAgarikoM dvArA sampanna hote haiM, unameM tIrthaMkara prakRti nimitta bhI nahIM haiM; kyoMki koI bhI prakRti udaya meM Ane ke pUrva kisI kArya meM nimitta nahIM ho sktii| tIrthaMkaroM ko tIrthaMkara prakRti ke sAtha avinAbhAvI rUpa se isaprakAra ke anya puNya kA baMdha hotA hai, jo udaya meM Akara ina mahotsavoM kA nimitta banatA hai| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___31 cauthA dina indrAdi avadhijJAna Adi se yaha jAnakara ki ye tIrthaMkara aura sarvajJa paramAtmA hone vAle haiM aura inake dvArA dharmatIrtha kA pravartana hogA, bhaktibhAva se ye sabhI utsava karate haiN| hama saba bhI isI bhaktibhAva se isa mahotsava meM sammilita hue haiN| apane kalyANa ke sAtha-sAtha jagata ke kalyANa kI bhAvanA bhI isa mahotsava ke mUla meM hai| ___ mUlata: to hama saba AtmakalyANa kI bhAvanA se hI isa paMcakalyANaka meM sammilita hue haiM; ataH hameM apanI bhAvanAoM ko nirmala banAne kA prayatna karanA caahie| paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM padhArane se Apake pariNAma nirantara nirmala ho bhI rahe haiN| isakA anubhava Apa svayaM bhI kara rahe hoNge| hama to kara hI rahe haiN| Apa jitane utsAha se bhAga le rahe haiM, jitane samarpita bhAva se yogadAna kara rahe haiM; usase pratIta hotA hai ki ApakI bhAvanAoM meM nirmalatA bar3hI hai| Apake samaya aura zrama kA sadupayoga ho rahA hai, paise kA sadupayoga ho rahA hai| mAna lo Apa yahA~ na Aye hote, paMcakalyANaka meM zAmila na hue hote, indra na bane hote to Apa abhI kahA~ hote, kyA kara rahe hote ? jarA isakI kalpanA karake dekhiye| dukAna para baiThe hote, grAhaka paTA rahe hote,TI.vI. dekha rahe hote yA kucha khA-pI rahe hote, cAya-pAnI kara rahe hote yA kahIM baiThebaiThe gapa-sapa kara rahe hote| ye saba kAma to pApa ke hI kAma haiM, pApa baMdha ke hI kAraNa haiN| ___ Apa yahA~ A gaye haiM to zAntipUrvaka baiThakara bhagavAna kA guNAnuvAda kara rahe haiM, tattvacarcA suna rahe haiM, vidvAnoM ke pravacanoM ke mAdhyama se apane tattvajJAna ko nirmala kara rahe haiM, paMcakalyANakoM ke dRzya dekhakara apane pariNAmoM ko nirmala kara rahe haiN| ye saba puNyakArya haiM, pavitra kArya haiM, puNyabaMdha karane vAle kArya haiM, saddharma kI vRddhi karane vAle kArya haiM, sadjJAna prApti ke maMgala kArya haiN| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava Apa jo paisA isa paMcakalyANaka meM kharca kara rahe haiM, indra banane meM kara rahe haiM, maMdira banavAne meM kharca kara rahe haiM, sAdharmiyoM kI sevA meM kharca kara rahe haiM, jinavANI ke pracAra-prasAra meM kharca kara rahe haiM; yadi yaha paisA isameM kharca nahIM karate to kisameM kharca karate ? 32 socie, jarA socie na; makAna banavAne meM kara rahe hote, leTrina - bAtharUma meM TAileM jar3avAne meM kara rahe hote, bhakSyAbhakSa bhakSaNa meM kara rahe hote, ghUmanephirane meM kara rahe hote, bhoga-vilAsa meM kara rahe hote, paMcendriyoM kI viSaya sAmagrI juTAne meM kara rahe hote, kaSAyoM ke poSaNa meM kharca kara rahe hote / yahA~ Ane se Apake samaya kA sadupayoga ho rahA hai, zakti aura zrama kA sadupayoga ho rahA hai, paise kA bhI sadupayoga ho rahA hai, pariNAma bhI nirmala ho rahe haiM, isase adhika aura kyA cAhie Apako ? hA~ eka bAta avazya hai ki itane se hI saMtuSTa mata ho jAiye, apane bhagavAna AtmA ko jAnane- pahicAnane meM bhI upayoga ko lagAiye; kyoMki isa paMcakalyANaka meM padhArane kA asalI lAbha to nija bhagavAna AtmA ko jAnakara - pahicAna kara, usI meM jamakara - ramakara bhagavAna banane kI prakriyA svayaM meM Arambha kara dene meM hai / ataH svayaM bhagavAna banane kI prakriyA samajhane meM upayoga lgaaiye| sampUrNa jagata ke jIva AtmakalyANa kA mArga prApta kareM, isa vAtsalya bhAvanA se hI tIrthaMkara prakRti kA baMdha hotA hai aura usake pariNAmasvarUpa hI tIrthaMkara ke isaprakAra kA yoga banatA hai ki unake dharmopadeza se lAkhoM jIva AtmakalyANa ke pAvana patha para cala par3ate haiM / una saubhAgyazAliyoM meM hama bhI sammilita hoM - isa maMgala bhAvanA se hI Apa saba padhAre haiM; ataH Apa saba isa pAvana prasaMga se apane mana ko nirmala banAkara AtmakalyANa kA mArga prazasta kareM - yahI maMgala bhAvanA hai| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~cavA~ dina janmakalyANaka ___ Aja janmakalyANaka kA dina hai| paMcakalyANaka mahotsava kA pA~cavA~ dina aura paMcakalyANaka kA dUsarA din| Aja Apane RSabhadeva ke janmotsava kA mahAna utsava dekhA hai aura pANDuka zilA para unakA janmAbhiSeka bhI dekhA hai, kiyA hai| sabhI mArmika dRzyoM ko dekhane ke sAtha-sAtha pratiSThAcAryajI se bahuta kucha sunA hai, samajhA bhI hai| ___ isa avasarpiNIkAla ke prathama tIrthaMkara RSabhadeva kI Ayu 84 lAkha pUrva kI thI, jise pAMca kalyANakoM ke rUpa meM pA~ca dina meM vibhAjita kara prastuta kiyA jAtA hai| garbhakalyANaka kA dina to lagabhaga 9 mAha kA hI thA, para yaha janmakalyANaka kA dina 83 lAkha pUrva kA hai| janmakalyANaka kA artha mAtra janma dina se hI nahIM hai; apitu janmakalyANaka ke dina hI ve sabhI cIjeM prastuta kI jAtI haiM, jo dIkSA lene ke pUrva taka ghaTita hotI haiN| jaise pAlanA jhUlana, yuvarAja pada kI prApti, rAjyAbhiSeka aadi| RSabhadeva 20 lAkha pUrva taka to kumAra avasthA meM rahe aura usake bAda 63 lAkha pUrva taka rAja kiyaa| isI bIca zAdI-vivAha, putrotpatti Adi sabhI prasaMga bne| Aja ke dina hI una sabhI mArmika prasaMgoM kI carcA karanI hai, jinase hameM kucha sIkhane-samajhane ko milatA hai| Aja kA yaha eka dina 83 lAkha pUrva ko apane meM sameTe hue hai| jaba rAjakumAra RSabhadeva yuvAvasthA ko prApta hue to unake mAtA-pitA ko unake vivAha karane kA vikalpa aayaa| ve socane lage ki RSabha to ekadama AdhyAtmika prakRti ke yuvaka haiM, rAgaraMga meM unakA mana lagatA hI nahIM hai, ve to nirantara Atmacintana meM hI rata rahate haiN| unheM vivAha karane ke lie rAjI karanA AsAna bAta nahIM hai| lagatA to aisA hai ki ve zAdI kareMge hI nhiiN| phira Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava bhI hamArA kartavya to yahI hai ki hama unheM zAdI karane ke lie prerita kareM, unake yogya vadhU kI talAza kareM; phira jo honA hogA, hogA to vhii| ___ mahArAjA nAbhirAya aura mahArAnI marudevI ne paraspara vicAra-vimarza karake rAjakumAra RSabhadeva se zAdI karane ke sandarbha meM carcA karane kA nizcaya kiyaa| nAbhirAya bole - "RSabha bahuta hI buddhimAna aura vivekI rAjakumAra haiN| unase tarka-vitarka meM jItanA to AsAna nahIM hai, phira bhI hameM una yuktiyoM para vicAra kara lenA cAhie, jinake AdhAra para unheM zAdI ke lie rAjI kiyA jA ske|" ___ mahArAnI marudevI bolI - "tumhAre tarka-vitarka se kucha bhI hone vAlA nahIM hai, unake hRdaya ko to bhAvukatA se hI mor3A jA skegaa| hajAroM tarkavitarka jahA~ niSphala ho jAte haiM, hRdaya ko pighalA dene vAlI bhAvanAoM kA udvega vahA~ bhI rAstA nikAla letA hai| ataH maiM to use bhAvanA ke vega meM hI bhaauuNgii| mujhe vizvAsa hai ki merI Antarika bhAvanA avazya saphala hogii| mA~ kI mamatA ko kauna ThukarA sakatA hai ?" ___ "bAta to tuma ThIka hI kahatI ho, kyoMki nAriyoM kI sabase bar3I zakti hI bhAvAvega hai; para tuma yaha kyoM bhUla jAtI ho ki bhAvAvega kA yaha zastra bhI rAgiyoM para hI calatA hai, vairAgiyoM para nhiiN| yadi vairAgI bhI isase parAsta hone lagate to aba taka koI dIkSA hI na le pAtA; kyoMki isa zastra kA prayoga to pratyeka mA~ karatI hai, paliyA~ bhI karatI haiM, para asalI vairAgI ko to Aja taka na to koI mA~ roka sakI hai aura na koI ptnii| vivekI vairAgiyoM para na tarka kA vaza calatA hai aura na ve bhAvanAoM ke vega meM hI bahate haiN| ataH RSabha para na to tumhArI bhAvanAoM kA asara honA hai aura na mere tarkoM kaa|" "tuma to hamezA nirAzA kI hI bAta karate ho| kucha bhI ho, hameM samajhAnA to hogA hI, bAta to karanI hI hogii| ho sakatA hai, vaha hamArI bAta mAna hI le, hamAre dila ko na todd'e|" Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 pA~cavA~ dina "bAta to karanI hI hai; kyoMki yaha hamArA kartavya bhI hai ki hama usake vivAha kI vyavasthA kareM, tadartha prayatnapUrvaka use rAjI kreN| pratyeka mA~-bApa kA yaha kartavya hai ki vaha apanI saMtAna kI samucita zikSA-dIkSA ke bAda usakI zAdI kareM, use gRhasthadharma meM niyojita kreN| hameM bhI apane isa kartavya kA pAlana karanA hI hai, para vyartha kI kalpanAoM ke pula bA~dhanA acchA nahIM hai; kyoMki yadi vaha zAdI ke lie rAjI na huA to phira adhika saMkleza hogaa| ataH sahajabhAva se hI apane kartavya kA pAlana karanA caahie|" "tuma to pahale se hI yaha mAnakara cala rahe ho ki RSabha zAdI ke lie rAjI hogA hI nahIM, to phira tuma jora bhI kaise doge ? tumheM apane tarkoM para bharosA hI nahIM hai; jise apane zastroM para hI bharosA na ho, usakI hAra to nizcita hI hai|" ___ "tumheM to apane hathiyAra para pUrA bharosA hai na ? yuddha ke maidAna meM maiM to akelA thor3e hI jA rahA hU~, tuma bhI to ho sAtha meM; yadi maiM hAra bhI gayA to kyA hotA hai, tumhAre vizvAsa ke anusAra tuma to jItogI hii| tuma jItI to maiM bhI jItA, kyoMki hamArI-tumhArI jIta-hAra koI alaga-alaga thor3e hI hai|" ___ "tumhAre tarka se to maiM jIta nahIM sakatI, para aba calo bhI, jo hogA so dekhA jaayegaa| putra se kyA jItanA aura kyA hAranA ? putroM se jItane meM to jIta hai hI, hArane meM bhI jIta hI hai, yahA~ to jIta hI jIta hai, hAra hai hI nahIM; nirAza mata hoo, calo, jaldI clo|" / ___ "itanI jaldI bhI kyA hai, mujhe apane tarka-vitarka ko vyavasthita kara lene do; maiM bhI AsAnI se hAra mAnane vAlA nahIM huuN| anta meM jo bhI ho, para maiM apanI bAta pUrI zakti se to rakhUgA hii|" ___ "jAne bhI do, kyoM zrama karate ho, anta meM to mere A~sU hI kAma aayeNge|" Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava "hA~ bhAI, clo| para yaha yAda rakhanA ki jisake pAsa viveka kI DhAla hai, usa para tarka ke tIra kAma nahIM karate aura jisake pAsa vairAgya kA bala hai, usa para A~suoM kI bauchAroM kA koI asara nahIM hotaa| hamArA * RSabha viveka kA bhI dhanI hai aura vairAgya ke bala se bhI susajjita hai|" isaprakAra ve donoM jane hAra-jIta kI zaMkA-AzaMkAoM meM DUbate-utarAte hue RSabha ke kakSa kI ora jA hI rahe the ki dekhate haiM ki rAjakumAra RSabha to idhara hI A rahe haiN| "Ao, putra RSabha ! hama tumhAre pAsa hI A rahe the| eka bahuta jarUrI bAta karanI hai|" "AjJA dIjie tAta ! ApakI prasannatA ke lie mujhe kyA karanA hai ?" "yahA~ khar3e-khar3e bAta thor3e hI hogI, bar3I hI gaMbhIra bAta hai| lambe vicAra-vimarza kI jarUrata hai, calo tumhAre kakSa meM baiThakara zAnti se bAta kreNge|" "caliye, Age Apa cliye|" isaprakAra ve sabhI rAjakumAra RSabha ke kakSa meM jA pahu~ce aura lambI bhUmikA bA~dhate hue nAbhirAya samajhAne lage ki - "beTA aba tuma javAna ho gaye ho, saba prakAra suyogya ho; hama jAnate haiM ki tumheM isa saMsAra meM koI rasa nahIM hai, tuma to AtmA meM lIna honA cAhate ho; para gRhasthI meM bhI yaha saba to ho sakatA hai, gRhastha bhI eka dharma hai, hamArI kAmanA hai ki aba tuma gRhastha dharma meM praveza kro|" nAbhirAya ne bar3I caturAI se apanI bAta rakhI thii| ve jAnate the ki zAdI kI bAta se to RSabha kA citta bAtacIta se hI virakta ho jaaegaa| RSabha kI dharmaruci dekhakara unhoMne zAdI kI bAta bhI 'gRhastha dharma meM praveza karo' - isa bhASA meM rakhI thii| para RSabha jaise prajJA ke dhanI rAjakumAra ko unake abhiprAya ko samajhate dera na lagI, para ve kucha bole nhiiN| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 pA~cavA~ dina apanI bAta ko Age bar3hAte hue nAbhirAya Age kahane lage ki - "tumhArI mA~ kI kAmanA to tumheM pUrNa karanI hI hogii| hamane tumhAre lie eka se eka sundara aneka kanyAyeM dekhI haiN| basa tumhArI hA~ karane kI dera hai|" "ThIka hai, jaisI ApakI icchA" - kahate hue RSabhadeva bAhara cale gye| itanI AsAnI se RSabha kI 'hA~' sunakara nAbhirAya aura marudevI cakita raha gye| ___mA~ marudevI kahane lagI ki - "hama to socate the ki use yaha bAta svIkRta karAne meM dA~ta-pasInA eka karanA hogA, para yahA~ to kucha karanA hI na par3A, mAno vaha hamAre prastAva kI pratIkSA hI kara rahA thaa| hamane itane dinoM se koI bAta kyoM nahIM kI, hameM to bahuta pahale yaha prastAva karanA thaa| usane to aupacArika 'nA' bhI nahIM khii| usake UparI vairAgya ko dekhakara hama to yaha samajhane lage the ki yaha to zAdI karegA hI nahIM, para ... / " bIca meM hI Tokate hue nAbhirAya bole - "tuma samajhatI to ho nahIM, mahApuruSoM kI vRtti aura pravRtti atyanta sarala aura sahaja hotI hai| ve manAne aura manavAne meM vizvAsa nahIM krte|ve nakalI 'hA~' aura 'nA' nahIM krte| 'mana meM ho aura mUMDha hilAve' vAlI pravRtti unakI nahIM hotii| ___ yadi RSabha ne aupacArika bhI 'nA' nahIM kI to isakA tAtparya yaha nahIM hai ki ve hamAre prastAva kI pratIkSA kara rahe the| isIprakAra unakI tattvaruci aura vairAgya bhI UparI nahIM hai, gRhastha kI bhUmikAnusAra hI haiM / gRhastha dharma meM aisA hI hotA hai, aMtaraMga ruci bhI rahatI hai, ucita vairAgya bhI rahatA hai aura bhUmikAnusAra rAga bhI hotA hI hai| unakI yaha vRtti aura pravRtti to unake yogya hI hai, hamane hI unheM samajhane meM bhUla kI thii| loka meM aisA bahuta hotA hai ki sahaja tattvaruci evaM samucita vairAgya ko dekhakara loga unase adhika apekSA karane lagate haiM, para jaba vaisA nahIM dekhate haiM to ruci aura vairAgya ko UparI mAnane lagate haiN| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava mahApuruSoM ke mana ko jAnane ke lie bhI una jaisA hI sUkSma mana caahie| dekho, nAbhirAya kI yaha bAta kitanI vajanadAra hai; kyoMki abhI to RSabhadeva ko 63 lAkha pUrva taka gRhasthI meM rahanA hai, rAjakAja