Book Title: Jain Dharm Ki Kahaniya Part 14
Author(s): Rameshchandra Jain
Publisher: Akhil Bharatiya Jain Yuva Federation
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032263/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nUri gara jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14 rAjA zrI kaMTha apane pUrvabhava ke bhAI ko naMdIzvara dvIpa kI vaMdanA karane jAtA huA dekhakara svayaM bhI ati utsAha se vaMdanA karane hetu apane parivAra evaM iSTamitroM ke sAtha cala par3ate haiN| parantu mAnaSottara parvata ke usa pAra nA jA pAne ke kAraNa bodha ko prApta ho vana meM jAkara munidIkSA aMgIkAra kara lete haiN| prakAzaka akhila bhAratIya jaina yuvA phaiDarezana, khairAgar3ha zrI kahAna smRti prakAzana, sonagar3ha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI khemarAja gir3iyA janma : 27 disambara, 1918 dehavilaya : 4 aprela, 2003 zrImatI dhur3IbAI gir3iyA janma : 1922 dehavilaya : 24 navambara, 2012 Apa donoM ke vizeSa sahayoga se san 1988 meM zrImatI dhur3IbAI khemarAja gir3iyA granthamAlA kI sthApanA huI, jisake antargata prativarSa dhArmika sAhitya evaM paurANika kathAe~ prakAzita karane kI yojanA kA zubhArambha huaa| isa granthamAlA ke saMsthApaka zrI khemarAja gir3iyA kA saMkSipta paricaya denA hama apanA kartavya samajhate haiM - janma : san 1918 cAMdarakha (jodhapura) pitA : zrI haMsarAja, mAtA : zrImatI mehaMdIbAI zikSA / vyavasAya : prAyamarI zikSA prApta kara mAtra 12 varSa kI umra meM hI vyavasAya meM laga ge| sat-samAgama : san 1950 meMpUjya zrIkAnajIsvAmI kA paricaya sonagar3ha meM huaa| brahmacarya pratijJA : san 1953 meM mAtra 34 varSa kI Ayu meM pUjya svAmIjI se sonagar3ha meM alpakAlIna brahmacarya pratijJA lekara dharmasAdhana meM laga gye| vizeSa : bhAvanagara paMcakalyANaka pratiSThA meM bhagavAna ke mAtA-pitA bane / san 1959 meM khairAgar3ha meM diga. jinamaMdira nirmANa karAyA evaM pUjya gurudevazrI ke zubhahaste pratiSThA meM vizeSa sahayoga diyaa| san 1988 meM 70 yAtriyoM sahita 25 divasIya dakSiNa tIrthayAtrA saMgha nikAlA evaM vyavasAya se nivRtta hokara adhikAMza samaya sonagar3ha meM rahakara Atma-sAdhanA karate the| hama haiM Apake batAe mArga para calanevAle putra : dulIcanda, pannAlAla, motIlAla, premacaMda evaM samasta gir3iyA kuTumba / putriyA~ : bra. tArAbena evaM bra. . mainAbena / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UIDAILIVAJIMAHARIHARAARAIJAALAAJAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAKAL ka zrImatI dhur3IbAI khemarAja gir3iyA graMthamAlA kA 21 vA~ puSpa ra S wimwwwanmaanaaaaaaaamanmainamainainamainamainamainamaamanamanmamaamanamamaniawwwmannmaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaamwwww.y jainadharma kI kahAniyA~ nuuuuuuuNAL (bhAga - 14) lekhaka : bra. haribhAI sonagar3ha sampAdaka : paNDita ramezacanda jaina zAstrI, jayapura mmmmmmmmmmmm SIDDEMEDIOCOMDDRRIDERADDHAARAAD prakAzaka : akhila bhAratIya jaina yuvA phaiDarezana mahAvIra cauka, khairAgar3ha - 491 881 (madhyapradeza) aura zrI kahAna smRti prakAzana santa sAnnidhya, sonagar3ha - 364250 (saurASTra) wwwmorrowroommmmmmmwwwanmmmm wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww - AAMAIMIMIMARAAAAAAAAAAAAAAAAA pamaAMAKAMAMMALAIMILAIMIMARINAMAAMIRAMAIRamdauAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAm Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abataka prakAzita -8200pratiyA~ - sAhitya prakAzana phaNDa prastuta AvRtti -2,200 pratiyA~ jyotsanA bena, amerikA 601/___ (1 janavarI, 2014) zrI mumukSa maNDala, khairAgar3ha 501/ suzIlA bena jayanti nyauchAvara : dasa rupaye mAtra lAla zAha, nAyarobI 425/ zrI khemarAja premacaMda jaina ha. prApti sthAna - zrI abhayakumAra zAstrI, khairAgar3ha 351/* akhila bhAratIya jaina yuvA phaiDarezana, khila bhAratIya jaina yavA phaiDarezana. kAMtA bena hIrAcaMda mAsTara. zAkhA-khairAgar3ha sonagar3ha 301/zrI khemarAja premacaMda jaina, zrI jhanakArIbAI.khemarAja bAphanA 'kahAna-niketana' khairAgar3ha - 491881 cairiTebala TrasTa, khairAgar3ha 251/ji. rAjanAMdagA~va (chattIsagar3ha) bra. tArAbena-mainAbena, sonagar3ha 251/* paNDita ToDaramala smAraka TrasTa zrImatI manoramA vinoda kumAra e-4, bApUnagara, jayapura - 302015 jaina, jayapura 251/ zrI dulIcaMda kamalezakumAra jaina * bra. tArAbena mainAbena jaina ha.zrI jineza jaina, khairAgar3ha 201/'kahAna razmi', sonagar3ha - 364250 ji. bhAvanagara (saurASTra) sva. DhelAbAI ha.zobhAdevI motIlAlajI jaina, khairAgar3ha 201/rItA bena bhUrA bhAI, bhilAI 201/ kumuda bena maheza bhAI, sUrata 201/anukramaNikA // zrImatI mamatA ramezacaMda jaina rAjA kI kaMTha kA vairAgya zAstrI, jayapura ha. sAketa jaina 201/(nATaka-gadya) 11 | sau. kaMcanadevI pannAlAla ha. vIra varAMga kumAra kA vairAgya 34 | zrI manoja jaina, khairAgar3ha 101/bha. dezabhUSaNa-kulabhUSaNa.. 52 | zrI pannAlAla umezakumAra jaina, puNyaprakAza adAlata meM 61 | ha. mahezajI chAjer3a, khairAgar3ha 101/ Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya pUjya gurudeva zrI kAnajIsvAmI dvArA prabhAvita AdhyAtmika krAnti ko jana-jana taka pahu~cAne meM paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura ke DaoN. hukamacandajI bhArilla kA yogadAna avismaraNIya hai, unhIM ke mArgadarzana meM akhila bhAratIya jaina yuvA phaiDarezana kI sthApanA kI gaI hai| phaiDarezana kI khairAgar3ha zAkhA kA gaThana 26 disambara, 1980 ko paNDita jJAnacandajI, vidizA ke zubha haste kiyA gayA / taba se Aja taka phaiDarezana ke sabhI uddezyoM kI pUrti isa zAkhA ke mAdhyama se anavarata ho rahI hai| isake antargata sAmUhika svAdhyAya, pUjana, bhakti Adi dainika kAryakramoM ke sAtha-sAtha sAhitya prakAzana, sAhitya vikraya, zrI vItarAga vidyAlaya, granthAlaya, kaiseTa lAyabrerI, sAptAhika goSThI Adi gatividhiyA~ ullekhanIya haiM; sAhitya prakAzana kAryako gati evaM niraMtaratA pradAna karane ke uddezya se san 1988 meM zrImatI dhur3IbAI khemarAja gir3iyA granthamAlA kI sthApanA kI gaI / isa granthamAlA ke parama ziromaNi saMrakSaka sadasya 21001/- meM, saMrakSaka ziromaNi sadasya 11001/- meM tathA paramasaMrakSaka sadasya 5001/- meM bhI banAye jAte haiM, jinake nAma pratyeka prakAzana meM diye jAte haiN| pUjya gurudeva ke atyanta nikaTastha antevAsI evaM jinhoMne apanA sampUrNa jIvana unakI vANI ko AtmasAta karane evaM lipibaddha karane meM lagA diyA - aise bra. haribhAI kA hRdaya jaba pUjya gurudevazrI kA cira - viyoga (vIra saM. 2506 meM) svIkAra nahIM kara pA rahA thA, aise samaya meM unhoMne pUjya gurudevazrI kI