saMbhAlanA hai; abhI se unake dIkSita hone kI kalpanA unake vartamAna mAnasa kA sahI Akalana nahIM thaa| tAtparya yaha hai ki gRhasthI meM rahakara bhI RSabhadeva jaisI tattvaruci aura vairAgya saMbhava hai| bAta to yahA~ taka pahu~cI ki jaba rAjA RSabhadeva 83 lAkha pUrva kI Ayu ko bhI pUrNa kara cuke aura dIkSita nahIM hue to indra ko bhI yaha cintA hone lagI ki ye to gRhasthI meM hI rame haiM, inase tIrtha kI pravRtti kaba hogI ? aba Ayu hI kitanI bacI hai, basa eka lAkha pUrva / aisA koI prayAsa kiyA jAnA cAhie, jisase inheM vairAgya ho, ye dIkSA grahaNa kareM, inheM kevalajJAna ho, inakI divyadhvani khire aura inake dharmopadeza se dharmatIrtha kI pravRtti ho / yahA~ eka prazna saMbhava hai ki eka lAkha pUrva kyA kama hote haiM ? para bhAI jinakI 84 lAkha pUrva Ayu ho, unake lie to kama hI haiN| Apa kalpanA kIjie ki unakI Ayu 84 lAkha pUrva nahIM, 84 varSa kI thI, jisameM 83 varSa samApta ho gaye, mAtra eka varSa bcaa| aba Apa hI socie ki kyA tIrtha pravartana ke lie eka varSa paryApta hai ? ataH indra kA cintita honA svAbhAvika hI hai| yahA~ bAta to yaha cala rahI hai ki jinheM abhI 63 lAkha pUrva taka gRhasthI meM rahanA hai, unakI vRtti va pravRtti dekhakara hama yaha samajha leM ki ye to zAdI hI na kareMge, zIghra hI dIkSita hoMge, yaha Akalana sahI to nahIM hai / jaba indra ne unheM vairAgya dilAne kA upAya socA to unheM virakta karane ke lie alpAyu nIlAMjanA ko bhejA / nIlAMjanA kI carcA to kala dIkSAkalyANaka ke dina hogI, para yahA~ to mAtra itanA batAnA hai ki 83 lAkha pUrva kI Ayu meM bhI RSabha devAMganAoM kA nRtya dekhA karate the / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 pA~cavA~ dina ___ bhAI, eka hI bhUmikA ke jJAniyoM ke saMyogoM aura saMyogIbhAvoM meM mahAna aMtara ho sakatA hai| kahA~ kSAyika samyagdRSTi saudharma indra aura kahA~ savArthasiddhi ke kSAyika samyagdRSTi ahmindr| saudharma indra to janmakalyANaka meM Akara nAbhirAya ke darabAra meM tANDava nRtya karatA hai aura savArthasiddhi ke ahamindra dIkSAkalyANaka, jJAnakalyANaka aura mokSakalyANaka meM bhI nahIM Ate, divyadhvani sunane taka nahIM aate| saMyoga aura saMyogIbhAvoM meM mahAna antara hone para bhI donoM kI bhUmikA eka hI hai, eka sI hI hai| ataH saMyogIbhAvoM ke AdhAra para rAgayA vairAgya kA nirNaya karanA ucita nahIM hai, jJAnI-ajJAnI kA nirNaya bhI saMyoga aura saMyogIbhAvoM ke AdhAra para nahIM kiyA jA sktaa| eka ora to RSabhadeva ke yauvanAgama meM hI aisI pravRtti ki mA~-bApa ko bhI yaha bhrama ho jAya ki yaha zAdI hI na karegA aura dUsarI ora 83 lAkha pUrva kI vRddhAvasthA meM nIlAMjanA kA nRtya dekhanA - kyA isameM kucha virodhAbhAsa nahIM lagatA ? ___ isameM kucha bhI virodhAbhAsa nahIM hai, mAtra bhUmikA kI sahI jAnakArI nahIM honA hI bhrama utpanna karatA hai| mAtA-pitA ke ati anurAga meM bhI aisA ho sakatA hai| merA putra dIkSita na ho jAya - yaha AzaMkA unake citta ko itanA adhika vicalita kara detI hai ki unheM apane putra kI jarA-sI vairAgyavRtti sazaMka kara detI hai| nAbhirAya aura marudevI kA yaha socanA ki yaha to zAdI karegA hI nahIM, mAtra unake ati anurAga ko hI sUcita karatA hai, isase adhika kucha nhiiN| ukta vairAgyamayI sadAcArI jIvana meM bhI unheM zAdI karane kA sahaja rAga thA hI, tadanusAra hI unhoMne hA~ kI thii| mAtA-pitA ke anurodha ke kAraNa unhoMne zAdI kI svIkRti, icchA nahIM hote huye bhI de dI thI - yaha bAta kadApi nahIM thii| mahApuruSoM kI 'hA~' ko koI 'nA' meM nahIM badala sakatA aura na 'nA' ko 'hA~' meM hI badala sakatA hai| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava tIrthaMkara RSabha ke janma se saudharma indra itanA Ananda vibhora ho uThatA hai ki vaha nAcane lagatA hai| atizaya bhakti meM binA kAryakrama ke hI nAca uThanA alaga bAta hai aura suniyojita bhIr3a ke sammukha apanI kalA pradarzana ke lie nAcanA alaga bAta hai; donoM meM muhara - kor3I kA antara hai / isa mUr3ha jagata ko prasanna karane ke lie to vezyAyeM nAcA karatI haiN| bhakti meM vibhora hokara jaba hamArA mana mayUra nAca uThatA hai to kadAcit tana bhI nAcane lagatA hai / 40 loga kahate haiM ki 'jaMgala meM mora nAcA, kisane dekhA ?' para mora ko yaha apekSA hI kahA~ hai ki koI usake nRtya ko dekhe| balki bAta to aisI hai ki yadi mora ko yaha anubhava ho jAve ki koI use dekha rahA hai to vaha nAcanA hI baMda kara degA; kyoMki vaha kisI ko dikhAne ke lie nahIM nAcatA hai| usakA nRtya to AkAza meM bAdaloM ko dekhakara hone vAle pramudita mana kA pariNAma hai / vaha to svAntaH sukhAya hI nAcatA hai, kisI ko prasanna karane ke lie nahIM / usakA nRtya to usake hRdaya kI prasannatA kA pariNAma hai, ki kisI anya ko prasanna karane ke lie | na jJAniyoM kI bhakti bhI unake pramudita mana kA pariNAma hotI hai, kisI anya kI prasannatA ke lie nahIM / indra bhI sahaja bhaktivaza nAcatA hai, pradarzana ke lie nhiiN| tIrthaMkara RSabha kA janmakalyANaka dekhakara hamArA mana mayUra nAca uThe to hama bhI nAceM, koI hAni nahIM; para jagata ke lakSya se nRtya karanA bhakti nahIM hai| pradarzana kI bhAvanA se nAcane vAle loga bhagavAna kI ora unmukha hokara nahIM nAcate, ve to janatA kI ora unmukha hote haiM, bhale hI bhagavAna kI ora unakI pITha hI kyoM na ho jaave| unheM itanA bhI viveka nahIM rahatA; kyoMki unakA lakSya to janatA kI vAha-vAha lUTanA hai| unake hRdaya meM bhakti kA pariNAma bhI kahA~ hai, vahA~ to yaza kI kAmanA hI hilaure letI najara AtI hai| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~cavA~ dina hamAre ina paMcakalyANakoM meM maMca para pichale parde ke pIche apratiSThita jinapratimAe~ virAjamAna rahatI haiM aura agale parde ke sAmane apratiSThita janatA / donoM pardoM ke bIca kucha pratiSThita loga baiThe rahate haiM, jo nirantara apanI pratiSThA banAye rakhane yA pratiSThA bar3hAne ke cakkara meM rahate haiM / pratiSThA mahotsava ke mAdhyama se apanI pratiSThA bar3hAne ke vyAmoha meM pha~se ina logoM se maiM vinamra anurodha karanA cAhatA hU~ ki yaha to jinapratimAoM kI pratiSThA kA mahotsava hai, ise apanI pratiSThA kA sAdhana banAnA ThIka nahIM hai| apane hRdaya meM AtmabhAvanA pratiSThita karane kA yaha amUlya avasara hai; ata: isa avasara para to apane pariNAmoM ko sarala va sahaja banAne kA yatna kiyA jAnA caahie| 41 Aja taka kA samaya rAga-raMga kA thA, nAca-gAne kA thA, so Apane khUba nAca-gA liyA, aba kala se vairAgya kA prasaMga A jaaegaa| ApakA yaha nAcanA-gAnA saba banda ho jAegA / garbhakalyANaka aura janmakalyANaka ke dina janatA kI apAra prasannatA ke dina hote haiM, rAga-raMga ke dina hote haiM aura usake bAda ke kalyANaka vairAgya aura vItarAgatA ke hote haiN| yaha mahotsava rAga se vairAgya kI ora le jAne vAlA mahotsava hai| jina paMcakalyANakoM meM sAdhu saMtoM kI upasthiti rahatI hai, unameM sAdhu saMta garbhakalyANaka aura janmakalyANaka ke utsavoM meM sammilita nahIM hote| ve to dIkSAkalyANaka meM hI Ate haiN| ve kahate haiM ki ina rAga-raMga ke kalyANakoM meM hamArA kyA kAma ? hama to vairAgya ke prasaMga meM hI aaveNge| munirAjoM kI to kyA kaheM, lokAMtika deva bhI dIkSAkalyANaka ke pahale nahIM Ate; kyoMki ve brahmacArI hote haiN| Upara ke ahamindra bhI nahIM Ate; kyoMki unake bhI pravicAra kA pUrNataH abhAva hotA hai| ahamindroM ke devAMganAe~ bhI nahIM hotiiN| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava indra-indrANiyoM, rAjA-rAniyoM kA eka sAtha nAcanA-gAnA sAdhu-saMtoM ko, brahmacAriyoM ko kaise suhA sakatA hai ? kyoMki ve to isa rAga-raMga kI bhUmikA ko pAra kara cuke hote haiM / 42 yaha rAga-raMga kI bAta Aja taka hI hai, kala se saba baMda | rAjA RSabhadeva kI do patniyA~ thIM nandA aura sunandA | nandA ko yazasvatI bhI kahate haiM / ye donoM mahArAjA kaccha mahAkaccha kI bahineM thIM / mahArAnI nandA se bharatAdi sau putra aura brAhmI nAmaka putrI aura sunandA se bAhubalI nAmaka putra aura sundarI nAmaka putrI huI thI / jinake nAma para isa deza kA nAma bhAratavarSa par3A, ve samrATa bharata cakravartI rAjA RSabhadeva ke hI prathama putra the / rAjA RSabhadeva ne apane putroM ko to zastrAdi kaThora vidyAoM meM nipuNa banAyA; para akSaravidyA aura aMkavidyA brAhmI aura sundarI ko sikhaaii| isase eka bAta to atyanta spaSTa hai ki mahilAoM kI zikSA ke saMdarbha meM rAjA RSabhadeva kyA socate the ? Aja jise hama zikSA kahate haiM, vaha to mUlataH to mahilAoM kI hI vidyA hai; kyoMki rAjA RSabhadeva ne ye vidyAyeM apanI putriyoM ko hI sarvaprathama sikhAI thiiN| hamAre durbhAgya se bIca kA kucha samaya aisA AyA, jisameM hamArI mA~ - bahinoM ko zikSA se vaMcita rakhA gayA aura kahA gayA ki mahilAoM ko par3hane-likhane kI kyA AvazyakatA hai ? mahilAoM kI zikSA kA virodha karane vAloM ko isa tathya kI ora vizeSa dhyAna denA caahie| hamArI lipi kA nAma brAhmI lipi bhI rAjA RSabhadeva kI prathama putrI ke nAma para hI rakhA gayA thA; kyoMki isa avasarpiNI kAla meM karmabhUmi ke AraMbha meM sarvaprathama lipi kA jJAna RSabhadeva dvArA brAhmI ko hI diyA gayA thA / ataH isa lipi kA nAma bhI unhIM ke nAma para cala pdd'aa| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~cavA~ dina kahA jAtA hai ki rAjA RSabhadeva apanI dAyIM jaMghA para brAhmI ko aura bAyIM jaMghA para sundarI ko biThAkara eka sAtha unheM akSaravidyA aura aMkavidyA kA zikSaNa dete the / yahI kAraNa hai ki akSaravidyA to bAIM se dAIM ora likhI jAtI hai aura aMkavidyA Upara se nIce kI ora likhI jAtI hai; kyoMki bAyeM hAtha se Upara se nIce kI ora likhanA hI suvidhAjanaka rahatA hai| 43 karmabhUmi kI sabhI vidyAoM aura kalAoM ke mUlajanaka rAjA RSabhadeva hI haiN| yadi ve yuvAvasthA ke Arambha meM hI dIkSita ho jAte to ina vidyAoM aura kalAoM kA vikAsa kaise hotA ? vastutaH tIrthaMkara RSabhadeva tIrtha pravartaka hone ke sAtha-sAtha yuga pravartaka bhI haiM; hameM yaha bAta bhI nahIM bhUlanI caahie| vaha samaya yuga kI Adi kA samaya thA, karmabhUmi Arambha hI huI thIM / logoM ko karmabhUmi kI vyavasthA kA kucha bhI jJAna nahIM thaa| kalpavRkSa samApta ho gaye the| khAna-pAna kI vyavasthA zrama sAdhya ho gaI thii| logoM ko anAja ugAne aura khAnA pakAne kI vidhi bhI jJAta na thI / yaha saba rUparekhA bhI RSabhadeva ko hI vyavasthita karanI thI / ataH unakA lambe samaya taka rAjakAja saMbhAlanA yuga kI AvazyakatA thI / karmabhUmi ke Adya sUtradhAra ve hI the / unakA jIvana aura unake dvArA dI gaI vyavasthA hamAre gRhastha jIvana kA mUla AdhAra hai| unake jIvana meM hameM ve sabhI upAdAna prApta ho sakate haiM; jo hamAre gRhastha jIvana ko suvyavasthita banA sakate haiN| unakA jIvana hama sabake lie eka Adarza jIvana hai| hameM apane jIvana ko unake jIvana ke anusAra vyavasthita karanA cAhie / isaprakAra yaha janmakalyANaka ke avasara para RSabhadeva ke gRhastha jIvana kI saMkSipta carcA huii| aba kala dIkSAkalyANaka kA dina hai, jisameM unake vairAgyamayI sAdhujIvana kA digdarzana hogaa| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThavA~ dina dIkSA kalyANaka Aja dIkSAkalyANaka kA dina hai| paMcakalyANaka mahotsava kA chaTavA~ dina aura paMcakalyANaka kA tIsarA dina / dIkSAkalyANaka ke sandarbha meM tIna bAtoM para vicAra karanA Avazyaka hai / (1) nIlAMjanA kA nRtya, jisake kAraNa RSabhadeva ko vairAgya huA thA / (2) cAra hajAra munirAja, jo RSabhadeva ke sAtha dIkSita hue the / (3) AhAradAna, jisake lie munirAja RSabhadeva ko 6 mAha taka bhaTakanA par3A thaa| Aja prAtaH Apane rAjA RSabha ke darabAra meM nIlAMjanA ke nRtya kA dRzya dekhA hai| nRtya karate-karate bIca meM hI nIlAMjanA kI mRtyu ho gii| rAjA RSabhadeva evaM anya darzakoM ke manoraMjana meM vighna upasthita na ho; tadartha tatkAla vaisI hI anya devAMganA prastuta kara dI gii| logoM ko patA hI na calA ki nRtyAMganA badala gaI hai; para RSabhadeva kI sUkSmadRSTi se yaha bAta chupI na raha sakI / jagata ke isa svArthIpana ne unake citta ko virakta kara diyaa| ve socane lage ki hamArA manoraMjana itanA mahatvapUrNa ho gayA ki jisake dvArA hamArA manoraMjana ho rahA hai; usakI mauta kI kImata para bhI hamAre raMga meM bhaMga nahIM par3anA cAhie / unake vairAgya kA kAraNa nIlAMjanA kI mauta nahIM thI; apitu jagata kI yaha niSThuratA thii| mauteM to unhoMne aneka dekhI hoNgii| anityAdi bhAvanAoM Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThavA~ dina 45 ke cintana meM paryAya kI kSaNabhaMguratA bhI unake jJAna-dhyAna meM pratidina AtI thii| mauta unake lie anajAnI aura abUjha nahIM thii| kisI kI mRtyu dekhakara vairAgya honA hotA to 83 lAkha pUrva meM kabhI kA ho gayA hotaa| isa bAta kI gaMbhIratA se avagata hone ke lie Apako eka kaThora kalpanA karanI hogii| maiM pravacana kara rahA hU~ aura Apa saba zAnti se suna rahe haiM / aise meM hI acAnaka pravacana karate-karate merI hRdayagati ruka jAya aura merA dehAvasAna ho jAya to Apa kyA kareMge? Apa ghabar3Aiye nahIM, mujhe kucha bhI hone vAlA nahIM hai| maiM to mAtra udAharaNa de rahA huuN| hA~, to Apa socie ki kyA kareMge Apa? eka to yaha ho sakatA hai ki Apa saba gamagIna ho jAya, kAryakrama ruka jAya aura dUsarA yaha bhI ho sakatA hai ki yadi paNDita mara gayA hai to haTAo isakI lAza jaldI se, dUsarA vidvAna bulavAo aura pravacana AraMbha krvaao| kAryakrama bhaMga nahIM honA cAhie, maranA-jInA to lagA hI rahatA hai| kyA Apa isa dUsarI bAta ko baradAsta kara pAveMge? nahIM to Apa samajha lIjie ki yaha bAta aisI hI huI ki eka nRtyAMganA mara gaI to dUsarI hAjira, para nRtya nahIM rukanA caahie| isI prasaMga ne RSabhadeva ke hRdaya ko matha DAlA thA aura unakA citta isa svArthI jagata se pUrNataH virakta ho gayA thaa| ___ jaba bhI maiM isaprakAra kI carcA karatA hU~ to kucha loga bahuta kSubdha