mRta deha ke samIpa baiThe-baiThe saMkalpa liyA ki jIvana kI sampUrNa zakti evaM sampatti kA upayoga gurudevazrI smaraNArtha hI kharca karU~gA / & 4 taba zrI kahAna smRti prakAzana kA janma huA aura eka ke bAda eka gujarAtI bhASA meM satsAhitya kA prakAzana hone lagA, lekina aba hindI, gujarAtI donoM bhASA prakAzanoM meM zrI kahAna smRti prakAzana kA sahayoga prApta ho rahA hai, jisake pariNAma svarUpa naye-naye prakAzana Apake sAmane haiM / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya prakAzana ke antargat jainadharma kI kahAniyA~ bhAga 1 se 20 taka evaM laghu jinavANI saMgraha : anupama saMgraha, caubIsa tIrthaMkara mahApurANa (hindIgujarAtI), pAhur3a dohA-bhavyAmRta zataka - AtmasAdhanA sUtra, virAga saritA tathA laghutattvasphoTa, aparAdha kSaNabhara kA (kaoNmiksa), bhaktAmara pravacana (gujarAtI) - isaprakAra 28 puSpoM meM lagabhaga 7 lAkha se adhika pratiyA~ prakAzita hokara pUre vizva meM dhArmika saMskAra siMcana kA kArya kara rahI haiN| jainadharma kI kahAniyA~ bhAga 14 ke prastuta saMskaraNa meM bra. haribhAI, sogar3ha dvArA likhita rAjA zrI kaMTha kA vairAgya ( nATaka - gadya), vIra varAMga kumAra kA vairAgya, bhagavAna dezabhUSaNa - kulabhUSaNa.... evaM zrI ToDaramala mahAvidyAlaya, jayapura ke chAtroM dvArA taiyAra kiyA gayA 'puNyaprakAza adAlata meM' nAmaka (nATaka-gadya) prakAzita kiyA gayA hai| isakA sampAdana va prUpha saMzodhana paNDita ramezacaMda jaina zAstrI, jayapura ne kiyA hai| ataH hama ina sabhI ke AbhArI haiN| AzA hai isameM samAgata mahApuruSoM ke jIvana caritroM kA svAdhyAya kara pAThaka gaNa, maMcana kara kalAkAra gaNa tathA dekhakara darzaka gaNa avazya hI bodha prApta kara sanmArga para calakara apanA jIvana saphala kreNge| sAhitya prakAzana phaNDa, AjIvana granthamAlA ziromaNi saMrakSaka, paramasaMrakSaka evaM saMrakSaka sadasyoM ke rUpa meM jina dAtAra mahAnubhAvoM kA sahayoga milA hai, hama una sabakA bhI hArdika AbhAra prakaTa karate haiM, AzA karate haiM ki bhaviSya meM bhI sabhI isI prakAra sahayoga pradAna karate rheNge| vinItaH motIlAla jaina adhyakSa premacanda jaina sAhitya prakAzana pramukha Avazyaka sUcanA pustaka prApti athavA sahayoga hetu rAzi DrAphTa dvArA "akhila bhAratIya jaina yuvA phaiDarezana, khairAgar3ha" ke nAma se bhejeN| hamArA baiMka khAtA sTeTa baiMka Apha iNDiyA kI khairAgar3ha zAkhA meM hai| (4) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinamra AdarAJjalI sva. tanmaya (pukharAja) gir3iyA janma svargavAsa 1/12/1978 2/2/1993 (khairAgar3ha, ma.pra.) durga paMcakalyANaka) alpavaya meM aneka uttama saMskAroM se surabhita, bhArata ke sabhI tIrthoM kI yAtrA, paryoM meM yama-niyama meM kaTTaratA, rAtri bhojana tyAga, TI.vI. dekhanA tyAga, devadarzana, svAdhyAya, pUjana Adi chaha Avazyaka meM hamezA lIna, sahanazIlatA, nirlobhatA, vairAgI, satyavAdI, dAna zIlatA se zobhAyamAna terA jIvana dhanya hai| alpakAla meM terA AtmA asAra-saMsAra se mukta hogA (vaha svayaM kahatA thA ki mere adhika se adhika 3 bhava bAkI haiN|) cinmaya tattva meM sadA ke lie tanmaya ho jAve - aisI bhAvanA ke sAtha yaha viyoga kA vairAgyamaya prasaMga hameM bhI saMsAra se virakta karake mokSapatha kI preraNA detA rahe -aisI bhAvanA hai| dAdA zrI kaMvaralAla jaina dAdI sva. mathurAbAI jaina pitA zrI motIlAla jaina mAtA zrImatI zobhAdevI jaina buA zrImatI DhelAbAI bahana suzrI kSamA jaina jIjA- zrI zuddhAtmaprakAza jaina jIjI sau. zraddhA jaina .. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dulIcaMda baraDiyA rAjanAMdagA~va pitA - sva. phatelAlajI baraDiyA sarala svabhAvI baraDiyA daMpatti apane jIvana meM varSoM se sAmAjika aura dhArmika gatividhiyoM se jur3e haiN| san 1993 meM Apa logoM ne 80 sAdharmiyoM ko tIrthayAtrA karAne kA puNya arjita kiyA hai| isa avasara para svAmI vAtsalya karAkara aura jIvarAja khamAkara zeSa jIvana dharmasAdhanA meM bitAne kA mana banAyA hai| zrImatI santoSabAI baraDiyA pitA - sva. siremalajI sirohiyA vizeSa pUjya zrI kAnajIsvAmI ke darzana aura satsaMga kA lAbha liyA hai| - parivAra: putra lalita, nirmala, anila evaM sunIla putriyA~ candakalA botharA, bhilAI evaM zazikalA pAlAvata, jayapura 6 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthamAlA sadasyoM kI sUcI paramaziromaNi saMrakSaka sadasya saritA bena ha. pArasamala mahendrakumAra jaina, tejapura zrI hemala bhImajI bhAI zAha, landana | zrImatI kaMcanadevI dulIcanda jaina gir3iyA, khairAgar3ha zrI vinodabhAI devasI kacarAbhAI zAha, landana damayantIbena harIlAla zAha cairiTebala TrasTa, mumbaI zrI svayaM zAha ostro vskI ha. zItala vijena | zrImatI rUpAbaina jayantIbhAI brokara, mumbaI zrImatI jyotsanA bena vijayakAnta zAha, amerikA | zrI jambUkumAra sonI, indaura zrImatI manoramAdevI vinodakumAra, jayapura saMrakSaka sadasya paM. zrI kailAzacanda pavanakumAra jaina, alIgar3ha zrImatI zobhAdevI motIlAla giDiyA, khairAgaDha zrIjayantIlAla cimanalAlazAhaha.suzIlAbena amerikA zrImatI dhur3IbAI khemarAja gir3iyA, khairAgar3ha zrImatI soniyA samIta bhAyANI prazAMta bhAyANI, amerikA zrImatI DhelAbAI tejamAla nAhaTA, khairAgar3ha zrImatI USAbena pramoda sI. zAha, zikAgo | zrI zaileSabhAI je. mehatA, nepAla zrImatI sUrajabana amulakhabhAI seTha, mumbaI bra . tArAbena bra. mainAbena, sonagar3ha zrImatI kusumabena candrakAntabhAI zAha, muluNDa sva. amarAbAI nAMdagAMva, ha. zrI ghevaracaMda DAkaliyA ziromaNi saMrakSaka sadasya / | zrImatI candrakalA gautamacanda botharA, bhilAI jhanakArIbAI khemarAja bAphanA ceriTebala TrasTa, khairAgar3ha zrImatI gulAbabena zAMtilAla jaina, bhilAI mInAbena somacanda bhagavAnajI zAha, landana | zrImatI rAjakumArI mahAvIraprasAda sarAvagI, kalakattA zrI abhinandanaprasAda jaina, sahAranapura zrI premacanda ramezacanda jaina zAstrI, jayapura zrImatI jyotsanA mahendra maNIlAla malANI, mATuMgA | zrI praphullacanda saMjayakumAra jaina, bhilAI sva. dhApU devI tArAcanda gaMgavAla, jayapura |sva. lunakaraNa, jhIpubAI kocara, kaTaMgI bra. kusuma jaina, kumbhoja bAhubalI sva. zrI jeThAbhAI haMsarAja, sikaMdarAbAda zrImatI puSpalatA ajitakumArajI, chindavAr3A zrI zAMtinAtha sonAja, akalUja sau. sumana jaina jayakumArajI jaina Dogaragar3ha | zrImatI puppAbena candulAla meghANI, kalakattA zrI dulIcaMdajI anila-sunIla barar3iyA, nAMdagAMva | zrI lavajI bIjapAla gAlA, bambaI sva. manaharabhAI ha. abhayabhAI indrajItabhAI, mumbaI | sva. kaMkubena rikhabadAsa jaina ha. zAMtibhAI, bambaI paramasaMrakSaka sadasya | eka mumukSubhAI, ha. sukamAla jaina, dillI zrImatI zAntidevI