ho jAte haiN| ve mere pAsa Ate haiM aura kahate haiM ki Apa aisA azubha udAharaNa nahIM diyA kareM, hameM yaha acchA nahIM lgtaa| unase maiM eka hI bAta kahatA hU~ ki isameM azubha kyA hai? ___kyA mujhe maranA nahIM hai? eka-na-eka dina to sabhI ko maranA hai| hama roja hI to par3hate haiM ki - "rAjA rANA chatrapati hAthina ke asavAra / maranA sabako eka dina apanI-apanI bAra // " Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava kyA yaha anitya bhAvanA kA cintana azubha hai? nahIM to marane kI bAta azubha kaise ho gaI? yaha to vairAgyotpAdaka bAta hai| yahI jAnakara pahalI hI bhAvanA meM isakI carcA kI gaI hai| isa para ve kahate haiM ki ApakI aisI dardanAka mauta kyoM ho? para merA kahanA yaha hai ki isase acchI aura kaunasI mauta hogii| kyA sar3a-sar3a kara, gala-gala kara, varSoM niSkriya par3e rahakara maranA acchA hai? are bhAI pravacana karate-karate maranA hI sabase acchI mauta hai| isameM asaMbhava bhI kyA hai? jaba eka kSatriya ghor3e kI pITha para savArI karatA huA hI yuddha ke maidAna meM maratA hai; jaba eka baniyA dukAna para grAhaka paTAte-paTAte hI maranA cAhatA hai to eka paNDita pravacana karate-karate mare to kaunasA gajaba ho gayA? jaba hama yaha bolate haiM ki - "cAhe lAkhoM varSoM taka jIU~, yA mRtyu Aja hI A jaave|" to usakA kyA artha hotA hai? yahI na ki hama hara samaya marane ko taiyAra haiM to phira kisI bhI sthiti meM marane ko azubha kaise kahA jA sakatA hai? ___ jo bhI ho, para yaha bAta atyanta spaSTa hai ki RSabhadeva ko vairAgya, jagata kI isa niSTharatA aura svArthIpana ko dekhakara hI huA thaa| ___jaba neminAtha bhagavAna vidhinAyaka hote haiM to vairAgya ke prasaMga meM nIlAMjanA kA nRtya na dikhAkara neminAtha kI barAta kA dRzya dikhAte haiN| usake sandarbha meM bhI eka bAta vicAraNIya hai| kahA jAtA hai ki bArAtiyoM ke bhojana ke lie kucha pazuoM ko bAr3e meM banda rakhA gayA thaa| unheM mArakara unakI bhojyasAmagrI bananI thii| una pazuoM kA baMdhana aura karuNa krandana sunakara neminAtha ko vairAgya ho gyaa| isameM vicArane kI bAta yaha hai ki kyA usa kula meM bhI mAMsa-bhakSaNAdi kArya calate the, jisameM tIrthaMkaroM kA janma hotA hai ? neminAtha ke to garbhakalyANaka aura janmakalyANaka bhI ho cuke the| saba jaga ko vidita ho Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThavA~ dina cukA thA ki ye tIrthaMkara haiM / phira bhI kyA unakI bArAta kI vyavasthA meM isaprakAra kI bhojya sAmagrI parosI jA sakatI thI ? 47 aisA lagatA hai ki kahIM kucha galataphahamI avazya huI hai| zAstroM meM Akhira yahI to kahA gayA hai ki pazuoM kA baMdhana dekhakara aura karuNa krandana sunakara neminAtha ko vairAgya ho gyaa| isameM se yaha kahA~ nikalatA hai ki ve pazu bArAta kI bhojyasAmagrI the / isakI vyAkhyA karane vAloM ne hI yaha kamAla kara dikhAyA hai| bAta yoM bhI ho sakatI hai / neminAtha kI dIkSA kI tithi zrAvaNa zukla chaThavIM hai| unheM vairAgya bhI dUlaha ke veza meM hI huA thA / tAtparya yaha hai ki unakI bArAta dvArakA se jhUnAgar3ha zrAvaNa sudI 6 ko hI pahu~cI thI / dvArakA aura jhUnAgar3ha saurASTra meM hai, jahA~ Aja bhI barasAta meM zAdiyA~ hotI haiN| gAya Adi pazuoM kA prajanana bhI ASAr3ha - zrAvaNa meM hI hotA hai / neminAtha kI bArAta ke nikalane vAle mArga kA yAtAyAta roka diyA gayA thA / ataH zAma ko jaMgala se Ane vAlI gAyeM balliyoM ke bADoM meM ruka gaI thiiN| tAjI byAhI gAye apane bachar3oM ke lie raMbhA rahIM thiiN| dUsarI ora bachar3e bhI mA~ kI pratIkSA meM becaina hokara raMbhA rahe the / yahI dRzya dekhA thA neminAtha ne| jaba unhoMne pUchA ki ina gAyoM ko yahA~ kyoM rokA gayA hai, taba unheM batAyA gayA ki ApakI bArAta nikala rahI hai na; isa kAraNa yAtAyAta pulisa ne isa mArga kA yAtAyAta roka diyA hai| yaha sunakara neminAtha isa vicAra meM car3ha gaye ki merI zAdI ke kAraNa hI ye go-mAtAe~ apane bachar3oM se bichur3a gaI haiM aura jora-jora se pukAra rahI haiM; para inakI pukAra sunane vAlA kauna hai? inake ina duHkhoM kA kAraNa maiM hI hU~ / isaprakAra ke vicAroM meM magna neminAtha jagata ke svArthIpana ko dekhakara virakta ho gaye aura dIkSA lene ke lie giranAra kI ora cala diye / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava neminAtha kI virakti kA kAraNa bhI jagata kA svArtha hI thaa| ye svArthI jagata apanI sukha-suvidhA ke lie dUsaroM ke sukha-duHkha kA jarA bhI khyAla nahIM rkhtaa| jJAnIjanoM ko jagata kI yaha svArtha-vRtti bahuta khaTakatI hai| ___ bhAI, vairAgya to antara kI yogyatA pakane para hotA hai; kAlalabdhi Ane para hotA hai| antara kI yogyatA paka jAve aura kAlalabdhi A jAve to cAhe jisa nimitta se vairAgya ho sakatA hai| apane sapheda bAla dekhakara bhI ho sakatA hai| na honA ho to sampUrNa bAla jhar3a jAveM, taba bhI nahIM hotA hai| * nIlAMjanA kA nRtya to abhI Apane dekhA hai, use marate bhI dekhA hai, usake sthAna para dUsarI ko Ate bhI dekhA hai; para Apako vairAgya to nahIM huaa| Apa to yaha dekha-dekhakara ha~sa rahe the; manoraMjana kara rahe the| maiMne bArIkI se dekhA hai, kisI ke cehare para vairAgya kA nAmonizAna bhI na thaa| aisA kyoM haiM? ina sabakA eka hI uttara hai ki abhI hamArI kAlalabdhi nahIM AI hai, abhI hamArI paryAyagata yogyatA nahIM pakI hai| nimittoM se kyA hotA hai, jabataka antara kI yogyatA kA paripAka na ho| pazuoM ke bandhana bhI hamane kama nahIM dekhe, unakA krandana bhI khUba sunA hai; para hamArA dila kahA~ pighalatA hai? antara kI taiyArI ke binA kucha nahIM hotaa| RSabhadeva to jJAnI the, dharmAtmA the; para jabataka dIkSA ke lie unakA antara taiyAra nahIM huA, tabataka kucha nahIM huA; jabataka kAlalabdhi nahIM AI, paryAyagata yogyatA kA paripAka nahIM huA, unheM vairAgya nahIM huA; unhoMne dIkSA nahIM lii| andara kI taiyArI binA cAra hajAra rAjAoM ne dIkSA le lI; para kyA pariNAma nikalA usakA? ataH bAta to yahI ThIka hai ki jaba andara kI taiyArI ho, kAlalabdhi A jAve, paryAyagata yogyatA kA paripAka ho jAve to nimitta bhI mila hI jAtA hai aura kAma ho jAtA hai| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThavA~ dina neminAtha ko pazuoM ke baMdhana aura krandana se vairAgya ho gayA aura AdinAtha ko vairAgya hone meM nIlAMjanA kI mRtyu nimitta bana gii| samaya A gayA to saba kucha sahaja bhAva se sampanna ho gayA / 49 rAjA RSabhadeva ko vairAgya ho gayA to usakI anumodanA karane laukAntika deva Aye / unakI pAlakI uThAne ke sandarbha meM indroM, vidyAdharoM aura rAjAoM meM jo saMgharSa huA, usakA dRzya bhI Aja Apane dekhA | pratiSThAcAryajI ke mAdhyama se usake bAre meM sampUrNa jAnakArI prApta kii| saMyama dhAraNa karane kI zakti vidyamAna hone ke kAraNa manuSyoM ko hI sarvaprathama pAlakI uThAne kA avasara prApta huaa| isase saMyama kI utkRSTatA sahaja hI siddha hotI hai / yaha to Apa jAnate hI haiM ki saMyama dhAraNa kiye binA to tIrthaMkaroM ko bhI kevalajJAna nahIM hotA, mokSa nahIM hotA; ata: saMyama hI zreSTha hai| isa sandarbha meM dazalakSaNa pUjana kA nimnAMkita chanda dhyAna dene yogya hai - "jisa binA nahIM jinarAja sIjheM tU rulo jaga kIca meM / ika gharI mata visarau karau, yaha Ayu jamamukha bIca meM // " yadyapi saMyama jIvana meM eka ghar3I bhI visArane lAyaka nahIM hai; tathApi binA pUrI taiyArI ke kisI kI nakala para saMyama dhAraNa kara lenA bhI buddhimAnI kA kAma nahIM hai| mahArAjA RSabhadeva ne dIkSA lI to unake sAthI sahayogI cAra hajAra rAjAoM ne bhI binA vicAre dekhA-dekhI unake sAtha dIkSA le lii| munirAja RSabhadeva dIkSA lete hI dhyAnastha ho gye| ve apane AtmA ke cintana, manana, vicAra aura dhyAna meM aise magna hue ki 6 mAha taka dhyAnastha hI khar3e rahe / unhoMne kisI ko yaha to batAyA nahIM thA ki maiM lagAtAra chaha mAha taka dhyAnastha hI rhuuNgaa| ataH sAthI rAjA unakA mArgadarzana prApta karane ke lie Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava unake dhyAna ke bhaMga hone kI pratIkSA karate rahe; para unakA dhyAna bhaMga na honA thA, so na huaa| jina rAjAoM ne RSabhadeva ke sAtha dIkSA lI thI, ve municaryA se pUrNataH anabhijJa the; unhoMne to RSabhadeva ke bharose hI dIkSA lI thI ki jaisA jo RSabhadeva kareMge, vaisA hI hama bhI kreNge| RSabhadeva ke mauna khar3e rahane ke kAraNa ve kiMkartavyavimUDha ho gye| unakI samajha meM hI kucha nahIM A rahA thA ki kyA kareM aura kyA na kareM? bhUkha-pyAsa sahI nahIM jAtI thii| AhAra lene kI vidhi se bhI aparicita the| ataH vana meM kaMda-mUla khAne lge| unake isa dharmaviruddha AcaraNa ko dekhakara indra ko ciMtA huI ki isa taraha to yuga kI Adi meM hI munidharma badanAma ho jaavegaa| ata: indra ne Akara unheM DaoNTA-phaTakArA to ve kahane lage ki hama kyA kareM, hameM to kucha patA nahIM hai aura RSabhadeva mauna dhAraNa kie hue haiN| yadi munidharma chor3akara ghara vApisa jAte haiM to samrATa bharata se pratADanA milegii| ataH hama kucha bhI nizcaya nahIM kara pA rahe haiN| aba Apa hI batAiye ki hama kyA kareM? hama to vahI kareMge, jo Apa btaaveNge| unakI isa dIna-hIna kiMkartavyavimUr3ha dazA dekhakara indra ne kahA ki tuma yaha nirgrantha veza chor3a do, phira cAhe jo karo; kyoMki nirgrantha dazA meM isa prakAra kI pravRtti dharma ko badanAma karatI hai| indra kI yaha bAta sunakara unhoMne valkalAdi dhAraNa kara lie aura kandamUlAdi bhakSaNa kara apanA jIvana bitAne lge| binA kucha soce-vicAre, mAtra dekhA-dekhI dIkSA lene vAle cAra hajAra rAjAoM kI durdazA dekhakara yaha spaSTa ho jAtA hai ki binA samyagdarzana-jJAna ke cAritra dhAraNa karane vAloM kI kyA sthiti hotI hai? ___ yahA~ eka prazna upasthita hotA hai ki munirAja RSabhadeva ne aisA kyoM kiyA? yA to unheM apane sAtha dIkSita nahIM hone denA thA yA phira unheM sampUrNa Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThavA~ dina municaryA aura usake vidhi-vidhAna ko vidhivata samajhAnA thA, unakA AcAryatva karanA thaa| unako isaprakAra sAtha lekara majhadhAra meM chor3a denA to samajhadArI kA kAma nahIM hai| una rAjAoM kI to galatI hai hI, para ve to ajAna the; ataH unase galatI ho jAnA to svAbhAvika hI thA; para RSabhadeva to saba samajhate the, unhoMne apanI jimmedArI kyoM nahIM nibhAI ? 51 bhAI, RSabhadeva se anumati lekara thor3e hI ve dIkSita hue the| tIrthaMkaroM kA to niyama hai ki ve svayaM dIkSita hote haiM, kisI se dIkSA nahIM lete, kisI ko dIkSA dete bhI nahIM hai| ve to dIkSA lete hI jIvana bhara ke lie mauna dhAraNa kara lete haiN| ve kisI ko sAtha nahIM rakhate, ve to ekala vihArI hI hote haiN| ve AcAryatva bhI nahIM krte| ve munidizA meM kinhIM dUsaroM kA bojha nahIM utthaate| kevalajJAna hone ke bAda unakI divyadhvani avazya khiratI hai, para ve chadmastha munidazA meM nahIM bolte| divyadhvani bhI sahaja khiratI hai, sarvAMga se khiratI hai, mu~ha se to taba bhI nahIM bolte| divyadhvani kI vistRta carcA kala kevalajJAnakalyANaka ke dina hogii| Aja to tapakalyANaka kA dina hai, ata: tapasambandhI carcA hI abhISTa hai| jIvanabhara ke maunavratI RSabhadeva unheM kyA samajhAte, kyoM samajhAte, kaise samajhAte? usa samaya AhAradAna kI bhI vidhi koI nahIM jAnatA thA, isIkAraNa RSabhadeva ko binA AhAra ke sAta mAha aura nau dina taka bhaTakanA par3A thaa| chaha mAha ke upavAsa ke bAda sAta mAha aura nau dina taka unheM AhAra kI vidhi prApta nahIM huI; kyoMki usa samaya kisI ko AhAradAna kI vidhi hI jJAta nahIM thI / isa bAta kI vizeSa carcA to abhI AhAradAna ke prakaraNa meM kreNge| abhI yahA~ to mAtra itanA hI batAnA hai ki unheM svayaM ko bhI AhAra nahIM milA, phira bhI unhoMne kisI ko AhAradAna kI vidhi nahIM batAI to phira una rAjAoM ko samajhAne ke vikalpa meM ve kyoM ulajhate? Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ____ gA~va-gA~va meM AhAradAna kI vidhi para hI nirantara vyAkhyAna karane vAle sAdhu-santoM ko munirAja RSabhadeva kI isa vRtti para vizeSa dhyAna denA caahie| dekho, kaisA vicitra hai vastu kA svarUpa aura kaisI vicitra hai isa jagata kI sthiti| pahale, dUsare aura tIsare kAla meM jaba yahA~ bhogabhUmi thI to sabhI jIva mara kara svarga hI jAte the, na to kisI ko mokSa hotA thA aura na koI naraka yA tiryanca gati meM hI jAtA thA; para jaba sarvajJa-vItarAgI tIrthaMkara RSabhadeva ke upadeza se mukti kA mArga udghATita huA to usI samaya naraka va tiryaMca gati kA daravAjA bhI khula gyaa| jaba dharma kI pravRtti AraMbha hotI hai to usakA virodha bhI AraMbha ho jAtA hai aura asalI dharmAtmAoM se bhI adhika nakalI dharmAtmA khar3e ho jAte haiN| isIprakAra mukti ke mArga ke sAtha-sAtha naraka nigoda kA rAstA bhI khula jAtA hai| kaisA vicitra saMyoga hai ki RSabhadeva ke rUpa meM yadi eka vyakti ne saccA munidharma aMgIkAra kiyA to rAgavaza yA ajJAnavaza cAra hajAra logoM ne binA kucha soce-bUjhe muniveSa dhAraNa kara liyaa| yaha anupAta to yuga kI Adi kA hai| usake bAda to nirantara dazA bigar3I hI hai| isase hama Aja kI sthiti kA anumAna lagA sakate haiN| isIprakAra jaba RSabhadeva kI divyadhvani ke mAdhyama se mukti kA mArga udghATita huA to mArIci Adi ke mAdhyama se usakA virodha AraMbha ho gyaa| isaprakAra yuga kI Adi meM hI jahA~ eka ora RSabhadeva kI saccI sAdhutA aura divyadhvani ke mAdhyama se mukti ke mArga kA pracAra-prasAra huA, vahIM dUsarI ora zithilasAdhutA aura vItarAgI tattva ke virodha ke mAdhyama se narakanigoda kA rAstA bhI khula gyaa| Aja to sthiti atyanta viSama hai, para AtmArthiyoM ko isameM ulajhanA ucita nahIM hai| kyoMki unake zuddha-sAtvika prayAsoM se kucha honA to saMbhava Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThavA~ dina hai nahIM, ulTe svayaM kI dharmArAdhanA saMkaTa meM par3a sakatI hai| isalie surakSita mArga to yahI hai ki hama jagata kI cintA chor3a kSaNabhaMgura jIvana ke jo bhI kSaNa zeSa haiM, una sabhI ko apane AtmakalyANa ke lie hI samarpita kara deN| binA kisI saMkalpa - vikalpa ke; binA kisI jhaMjhaTa meM par3e jitanA jo saMbhava ho, utanA jinavANI kA pracAra-prasAra kareM; pracAra-prasAra ke lobha meM apane ko adhika ulajhAyeM nhiiN| zithilAcAra ko rokanA koI sAdhAraNa kAma nahIM hai, vaha to zaktizAlI samartha logoM kA kAma hai| una cAra hajAra navadIkSita rAjAoM ko bhI to indra ne hI rokA thA, kisI sAdhAraNa vyakti ne nahIM / yaha kAma to samAja ke una karNadhAroM kA hai, jo samAja kA pratinidhitva karate haiM, samAja ko saMcAlita karate haiN| yadi ve svayaM zithilAcAra kA poSaNa karate haiM to phira hama aura Apa kyA kara sakate haiM? ataH maiM to sabhI AtmArthI baMdhuoM se yaha anurodha karatA hU~ ki isameM apane ko ulajhAyeM nhiiN| jo jaisA karegA, vaha vaisA bharegA; hama kisa-kisa ko bacAte phireMge? hA~, hama svayaM vastu kA saccA svarUpa samajhakara svayaM ko avazya bacA sakate haiM / 53 bAjAra meM yadi khoTA sikkA calatA hai to use rokane kA kAma sarakAra kA hai| yadi hama use rokane jAveMge to svayaM ulajha sakate haiN| kahate haiM ki nakalI sikkA calAne vAloM ke hAtha bahuta lambe hote haiM, ve loga atyadhika saMgaThita hote haiN| ve bAdhaka banane vAloM ko apane rAste se haTAne ke lie kucha bhI kara sakate haiN| sarakAra ke hAtha unake hAthoM se bhI lambe haiM / ataH sarakAra hI cAhe to unake viruddha kucha kara sakatI hai / isIprakAra samAja ke sandarbha meM bhI samajhanA cAhie, zithilAcArI sAdhuoM ke sandarbha meM bhI samajhanA cAhie / hA~, eka bAta avazya hai ki bhale hI hama nakalI sikkoM ko bAjAra meM calane se na roka sake; para itanI sAvadhAnI to rakhanI hI hogI ki ve nakalI sikke hamArI jeba meM na A jAya / isIprakAra hama loka meM calate hue Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava zithilAcAra ko bhale hI na roka pAveM; para hama svayaM to zithilAcArI na ho jAveM, hamAre citta meM to zithilAcAra aura zithilAcArI praveza na kara jaaveN| itanI sAvadhAnI to hameM rakhanI hI hogii| svayaM RSabhadeva ne isakI cintA kahA~ kI thI? ve to AtmA meM hI magna rahe, taba bhI eka hajAra varSa meM kevalajJAna prApta kara ske| yadi hama isaprakAra cAhe jahA~ ulajheMge to hamArA koI ThikAnA hI na rahegA aura hama Atmahita se vaMcita ho jaayeNge| ___ isa bAta kA dhyAna rakhanA atyanta Avazyaka hai ki kahIM dUsaroM ke sudhAra ke cakkara meM hama apanA ahita na kara baitthe| hamArI dazA bhI usa cir3iyA ke samAna na ho jAve, jisane barasAta meM bhIgate hue bandara ko yaha sIkha dI thI ki bhAI tumhAre to AdamI ke samAna hAtha-paira haiM , tuma barasAta, dhUpa aura sardI se bacane ke lie ghara kyoM nahIM banAte? dekhoM, hamAre to hAtha bhI nahIM hai, phira bhI hama apanA eka ghoMsalA banAtI haiM aura usameM zAnti se rahatI haiM, garmI, sardI aura barasAta se baca jAtI haiN| bhaiyA merI mAno to tuma bhI eka ghara jarUra banA lo| usakA satya aura sArthaka upadeza bhI caMcala prakRti baMdara ko suhA nahIM rahA thaa| ata: vaha ekadama cir3acir3A kara bolA - "tU cupa rahatI hai yA phira ......" becArI cir3ayA sahama gaI, para sAhasa baTora kara phira bolI - "bhaiyA, maiM to tumhArI hita kI bAta kaha rahI thii| yadi tumheM burA lagatA hai to kucha nahIM khuuNgii| mujhe to tuma para dayA A rahI thii| isalie itanA kaha gii| burA kyoM mAnate ho? jarA soco to sahI, isameM kyA burI bAta hai? tuma sarvaprakAra samartha ho, banA lo nA apanA ghara .... / " cir3iyA apanI bAta pUrI hI na kara pAI thI ki bandara ne gusse meM Akara usakA ghosalA chinna-bhinna kara diyA, tor3a kara pheMka diyA aura bolA - Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThavAM dina 55 bar3I AI dayA dikhAne vaalii| aba dikhA dayA, aba to tU bhI hamAre - samAna hI beghara ho gii| bola, aba bola; aba kyA kahanA hai tujhe? aura bhI koI upadeza zeSa ho to vaha bhI de le|" / becArI cir3iyA cupa raha gii| karatI bhI kyA? yadi hama dUsaroM ko sudhArane ke vikalpa meM adhika ulajhe to hamArI dazA bhI cir3iyA ke samAna hI ho sakatI hai| ataH samajhadArI isI meM hai ki hama apane kalyANa kI hI soceN| jo loga satya samajhanA cAhate hoM, vinayavaMta hoM, sarala hRdaya hoM, unake anurodha para jo kucha satya jAnate hoM, avazya batAnA, samajhAnA; para jo loga sunanA hI na cAheM, samajhanA hI na cAheM, unheM samajhAne ke vikalpa meM samaya va zakti vyartha gaMvAnA ThIka nahIM hai| isa prakAra do bAteM huii| eka to yaha ki nIlAMjanA kI mRtyu para jagata kA niSThara vyavahAra dekhakara RSabhadeva ko vairAgya ho gayA aura dUsarI bAta yaha ki RSabhadeva ke sAtha cAra hajAra rAjA binA soce samajhe hI dIkSita ho gye| donoM hI bAtoM se hameM yaha sIkhane ko milA ki kAlalabdhi Aye binA, paryAyagata yogyatA ke paripAka ke binA, mAtra nimittoM se vairAgya nahIM hotA aura dekhA-dekhI dIkSA lene kA bhI koI acchA pariNAma nahIM nikltaa| ataH hameM apane pariNAmoM ke paripAka kA prayatna karanA cAhie aura jabataka pariNAmoM kA paripAka pUrI taraha na ho jAve, tabataka dekhA-dekhI dIkSA nahIM lenI caahie| aba AhAradAna kI carcA karate haiN| Aja dIkSAkalyANaka kA dina hai| dIkSAkalyANaka kA dina tabataka calegA, jabataka ki kevalajJAna nahIM ho jaataa| kevalajJAna kA kAryakrama to kala dopahara bAda hogaa| ataH dIkSAkalyANaka eka prakAra se kala dopahara taka clegaa| AhAradAna kA prasaMga bhI kala prAta: hI dikhAyA jaaygaa| kevalI bhagavAna to kavalAhAra karate nahIM; ata: AhAra kA prasaMga kevalajJAnakalyANaka meM kaise Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 paMcakalyA. tiPARA zAmila kiyA jA sakatA hai? vaise kala ke pUre dina ko kevala bhayANaka ke dina ke nAma se hI abhihita karate haiN| kAryakrama meM bhI isa. chApA-~~..... jAtA hai| para yaha vibhAjana sthUla vibhAjana hai, sUkSmatA se vicAra kareM to jabataka kevalajJAna saMbaMdhI kAryakrama AraMbha nahIM hotA, tabataka dIkSAkalyANaka kA samaya hI samajhanA caahie| maiM yaha nahIM kahatA ki Apa patrikA meM bhI kala ke Adhe dina ko dIkSAkalyANaka aura Adhe dina ko jJAnakalyANaka ke rUpa meM chApeM, vahA~ to jaisA chapatA hai, vaisA hI chapane deM; para apane jJAna meM to yaha nirNaya avazya kara leM ki jabataka AhAra kA prasaMga cala rahA hai, tabataka dIkSAkalyANaka kA hI samaya jAnanA, anyathA kevalajJAnI ko kavalAhAra kA prasaMga AyegA, jo na to saMbhava hI hai aura na yuktisaMgata hii| chaha mAha ke upavAsa ke uparAnta jaba munirAja RSabhadeva AhAra ke lie nikale to usa samaya kisI ko bhI munirAjoM ko AhAra dene kI vidhi hI jJAta na thii| loga bhole-bhAle sarala hRdaya the| jaba unhoMne dekhA ki hamAre mahArAjAdhirAja RSabhadeva Aja vipannAvasthA meM haiM, na to unake pAsa vastra haiM, na koI savArI; unake pairoM meM jUte taka nahIM haiN| ata: koI to unheM vastra dene kI koziza karane lagA, koI savArI ke lie hAthI-ghor3e bheMTa meM dene lagA aura koI jUte-cappala bheMTa karane lgaa| bAta to yahA~ taka pahu~cI ki kucha loga unheM kanyA pradAna karane lage, jisase RSabhadeva kI ujar3I gRhasthI basa ske|aahaar ke bAre meM yA to koI socatA hI nahIM thaa| yadi socatA bhI to unheM AhAradAna kI vidhi jJAta na hone se RSabhadeva AhAra lete hI nhiiN| RSabhadeva lagabhaga pratidina AhAra ke lie nikalate, para 7 mAha 9 dina taka aisA hI calatA rhaa| 6 mAha kA upavAsa aura 7 mAha 9 dina taka AhAra kA na milanA isaprakAra 1 varSa 1 mAha aura 9 dina taka RSabhadeva nirAhAra hI rhe| dekho, vidhi kI viDambanA, jo svayaM tIrthaMkara ho, jisake janmakalyANaka meM indroM ne atizaya sampanna mahotsava manAyA ho, jisake garbha meM Ane ke Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 pahile hI mAtA kI sevA karane A gaI hoM, jisane sampUrNa jagata ko karmabhUmi aribha meM sabaprakAra zikSita kiyA ho; use dIkSA lene ke bAda AhAra kA bhI yoga na milaa| sAtizaya puNya ke dhanI aura dharmAtmA bhAvaliMgI sacce santa hone para bhI usa samaya unake palle meM itanA bhI puNya nahIM thA ki vidhipUrvaka do roTiyA~ hI upalabdha ho jAtI / puNya kI kamI thI, aisI koI bAta nahIM thii| sattA meM to tIrthaMkara prakRti par3I thI aura nirantara vaMdha bhI rahI thI, para sattA meM par3A karma kAryakArI nahIM hotA / jabataka karma udaya meM na Ave, tabataka vaha kArya kI utpatti meM nimitta bhI nahIM hotA aura tIrthaMkara prakRti kA udaya terahaveM guNasthAna meM hotA hai, ata: usake pahale vaha kisI kArya meM nimitta bhI nahIM ho sakatI / anya prakAra ke puNya kI bhI koI kamI nahIM thI, anyathA loga unheM aneka prakAra kI vastuyeM kyoM bheMTa karane ko utsuka hote, para nirantarAya AhAra kI upalabdhi kA na to puNyodaya hI thA aura na usa samaya kI paryAya kI yogyatA hI aisI thI / pA~coM hI samavAya AhAra nahIM milane ke hI the / 13 mAha 9 dina bAda hastinApura ke rAjA zreyAMsa ko jAtismaraNa huA, jisameM unheM muniyoM ko AhAra dene kI vidhi kA smaraNa ho aayaa| jaba RSabhadeva kA jIva rAjA vajrajaMdha thA aura rAjA zreyAMsa kA jIva vajrajaMdha kI patnI zrImatI thA / usa samaya una donoM ne milakara apane hI yugala putroM ko, jo munirAja ho gaye the, AhAra diyA thaa| vaha dRzya unakI smRti paTala para A gyaa| isase unheM munirAjoM ko AhAra dene kI vidhi pUrNata: spaSTa ho gaI aura unhoMne munirAja RSabhadeva ko ikSurasa kA AhAra diyaa| jisa dina munirAja RSabhadeva ko sarvaprathama AhAra milA, vaha dina akSaya tRtIyA kA zubha dina thA / isIkAraNa akSaya tRtIyA kA mahAparva cala pdd'aa| yahI kAraNa hai ki yadi RSabhadeva ko dharmatIrtha kA pravartaka mAnA jAtA hai to rAjA zreyAMsa ko dAnatIrtha kA pravartaka / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ___yahA~ eka prazna upasthita hotA hai ki rAjA zreyAMsa ko jAtismaraNa 7 mAha pUrva kyoM nahIM ho gayA? yadi 7 mAha pUrva unheM jAtismaraNa ho jAtA to RSabhadeva ko itane dinoM vyartha hI nirAhAra na rahanA pdd'taa| para, bhAI sAhaba kyA tuma isa bAta ko nahIM jAnate ki samaya ke pahale aura bhAgya se adhika kabhI kisI ko kucha nahIM miltaa| jaba RSabhadeva kI AhAra prApti kI upAdAnagata yogyatA paka gaI to AhAra dene vAloM ko bhI jAtismaraNa ho gyaa| isase to yahI siddha hotA hai ki jaba apanI antara se taiyArI ho to nimitta to hAjira hI rahatA hai, para jaba hamArI pAtratA hI na pake to nimitta bhI nahIM milte| upAdAnagata yogyatA aura nimittoM kA sahaja aisA hI saMyoga hai| ataH nimittoM ko doSa denA ThIka nahIM hai, apanI pAtratA kA vicAra karanA hI kalyANakArI hai| munirAjoM ke 28 mUlaguNoM meM do mUlaguNa AhAra se bhI saMbaMdhita haiM - (1) dina meM eka bAra alpa AhAra lenA aura (2) khar3e-khar3e hAtha meM AhAra lenaa| jaisA ki chahaDhAlA kI nimnAMkita paMkti meM kahA gayA hai - "ikabAra dina meM leM AhAra khar3e alapa nijapAna meN|" munirAja dina meM eka bAra hI AhAra lete haiM, vaha bhI bharapeTa nahIM, alpAhAra hI lete haiM aura vaha bhI khar3e-khar3e apane hAtha meM hii| ___ aisA kyoM hai, khar3e-khar3e hI kyoM? baiThakara zAnti se do roTiyA~ khA lene meM kyA hAni hai? hAtha meM hI kyoM, thAlI meM jImane meM bhI kyA dikkata hai? ___isIprakAra eka bAra hI kyoM, bAra-bAra kyoM nahIM, alpAhAra hI kyoM, bharapeTa kyoM nahIM? yaha bhI kucha prazna haiM, jo logoM ke hRdaya meM utpanna hote haiN| ___ vanavAsI munirAja nagaravAsI gRhasthoM kI saMgati se jitane adhika bace raheMge, utanI hI adhika AtmasAdhanA kara skeNge| isIkAraNa to ve nagaravAsa Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThavA~ dina 59 kA tyAga karate haiM, vana meM rahate haiM, manuSyoM kI saMgati kI apekSA vanavAsI pazu-pakSiyoM kI saMgati unheM kama khataranAka lagatI hai; kyoMki pazu-pakSI, kIr3e-makor3e bhale hI thor3I-bahuta zArIrika pIr3A pahu~cAveM, para ve vyartha kI carcAe~ kara upayoga ko kharAba nahIM krte| gRhastha manuSya to vyartha kI laukika carcAoM se unake upayoga ko bhraSTa karate haiN| jisa rAga-dveSa se bacane ke lie ve sAdhu hue haiM, unheM ye gRhastha yenakenaprakAreNa unhIM rAga-dveSoM meM ulajhA dete haiN| tIrthoM ke uddhAra ke nAma para unase cande kI apIla karAveMge, paMca-paMcAyatoM meM ulajhAveMge, unake sahAre apanI rAjanIti calAyeMge, unheM bhI kisI na kisI rUpa meM apanI rAjanIti meM samAyojita kara leNge| __ina gRhasthoM se bacane ke lie hI ve vanavAsI hote haiM; para AhAra eka aisI AvazyakatA hai ki jisake kAraNa unheM ina gRhasthoM ke samparka meM AnA hI par3atA hai| ataH sAvadhAnI ke lie ukta niyama rakhe gaye haiN| eka to yaha ki jaba ve AhAra ke vikalpa se nagara meM Ate haiM to mauna lekara Ate haiM, dUsare khar3e-khar3e hI AhAra karate haiM; kyoMki gRhasthoM ke ghara meM baiThanA ucita pratIta nahIM hotaa| gRhasthoM kA samparka to jitanA kama ho, utanA hI acchA hai| dUsaroM se kaTane kA mauna sabase sazakta sAdhana hai; ve use hI apanAte haiN| __ dUsare, unheM itanI phursata kahA~ hai ki baiThakara zAnti se khaaveN| unheM to zuddha sAtvika AhAra se apane peTa kA khaDDA bharanA hai, vaha bhI aadhaa-adhuuraa| zAnti se baiThakara dhIre-dhIre bharapeTa khAne meM samaya barbAda karanA iSTa nahIM hai| jaba hama bhI kisI kAma kI jaldI meM hote haiM to kahA~ dhyAna rahatA hai svAda kA? unheM bhI gRhastha ke ghara se bhAgane kI jaldI hai, sAmAyika meM baiThane kI jaldI hai; AtmasAdhanA karane kI jaldI hai| baccoM kA mana bhI jaba khela meM hotA hai to ve bhI kahA~ zAnti se baiThakara khAte haiN| mA~ ke ati anurodha para khar3e-khar3e thor3A-bahuta khAkara khelane bhAgate haiN| mana to khela meM hai, unheM khAne kI phursata nhiiN| usIprakAra hamAre munirAjoM kA mana to AtmadhyAna meM hai, unheM zAnti se baiThakara khAne ko kahA~ phursata hai ? Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava isIprakAra bharapeTa khAne ke bAda Alasa kA AnA svAbhAvika hI hai| ataH jina munirAjoM ko AhAra se lauTane para 6 ghar3I taka sAmAyika karanI hai, unheM pramAda bar3hAne vAlA bharapeTa bhojana kaise suhA sakatA hai? jaba chAtroM kI parIkSAe~ hotI haiM, isakAraNa unheM dera rAta taka par3hanA hotA hai to ve bhI zAma kA bhojana alpa hI lete haiN| isakAraNa munirAjoM kA AhAra alpAhAra hI hotA hai| ve to mAtra jIne ke lie zuddha-sAtvika alpa AhAra lete haiM / ve AhAra ke lie nahIM jIte, jIne ke lie AhAra lete haiN| bharapeTa AhAra kara lene para pAnI bhI pUrA nahIM piyA jAyagA aura bAda meM pyAsa lgegii| ve to bhojana ke samaya hI pAnI lete haiM, bAda meM to pAnI bhI nahIM piite| pAnI kI kamI ke kAraNa bhojana bhI ThIka se nahIM pacegA aura kabja Adi aneka roga A ghereNge| aisI sthiti meM AtmasAdhanA meM bhI bAdhA pdd'egii| ataH ve alpAhAra hI lete haiN| hAtha meM AhAra lene ke pIche bhI rahasya hai| yadi thAlI meM AhAra leveM to phira baiThakara hI lenA hogA, khar3e-khar3e AhAra thAlI meM saMbhava nahIM hai| dUsare thAlI meM unakI icchA ke viruddha bhI adhika yA anapekSita sAmagrI rakhI jA sakatI hai| jUThA chor3anA ucita na hone se khAne meM adhika A sakatA hai| hAtha meM yaha saMbhava nahIM hai| yadi kisI ne kadAcit rakha bhI diyA to kitanA rakhegA? basa eka grAsa hI na? para thAlI meM to cAhe jitanA rakhA jA sakatA hai| bhojana meM jo svAdhInatA hAtha meM khAne meM hai, vaha svAdhInatA thAlI meM khAne meM nahIM rhtii| ___ eka bAta yaha bhI hai ki usameM bhaktagaNa apane vaibhava ko pradarzita kie binA nahIM rhte| yadi mahArAja thAlI meM khAne lageM to koI cA~dI kI thAlI meM khilAyegA, koI sone kI thAlI meN| digambara vItarAgI bhagavAna ko bhI hama sone-cA~dI, hIre-javAharAta se sajAne lage haiM / yadi digambara loga unake tana para koI gahanA-kapar3A nahIM sajA sakate to ve unake parikara ko sjaaveNge| chatra-camaroM ke mAdhyama se unheM Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThavA~ dina jagamagA deNge| jinheM tuccha jAnakara ve tyAga kara Aye haiM, unhIM ko unake cAroM ora sjaaveNge| 61 rAgiyoM kI pravRttiyA~ rAgamaya hI hotI haiM, vairAgI aura vItarAgI munirAjoM ko ve vRttiyA~ aura pravRttiyA~ kaise suhA sakatI haiM? yaha rahasya hai unake karapAtrI hone kA / yaha to Apa jAnate hI haiM ki munirAja jaba AhAra lekara vApisa lauTate haiM to unheM AcArya zrI ke samakSa upasthita hokara caryA ke kAla meM mana-vacanakAya kI kriyA meM kucha doSa laga gayA ho, to vaha saba bhI batAkara prAyazcita lenA hotA hai / bhojana kI caryA ke bAda hI yaha saba kyoM ? isalie ki AhAra ke kAla meM gRhasthoM ke samAgama kI anivAryatA hai aura unake samAgama meM doSa hone kI saMbhAvanA bhI adhika rahatI hai / isI bAta se anumAna lagAyA jA sakatA hai ki gRhasthoM kA samAgama sAdhuoM ke lie kitanA khataranAka hai? isI kI vizuddhi ke lie yaha niyama rakhA gayA hai ki AhAracaryA ke bAda sAdhu AcAryazrI ke pAsa jAkara saba-kucha nivedana kareM aura unake AdezAnusAra prAyazcita kreN| isa bAta ko dhyAna meM rakhakara vItarAgI sAdhuoM ko gRhasthoM ke samAgama se bacane kA pUrA-pUrA yatna karanA caahie| gRhasthoM kA bhI yaha kartavya hai ki ve bhI munirAjoM ko jagata ke prapaMcoM meM na ulajhAveM / yadi unheM unakA satsamAgama mila jAtA hai to unase vItarAgI carcA hI karanA cAhie, tatvajJAna samajhane kA hI prayAsa karanA cAhie / munirAja uddiSTa AhAra ke tyAgI hote haiN| unakI vRtti ko madhukarI vRtti kahA gayA hai| jisaprakAra bhauMrA yA madhumakkhI jina phUloM se madhu grahaNa karatI hai, rasa grahaNa karatI hai; vaha use raMcamAtra bhI kSati na ho jAve- isa bAta kA dhyAna rakhatI haiN| ve puSpa kA rasa lete samaya itanA dhyAna rakhate haiM ki usa para Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava apanA vajana bhI nahIM DAlate, bhinabhinAte rahate haiM, ur3ate rahate haiM aura atyanta bArIka apane DaMka se isaprakAra rasa cUsate haiM ki puSpa kA AkAra bhI nahIM bigar3atA, vaha ekadama jaisA kA taisA banA rahatA hai| usIprakAra munirAja bhI, jisake yahA~ AhAra lete haiM, use kisI bhI prakAra kI pIr3A pahu~ce, aisA nahIM hone dete| ata: unake uddezya se banAye gaye AhAra ko grahaNa nahIM krte| gRhastha ne jo AhAra svayaM ke lie banAyA, usameM se hI vaha munirAja ke lie deve, vahI grahaNa karate haiM / munirAjoM ke uddezya se banAye gaye AhAra meM jo AraMbhI hiMsA hotI hai, usakA bhAgI munirAja ko bananA hogA; isakAraNa munirAja nahIM cAhate ki koI unake uddezya se AhAra bnaave| yahI kAraNa hai ki ve uddiSTa AhAra ke tyAgI hote haiN| dIkSAkalyANaka ke dina digambara munirAjoM kI samasta caryA para UhApoha honA cAhie, munirAjoM ke antarbAhya sacce svarUpa kA pratipAdana niSpakSabhAva se zAstrAnusAra honA cAhie; jisase janatA munidharma ke sacce svarUpa ko samajha sake aura munirAjoM ke prati usake hRdaya meM bhaktibhAva bhI jAgRta ho| ___ munidharma itanA mahAna hai, itanA sahaja hai, itanA durdhara hai ki usakA sahI svarUpa janatA ke sAmane Ave to janatA abhibhUta hue binA na rhe| munidharma kA svarUpa nirUpaNa karate samaya hamAre dhyAna meM koI vyakti vizeSa nahIM rahanA cAhie; apitu jinavANI rahanI cAhie, bhagavAna RSabhadeva kI munidazA rahanI caahie| vyaktivizeSa kI carcA hone para vAtAvaraNa vikSubdha ho jAtA hai aura phira munidharma kA svarUpa spaSTa karanA bhI saMbhava nahIM rahatA hai| ataH TIkATippaNI aura AlocanA-pratyAlocanA se pUrI taraha bacanA caahie| kisI bhI prakAra ke vAda-vivAda meM nahIM ulajhanA hI AtmArtha hai, AtmArthitA kI saccI nizAnI hai| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThavA~ dina munirAjoM ko to zAstroM meM calate-phirate siddha jaisA hI kahA hai| maiMne svayaM deva-zAstra-guru pUjana kI jayamAlA meM likhA hai - "calate-phirate siddhoM se guru caraNoM meM zIza jhukAte haiN| hama cale Apake kadamoM para nita yahI bhAvanA bhAte haiM // " Aja dIkSAkalyANaka ke dina hama saba munidazA kA svarUpa samajheM, usake sandarbha meM vicAra kareM, cintana kareM, manthana kareM; kyoMki eka na eka dina hama sabako bhI munirAja bananA hai na? are bhAI munirAja na baneMge to mokSa kaise jAveMge? munidharma dhAraNa kie binA to Aja taka kisI ko mokSa huA nahIM, to hameM va Apako kaise hogA? ___ 'vo dina kaba pAU~,jaba ghara ko chor3a bana jAU~ / ' - yaha bhAvanA bhAte hue dIkSAkalyANaka kI carcA samApta karatA huuN| kala kevalajJAnakalyANaka kI carcA hogii| koI na koI rAjanIti hogI kisI vyakti kA hRdaya kitanA hI pavitra aura vizAla kyoM na ho; kintu jabataka usakA koI svarUpa sAmane nahIM AtA, tabataka jagata usakI pavitratA aura vizAlatA se paricita nahIM ho pAtA hai| vizeSakara ve vyakti jo kisI kAraNavaza usase dveSa rakhate hoM, tabataka usakI mahAnatA ko svIkAra nahIM kara pAte, jabataka ki usakA prabala pramANa unake sAmane prastuta na ho jaave| virodha ke kAraNa dUra rahane se choTI-choTI bAtoM meM pragaTa honevAlI mahAnatA to una taka pahu~ca hI nahIM pAtI hai; jo kucha pahu~catI bhI hai, vaha tIvra dveSa meM sahaja svIkRta nahIM ho pAtI hai| yadi kinhIM ko kabhI kisI kArya ko dekhakara aisA lagatA bhI hai to pUrvAgraha ke kAraNa samajha meM nahIM aatii| tathA yadi samajha meM bhI Ave to - isameM bhI koI na koI rAjanIti hogI - yaha samajhakara yoM hI ur3A dI jAtI hai| kyoMki unakI, buddhi to usake doSa-darzana meM hI satarka rahatI hai| - satya kI khoja, pRSTha 240 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtavA~ dina kevalajJAnakalyANaka Aja kevalajJAnakalyANaka kA dina hai| paMcakalyANaka mahotsava kA sAtavA~ dina aura paMcakalyANaka kA cauthA din| ___ Aja munirAja RSabhadeva ko kevalajJAna kI prApti huI thii| kevalajJAna mAne sarvajJatA, sampUrNa jJAna, paripUrNa jnyaan| sampUrNa jagata meM lokAloka meM jitane bhI padArtha haiM, una sabhI ko unake sampUrNa guNa aura bhUta, bhaviSya evaM vartamAna kI samasta paryAyoM sahita eka samaya meM binA kisI kI sahAyatA ke, indriyoM ke binA, sIdhe AtmA se pratyakSa jAnanA hI kevalajJAna hai| kevalajJAna sUkSma, antarita aura dUravartI sabhI padArthoM ko hAtha para rakhe huye A~vale ke samAna atyanta spaSTarUpa se jAnatA hai| sUkSma mAne dRSTi se dUra, antarita mAne kAla se dUra aura dUravartI mAne kSetra se duur| paramANu Adika sUkSma haiM, rAmAdika kAla se dUra hone se antarita haiM aura sumeru parvata Adi kSetra se dUra hone se dUravartI kahe jAte haiN| ye sUkSma, antarita aura dUravartI sabhI padArtha kevalajJAnadarpaNa meM samAnarUpa se pratibhAsita hote haiN| tAtparya yaha hai ki kevalIbhagavAna padArthoM ko dekhane-jAnane ke lie unake pAsa nahIM jAte aura padArtha bhI unake pAsa nahIM Ate; tathApi sabhI padArtha binA yatna ke hI pratisamaya unake jJAnadarpaNa meM jhalakate rahate haiN| _ jisaprakAra darpaNa bhI padArthoM ke pAsa nahIM jAtA aura padArtha bhI darpaNa ke pAsa nahIM Ate, phira bhI darpaNa meM padArtha jhalakate haiM; usIprakAra kevalajJAna meM lokAloka ke sabhI padArtha jhalakate haiM / darpaNa meM to yaha Avazyaka hai ki jo padArtha usake sAmane hoMge, ve hI jhalakeMge; para kevalajJAna meM aisI bhI koI AvazyakatA nahIM hai| koI padArtha kahIM bhI kyoM na ho, vaha apanI bhUta-bhaviSya Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtavA~ dina meM honevAlI samasta paryAyoM sahita kevalajJAna meM jhalakatA hai| tAtparya yaha hai ki kevalajJAna meM kSetra aura kAla bAdhaka nahIM hote, kisI bhI prakAra kI parAdhInatA nahIM hotI, lokAloka kA jJAna pratisamaya sahajabhAva se hotA rahatA hai aura kevalajJAnI apane meM magna rahate hue bhI lokAloka ke sabhI padArthoM ko sahajabhAva se jAnate-dekhate rahate haiM / padArthoM ke pariNamana se na ve prabhAvita hote haiM aura na unake jAnane-dekhane se padArthoM kA pariNamana hI prabhAvita hotA hai, sahaja hI nirlipta bhAva se jJAtA jJeya sambandha banA rahatA hai| 65 yahA~ eka prazna saMbhava hai ki yadi kevalI bhagavAna bhaviSya kI paryAyoM ko bhI jAnate haiM to phira to sampUrNa bhaviSya bhI nizcita hogA; kyoMki yadi bhaviSya nizcita na ho to use jAneMge kaise aura usake jAnane kA artha bhI kyA hai ? hA~ bhAI, bAta to aisI hI hai ki pratyeka padArtha kA kisa samaya kaisA, kyA pariNamana hogA - yaha saba sunizcita hI hai aura kevalI bhagavAna use atyanta spaSTarUpa se jAnate haiN| yadi aisA nahIM hotA to phira bhagavAna RSabhadeva ne yaha kaise batA diyA thA ki yaha mArIci eka kor3Akor3I sAgara ke bAda isI bharatakSetra meM caubIsavA~ tIrthaMkara hogA / eka kor3Akor3I sAgara kA kAla bahuta lambA hotA hai| mArIci aura mahAvIra ke bhavoM ke bIca meM asaMkhya bhava the, ve sabhI bhagavAna AdinAtha ke jJAna meM jhalaka rahe the, tabhI to unhoMne yaha saba batAyA thA / bhagavAna neminAtha ne bhI bAraha varSa pahale yaha batA diyA thA ki yaha dvArakA nagarI bAraha varSa bAda jala jAyegI aura lAkha prayatna karane para bhI use jalane se rokA nahIM jA sakA, Akhira vaha jalI hI / isI prakAra kI sunizcita bhaviSya saMbaMdhI lAkhoM ghoSaNAyeM jinavANI meM bharI par3I haiM, jo isa bAta ko sunizcita karatIM haiM ki bhaviSya ekadama sunizcita hai, aghaTita kucha bhI ghaTita nahIM hotaa| ananta kevalI bhagavAna sabhI ke usa sunizcita bhaviSya ko jAnate haiN| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava isa sandarbha meM vizeSa jAnakArI karanA ho to lekhaka kI anya kRti 'kramabaddhaparyAya'' kA adhyayana karanA cAhie, usameM isa viSaya kA lagabhaga 150 pRSThoM meM atyanta vizada spaSTIkaraNa hai / yaha viSaya bahuta dilacaspa hai, krAntikArI hai, jIvana badala denevAlA hai; ataH sabhI ko cAhie ki vaha " kramabaddhaparyAya" ko eka bAra nahIM, aneka bAra par3heM aura usameM pratipAdita viSayavastu para gaharAI se maMthana kareM, vicAra kareM, cintana kareM; Avazyaka pratIta ho to vizeSajJoM se bhI ukta prakaraNa para vicAra-vimarza kreN| jabataka kisI nirNaya para na pahu~ca jAveM, viSaya ko chor3e nahIM, usakI taha taka pahu~cane kA pUrA-pUrA puruSArtha kreN| 66 " kevalajJAna arthAt sarvajJatA kA svarUpa jAnanA atyanta Avazyaka hI nahIM, apitu anivArya hai; kyoMki sarvajJatA dharma kA mUla hai| sacce deva ke svarUpa meM sarvajJatA zAmila hai| jo vItarAgI, sarvajJa aura hitopadezI ho; vahI saccA deva hai - aisA ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM AcArya samantabhadra likhate haiM / sarvajJatA ko samajhe binA sacce deva - zAstra - guru ko bhI samajhanA saMbhava nahIM hai| sacce deva-zAstra-guru ko samajhe binA to vyavahAra samyagdarzana bhI honA saMbhava nahIM haiM / ataH isa viSaya para vistAra se carcA apekSita hai, para abhI yahA~ itanA samaya nahIM hai; kyoMki abhI kevalajJAnakalyANaka saMbaMdhI aura bhI aneka viSaya spaSTa karane haiN| RSabhadeva muni avasthA meM eka hajAra varSa taka rahe / dIkSA lene ke eka hajAra varSa bAda unheM kevalajJAna kI prApti huI thii| isa paMcakalyANaka meM Aja kevalajJAnakalyANaka kA dina hai| Aja kevalajJAnakalyANaka ke dina hI ve bhagavAna bne| isake pUrva ve munirAja RSabhadeva the| usake bhI pahale ve rAjA RSabhadeva the| usake pahale rAjakumAra RSabha the| kevalajJAna hone ke bAda unakI divyadhvani khirI, jisase mukti ke mArga kA udghATana huA / kevalajJAnakalyANaka ke sandarbha meM bhI nimnAMkita 3 binduoM para vicAra kiyA jAnA Avazyaka hai / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtavA~ dina (1) RSabhadeva kI dharmasabhA samosaraNa kI racanA (2) bhagavAna RSabhadeva kI divyadhvani (3) divyadhvani meM samAgata vastu kA svarUpa tIrthaMkara kI dharmasabhA ko samosaraNa kahate haiN| usakI racanA saudharma indra ke mAdhyama se hotI hai| vaha dharmasabhA hamArI dharmasabhA jaisI nahIM hotI, apitu golAkAra hotI hai| bIca meM bhagavAna virAjamAna hote haiM aura cAroM ora