komalacaMda jaina, nAgapura | zrImatI zAMtAbena zrI zAMtibhAI jhaverI, bambaI zrImatI puSpAbena kAMtibhAI moTANI, bambaI sva. mUlIbena samarathalAla jaina, sonagar3ha zrImatI haMsubena jagadIzabhAI lodariyA, bambaI zrImatI suzIlAbena uttamacaMda gir3iyA, rAyapura zrImatI lIlAdevI zrI navaratnasiMha caudharI, bhilAI sva. rAmalAla pArakha, ha. nathamala nAMdagAMva zrIyuta prazAnta-akSaya-sukAnta-kevala, landana / | zrI bizambharadAsa mahAvIraprasAda jaina sarrApha, dillI zrImatI puSpAbena bhImajIbhAI zAha, landana | zrImatI jainAbAI, bhilAI ha. kailAzacanda zAha ' zrI surezabhAI mehatA, bambaI evaM zrI dinezabhAI, morabI sau. ramAbena naTavaralAla zAha, jalagA~va zrI mahezabhAI prakAzabhAI mehatA, rAjakoTa sau. savitAbena rasikabhAI zAha, sonagar3ha zrI ramezabhAI, nepAla evaM zrI rAjezabhAI mehatA, morabI zrI phUlacaMda vimalacaMda jhAMjharI ujjaina, zrImatI vasaMtabena jevaMtalAla mehatA, morabI | zrImatI patAsIbAI tilokacaMda koThArI, jAlabAMdhA sva.hIrAbAI, haste-zrI prakAzacaMda mAlU, rAyapura zrI choTAlAla kezavajI bhAyANI, bambaI zrImatI candrakalA premacanda jaina, khairAgar3ha zrImatI jazavaMtIbena bI. bhAyANI, ghATakopara sva. mathurAbAI ka~varalAla gir3iyA, khairAgar3ha |sva. bhairodAna saMtoSacanda kocara, kaTaMgI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI cimanalAla tArAcaMda kAmadAra, jaitapura zrI takhatarAja kAMtilAla jaina, kalakattA zrImatI DhelAbAI ceriTebala TrasTa, khairAgar3ha zrImatI tejabAI devIlAla mehatA, udayapura zrImatI sudhA subodhakumAra siMghaI, sivanI guptadAna, haste - candrakalA botharA, bhilAI zrI phUlacaMda caudharI, bambaI sau. kamalAbAI kanhaiyAlAla DAkaliyA, khairAgar3ha zrI sugAlacaMda viradhIcaMda copar3A, jabalapura zrImatI sunItAdevI komalacanda koThArI, khairAgar3ha zrImatI svarNalatA rAkezakumAra jaina, nAgapura zrImatI kaMcanadevI pannAlAla gir3iyA, khairAgar3ha zrI lakSmIcaMda sundarabAI pahAr3iyA, koTA zrI zAntikumAra kusumalatA pATanI, chindavAr3A zrI chItaramala bAkalIvAla jaina TreDarsa, pIsAMgana zrI kisanalAla devar3iyA ha. jayakumArajI, nAgapura sau. ciMtAbAI miTThUlAla modI, nAgapura zrI sudIpakumAra gulAbacanda, nAgapura sau. zIlAbAI mulAmacandajI, nAgapura sau. motIdevI motIlAla phalejiyA, rAyapura samakita mahilA maMDala, DoMgaragar3ha sau. kaMcanadevI jugarAja kAsalIvAla, kalakattA zrI di. jaina mumukSu maNDala, sAgara sau. zAMtidevI dhanakumAra jaina, sUrata zrI cindrUpa zAha, bambaI sva. phephAbAI pusAlAlajI, baiMgalora lalitakumAra DaoN. zrI tejakumAra gaMgavAla, indaura sva. nokacandajI, ha. kezarIcaMda sAvA silhATI ku. vaMdanA pannAlAlajI jaina, jhAbuA ku. mInA rAjakumAra jaina, dhAra sau. vaMdanA saMdIpa jainI ha. ku. zreyA jainI, nAgapura sau. kezarabAI dha.pa. sva. gulAbacanda jaina, nAgapura jayavaMtI bena kizorakumAra jaina zrI manoja zAntilAla jaina sva. suzIlAbena himmatalAla zAha, bhAvanagara zrI kizorakumAra rAjamala jaina, sonagar3ha zrI jayapAla jaina, dillI zrI satsaMga mahilA maNDala, khairAgar3ha zrImatI kiraNa - esa. ke. jaina, khairAgar3ha sva. gaiMdAmala - jJAnacanda sumataprasAda, khairAgaDha sva. mukeza gir3iyA smRti ha. nidhi nizcala, khairAgar3ha sau. suSamA jinendrakumAra, khairAgar3ha zrI abhayakumAra zAstrI, ha. samatA-namratA, khairAgar3ha sva. vasaMtabena manaharalAla koThArI, bambaI sau. acarajakumArI zrI nihAlacanda jaina, jayapura sau. gulAbadevI lakSmInArAyaNa rArA, zivasAgara sau. zobhAbAI bhavarIlAla caudharI, yavatamAla sau. jyoti santoSakumAra jaina, DobhI zrI bAbUlAla totArAma luhAr3iyA, bhusAvala sva. lAlacanda bAbUlAla luhAr3iyA, bhusAvala sau. omalatA lAlacanda jaina, bhusAvala zrI yogendrakumAra lAlacanda luhAr3iyA, bhusAvala zrI jJAnacanda bAbUlAla luhAr3iyA, bhusAvala sau. sAdhanA jJAnacanda jaina luhAr3iyA, bhusAvala zrI devendrakumAra jJAnacanda luhAr3iyA, bhusAvala zrI mahendrakumAra bAbUlAla luhAr3iyA, bhusAvala sau. lInA mahendrakumAra jaina, bhusAvala zrI cintanakumAra mahendrakumAra jaina, bhusAvala zrI kastUrI bAI ballabhadAsa jaina, jabalapura sva.yazavaMta chAjer3a ha.zrI pannAlAla jaina, khairAgar3ha anubhUti-vibhUti atula jaina, malADa zrI AyuSya jaina saMjaya jaina, dillI zrI samyaka aruNa jaina, dillI zrI sArthaka aruNa jaina, dillI zrI kezarImala nIraja pATanI, gvAliyara zrI parAgabhAI harivadana satyapaMthI, ahamadAbAda lakSmIbena vIracanda zAha ha. zAradAbena, sonagar3ha zrI prazama jItUbhAI modI, sonagar3ha zrI hemalAla manoharalAla siMghaI, bonakaTTA sva. durgA devI smRti ha. dIpacanda caupar3A, khairAgar3ha zrI pArasamala mahendrakumAra, tejapura zAha zrI kailAzacandajI motIlAlajI, bhilAI zrImatI prekSAdevI pravINakumArajI zAstrI, rAyapura (8) zrImatI zakuntalA anilakumAra jaina, muMgAvalI iMjI. AratI pitA zrI anilakumAra jaina, muMgAvalI zrImatI pAnAdevI mohanalAla seThI, gohATI zrImatI mANikabAI mANikacanda jaina, indaura zrImatI bhUrIbAI sva. phUlacanda jaina, jabalapura Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya prakAzana phaNDa 1001/- ru. dene vAle - jyotsanAbena vijayakAnta zAha, amerikA 501/- ru. dene vAle - damayantIbena harIlAla zAha, ha. madhubhAI mumbaI puSpAbena gopAlajI, dillI 301/- ru. dene vAle - sau.candrakalA premacanda jaina, ha.abhaya, khairAgar3ha 251/- ru. dene vAle - jhanakArIbAI khemarAja bAphanA ce. TrasTa, khairAgar3ha bra. tArAbena mainAbena, sonagar3ha sva. mohanIbAI smRti ha. rANUlAla jI khairAgar3ha 201/- ru. dene vAle - zrI ramezacanda zAdare, nAgapura sau.kaMcanadevI dulIcanda jaina, ha.kamaleza jaina, khairAgar3ha zrImatI DhelAbAI, ha., sau. zobhA motIlAla jaina, khairAgar3ha zrI ghevaracanda rAjendra ku.DhAkaliyA, rAjanAMdagA~va zrImatI manoramAdevI vinodakumAra jaina, jayapura zrI nileza zAmajI zAha, goregA~va zrI vipula zAmajI zAha, goregaoNva zraddhA pUjA satIza zAha, malADa zrI RSabha-ruci-candrakAnta kAmadAra, rAjakoTa ___ anubhUti-vibhUti atula jaina, malADa zrI pannAlAla umezakumAra chAjer3a, khairAgar3ha 151/- ru. dene vAle - zrImatI kokilA bena gA~dhI, ahamadAbAda 111/- ru. dene vAle - campAbena gosaliyA smRti ha. tArAbena naMdarabAra tarubena meghANI, malADa-mumbaI 101/- ru. dene vAle - zrI pannAlAla manojakumAra gir3iyA, khairAgar3ha zrI vijaya kAnti lAla jaina, sonAgira Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttama kSamA AcAryakalpa paNDita ToDaramalajI eka pratibhAzAlI asAdhAraNa vidvAna to the hI, kintu sAtha hI alaukika mahApuruSa bhI the| inakI vidvattA ko dekhakara jayapura nareza mahArAja mAdhavasiMha bhI inakA bar3A sammAna karate the| dharmacarcA karane ye kabhI-kabhI rAjadarabAra meM bhI jAyA karate the| eka bAra ye rAjA se milane ke lie rAjabhavana meM jA rahe the| rAjabhavana meM pahare para eka nayA sainika khar3A thaa| ye roja kI taraha apane sIdhe-sAdhe sAdhAraNa veza meM paharedAra se binA kucha pUche rAjadarabAra ke bhItara cale gye| sainika ne daur3akara inako eka tamAcA jar3ate hue kahA- 'kyA tuma meM itanI bhI sabhyatA nahIM ki kama se kama kisI se pUcha leN| uThAyA muMha aura cala die rAjA se milane!' paNDitajI ne kahA - 'acchA bhAI! aba pUcha lete haiM, aba to cale jAveM!' 