zrotAjana baiThate haiM / usameM cAroM ora milAkara 12 sabhAyeM hotI haiM, jinameM munirAja, AryikA zrAvaka evaM zrAvikAoM ke sAtha- sAtha deva-devAMganAe~ tathA pazu-pakSI bhI zrotAoM ke rUpa meM baiThate haiM / , yadyapi bhagavAna bIca meM virAjamAna hote haiM, tathApi cAroM ora baiThe logoM meM se kisI kI ora unakI pITha nahIM hotI; sabhI ko aisA lagatA hai ki mAnoM bhagavAna kA mukha unakI hI ora hai| unakA mukha cAroM ora hone se unheM caturmukha bhI kahA jAtA hai| unake cAra mukha nahIM hote, para kucha aisA atizaya hotA hai ki unakA mukha cAroM ora baiThe logoM ko dikhAI detA hai / isaprakAra ke aneka atizaya unake samosaraNa meM dekhane meM Ate haiN| avagata * 67 * Yu Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ukta bAraha sabhAoM ke atirikta samosaraNa meM bAga-bagIce, nATyazAlAe~nRtyazAlAe~ Adi aneka prakAra kI sundaratama racanAe~ hotI haiN| yaha jo Apa samosaraNa kA dRzya dekha rahe haiN| yaha usakA hI pratirUpa hai| bhagavAna kI divyadhvani oMkAra svarUpa ekAkSarI hotI hai, jise anakSarI yA nirakSarI bhI kahate haiN| yadyapi unakI dhvani nirakSarI hotI hai, tathApi zrotAoM ke kAna meM pahu~cate-pahu~cate vaha unakI bhASA meM pariNata ho jAtI hai| isaprakAra unake upadeza ko saba apanI-apanI bhASA meM samajha lete haiN| unakI divyadhvani 18 mahAbhASAoM aura 700 laghu bhASAoM meM pariNata ho jAtI hai| devazAstraguru pUjana kI jayamAlA meM AtA hai na ki - "dazaaSTa mahAbhASA sameta, laghubhASA sAta zataka sucet|" bhagavAna RSabhadeva vartamAna caubIsI meM sabase pahale tIrthaMkara the, isakAraNa unheM AdinAtha bhI kahate haiN| bhagavAna AdinAtha ke samosaraNa meM bIsa hajAra sIr3hiyA~ thI aura vaha bAraha yojana ke vistAra meM banA thaa| samosaraNa kI racanA ke sandarbha meM logoM ke citta meM eka prazna bAra-bAra ubharatA hai ki vItarAgI bhagavAna kI dharmasabhA meM bAga-bagIce kyoM, nATyazAlAeM-nRtyazAlAe~ kyoM ? rAga-raMga ke sthAna kyoM, nAca-gAne kyoM? aneka AkarSaka lubhAvanI racanAe~ kyoM? isIprakAra bIsa hajAra sIr3hiyA~ kyoM? unakI dharmasabhA to samatala bhUmi para honA cAhie; jisameM rogI, bAla, vRddha sabhI AsAnI se pahu~ca skeN| kyA Apa jAnate haiM ki bIsa hajAra sIr3hiyoM kA matalaba kyA hotA hai? isakA artha yaha huA ki samosaraNa meM jAnA do bAra giranAra kI yAtrA karane ke barAbara ho gyaa| yAtrA ke lie bhI loga DoliyoM meM jAte haiN| bhagavAna kI vANI sunane ke lie jAne ke lie itanI kaSTaprada yAtrA kyoM? dharmazravaNa ke lie to saralatama sahaja vyavasthA honI caahie| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtavA~ dina 69 ina bAtoM para gaMbhIratA se vicAra karane para isa bAta kI ora vizeSa dhyAna jAtA hai ki indra jaise samajhadAra vyavasthApaka ne kucha soca-samajhakara hI yaha vyavasthA kI hogii| mUlataH bAta yaha hai ki jo jitanA bar3A vaktA hotA hai, usakI sabhA meM utane hI adhika zrotA pahu~cate haiN| yadi vaktA puNyazAlI bhI huA to janatA umar3a par3atI hai| jahA~ tIrthaMkara jaisA puNyazAlI pravaktA ho, vahA~ to kahanA hI kyA hai ? __ aisI sthiti meM bhIr3a ko niyaMtrita karanA eka samasyA to hotI hI hai| sAmAnya vyavasthApaka bhIr3a ko niyaMtrita karane ke lie pravezapatroM kI vyavasthA karate haiM, binA pravezapatra ke logoM ko rokane ke lie zakti kA prayoga karate haiN| kucha baniyAbuddhi vyavasthApaka TikaTa lagA dete haiM, jisase bhIr3a bhI kama ho jAtI hai aura Arthika lAbha bhI ho jAtA hai| para indra jaise nirlobhI, buddhimAna, vivekI aura samartha vyavasthApaka ke lie yaha saba saMbhava na thaa| vaha to yaha cAhatA thA ki cAhe nirdhana ho yA dhanika, cAhe manuSya ho yA pazu, para jo tIvra ruci vAle haiM, nikaTabhavya haiM, viSaya-kaSAya se virakta haiM aura apramAdI haiN| aise loga hI dharmasabhAoM meM pahu~canA cAhie, jisase bhagavAna kI vANI kA pUrA-pUrA sadupayoga ho ske| jaba indra ne itanI bar3I dharmasabhA kI vyavasthA kI to vahA~ baiThane ke sthAna kI koI samasyA nahIM thI; kyoMki ve cAhate to nATyazAlAoM aura bAgabagIcoM vAle sthAna ko bhI sabhAbhavana ke rUpa meM vyavasthita kara sakate the| para mUla bAta yaha thI ki viSaya-kaSAya kI ruci vAle, dIrghasaMsArI, pramAdI loga vahA~ pahu~ca kara svayaM to bhagavAna kI vANI mana lagAkara sunate hI nahIM, dUsaroM ko bhI na sunane dete| ataH usane viSaya-kaSAya kI rucivAle aura pramAdI logoM ko rokane ke lie hI yaha vyavasthA kI hogii| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava __ pramAdI loga to bIsahajAra sIr3hiyoM kA nAma sunakara hI himmata hAra dete hoMge, para kucha haTTe-kaTTe loga aise bhI hote haiM ki.jo kutUhala vaza 'bIsahajAra sIr3hiyA~ bhI sahaja hI pAra kara lete haiN| viSaya-kaSAya kI ruci vAle aise haTTe-kaTTe logoM ko rokane ke lie hI mAnoM bAga-bagIcoM kI racanA kI jAtI hai| aisA hotA bhI hai ki hajAroM loga pratidina bhagavAna kI vANI sunane ke saMkalpa ke sAtha ghara se nikalate haiM aura mArga meM Ane vAle bAga-bagIcoM meM hI rama jAte haiM, nRtya dekhane meM lage rahate haiM aura dharmasabhA taka pahu~ca bhI nahIM paate| dharmasabhA taka pahu~cane vAle to ve hI hote haiM ki na jinheM bAga-bagIcoM meM rasa hai aura na nAca-gAne meN| ve to ekamAtra bhagavAna kI vItarAga vANI ke rasiyA hote haiM, jo yahA~-vahA~ nigAha DAle binA sIdhe dharmasabhA kI ora unmukha rahate haiM aura yathAsamaya pahu~ca kara unakI vANI kA pUrA-pUrA lAbha lete haiN| ___ aise suyogya-supAtra zrotAoM ke sadbhAva kA hI yaha supariNAma nikalatA hai ki jaba bhagavAna kI divyadhvani khiratI hai to vaha niSphala nahIM jAtI, usake prabhAva se saikar3oM loga munidIkSA grahaNa karate haiM; hajAroM aNuvrata lete haiM aura lAkhoM samyagdarzana kI prApti karate haiM / isaprakAra ke aneka kathana zAstroM meM Ate haiM ki amuka tIrthaMkara kI divyadhvani sunakara itane logoM ne munidIkSA lI, itane logoM ne aNuvrata dhAraNa kie aura itane logoM ne samyagdarzana kI prApti kii| ata: yaha sahajasiddha hI hai ki samosaraNa kI racanA kA jo svarUpa hai, vaha susaMgata hI hai| ___ ukta saMdarbha meM eka bAta aura bhI vicAraNIya hai| jaba koI adhyApaka kisI kakSA meM par3hAne ke lie jAtA hai, to usake sAmane jo chAtra hote haiM, unakA eka stara hotA hai| jaise koI adhyApaka dazavIM kakSA ko par3hAtA hai to Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 sAtavA~ dina usake sAmane jo chAtra hote haiM, ve sabhI nauvIM kakSA pAsa hote haiM aura koI bhI chAtra dazavIM kakSA pAsa nahIM hotA hai| sabhI chAtra usa bhASA ko samajhate haiM ki jisa bhASA meM vaha par3hAtA hai| ata: use par3hAne meM bhASA aura stara kI koI samasyA nahIM hotI, kintu jaba koI vaktA kisI sabhA ko sambodhita karatA hai to usake sAmane jo zrotA hote haiM, ve na to sabhI eka stara ke hote haiM aura na eka bhASA-bhASI hI hote haiN| ata: use bhASA aura stara kI samasyA kA sAmanA karanA hotA hai| __ vaktA jitanA bar3A aura jitanA prabhAvazAlI hogA, use sunane vAle zrotAoM ke stara meM utanA hI adhika antara hogA, bhASA saMbaMdhI jaTilatA bhI utanI hI adhika hogii| jaba deza kA pradhAnamaMtrI kisI sabhA ko saMbodhita karatA hai yA dUradarzana para bhASaNa detA hai to usake sAmane jahA~ eka ora aneka bhASA-bhASI loga baiThe hote haiM, vahIM vizva ke bar3e-bar3e netA, bar3e-bar3e prazAsanika adhikArI, bar3e-bar3e rAjanItijJa bhI use sunate haiM aura binA par3hI-likhI grAmINa janatA bhI sunatI hai, jisameM AdivAsI evaM ve mahilAe~ bhI hotI haiM ki jinako kAlA akSara bhaiMsa barAbara hotA hai, aisI sthiti meM use apanI rIti-nIti spaSTa karanI hotI hai| ___ jaba tIrthaMkara jaisA pravaktA hotA hai to usake sAmane aura bhI adhika viSamatA hotI hai| jahA~ eka ora gaNadharadeva jaise dvAdazAMga ke pAThI cAra jJAna ke dhArI zuddhopayogI santa hote haiM, dvAdazAMga ke pAThI saudharma indra jaise devagaNa hote haiM to vahIM dUsarI ora pazu-pakSI bhI unakI dharmasabhA meM dezanA sunane ke lie jAtigata vaira-virodha chor3akara zAntabhAva se baiThe hote haiN| ataH stara aura bhASA kI jaTilatama samasyA tIrthaMkara bhagavAna kI dharmasabhA meM bhI hotI hai, jisakA samAdhAna unakA sAtizaya puNya aneka atizayoM ke mAdhyama se karatA hai| unakI oMkAra dhvani (divyadhvani) zrotAoM ke kAna meM pahu~cate-pahu~cate unakI bhASA meM pariNata ho jAtI hai aura unake stara ke anurUpa bhagavAna kI Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 paMcakatyA ThA mahotsava vANI unakI samajha meM bhI A jAtI hai| Aja ke va - kAra kI vyavasthA deza-videza kI aneka lokasabhAoM gaI hai| ndra jaise sAdhanasampanna evaM vaijJAnika prajJA ke dhanI vyavi lie isaprakAra kI sAtizaya vyavasthA asaMbhava nahIM lgtii| ___ ha~sane aura rone kI bhASA bhI ekAkSarI hI hotI hai aura use pratyeka bhASAbhASI AsAnI se samajha letA hai| koI bhI bAlaka mA~ ke peTa se kisI bhASA ko sIkhakara nahIM AtA, para vaha apanI dhvani ke mAdhyama se apanI bAta saba taka pahu~cAtA hI hai| jaba nagna digambara bAlaka kI bAta ko samajhane meM bhASA kI samasyA nahIM AtI to nagna digambara vItarAgI paramAtmA kI ekAkSarI bAta bhI jana-jana taka sahaja bhAva se pahu~ca jAve to kaunasI Azcarya kI bAta hai ? isaprakAra bhagavAna RSabhadeva kI dharmasabhA kI racanA aura unakI divyadhvani kI carcA saMkSepa meM kI, aba unakI divyadhvani meM samAgata vastusvarUpa para vicAra apekSita hai| ___ AcArya pUjyapAda ne 'sarvArthasiddhi' nAmaka grantha meM paMcakalyANaka darzana / ko samyagdarzana kA nimitta kahA hai| isa sandarbha meM vicAra karane kI bAta yaha hai ki paMcakalyANa kA aisA kaunasA aMga hai ki jo samyagdarzana kA sAkSAt nimitta banatA hai ? samyagdarzana kI prApti ke pUrva anivArya rUpa se hone vAlI pA~ca labdhiyA~ kahI haiN| unameM eka dezanAlabdhi bhI hai| tIrthaMkara bhagavAna kI dezanA hI samyagdarzana kA utkRSTa nimitta hai| ataH paMcakalyANaka kA yaha dezanA vAlA prakaraNa hI samyagdarzana kA mUlabhUta nimitta hai| isI ke kAraNa sampUrNa paMcakalyANaka ke darzana ko samyagdarzana kA nimitta kahA jAtA hai| samosaraNa meM bhI to jo bAga-bagIce haiM, nRtyazAlAe~-nATyazAlAe~ haiM, unakA darzana samyagdarzana kA nimitta nahIM banatA hai; apitu divyadhvani meM Ane vAlA jo mUla tattvopadeza hai, vahI samyagdarzana kA dezanAlabdhi rUpa nimitta hai| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtavA~ dina kI 73 raMgAraMga lA rAga-raMga meM hI nimitta banate haiM, vItarAgatArUpa dharmAnta tA vItarAgatA ke poSaka kAryakrama hI ho sakate haiN| ataH samyagdarzana ke nimittabhUta ina mahotsavoM meM isa bAta kA vizeSa dhyAna rakhA jAnA cAhie ki inameM adhikatama kAryakrama vItarAgatA ke poSaka hI ho| tadartha zuddhAtmA ke svarUpa ke pratipAdaka pravacanoM kA samAyojana adhika se adhika kiyA jAnA caahie| anya kAryakramoM meM bhI vItarAgatA kI poSaka carcAoM kA samAyojana sarvAdhika honA caahie| isI bAta ko lakSya meM rakhakara hamAre tattvAvadhAna meM hone vAle paMcakalyANakoM meM hama isa bAta kA vizeSa dhyAna rakhate haiN| indra-indrANiyoM aura rAjA-rAniyoM ke saMvAdoM meM bhI isataraha kI viSaya-vastu prastuta kI jAtI hai,jo sIdhI AtmA ko sparza karane vAlI ho, vairAgyotpAdaka ho aura AtmA ke samyak svarUpa kI pratipAdaka ho| ina mahAna dharmotsavoM ko manoraMjana evaM mAnapratiSThA kA sAdhana na banAkara vItarAgI tattvajJAna ke pracAra-prasAra kA sAdhana banAyA jAnA caahie| isI meM hama sabakA bhalA hai, samAja kA bhI bhalA hai| yadyapi sampUrNa dvAdazAMga bhagavAna kI vANI hai aura usameM jo bhI pratipAdana kiyA gayA hai, vaha sabhI upayogI hI hai, Avazyaka hI hai; tathApi sampUrNa jinavANI ke ArAdhaka pAThaka to zrutakevalI hI huA karate haiM / sAdhAraNabuddhi ke dhAraka logoM ko to usameM se bhI prayojanabhUta viSayavastu ko apane adhyayana ke lie cunanA hotA hai, jo AtmakalyANa ke lie atyanta Avazyaka ho, anivArya ho| bhagavAna kI divyadhvani bhI usI mUlavastu kI mukhyatA se khiratI hai| vaha mUlavastu jIvAdi tattvArtha haiM, unameM bhI nija bhagavAna AtmA rUpa jIvatattva pramukha hai; kyoMki samyagdarzana, jJAna evaM cAritra evaM cAritra kI ekatArUpa mukti kA mArga nija bhagavAna AtmA ke Azraya se hI upalabdha hotA hai| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava paramArthadRSTi se vicAra kare to nija bhagavAna AtmA ke anubhava pUrvaka nija AtmA ko jAnane kA nAma samyagjJAna hai, isI nija bhagavAna AtmA meM apanApana sthApita hone kA nAma samyagdarzana hai aura isI nija bhagavAna AtmA meM jamaneramane, samA jAne kA nAma samyagcAritra hai / samyagdarzana, jJAna, cAritra kI yaha ekatA hI sAkSAta mukti kA mArga hai, sukhI hone kA saccA upAya hai| eka trikAlI dhruva jJAnAnandasvabhAvI, zuddha-buddha, niraMjana nija bhagavAna AtmA hI tInoM kA ekamAtra AzrayabhUta tattva hone se tInoM eka hI haiN| tInoM kI ekatA kA yahI vAstavika svarUpa hai| 74 1 isalie pratyeka AtmArthI bhAI bahina kA yaha kartavya hai ki sabase pahale vaha nija bhagavAna AtmA ko sahI rUpa meM jAne, pahicAne; usake jAnanepahicAnane meM pUrI zakti se lage / yadyapi yaha bhagavAna AtmA dehadevala meM virAjamAna hai, tathApi yaha deharUpa nahIM hai; deharUpa kabhI huA bhI nahIM haiM aura kabhI deharUpa hogA bhI nhiiN| yaha to isa deha se pUrNata: asampRkta hai, bhinna hai aura bhinna hI rahegA; kyoMki deha to jar3a hai, pudgalamayI hai, acetana hai, apavitra hai, nAzavAna hai aura yaha bhagavAna AtmA cetana hai, jJAnAnandamayI hai, paramapavitra hai aura avinAzI dhruvatattva hai| isa malina deha aura paramapavitra bhagavAna AtmA kA kSaNika eka kSetrAvagAha saMbaMdha hai / ekakSetrAvagAha saMbaMdha hI use kahate haiM ki jisa saMbaMdha meM do yA do se adhika padArthoM kA eka AkAza ke pradezoM meM ekasAtha rahanA mAtra hotA hai / jaise koI kahe ki merA aura ApakA kyA saMbaMdha hai? usake uttara meM maiM kahU~ ki Apa bhI bhAratavAsI haiM aura maiM bhI bhAratavAsI hU~, mAtra itanA hI saMbaMdha hai, isase adhika kucha nahIM / isIprakAra yaha AtmA aura yaha deha donoM janma se lekara mRtyu taka AkAza ke eka hI pradezoM meM eka sAtha raheMge, ina donoM meM mAtra itanA hI saMbaMdha hai, isase adhika kucha nahIM / mohI jIvoM kA aisA hI svabhAva hotA hai ki ve jisake sAtha kucha dina raha leM, usI ko apanA mAnane lagate haiN| jela kI eka koTharI meM eka sAtha Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 sAtavA~ dina rahane vAle do kaidiyoM meM bhI isaprakAra kA saMbaMdha hotA hai| vaise to ve eka dUsare ke kucha nahIM hote haiM, phira bhI unameM paraspara apanApana ho jAtA hai, yaha saba moha (mithyAtva) kI hI mahimA hai| isIprakAra yaha AtmA deha ke sAtha rahane ke kAraNa deha meM hI apanApana sthApita kara letA hai, use apanA mAnane lagatA hai aura usake prema meM pAgala jaisA ho jAtA hai, usakI sAja saMbhAla meM apanA samaya, zrama aura zakti barbAda karatA rahatA hai| ataH sarvaprathama isa azuci deha aura paramapavitra bhagavAna AtmA ke bIca bhedavijJAna karanA cAhie; deha meM se apanApana tor3a kara nija bhagavAna AtmA meM apanApana karanA caahie| jisaprakAra yaha bhagavAna AtmA dehadevala meM rahate hue bhI deha se bhinna hai; usIprakAra isa bhagavAna AtmA meM jo moha-rAga-dveSa ke vikArIbhAva utpanna hote haiM, unase bhI yaha bhagavAna AtmA anya hai, bhinna hai| ye moharAga-dveSa ke pariNAma kSaNika haiM, vikArI haiM, duHkharUpa haiM, duHkha ke kAraNa haiM, azuci haiM, adhruva haiM, vibhAvabhAvarUpa haiM aura yaha bhagavAna AtmA nitya hai, avikArI hai, sukharUpa hai, sukha kA kAraNa hai, dhruva hai, paramapavitra hai aura svabhAvabhAvarUpa hai| isaprakAra ye moha-rAga-dveSa ke bhAva nija bhagavAna AtmA se viparIta svabhAva vAle haiM, ataH heya haiM ; inheM bhI nijarUpa jAnanA, mAnanA aura inameM rame rahanA AtmA ke akalyANa kA kAraNa hai| ataH inase bhI apanApana tor3akara nija bhagavAna AtmA meM apanApana sthApita karanA caahie| dehAdi jar3apadArthoM evaM rAgAdi vikArIbhAvoM se nija bhagavAna AtmA ko bhinna jAna lene ke uparAnta paryAyamAtra se bhinnatA kA vicAra karanA cAhie; kyoMki paryAya cAhe vikArI ho yA avikArI, hotI to anitya hI hai, kSaNika hI hai| vaha anAdi-ananta bhagavAna AtmA kA paricaya dene meM samartha nahIM ho sktii| nirmala paryAyeM bhI naI-naI utpanna hotI haiM, sAdi-sAnta haiM aura Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava bhagavAna AtmA to anAdi kA hai, kabhI nAza ko prApta hone vAlA nahIM hai / ataH kSaNika nirmala paryAyeM bhI apanApana sthApita karane yogya nahIM hai| unake Azraya se naI nirmala paryAya utpanna nahIM hotii| naI nirmala paryAya to trikAlI dhruva nijabhagavAna AtmA ke Azraya se hI utpanna hotI hai; ataH Azraya karane kI dRSTi se, apanApana sthApita karane kI dRSTi se to ekamAtra nija bhagavAna AtmA hI upAdeya hai / 76 yadyapi nirmala paryAya pragaTa karane kI apekSA se upAdeya kahI gaI hai, tathApi Azraya karane kI apekSA se to heya hI hai / dehAdi parapadArtha na upAdeya hai, na heya hai, mAtra jJeya hai, jAnane yogya hai; kyoMki unakA grahaNa -tyAga AtmA ke saMbhava hI nahIM hai| kisI bhI para padArtha ko grahaNa karanA yA chor3anA kisI bhI dravya ko saMbhava nahIM hai| deha ko to isa AtmA ne Aja taka grahaNa hI nahIM kiyA hai, mAtra use apanA jAnA hai, mAnA hai| jaba grahaNa hI nahIM kiyA to usakA tyAga bhI kaise ho sakatA hai; kyoMki tyAga to grahaNa pUrvaka hI hotA hai / ata: dehAdi para padArtha to mAtra jJeya hI haiN| rAgAdi vikArI bhAva heya haiM aura nirmala paryAyeM pragaTa karane kI apekSA upAdeya haiM, para Azraya karane kI apekSA to ekamAtra trikAlI dhruva bhagavAna AtmA hI upAdeya hai| usake Azraya se hI samyagdarzana - jJAna - cAritra kI nirmala paryAyeM pragaTa hotI hai| ataH vahI parama upAdeya hai| usI kI zodhakhoja karane kA nAma bhedavijJAna hai| yadyapi isa bhagavAna AtmA meM ananta guNa haiM, asaMkhya pradeza haiM; tathApi unake lakSya se vikalpa kI hI utpatti hotI hai; ataH guNabheda aura pradezabheda bhI dRSTi ke viSaya nahIM hai| zraddhA, jJAna aura cAritra kA viSaya to para se, paryAya se, guNabheda aura pradezabheda se bhI bhinna nija bhagavAna AtmA hI hai, vahI parama upAdeya hai, ArAdhya hai aura ArAdhanA kA sAra bhI vahI hai / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtavA~ dina bhagavAna kI divyadhvani kA sAra bhI vahI bhagavAna AtmA hai / ata: ina paMcakalyANakoM ke avasara para isa bhagavAna AtmA ke svarUpa ko spaSTa karane vAle vyAkhyAnoM kI hI mukhyatA rahanA cAhie; kyoMki yadi kisI jIva ko samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra kI prApti hogI to isa bhagavAna AtmA ke Azraya se hI hogI aura tabhI isa paMcakalyaNaka ko samyagdarzana ke nimitta ke rUpa meM svIkAra kiyA jA sakegA / 77 kevalajJAna utpanna hone ke bAda bhagavAna zrIRSabhadeva kI, AtmA ke ukta svarUpa ko spaSTa karanevAlI divyadhvani dina meM tIna-tIna bAra khiratI thI aura pratyeka bAra kA samaya chaha ghar3I hotA thA / eka ghar3I 24 minaTa kI hotI hai / isaprakAra kula milAkara 7 ghaMTe aura 12 minaTa pratidina unakI divya-dezanA hotI thI / vizeSa nimitta milane para kabhI-kabhI ardharAtri meM bhI unakI divyadhvani khiratI thI, para vaha to apavAda hI thA / ata: usakI bAta chor3a bhI deM, to bhI 7 ghaMTe aura 12 minaTa to pratidina unakA divya upadeza hotA hI thA, jise sabhI zrotA atyanta rucipUrvaka sunate the| aisI yaha divyadhvani eka hajAra varSa kama eka lAkha pUrva taka dina meM tInatIna bAra khiratI rahI aura lAkhoM zrotA pratidina lAbha uThAte rhe| yaha sampUrNa kAla kevalajJAna kalyANaka kA hI kAla mAnA jAyegA, jise hama Aja eka dina ke rUpa meM manA rahe haiN| isameM bhI AdhA dina to AhAradAna kI prakriyA meM calA gayA, jo tapakalyANaka kI hI kriyA thI / aba Apa eka kalpanA kIjie ki yadi Aja bhI koI tIrthaMkara ho, use kevalajJAna ho jAve aura usakI divyadhvani dina meM tIna-tIna bAra chaha-chaha ghar3I khirane lage aura vaha bhI Apake hI nagara ke samIpa; to kyA Apa pratidina unakI divyadhvani zravaNa karane jAveMge ? Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava isake uttara meM Apa utsAhapUrvaka kaha sakate haiM ki kyoM nahIM jAveMge, avazya jaaveNge| aisA maukA kaba-kaba milatA hai? para maiM kahatA hU~ ki itanI jaldI uttara na dIjie, jarA soca lIjie, acchI taraha soca lIjie, dina meM tIna-tIna bAra, pratyeka bAra chaha-chaha ghar3I aura pratidina jAne kI bAta hai / acchI taraha samajha lIjie; pratidina 7 ghaMTe aura 12 minaTa taka zuddhAtmA saMbaMdhI vyAkhyAna sunane kI bAta hai| zuddhAtmA kI carcA sunane meM hai itanI ruci ApakI; jo saba dhaMdhA-pAnI chor3akara isa arasa- arUpI AtmA kI carcA meM rasa leMge? baiThA jAyagA lagatAra itanA Apase ? yahA~ to eka ghaMTe meM hI Ubane lagate haiM, bAra-bAra ghar3I dekhane lagate haiM / 78 isa para Apa kaha sakate haiM ki yahA~ kI bAta judI hai aura vahA~ kI bAta judI hogI; kyoMki yahA~ to Apa bola rahe haiM aura vahA~ to sAkSAt paramAtmA kI vANI hogI; para socane kI bAta yaha hai ki bhale hI koI bole, para bAta to vahI AtmA kI kI jA rahI hai, sarvajJa bhagavAna kI vANI ke anusAra hI kI jA rahI hai| bhale hI hama bola rahe hoM, para bAta hamArI nahIM hai, jinavANI kI hai, sarvajJa paramAtmA kI hai, nija bhagavAna AtmA kI hai| itanI aruci lekara bhagavAna AtmA kI bAta nahIM sunI jA sakatI / arucipUrvaka sunane se kucha bhI hAtha nahIM lagatA / bhale hI sAkSAt paramAtmA se sune, para arucipUrvaka sunane se kucha bhI hAtha nahIM lgegaa| ataH jinavANI to rucipUrvaka hI sunanI caahie| eka bAta yaha bhI to hai ki isa paMcamakAla meM sAkSAt paramAtmA to tumheM sunAne ke lie Ane vAle haiM nahIM aura tuma anya jJAnIjanoM se suna nahIM sakate; isakA to sIdhA - saccA yahI artha huA ki ApakA yaha bhava yoM hI jAnA hai| are bhAI, paramAtmA kI pratIkSA meM samaya vyartha mata karoM, isa manuSya bhava kA eka - eka kSaNa kImatI hai, isameM to jisa bhI jJAnI dharmAtmA se bhagavAna AtmA kI bAta sunane ko mile, use usI premabhAva se suno, jisa premabhAva se paramAtmA kI bAta sunanA cAhate ho; kyoMki bAta to usI paramAtmA kI hI hai, tumhAre Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 sAtavA~ dina AtmA kI hI hai| yaha to parama saubhAgya kI bAta hai ki isa nikRSTakAla meM bhI yaha utkRSTa bAta sunane ko mila rahI hai| isakI upekSA mata karo, atyanta prItipUrvaka suno, tumhArA kalyANa avazya hogA / - AcArya padmanaMdI to yahA~ taka likhate haiM ki - "tatprati prIticittena yena vArtApi hi zrutA / nizcitaM sa bhavedbhavyo bhAvinirvANabhAjanam // ' jinane nija bhagavAna AtmA kI bAta bhI atyanta prItipUrvaka sunI ho, ve nizcita hI bhavya haiM aura ve zIghra hI nirvANa kI prApti kreNge|" yaha to mahAna bhAgya kI bAta hai ki hameM sAkSAt kevalI paramAtmA se vItarAgI tattvajJAna kI bAta sunane ko mile, nija bhagavAna AtmA kI bAta sunane ko mile; para sabhI ko sadA yaha saubhAgya kahA~ prApta hotA hai ? to kyA sabhI apanA kalyANa karane ke lie paramAtmA kI sAkSAt vANI sunane kI pratIkSA karate raheMge ? nahIM, kadApi nahIM; paramAtmA kI divyadhvani kA sAra jahA~ se bhI prApta ho, vahA~ se hI prApta kara apane kalyANa meM pravRtti karanA caahie| jisaprakAra jinendra bhagavAna ke sAkSAt darzana prApta nahIM hone para hama ina paMcakalyANakoM meM pratiSThita aura jinamaMdiroM meM virAjamAna jinendra pratimAoM ke darzana kara apanA kalyANa karate haiM; usIprakAra jinendra paramAtmA kI vANI sunane kA sAkSAt avasara prApta na hone para unakI vANI ke anusAra likhI gaI jinavANI kA svAdhyAya kara, usake vizeSajJa vaktAoM se usakA marma sunakara samajhakara AtmakalyANa meM pravRtta honA cAhie / yahI mArga hai / ye paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava bhI yahI sandeza dete haiM ki tumheM yadi tIrthaMkara paramAtmA ke asalI paMcakalyANaka meM zAmila hone kA avasara prApta nahIM huA hai to tuma ina paMcakalyANakoM meM rucipUrvaka lAbha lekara apanA kalyANa kro| isIprakAra jinapratimA ke darzana kara evaM jinavANI kA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava svAdhyAya kara apanA kalyANa karo; kyoMki isa paMcamakAla meM na to tumheM paramAtmA ke sAkSAt darzana hI milane haiM, na divyadhvani sunane kA hI sAkSAt lAbha prApta honA hai aura na tIrthaMkaroM ke asalI paMcakalyANakoM ko dekhane kA avasara milanA hai| ataH kalpanAloka meM vicaraNa karanA banda karake paristhiti kI nAjukatA ko pahicAnoM, samaya barbAda na karo; anyathA yaha jIvana yoM hI calA jAyagA, kucha hAtha nahIM aaegaa| soco, jarA gaMbhIratA se soco; samaya tejI se jA rahA hai| Aja kevalajJAnakalyANaka to ho hI gayA hai, kala mokSakalyANaka ho jAyegA aura saba kAryakrama samApta ho jaavegaa| hama sabhI kA jIvana bhI pala-pala kara samApta ho rahA hai aura hama saba pratikSaNa mauta kI ora bar3ha rahe haiM, mRtyu ke mukha meM jA rahe haiN| kala bhagavAna to yaha nazvara deha chor3akara videha ho jAveMge, unheM to mukti kI prApti ho jAvegI, unakA to mokSa ho jAvegA; paripUrNa kalyANa ho jAvegA, isaprakAra mokSakalyANa ho jAyegA aura hama saba cAra gati aura caurAsI lAkha yoniyoM meM bhaTakane ke lie phira apanI vahI purAnI rAha para cala nikleNge| ___ yadi hameM apane isa paribhramaNa ko rokanA hai, saMsAracakra ko tor3anA hai to svayaM ke upayoga ko svayaM meM jor3anA hogA, sampUrNa jagata se nAtA tor3anA hogA aura svayaM ko jAnakara-pahicAna kara svayaM meM hI samA jAnA hogA - yahI eka mArga hai, zeSa saba unmArga haiM - yahI bhagavAna kI divyadhvani kA sAra hai| isaprakAra yaha saMkSepa meM kevalajJAna kalyANaka kI carcA huii| isameM kevalajJAna (sarvajJatA) kA svarUpa spaSTa karate hue yaha spaSTa kiyA gayA ki sarvajJatA to dharma kA mUla hai, usake samajhe binA to dharma kA AraMbha hI saMbhava nahIM hai; kyoMki sarvajJatA ko samajhe binA sacce deva kA svarUpa bhI samajha meM nahIM aayegaa| isIprakAra sarvajJa kI vANI ke AdhAra para racita Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtavA~ dina sAhitya ko hI zAstra kahate haiN| sarvajJa kA svarUpa spaSTa hue binA zAstroM kA marma bhI samajhanA saMbhava na hogaa| guru bhI to unhIM ko kahate haiM, jo sarvajJa praNIta zAstroM ke anusAra apanI zraddhA banAte haiM aura unhIM ke anusAra jinakA AcaraNa hotA hai| ata: yaha sunizcita hai ki kevalajJAna kA svarUpa samajhe binA sacce devazAstra-guru kA svarUpa bhI samajha meM nahIM AyegA aura sacce deva-zAstra-guru kA svarUpa samajhe binA vyavahAra samyagdarzana bhI na hogaa| ataH kevalajJAna kA svarUpa samajhanA atyanta Avazyaka hai| aba kala mokSakalyANaka kI carcA hogii| satya kI prApti aura satya kA pracAra satya kI prApti aura satya kA pracAra do alaga-alaga cIjeM haiN| satya kI prApti ke lie samasta jagata se kaTakara rahanA Avazyaka hai| isake viparIta satya ke pracAra ke lie janasaMparka jarUrI hai| satya kI prApti vyaktigata kriyA hai aura satya kA pracAra sAmAjika prkriyaa| satya kI prApti ke lie apane meM simaTanA jarUrI hai aura satya ke pracAra ke lie jana-jana taka phuNcnaa| sAdhaka kI bhUmikA aura vyaktitva dvaidha hote haiM / jahA~ eka ora ve Atma-tattva kI prApti aura tallInatA ke lie antaronmukhI vRtti vAle hote haiM, vahIM prApta satya ko jana-jana taka pahu~cAne ke vikalpa se bhI ve alipta nahIM raha pAte haiN| unake vyaktitva kI yaha dvividhatA janasAmAnya kI samajha meM sahaja nahIM A paatii| yahI kAraNa hai ki kabhI-kabhI ve unake prati zaMkAzIla ho uThate haiN| yadyapi unakI isa zaMkA kA sahI samAdhAna to tabhI hogA, jabaki ve svayaM ukta sthiti ko prApta hoMge; tathApi