'hA~ jAo!' paNDitajI ne rAjasabhA meM usa paharedAra kI rAjA se bar3I prazaMsA kI aura kahA ApakA nayA paharedAra sainika kartavyaniSTha aura ImAnadAra AdamI hai, isako kucha pAritoSika avazya diyA jaave| rAjA ne usakI itanI prazaMsA sunakara usa paharedAra ko bulaayaa| paNDitajI ko rAjA ke bilkula pAsa baiThA huA dekhakara paharedAra kA~pa utthaa| usane socA ye to koI rAjA kA nijI AdamI hai aura inhoMne merI zikAyata kara dI hai| itane meM rAjA ne kahA - 'sainika ! paNDitajI tumhArI ImAnadArI kI prazaMsA kara rahe haiM, isalie Ao tumheM pAritoSika diyA jA rahA hai|' paharedAra ne vyaMga samajha kara kahA - 'annadAtA ! mAro yA pAlo, mujhase aparAdha to bana par3A hai| kintu maiMne anajAne meM hI inheM mAra diyaa| maiM nahIM jAnatA thA ki sIdhesAdhe veza meM ye kauna mahAzaya haiM ? paharedAra ne saba ghaTanA sunaaii| rAjA paharedAra se saccI aura pUrI ghaTanA sunakara paNDitajI kI mahAnatA para Ananda vibhora ho utthaa| - sanmati sandeza se sAbhAra Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkaMTha rAjA kA vairAgya 'prastAvanA :- bArahaveM tIrthaMkara zrI vAsupUjya bhagavAna ke samaya kA yaha prasaMga hai| zrIkaMTha rAjA vaMdanA karane ke lie zrI naMdIzvara dvIpa kI ora jA rahe the, taba rAste meM mAnuSottara parvata ke pAsa acAnaka unakA vimAna rUka gayA, jisase unheM vairAgya ho gayA thaa| unhIM zrIkaMTha rAjA ke pUrvabhava Adi kA yaha saMvAda hai| prathama aMka (isa prathama aMka meM zrIkaMTha rAjA ke pUrvabhava kA dRzya hai| pUrvabhava meM ve eka vyApArI ke putra the, taba unhoMne apane bhAI ke nimitta se kisaprakAra dharma aMgIkAra kiyA thA, yahI isa dRzya meM batAyA jA rahA hai|) choTA bhAI : namaste bhAIsAhaba! Apa kahA~ se A rahe haiM? bar3A bhAI : bhAI! jinamaMdira se A rahA huuN| choTA bhAI : bhAIsAhaba! kyA Apa pratidina maMdira jAte haiM? bar3A bhAI : hA~ bhAI! merI pratijJA hai ki jisa nagara meM jinamaMdira vidyamAna ho, usa nagara meM maiM pratidina jinendra bhagavAna ke darzana karane ke bAda hI AhAra-pAnI grahaNa karU~gA; kyoMki prathama kartavya jinendra bhagavAna ke darzana kA hai| - choTA bhAI : bhAIsAhaba! jinendra bhagavAna ke darzana karane se hameM kyA lAbha hai? bar3A bhAI : suno bhAI, Aja maiM jaba jinamaMdira jA rahA thA, taba rAste meM mujhe eka munirAja ke darzana hue| munirAja ne mujhe AtmakalyANa karane kA adbhuta upadeza diyaa| usake bAda maiM jinamaMdira gyaa| vahA~ munirAja dvArA diye gaye upadeza kA gaharAI se vicAra karane Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/12 para mujhe apUrva samyagdarzana kI prApti huii| bhAI! jisakA mujhe varSoM se iMtajAra thA, Aja usa apUrvavastu kI prApti se mujhe apAra khuzI ho rahI hai| choTA bhAI : aho bhAIsAhaba! samyagdarzana kI prApti se Apa jinezvara deva ke laghunaMdana ho gye| ApakA manuSya janma saphala ho' gyaa| Apake caraNoM meM merA vaMdana ho| aho! dhanya hai vaha deza! dhanya hai vaha pavitrabhUmi! jahA~ Apa AtmA ke svarUpa kA vicAra kara samyagdarzanarUpI lakSmI se bheMTa kara mokSamArga kI ora agrasara hue| ____ bhAIsAhaba! abhI taka maiMne apane AtmasvarUpa ko nahIM pahicAnA, parantu Aja Apake AtmakalyANa kI carcA sunakara mujhe bahuta khuzI huI hai| aba Apa apane samAna hI merI AtmA kA bhI uddhAra kiijie| bhAIsAhaba! munirAja ne apane upadeza meM kyA kahA thA? Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14/13 bar3A bhAI : priya bhAI ! Aja tumhArI pavitra bhAvanA dekhakara mujhe bahuta khuzI ho rahI hai| munirAja ne mahAna karuNA karake prathama to arahaMta bhagavAna kA svarUpa samajhAyA, phira bAda meM yaha samajhAyA ki jaisA arahaMta bhagavAna kA svarUpa hai, vaisA hI apanI AtmA kA svarUpa hai| arahaMta bhagavAna kI AtmA meM aura apanI AtmA ke svabhAva meM paramArtha se koI antara nahIM hai| arahaMta bhagavAna kI AtmA dravya, guNa aura paryAya sarvaprakAra se zuddha hai - aisA samajhane se apanI AtmA kA vAstavika svarUpa bhI samajha meM A jAtA hai| isa saMbaMdha meM munirAja ne eka zloka bhI kahA thaa| choTA bhAI : vaha kauna-sA zloka kahA thA ? mujhe bhI batAiye / bar3A bhAI : vaha zloka maiMne likha liyA thaa| lo, ise svayaM hI par3ha lo| jo jANadi arahaMtaM, davvatta guNatta pajjayattehiM / so jANadi appANaM, moho khalu jAdi tassa layaM / / jo jAnatA arahaMta ko, guNa dravya aru paryAya se| vaha jAnatA nija Atma ko, dRgamoha usakA nAza ho || choTA bhAI : bhAIsAhaba! vAstava meM isa gAthA meM uddhRta bhAvoM ke samAna hI Apane AtmA meM pariNamana kiyA hai| Apane arahaMta bhagavAna ke samAna apane vAstavika svarUpa ko samajhakara moha kA nAza kiyA hai| aba Apane mujhe bhI mohakSaya karane kA upAya batalAkara mujha para mahAna upakAra kiyA hai| aho ! samyagdarzana kI asIma mahimA ko maiMne Aja samajhA hai| bhAIsAhaba ! samyagdarzana meM Apako kaisA AnaMda AyA ? bar3A bhAI : aho bhAI ! isa AnaMda kI kyA bAta? jaisA siddha bhagavAna kA AnaMda hai, vaisA hI yaha AnaMda hai| are bhAI ! isa AnaMda kA kyA kahanA? ise kaise batAveM ? yaha to antara ke anubhava kI vastu hai| parabhAvoM se bhinna jo AnaMda hai, usakI tulanA jagata ke kisI bhI padArtha se nahIM kI jA sakatI / choTA bhAI : hA~ bhAIsAhaba! ApakI bAta satya hai| Apake Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/14 pratApa se mujhe bhI AtmA ke prati ruci huI hai| aba maiM bhI Apake samAna AtmAnubhava zIghra karU~gA, parantu merI eka prArthanA hai| ___ bar3A bhAI : priya bhAI! khuzI se kaho, tumhArI kyA icchA hai? TAGRAM choTA bhAI : bhAIsAhaba! jisaprakAra abhI Apane mujhe dharmonmukha kiyA, usIprakAra bhaviSya meM bhI jaba jarUrata par3e, taba Apa mujhe dharmopadeza dekara dRr3ha kIjiegA -yahI merI prArthanA hai| bar3A bhAI : hA~ bhAI! avazya, maiM tumheM vacana detA hU~ ki yadi svarga meM bhI rahA to tumheM dharmopadeza dene jarUra aauuNgaa| choTA bhAI : bhAIsAhaba! ApakA parama-upakAra hai| aba Apa kahA~ jA rahe haiM? maiM bhI Apake sAtha calatA huuN| bar3A bhAI : priya bhAI! avazya clo| (donoM bhAI sAtha-sAtha jAte haiN|) jinamandira kI vaiyAvRtti samyakta kI prApti kare hai tathA mithyAjJAna, mithyAzraddhAna kA abhAva kare hai| ___ svAdhyAya saMyama, tapa, vrata zIlAdi guNa jinamandira kA sevanateM hoya, naraka tiryaMcAdi gatini meM paribhramaNa kA abhAva hoy| jinamandira samAna koI upakAra karanevAlA jagata meM dUjA nahIM hai| ___ - paNDita sadAsukhadAsajI, TIkA ratnakaraNDa zrAvakAcAra, pR. 221 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/15 . dvitIya aMka (isa dvitIya aMka meM bhI zrIkaMTha rAjA ke pUrvabhava kA dRzya hai, jisameM ve vaNikaputra zAMtilAla seTha haiN| unake satsamAgama aura upadeza se unake anya mitra kisaprakAra juA-vyasana kA tyAga karate haiM, usakA varNana hai|) (do vyApAriyoM kA maMca para praveza) maganalAla : mitra! kyA bAta hai? kucha parezAna se dikha rahe ho| chaganalAla : hA~ bhAI! Aja saTTe ke bAjAra meM pA~ca hajAra kA nukasAna ho gayA hai, usakI ciMtA lagI hai| maganalAla : are! isameM ciMtA kI kyA bAta? Aja jue meM pA~ca hajAra kA eka dAva aura lagA do| basa phira kyA.....? chaganalAla : kyA bAta hai Aja zAMtilAla seTha dikhAI nahIM de rahe haiM? maganalAla : vaise to sabase pahale A jAte the, parantu Aja unheM kisane roka liyA? unake binA to apane khela meM majA hI nahIM AtA? (prathama aMka kA choTA bhAI hI zAMtilAla seTha hai| vaha maMca para praveza karatA hai) chaganalAla : vaha dekho, zAMtilAla seTha A rahe haiN| maganalAla : Aiye! Aiye!! seThajI Aja to pA~ca-pA~ca hajAra rupaye dAva para lagAnA taya huA hai, parantu Apake binA saba rukA hai| zAMtilAla seTha : dekho bhAI! mere sAmane jue kA nAma bhI mata lenaa| Aja se maiM tumhArI juA-maMDalI meM nahIM rhuuNgaa| abhI taka to pApabhAva meM hI jIvana bitAtA rahA hU~, parantu Aja se maiM apanA jIvana dharma-mArga meM hI lgaauuNgaa| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/16 chaganalAla : are, are! zAMtilAla seTha! tuma yaha kyA kaha rahe ho? zAMtilAla seTha : hA~ bhAI! maiM saca kaha rahA huuN| juA khelanA mahApApa hai| apane samAna sajjana puruSoM ko yaha zobhA nahIM detaa| anaMtaanaMta kAla meM yaha manuSya janma milA hai| use pApabhAvoM meM kaise vyartha gamA deN| aba to aisA upAya karanA hai ki jisase AtmA kA hita hove| maganalAla : are bhAI! Aja acAnaka yaha vairAgya kahA~ se umar3a AyA hai? zAMtilAla seTha : priya bhAiyo! maiM kucha bAteM karane ke liye hI Apa logoM ke pAsa AyA huuN| Aja mere bar3e bhAI ne mujhe apUrva zikSA dI hai| hama sabako jo yaha amUlya manuSyabhava aura jainadharma milA hai, usI kI sArthakatA ke liye kucha karanA caahiye| chaganalAla : Apake bhAI ne jIvana kI sArthakatA kA Apako kyA upAya batAyA hai? hameM bhI btaao| mArakATa G ( JY narakani zAMtilAla seTha : sarvaprathama to yaha juA jaisA mahApApabhAva hama sabhI ko zobhA nahIM detaa| isa pApa ke phala se to narakoM ke ghora duHkhoM ko sahana karanA pdd'egaa| isalie yaha tIvra pApabhAva chor3anA hI yogya hai aura hama sabhI ko pratidina jinendra bhagavAna ke darzana karanA cAhiye, jinendra bhagavAna ke svarUpa ko samajhanA cAhiye aura unhoMne kisaprakAra mokSa prApta kiyA - yaha bhI jAnanA cAhiye, tAki hama bhI mukti -prApti kA prayatna kara skeN| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/17 maganalAla : kyA yaha bAta sunakara hI Apako vairAgya ho gayA? zAMtilAla seTha : hA~ bhAI! apane bar3e bhAI kI yaha carcA sunakara mere aMtara meM jijJAsA huii| phira maiM apane bhAIsAhaba ke sAtha munirAja ke pAsa gyaa| una munirAja ke zrImukha se apUrva kalyANakArI upadeza ko sunakara merI khuzI kA ThikAnA hI na rhaa| maiMne munirAja ke pAsa hI juA-Adi samasta pApoM kA tyAga kara diyA tathA jinendra bhagavAna ke darzana karane kI pratijJA lI hai| chaganalAla : aho, dhanya ho! Apake hRdaya-parivartana ko dhanya ho!! aba hamArI bhAvanA bhI isa uttama kArya meM pravRtta hone kI ho rahI haiM, parantu Aja maiM saTTe meM pA~ca hajAra rupaye hAra gayA hU~, isalie bahuta parezAna huuN| zAMtilAla seTha : mitra! tuma cintA mata karo! yadi tuma jIvanabhara ke lie jue kA tyAga karo to maiM tumheM pA~ca hajAra rupaye dene ko taiyAra huuN| chaganalAla : bhAI! tumhAre isa upakAra ko maiM kabhI nahIM bhuuluuNgaa| maiM Apake sAmane juA-Adi sabhI pApoM kA hamezA ke lie tyAga karatA hU~ aura Apake samAna hI pratidina jinendradeva ke darzana karane kI bhI pratijJA letA huuN| ApakA mahAna upakAra hai, jo Apane mujhe mahApApa se bacAkara sanmArga meM lgaayaa| maganalAla : hA~ bhAI! Apa donoM kI bAteM satya haiN| maiM bhI Apa logoM ke samAna juA-Adi pApoM ko chor3akara pratidina jinadarzana kiyA kruuNgaa| aho! dhanya hai Aja kA dina, hama sabhI ko sanmArga kI prApti huI aura naraka ke ghora pApoM se hamArA uddhAra ho gyaa| zAMtilAla seTha : bhAI! yaha saba to jainadharma aura munirA. kA pratApa hai| (calo, Aja ke isa zubha prasaMga kI khuzI meM hama sabhI bhakti kreN|) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/18 ---- chaganalAla : hA~ bhAI calo! zAMtilAla seTha evaM anya milakara gAte haiM:gA re bhaiyA......,gA re bhaiyA......,gA re bhaiyaa......gaa| prabhu guNa gA tU samaya na gavA~... gA re bhaiyA ||ttek|| kisako samajhe apanA pyAre, svAratha ke saba rizte saare| phira kyoM prIti lagAye..... o bhaiyAjI...! gA re bhaiyaa||1|| duniyA~ ke saba loga nirAle, bAhara ujale, andara kaale| phira kyoM moha bar3hAye.... o bAbUjI....! gA re bhaiyaa...||2|| miTTI kI yaha nazvara kAyA, jisameM AtamarAma smaayaa| usakA dhyAna lagA le.... o dAdAjI ....! gA re bhaiyaa||3|| svAratha kI duniyA ko tajakara, nizadina prabhu kA nAma jpaakr| samyak darzana pA le.... o kAkAjI...! gA re bhaiyaa...||4|| zuddhAtama ko lakSya banAkara, nirmala bhedajJAna pragaTA kr| mukti vadhU ko pA le.... o lAlAjI...! gA re bhaiyaa...||5|| alapa bhava-thiti jAkI jAke ura aMtara, sudriSTi kI lahara lasI, vinasI mithyAta mohanidrA kI mamArakhI / sailI jinazAsana kI phailI jAkai ghaTa bhayau, garaba ko tyAgI SaTa-daraba ko prkhii|| Agama ke acchara pare haiM jAke zravana maiM, hiradai-bhaMDAra maiM samAnI vAnI aarkhii| kahata banArasI alapa bhava-thiti jAkI, soI jinapratimA pravAMnai jin-saarkhii||3|| - sa.nA.guNasthAna adhikAra 1. muurchaa/acetnaa| 2. praveza kara gaI/samA gii| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/19 tRtIya aMka (indrasabhA) (isa tRtIya aMka meM svarga ke indra mahArAja ke janma tathA samyagdarzana-jJAna-cAritra ke viSaya meM indra mahArAja tathA devoM ke bIca hue vArtAlApa kA dRzya hai| indrasabhA lagI hai| cAra deva usameM baiThe haiN| indrAsana rikta hai| eka ora utpAda zaiyyA hai| usameM zveta vastra or3hakara indra mahArAja so rahe haiN|) divyakumAra : bandhuo! Aja apane indra mahArAja kI Ayu pUrI ho gayI hai| aho! isa kSaNabhaMgura saMsAra meM indra jaise bhI amara nahIM haiN| isa saMsAra meM manuSya, tiryaMca, deva aura naraka ye sabhI cAroM gatiyA~ adhUva haiM, nazvara haiN| eka siddhadazA hI aisI dhruva hai ki jisameM puna: janma nahIM lenA pdd'taa| aisI avinAzI siddhagati hama kaba prApta kreNge| siddhakumAra : hA~, saca hI kahA hai ki..... lakSmI, zarIra, sukha-dukha athavA zatru-mitra jano are! jIva ko nahIM kucha dhruva, upayoga AtmA eka jIva hai|| maratA akelA jIva, evaM janma ekAkI kre| pAtA akelA hI maraNa, aru mukti ekAkI vre|| muktikumAra : jisaprakAra pA~ca bhAvoM meM paMcama parama pAriNAmika bhAva paramamahimAvaMta hai, usIprakAra pA~ca gatiyoM meM paMcamagati parama mahimAvaMta hai, jisaprakAra udaya, upazama, kSayopazama aura kSAyika yaha cAroM bhAva kSaNika haiM aura paMcama paramapAriNAmika bhAva dhruva hai, usIprakAra 'saMsAra meM deva, nara, manuSya, naraka - ye cAroM gatiyA~ kSaNika haiM, mAtra siddhadazA hI dhruva, acala aura anupama hai| prakAzakumAra : apane indra mahArAja ne yahA~ se manuSya loka meM janma liyA hai aura isI bhava meM samyagdarzana-jJAna-cAritra kI pUrNatA karake abhUtapUrva aisI siddhadazA ko prApta kreNge| aho, dhanya hai usa dazA ko| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14/20 siddhakumAra : Aja apane indraM mahArAja cale gaye, to kyA aba yaha indrAsana khAlI rahegA ?. muktikumAra : nahIM devo! yaha khAlI nahIM rahegA, turaMta hI manuSya loka meM se koI ArAdhaka jIva Akara yahA~ indra ke rUpa meM utpanna hoMge tathA indrAsana para virAjamAna hoNge| ( utpAda zaiyyA se indra acAnaka uThate haiN| aMdara se bAjoM kI AvAja hotI hai|) divyakumAra : dekho, dekho ! indra mahArAja kA janma huaa| (saba ekasAtha khar3e hokara hAtha jor3akara kahate haiN| padhAro ! indra mahArAja padhAro ! ve Akara indrAsana para vicAramagna hokara baiThate haiM / ) prakAzakumAra : kyA AjJA hai mahArAja ? indra : aho, devo! jainadharma ke parama pratApa se mujhe yaha vibhUti milI hai| calo, sabase pahale jinendradeva kI pUjA kreN| divyakumAra : yaha pUjana kI sAmagrI liijiye| (saba hAtha meM arghya lekara pUjA karate haiM / ) terI bhakti basI manamAhIM, maiM to pUjU~ pada haraSAI / zAzvata jinavara bimba virAje, madhyaloka ke mAhIM / aSTadravya se jinavara pUjU~, pada anarghya sukha pAva~ / / indra : OM hrIM svargalokastha virAjamAna zAzvata jinabimbasamUha caraNakamalapUjanArthe arghyaM nirvapAmIti svAhA / prakAzakumAra : he nAtha! isake pahale bhava meM Apa kahA~ the? indra : devo! isake pahile bhava meM maiM vyApArI putra thA, vahA~ mujhe munirAja ke pratApa se samyagdarzana prApta huaa| munidazA aMgIkAra karane kI merI tIvra bhAvanA thI, parantu vaha dhanya avasara prApta hone ke pahile hI Ayu pUrI ho gaI aura yahA~ para janma huA / siddhakumAra : mahArAja ! kyA Apane pUrvabhava meM dharma dhAraNa kiyA, usake phala meM yaha indra pada milA hai| * Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/21 indra : nahIM, siddhakumArajI! aisA nahIM hai| yaha indra pada kA janma huA, vaha to rAga kA hI phala hai| dharma ke phala meM saMsAra meM janma nahIM lenA pdd'taa| dharma kA phala to AtmA meM milatA hai| siddhakumAra : he nAtha! dharma kA phala AtmA meM kisaprakAra milatA hai? indra : dekho kumArajI! samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa vItarAgabhAva hI dharma hai| jitane aMza meM vItarAgabhAva kI ArAdhanA kare, utane aMza meM jIva ko vartamAna meM hI apUrva zAMti kA vedana hotA hai| aMtara meM caitanya kA anAkula sukha pragaTa hotA hai| atIndriya Atmika AnaMda se vaha tRpta ho jAtA hai| muktikumAra : mahArAja! kyA vaha AnaMda isa indra pada se bhI adhika hogA? indra : are devo! yaha indra pada to kyA, aise anaMta indra pada kI vibhUti bhI AtmA ke sukha ke eka aMza ke barAbara bhI nahIM hai| jagata ke sarva sukha kI apekSA samyagdRSTi ke sukha kI jAti hI bhinna hai, alaga hai| muktikumAra : to kyA samyagdRSTi ko aise vaibhavazAlI indra pada kI icchA nahIM hotI? indra : nahIM, samyagdRSTi jIva ni:kAMkSita guNa sahita hote haiM, ata: unheM vaibhava kI vAMchA nahIM hotii| jisane caitanyasukha kA svAda .yA AnaMda liyA ho, use bAhara ke padArthoM kI icchA kaise hogI ? ___ divyakumAra : mahArAja! samyadRSTi jIva meM aura kauna-kauna se guNa hote haiM? indra : aho! samakitI ke apAra guNoM kI kyA bAta ? samakitI ke guNa apAra haiM, unameM 8 guNa pradhAna haiN| divyakumAra : ve ATha guNa kauna-kauna se haiM? indra : niHzaMkita, ni:kAMkSita, nirvicikitsA, amUDhadRSTi, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/22 upagUhana, sthitikaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA-isaprakAra samyagdRSTi ke 8 guNa mukhya haiN| siddhakumAra : prabho! samakitI kA vAtsalyaguNa kaisA hotA hai? indra : aMtara meM apane cidAnaMdasvarUpa tathA ratnatrayadharma ke prati apAra prIti hotI hai - yaha samakitI kA nizcaya vAtsalya hai tathA bAhara meM deva-guru-dharma aura apane sAdharmiyoM ke prati apAra vAsalya hotA hai, -yaha samakitI kA vyavahAra vAtsalya hai| jaise gAya ko apane bacce ke prati prIti hotI hai, bAlaka ko apanI mAtA ke prati prema hotA hai, usIprakAra dharmI ko apane sAdharmiyoM ke prati vAtsalyabhAva hotA hai arthAt apane sAdharmI ko dekhakara dharmAtmA prasanna hote haiN| siddhakumAra : mahArAja! Apane vAtsalyaguNa kA bahuta sundara svarUpa smjhaayaa| aba samakitI kA ni:zaMkita gaNa kaisA hotA hai, vaha samajhAiye? indra : samyagdRSTi jIva apane jJAyakasvabhAva ke zraddhAna-jJAna meM ni:zaMka hote haiM. kaisA bhI bhayaMkara prasaMga upasthita ho jAya to bhI ve apane svarUpa kI zraddhA se lezamAtra bhI Digate nahIM evaM svarUpa meM saMdeha karate nhiiN| usIprakAra vItarAgI deva-guru-dharma tathA jinavacana meM bhI dharmAtmA kabhI saMzaya nahIM krte| koI bhI bhaya, lajjA yA lAlaca se jinamArga se cyuta hokara viparIta mArga kA Adara kabhI nahIM karate -aisA samyagdRSTi kA ni:zaMkita guNa hai| muktikumAra : prabho! samyagdRSTi ke guNoM kA varNana sunane meM hamako bahata AnaMda A rahA hai| aba kRpA karake prabhAvanA guNa ko' samajhAiye? indra : nizcaya se to apane jJAnAnaMdasvarUpa kI dRSTi meM samayasamaya zuddhatA kI vRddhi karake samakitI jIva apane AtmA meM dharma kI prabhAvanA karate haiM aura svayaM ne jo apUrva dharma prApta kiyA hai, vaha dharma