sAdhaka kA jIvana itanA sAtvika hotA hai ki jagata-jana kI vaha zaMkA avizvAsa kA sthAna nahIM le paatii| - satya kI khoja, pRSTha 142 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThavA~ dina mokSakalyANaka Aja mokSakalyANaka kA dina hai| paMcakalyANaka mahotsava kA AThavA~ dina aura paMcakalyANaka kA pA~cavA dina / AdinAtha bhagavAna kA mokSa kailAza parvata se huA thaa| ataH yahA~ yaha kailAza parvata kA dRzya banAyA gayA hai| kailAza parvata himAlaya ke hI kisI bhAga kA nAma hai / isIkAraNa yaha parvata barphIlA banAyA gayA hai| yadyapi nirvANa mahotsava bhI khuzI kA mahotsava hai, kyoMki yaha AtmA kI sarvocca upalabdhi kA dina hai; tathApi isa khuzI meM caMcalatA, khelakUda, bar3hiyA-bar3hiyA khAnapAna Adi ko koI sthAna nahIM hai; kyoMki vaha bhagavAna ke saMyoga kA nahIM, viyoga kA dina hai / abataka unakI divyadhvani kA lAbha sabhI ko prApta ho rahA thaa| aba sabhI bhaktajana isa lAbha se vaMcita ho gaye haiN| hama una ayodhyAvAsiyoM kI kalpanA kareM, jo loga abataka bhagavAna RSabhadeva kI divyadhvani pratidina sAta-sAta ghaMTe sunate the, para Aja saba anAtha se ho gaye haiN| unakI mana:sthiti meM apane ko rakhakara hama dekheM to hameM yaha AbhAsa ho sakatA hai ki nirvANamahotsava kA kyA rUpa honA cAhie ? Aja kA dina gaMbhIra cintana kA dina hai, apane pairoM para khar3e hone kA dina hai| abataka jo kucha bhI sunA hai, samajhA hai; use jIvana meM utArane ke saMkalpa karane kA dina hai| mokSa mAne mukta honaa| dukhoM se, vikAroM se, bandhanoM se mukta honA hI mokSa hai / mokSa AtmA kI anaMta - Anandamaya atIndriya dazA hai| abAdhita anantaAnandamaya hone se mokSa hI paramakalyANakasvarUpa hai / isa mokSa kI prApti kI Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThavA~ dina 83 vidhi ke pradarzana kA hI yaha mahotsava hai aura isa mokSa prApti ke kAraNa hI garbha, janma, tapa Adi kalyANasvarUpa mAne gaye haiN| isa mokSa kI prApti ke vA~cchaka hone ke kAraNa hI hama saba mumukSu kahalAte haiM / yaha mokSa hI antima sAdhya hai, sampUrNa dharmArAdhanA isa mukti kI prApti hetu hI hotI hai| ___ mukti prApta ho gaI, isakAraNa RSabhadeva kI sarva dharmArAdhanA Aja saphala ho gaI hai| unhoMne puruSArtha kA antima phala prApta kara liyA hai| cAra puruSArthoM meM antima puruSArtha mokSa hI hai, use prApta kara lene se unakI sampUrNa sAdhanA saphala ho gaI hai| isI kA yaha mahotsava hai| ___ unakI sAdhanA to saphala ho gaI, para abhI hamArI aura ApakI sAdhanA bahuta zeSa hai| kucha logoM ne to abhI vaha AraMbha hI nahIM kI hai| kama se kama isa mahotsava meM Ane ke phalasvarUpa hameM vaha sAdhanA AraMbha karane kA saMkalpa to karanA hI caahie| isa bahumUlya manuSyabhava ke jo kSaNa zeSa bace haiM, unake sadupayoga ke lie kucha samayabaddha kAryakrama to sunizcita karanA hI caahie| yadi aise avasara para hI hama kucha saMkalpa na kara sake to phira kaunasA avasara AegA, jo hameM jAgRta kara sakegA, prerita kara sakegA? ___ aba hamArA yaha mahotsava samApana kI ora jA rahA hai| jo jinapratimAe~ yahA~ pratiSThita hone AIM thI, ve saba pratiSThita ho cukI haiM, bhagavAna bana cukI haiN| aba ve pratidina sAkSAt arahaMtadeva ke samAna hI pUjI jaaveNgii| hajAroM varSa taka bhavya jIva unake darzana-pUjana se sAtizaya puNya upArjita kreNge| hama saba bhI lauTakara apane-apane ghara jAne kI taiyArI meM hai| aba yaha svayaM ke antara nirIkSaNa kA samaya hai| hama svayaM apane antara ko parakheM aura isa bAta ko sunizcita kareM ki hama meM bhI kucha antara AyA hai yA nahIM,hamArI pariNati bhI kucha nirmala huI hai yA nahIM ? hama dUsaroM ko dhokhA de sakate haiM, para svayaM ko nhiiN| hamArA hRdaya hameM spaSTa batAyegA ki yahA~ Akara hamane kucha pAyA hai yA nahIM yA phira jaise Aye the, vaise hI vApisa jA rahe haiM ? Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava eka bAra isa ora bhI dekha leM ki kahIM aisA to nahIM ho gayA hai ki hama yahA~ se bhI kucha nayA rAga-dveSa lekara jA rahe hoM; kyoMki 'paradeza kaleza narezana ko' kI sUkti ke anusAra Apako kucha na kucha asuvidhA to avazya huI hogii| ghara jaisI suvidhA ina meloM-TheloM meM kahA~ saMbhava hai? ho sakatA hai ApakI kisI se garmAgarmI bhI ho gaI ho, kahA-sunI bhI ho gaI ho; hAthApAI hone kI kalpanA karanA to mujhe ucita pratIta nahIM hotA, para ApakI galatI se nahIM, kisI aura kI galatI se aisA kucha ho gayA ho to kyA Apa yahA~ se vaira-virodha lekara apane ghara jAyeMge? socie jarA, acchI taraha socie; kyA Apa isIlie yahA~ Aye the ki yahA~ se do-cAra naye zatru banAkara le jAveMge? zatruoM kI kamI to Apake AsapAsa bhI na hogI, yahA~ se to kucha pavitra saMkalpa lekara jAiye, pratidina svAdhyAya karane kA saMkalpa lekara jAiye, pratidina jinendradeva ke darzana-pUjana karane kA saMkalpa lekara jAiye; saMyamI nahIM to kucha sadAcArI bana kara jAiyeyaha vaha nidhi hogI jo bhava-bhava meM Apake kAma AyegI, bhava kA abhAva karane ke kAma aayegii| yadi bhava-bhava meM na bhaTakanA ho to yahI eka mArga hai| ___ yadi Apa thor3A bhI antara meM jhAkeMge to yaha bhI samajha meM A jAyegA ki Apane yahA~ Akara akele paMcakalyANaka ke dRzya hI nahIM dekhe haiM, akele pravacana hI nahIM sune haiM; kAryakramoM aura pravacanoM se bIca-bIca meM gola hokara bAjAroM ke cakkara bhI lagAye haiM aura aneka prakAra kI kharIdadArI bhI kI hai; para jarA dhyAna se dekha lIjiegA ki vaha saba bhogasAmagrI hI hai na? vaha hamAre viSaya-kaSAya ke poSaNa meM hI kAma AyegI na? kyA Apa isI ko kharIdane yahA~ Aye the? kyA Apa apane ghara jAkara gharavAloM ko, milanevAloM ko, mitroM ko, riztedAroM ko yahI saba prasAdI ke rUpa meM deMge aura yahI sunAyeMge sabako ki vyavasthA meM kyA-kyA gar3abar3I thI aura ApakA kisa-kisa se lar3AI-jhagar3A huA, Apane kaisI-kaisI kharIkhoTI sunAI yA phira kyA-kyA dekhA hai nagara meM, bAjAra meM yA yahA~-vahA~ ? Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThavA~ dina 85 kyA Apa kucha aisA bhI le jA rahe haiM, jo bhagavAna ke paMcakalyANakoM meM se le jAnA cAhie; jisase Apake parivAra vAle bhI paMcakalyANaka kA lAbha le sakeM, riztedAra, mitragaNa aura milanevAle bhI paMcakalyANaka kA lAbha le sakeM? kyA Apa kucha aisA samajhakara bhI jA rahe haiM, sIkhakara bhI jA rahe haiM; jo apane parivAravAloM ko, mitroM ko, milanevAloM ko va riztedAroM ko samajhA sakeM, sikhA sakeM aura unheM bhI AtmakalyANa karane ke lie prerita kara sakeM? ___ antara se uThe ina praznoM kA uttara yadi 'hA~' meM Ave to hama Apako dhanyavAda denA cAheMge aura yadi 'nA' meM Ave to hama eka salAha denA cAheMge ki abhI kucha nahIM bigar3A hai, abhI Apa nikala thor3e hI gaye haiM, abhI to Apa yahIM hai aura pravacana suna rahe haiM; ataH Apa aba bhI ceta sakate haiM aura kucha aisA le jAne kI soca sakate haiM ki jo AtmakalyANa kA sIdhA nimitta ho| ____yadi Apa isa saMdarbha meM merA sahayoga cAheM, merI salAha cAheM to maiM Apase kahU~gA ki jo bAta bhagavAna kI divyadhvani meM AI hai, usakA pratipAdana karane vAle zAstroM ko le jAiye, jinavANI mAtA ko le jAiye; yadi Apako vidvAnoM ke pravacana acche lage hoM to, unake kaiseTa le jAiye aura apane riztedAroM ko dIjie, mitroM ko dIjie, milanevAloM kI dIjie aura parivAravAloM ko bhI dIjie; jisase jinavANI ke svAdhyAya aura pravacanoM ke sunane kA lAbha ve bhI uThA sakeM, apanA jIvana sudhArane ke lie ve kucha preraNA prApta kara sakeM, ve bhI apanA bhAvI jIvana sudhArane kI kucha yojanA banA skeN| ___ Apa apane mitroM, riztedAroM, milanevAloM aura gharavAloM ko dene ke lie kucha na kucha le to avazya jAyeMge; para jarA socie ki yadi Apa aisI koI vastu le gaye, jo unake dainika bhogopabhoga ke kAma Ave to unake usa bhogopabhoga ke pApa ke kucha hissedAra Apa bhI na baneMge kyA? Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava mAna lIjie ki Apa unake lie jUte-cappala le gaye to ve pratidina unake pairoM kI Thokara khAyeMge; yadi Apa pIkadAna le gaye to Apake pIkadAna ko pratidina unake thUkane ko jhelanA hogaa| isIprakAra Apa aura bhI kalpanA kara sakate haiN| para yadi Apane unheM zAstra bheMTa kiye to unake svAdhyAya ke atirikta aura ve kara hI kyA sakate haiM, yadi pravacanoM ke kaiseTa le gaye to unheM sunane ke atirikta ve kyA kara sakeMge? yadi unhoMne zAstroM kA svAdhyAya kiyA, kaiseTa sune to ApakI dI huI bheMTa unake jJAnavRddhi meM nimitta banegI / 86 maiM to kahatA hU~ ki kisI bhI avasara para kisI ko kucha bheMTa denA ho to jinavANI hI denA cAhiye, hama kisI ke bhogoM meM nimitta kyoM bane ? hameM to usake svAdhyAya meM nimitta bananA cAhie; kyoMki yadi Apa nahIM deMge to bhI ve bhogasAmagrI to svayaM bhI kharIdeMge, para zAstra zAyada hI kharIdeM; ataH jinavANI denA hI zreyaskara hai| phira bhI yadi Apa pratyeka avasara para isaprakAra kI bheMTa dene meM asamartha hoM to bhI isa avasara para to bhogasAmagrI denA kisI bhI prakAra ThIka nahIM hai / isa avasara para to jJAnasAmagrI hI dI jAnI caahie| Apa soca lIjie, acchI taraha soca lIjie; jaldI kI koI bAta nahIM hai, har3abar3I kI bhI koI bAta nahIM hai / zAnti se, gaMbhIratA se soca-vicAra kara nirNaya lIjie / hA~, eka bAta jo Apase pahale bhI kahI thI ki Apa apane ghara jAkara yahA~ ke jo anubhava sunAveMge, unake bAre meM bhI kucha vicAra kara lenA jarUrI hai I vyavasthAgata kamajorI ke kAraNa Apako jo parezAnI huI hai, use bar3hAcar3hAkara sunAkara Apa kyA bhalA kareMge apane mitroM kA, gharavAloM kA; kyoMki use sunakara to ve yahI saMkalpa kareMge ki hama to aise paMcakalyANakoM meM kabhI nahIM jaaveNge| kyA Apa yahI cAhate haiM ki Apake parivAra vAle, mitra aura riztedAra dhArmika kAryoM meM zAmila hI na ho. nitya pApa ke kAryoM meM hI ,, lipta raheM? nahIM to phira una sAdhAraNa parezAniyoM ko bar3hAcar3hAkara kahakara Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThavA~ dina 87 Apa kyA karanA cAhate haiM? na sahI bar3hAcar3hAkara para, Apa sunAnA hI kyoM - cAhate haiM, usase Apako kyA lAbha najara AtA hai? Apako jo AdhyAtmika lAbha milA hai, jo kucha acchA dikhAI diyA hai; yadi use rasa le-lekara sunAyeMge to bhaviSya meM isaprakAra ke kAryakramoM meM bhAga lene kI preraNA unheM bhI milegI aura ApakA upayoga bhI nirmala rhegaa| isa jagata meM burAiyoM kI to kamI nahIM hai, sarvatra kucha na kucha mila hI jAtI hai; para burAiyoM ko na dekhakara acchAiyoM ko dekhane kI Adata DAlanI caahie| acchAiyoM kI carcA karane kA abhyAsa karanA caahie| acchAiyoM kI carcA karane se acchAiyA~ phailatI haiM aura burAiyoM kI carcA karane se burAiyA~ phailatI haiN| ata: yadi hama cAhate haiM ki jagata meM acchAiyA~ phaileM to hameM acchAiyoM ko dekhane-sunane aura sunAne kI Adata DAlanI caahie| carcA to vahI apekSita hotI hai, jisase kucha acchA samajhane ko mile, sIkhane ko mile| __ Apa yahA~ se jaba vApisa jAyeMge aura ghara pahu~ceMge, taba ApakA jo vyavahAra hogA, jIvana hogA; citta kI jaisI vRtti hogI, pravRtti hogI; usI ko dekhakara gharavAle, parivAravAle, muhallevAle yaha nirNaya kareMge ki paMcakalyANaka pratiSThAoM meM jAne ke kyA lAbha hai aura kyA hAni hai ? ___ ataH apane vyavahAra ko sudhArane kA uttaradAyitva Aja hama sabake kaMdhoM para hai; kyoMki na kevala hamArA bhaviSya hI isa para nirbhara karegA, apitu hamArI bhAvI pIr3hiyoM kA bhaviSya bhI isase jur3A huA hai| yadi hama cAhate haiM ki hamArI bhAvI pIr3hiyoM meM bhI dhArmika saMskAra raheM to hameM apane jIvana ko saMyamita karanA hogA, suvyavasthita karanA hogA; kyoMki bhAvI pIr3hI jitanA bhane pUrvajoM ke AcAra-vyavahAra ko dekhakara sIkhatI hai, kahane-sunane mAtra se usakA zatAMza bhI unake jIvana meM nahIM aataa| _ maiMne AraMbha ke dinoM meM hI Apase kahA thA ki Apa jaba yahA~ se vApisa jAyeM to kucha zAnta hokara jAyeM, sadAcArI hokara jAyeM, svAdhyAya kA saMkalpa lekara jAyeM, jagata se nivRtti aura AtmA meM pravRtti kA saMkalpa lekara jaaveN| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava . mAtra dUsare ke kalyANa ke lie nahIM, mUlataH to yaha saba apane kalyANa ke lie karanA hai| hamAre zuddha-sAtvika jIvana ko dekhakara yadi dUsare bhI kalyANa ke mArga para laga jAveM to bahuta acchI bAta hai; yadi na bhI lage, te... dUsaroM se kyA lenA-denA hai? para ke kalyANa ke vikalpa meM bhI adhika ura acchI bAta nahIM hai| mUla bAta to apane svayaM ke kalyANa karane kI hI hai| . __ aba apanA jIvana bhI kitanA zeSa hai? yaha bahumUlya mAnava jIvana yoM hI jA rahA hai| jo jI liyA, so jI liyA; para bhaviSya kI kyA gAraMTI hai? ho sakatA hai daza-bIsa varSa aura bhI jI jAve, para yaha bhI to ho sakatA hai ki agale kSaNa hI yaha kSaNabhaMgura jIvana samApta ho jaave| ata: eka-eka kSaNa kImatI hai| kucha naI umra ke loga soca sakate haiM ki hama to abhI bAlaka hI haiM, 'yuvaka hI haiM ; hameM to abhI bahuta jInA hai; para bhAI, isa mAnava jIvana meM yuvakoM kI Ayu kA bhI kyA bharosA hai? Aja ke saMyogoM meM to yaha asthiratA .. bhI adhika bar3ha gaI lagatI hai| ata: bUr3he-baccoM, yuvaka-yuvatiyoM sabhA ko AtmakalyANa ke kArya meM pravRtta honA caahie| ina paMcakalyANakoM jaise pAvana avasaroM se bhI yadi hama kucha na sIkha sake to phira aise kauna se avasara AveMge, jo hameM AtmakalyANa ke mArga para agrasara kareMge? adhika kyA kaheM, jinake saMsAra-sAgara kA kinArA samIpa A gayA hogA, ve itane se hI samajha jAveMge; para abhI jinakA saMsAra bahuta bAkI hai, unase kitanA hI kaho, una para kucha bhI asara hone vAlA nahIM ..... ata: adhika pralApa se kyA lAbha hai| sabhI AtmArthIjana isa paMcakalyANaka prasaMga se apane kalyANa kA: prazasta kareM . - isa maMgala bhAvanA se isa paMcakalyANaka kathA se vira. letA huuN|