jagata ke dUsare jIva bhI prApta karake AtmakalyANa kareM-aisI pavitra bhAvanA dharmI ko hotI hai| isaprakAra dharmI jIva vItarAgI deva-guru-dharma kI mahA-prabhAvanA karate haiN| jinabimba pratiSThA aura paMcakalyANaka Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma kI kahAniyA~ bhAga - 14/23 mahotsava Adi dvArA jainadharma kI mahAprabhAvanA karate haiM - yaha hai samakitI kA prabhAvanA guNa | siddhakumAra : mahArAja ! abhI to bharatabhUmi meM dharmakAla cala rahA hai, vAsupUjya Adi tIrthaMkara bhI vicaraNa kara rahe haiM, isalie abhI vahA~ aise prabhAvanA Adi guNa ke dhAraka aneka saMta dharmAtmA najara meM A rahe haiM, parantu jaba kalayuga AyegA aura sAkSAt tIrthaMkara bhagavAna kA viraha hogA, taba bharatakSetra kA kyA hogA ? indra : bhAI ! taba aneka vItarAgI dharmAtmAoM kA janma hogA aura ve bharatakSetra meM tIrthaMkara jaisA mahAna kAma kreNge| siddhakumAra aise kauna-kauna se saMta hoMge ? : indra : paramapUjya mahAvIra bhagavAna ke bAda paramapUjya gautamasvAmI hoMge, phira paramapUjya dharasenAcArya Adi hoNge| unake bAda paramapUjya kundakundAcArya Adi hoNge| ve isa bharatakSetra meM tIrthaMkara ke samAna kArya kreNge| unake pazcAt paramapUjya nemicaMdra siddhAMtacakravartI Adi hoMge, unake pratApa se jagaha-jagaha jinazAsana kI prabhAvanA hogI, phira paramapUjya amRtacaMdrAcArya, jayasenAcArya aura padmaprabhamaladhArideva Adi mahAna saMta utpanna hoNge| (harSanAda) muktikumAra : are, are! yaha ghaMTAnAda kahA~ ho rahA hai ? indra : devo! Aja se naMdIzvaradvIpa meM aSTAhnikA mahotsava kA prArambha ho rahA hai| calo, hama bhI naMdIzvara dvIpa caleM / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/24 saba deva : (khar3e hokara) hA~, caliye mahArAja! indra : devo! ina saba vimAnoM ko sIdhe na le jAkara pahale vAnaradvIpa meM zrIkaMTha rAjA ke mahala ke Upara se hamako le jAnA hai| muktikumAra : mahArAja! aisA kyoM? indra : dekho, devo! pUrvabhava meM mere eka choTe bhAI the, unako sambodhana karane ke liye maiMne vacana diyA hai| abhI ve zrIkaMTha rAjA ke rUpa meM haiM, unake mahala ke Upara se vimAna ko jAte huye dekhakara unako turanta hI jAtismaraNa jJAna hogA tathA ve vairAgI bneNge| sabhI deva : bahuta sundara! caliye mahArAja! hilamila kara saba bhakta calo naMdIzvara jinadhAma meN| naMdIzvara jinadhAma meM, naMdIzvara jinadhAma meM, naMdIzvara jinadhAma meN| aSTamadvIpa meM jo hai rAje, zAzvata jahA~ jinabiMba viraaje| divya jinAlaya bAvana zo), cahu~ dizi bAvar3I parvata soheN|| mahimA ati bhagavAna kI, mahimA ati bhagavAna kii||1|| jinabimboM kI zobhA bhArI, vItarAgatA darzaka pyaarii| mAnastaMbha hai ratna kA bhArI, kareM deva sevA sukhkaarii|| jaya bolo! jinezvara bhagavAna kI, jinezvara bhagavAna kii||2|| . Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14 / 25 caturtha aMka (zrIkaMTha rAjA kI sabhA) (tRtIya aMka meM jo indrasabhA thI, usI ko zrIkaMTha rAjA kI sabhA meM parivartita karanA hai| siMhAsana khAlI hai|) darabArI : sone kI char3I, cAMdI kI mazAla, jariyana kA jAmA, motiyoM kI mAla, jainadharma ke paramabhakta zrIkaMTha rAjA kI jaya ho, ho, jaya ho ! darabAra meM rAjAjI padhAra raheM haiM, jaya sAvadhAna ! mla (sabhI darabArI khar3e ho jAte haiN| zrIkaMTha rAjA Akara baiTha jAte haiM / ) rAjA zrIkaMTha : dIvAnajI! rAjya - vyavasthA ke kyA samAcAra haiM ? mahArAja ! dIvAnajI : Apake pratApa se rAjya kI vyavasthA bhalI prakAra cala rahI hai| jainadharma pratApa se sarvatra zAMti hai| rAjA zrIkaMTha : bhaMDArIjI ! Apa kyA samAcAra lAye haiM ? bhaMDArIjI : mahArAja ! Apake puNya - pratApa se rAjya kA bhaMDAra bharapUra hai| dUsarI khuzI kA samAcAra yaha haiM ki Aja ApakA janmadina hai| isakI khuzI meM rAjya ke khajAne meM se pA~ca lAkha sone kI muharoM ! ke dAna karane kA nizcaya kiyA hai| rAjA zrIkaMTha : bahuta acchI bAta hai, parantu isa rakama kA upayoga karoge kaise? nagaraseThajI ! isa saMbaMdha meM kyA vicAra hai ? nagaraseTha : mahArAja ! hamane yaha vicAra kiyA hai ki savA lAkha sone kI mohareM jinamaMdira ke upayoga meM kharca kI jaaveN| savA lAkha mohareM jinavANI kI prabhAvanA meM lagAI jAveM aura savA lAkha moharoM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/26 se eka jaina vidyAlaya kI sthApanA karAne kI yojanA hai, jisameM dezavideza ke bAlaka rahakara jainadharma kA abhyAsa kara sakeM tathA zeSa savA lAkha sone kI moharoM se sAdharmIjanoM kI sahAyatA kI jaaveN| rAjA zrIkaMTha : bahuta acchI bAta hai| aba merI ora se pAMca lAkha sone kI mohareM jahA~-jahA~ jinamaMdiroM kA jIrNoddhAra evaM nirmANa kArya cala rahA ho, vahA~ bhejI jaaveN| rAjA zrIkaMTha : senApatijI! kyA samAcAra haiM? senApati : mahArAja! rAjya meM sarvatra zAMti hai| kahIM bhI lar3AI kA nAmo-nizAna nahIM hai| rAjA zrIkaMTha : rAjya-sambandhI carcA pUrI ho gii| aba sabhA samApta kI jaaye| dIvAnajI : mahArAja! Aja Apake sAtha dharmacarcA kA lAbha mile -aisI hamArI bhAvanA hai| rAjA zrIkaMTha : yaha to bahuta hI prasannatA kI bAta hai| Apako jo jAnane kI icchA ho, khuzI se puuchiye| dIvAnajI : mahArAja! isa jagata kI racanA kisaprakAra huI hai? rAjA zrIkaMTha : suno! isa jagata meM sabase Upara anaMta siddha virAjamAna haiN| unake zarIra nahIM hai, vANI, rAga, dveSa kucha bhI nahIM hai, basa eka unakA AtmA caitanya-bimba rUpa meM virAjamAna hai| senApati : ve siddha bhagavAna vahA~ kyA karate haiM? rAjA zrIkaMTha : ve anaMta Atmika sukha kA vedana karate haiN| AtmA ke atIndriya AnaMda meM lIna haiM -aise siddha bhagavAna jagata ke ziromaNi haiM, jagata ke lie parama dhyeya haiN| bhaMDArIjI : madhyaloka kahA~ hai? rAjA zrIkaMTha : usake bAda madhyaloka AtA hai, jahA~ hama rahate Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga- 14/27 haiM, yahI to madhyaloka hai| yaha madhyaloka aneka vicitratAoM se otaprota aura mahAna vaibhavazAlI hai| dIvAnajI : madhyaloka kI kyA vizeSatA hai? rAjA zrIkaMTha : madhyaloka kI sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki muktadazA kI prApti madhyaloka se hI ho sakatI hai| jambadvIpa se rA va ta zabijayA parvata hatoTA parvata / ziravarI puNDarIkA haraNyavata rUpyakulA: .. samaNakalA sammi mehAmuNDarIkA . paveta. ramyaka jArI kSetra kezI parvata - videha sameru sItodA-:: 'AL :- -:-:-::- sItA kSetra -- niSadhaM. tigi ::: : - haki harijAntA---- : parva :::.::harita parvata - bhatra mahA himavana mahA payaH -F manata hitAzyA:-- kSetra himavana .pA sarovarapaMda parvata miyAda parvata tra - kSetrajala-E parvata bhaMDArIjI : kyA pUre madhyaloka se mukti prApta kara sakate haiM? rAjA zrIkaMTha : madhyaloka meM bhI asaMkhya dvIpa-samudra haiM, unameM se mAtra DhAI dvIpa se hI mukti ko prApta ho sakate haiN| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14 / 28 senApati : hama jahA~ rahate haiM, usa dvIpa kA kyA nAma hai ? rAjA zrIkaMTha : isa dvIpa kA nAma jambUdvIpa hai| isa jambUdvIpa meM apane deza kA nAma bharatakSetra hai / jahA~ sImaMdhara bhagavAna virAjamAna haiM, usakA nAma videhakSetra hai| bharatakSetra aura videhakSetra donoM hI jambUdvIpa meM Ate haiN| senApati : vAha ! sImaMdhara bhagavAna aura hama eka hI dvIpa meM rahate haiN| rAjA zrIkaMTha : hA~, bhagavAna aura hama eka hI dvIpa meM rahate haiN| itanA hI nahIM, sImaMdharasvAmI, yugamaMdharasvAmI, bAhusvAmI, subAhusvAmI Adi sabhI bIsa tIrthaMkara bhI isa jambUdvIpa meM hI virAjamAna haiN| senApati : aho ! dhanya haiM mahArAja! abhI bhI hama sImaMdhara bhagavAna ke pAsa jA sakate haiM - yaha jAnakara hama bhI dhanya hue| ( acAnaka vidyAdhara Ate haiM / ) are ! rAjA zrIkaMTha : aho ! yaha hamAre mitra vidyAdhara Aye haiM, tuma to bahuta dinoM meM dikha rahe ho| kahA~ gaye the? vidyAdhara : maiM sAre jambUdvIpa ke tIrthoM kI yAtrA karane gayA thA / videhakSetra meM bhagavAna ke sAkSAt darzana kiye, bharata kSetra meM zAzvata tIrthadhAma sammedazikharajI kI yAtrA kI aura vAsupUjya bhagavAna kI divya - dhvani bhI sunii| rAjA zrIkaMTha : he mitra ! bhagavAna kI divya dhvani meM Aye saMsAra se chUTane kA upAya saMkSepa meM hameM bhI to batAo ? 5 vidyAdhara : divya-dhvani meM aisA AyA ki nizcaya samyagdarzanajJAna-cAritra hI saMsAra se chUTane kA upAya hai| yaha samyagdarzana - jJAna - cAritra AtmA ke Azraya se hote haiN| para ke Azraya se yA vyavahAra ke Azraya se mokSamArga nahIM milatA, isalie he jIvo! tuma parAzrayabuddhi ko chor3akara svabhAva kA Azraya kro| dIvAnajI : Apane aura kyA sunA? Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga 14/29 vidyAdhara : yaha sunA ki AtmA kA svabhAva jJAna hai| vaha jJAna vyavasthitapane sabako jAnane ke svabhAvavAlA hai| jJAna meM yA jJeya meM kisI bhI prakAra kI bAdhA utpanna nahIM hotii| sabakucha vyavasthita hai| senApati : to phira puruSArtha karanA cAhiye yA nahIM ? vidyAdhara : are bhAI ! jJAna aura jJeya donoM ke svabhAva kA nirNaya karanA hI samyagdarzana kA kAraNa hai| usameM svabhAva - sanmukhatA kA apUrva puruSArtha A jAtA hai| ataH bhagavAna kahate haiM ki he jIvo! tuma svasanmukha hokara apane jJAnasvabhAva kA nirNaya kro| tumhAre meM sarvajJatA prApta karane kA sAmarthya hai, use pahicAno ! rAjA zrIkaMTha : vAha ! bahuta hI uttama carcA hai| bhAI ! yahI jainazAsana kA mUla rahasya hai| dIvAnajI : Apane aura kina-kina tIrthoM kI vaMdanA kI ? vidyAdhara : meru parvata ke Upara zAzvata jinamaMdirajI ke darzana kiye| usake bAda jambUdvIpa se bAhara lavaNasamudra ko pAra karake maiM dhAtakIkhaNDa dvIpa meM gyaa| bhaMDArIjI : vahA~ Apane kyA dekhA ? vidyAdhara : vahA~ aneka tIrthaMkara bhagavAna virAjamAna haiN| maiMne bhaktipUrvaka unake darzana kiye| phira kAlodadhi samudra pAra karake maiM puSkaravara dvIpa meM gyaa| vahA~ aneka tIrthaMkara bhagavAna virAjamAna the| unake bhI darzana kiye| usake bAda mAnuSottara parvata para zAzvata jinamaMdiroM ke bhI darzana kiye| rAjA zrIkaMTha : usake bAda kyA kiyA ? vidyAdhara : isaprakAra r3hAI dvIpa ke sabhI tIrthoM kI vaMdanA karake maiM yahA~ AyA huuN| dIvAnajI : Apa aura Age kyoM nahIM gaye ? vidyAdhara : bhAI ! r3hAI dvIpa taka hI manuSya jA sakate haiN| usake Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14 / 30 Age manuSya nahIM jA skte| isI kAraNa yaha r3hAI dvIpa manuSyakSetra kahalAtA hai| bhaMDArIjI isa manuSyakSetra ke bAhara kyA hai ? vidyAdhara : manuSyakSetra ke bAhara aneka dvIpa aura samudra haiN| senApati : bhAI ! Age AThavA~ naMdIzvaradvIpa AtA hai| usa dvIpa meM adbhuta jinamaMdira haiN| maMdiroM meM ratnoM kI zAzvata jinapratimAe~ virAjamAna haiN| vahA~ kI zobhA to sacamuca hI adbhuta hai| jisaprakAra AtmA meM paramAtmA banane kI zakti anAdi se hai, usIprakAra vahA~ pratibimba rUpa vItarAgI jinapratimA bhI anAdi se hai| aho ! unakI parama adbhuta zobhA hai| aisA lagatA hai mAno vItarAgI mudrA mauna rahakara mokSamArga kA upadeza de rahI ho / rAjA zrIkaMTha : kyA hamako unake darzana nahIM ho sakate ? vidyAdhara : bhAI ! vahA~ deva hI jA sakate haiN| vahA~ manuSya nahIM jA sakate haiN| kArtika, phAlguna aura ASAr3ha mAha ke zukla pakSa meM aSTamI se pUrNimA taka aSTAhnikA parva AtA hai| taba indra aura deva naMdIzvaradvIpa meM jAkara bhaktipUrvaka vizAla utsava manAte haiN| kucha hI dinoM meM kArtika kI aSTAhnikA AnevAlI hai| taba indra vahA~ jAkara bhakti kareMge aura hama yahIM se parokSarUpa meM arghya cddh'aayeNge| ( pardA giratA hai | ) rAjA zrIkaMTha : are ! kyA bAta hai, Aja rAjakumAra dikhAI nahIM de rahe haiM ? dIvAnajI : choTe-choTe rAjakumAra jaMgala meM ghUmane gaye the| kahIM rAstA na bhUla gaye hoM ? senApati : nahIM mahArAja ! bhUla nahIM sakate; kyoMki aMgarakSaka unake sAtha haiN| (aMgarakSaka AtA haiN|) rAjA zrIkaMTha : are ! yaha aMgarakSaka to A gaye haiN| kyoM bhAI ! rAjakumAra kahA~ haiM? aMgarakSaka : annadAtA ! maiM yahI samAcAra dene AyA huuN| jaba Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/31 hama jaMgala meM bahuta dUra-dUra gaye, taba vahA~ mahAna puNyayoga se kevalI bhagavAna kI gaMdhakuTI ke darzana huye| apane donoM rAjakumAroM ne vahIM dIkSA lekara digambara munidazA dhAraNa kara lii| rAjA zrIkaMTha : vAha! dhanya hai ina bAla kuMvaroM ko, jinhoMne itanI choTI umra meM hI rAjya aura mAtA-pitA ke moha ko chor3akara AtmasAdhanA meM apanA jIvana arpita kara diyA, parantu ve hamArI maMjUrI lene ghara kyoM nahIM Aye? aMgarakSaka : mahArAja! maiMne unheM bahuta samajhAyA, para ve kahane lage ki yaha samAcAra sunakara pitAjI bahuta prasanna hoNge| aise kArya meM to pitAjI kI maMjUrI jarUra hI mila jAvegI, kyoMki pitAjI svayaM hI aisI munidazA kI bhAvanA bhAte haiM, phira hameM munidazA lene meM kyoM rokeMge? -aisA kahakara ve dIkSita ho gye| rAjA zrIkaMTha : vAha! dhanya hai unake vairAgya ko!! merI bhI yahI bhAvanA hai- apUrva avasara aisA kaba mere AyegA ? (gIta gAte haiM aura aMdara se bAje bajate haiN| thor3I-thor3I dera meM AvAja AtI hai| pahale dhIre se, bAda meM jora se|) rAjA zrIkaMTha : are! yaha AvAja kahA~ se A rahI hai? vidyAdhara : mahArAja! Aja se aSTAhnikA parva prAraMbha ho gayA hai, isalie devoM ke vimAna naMdIzvara dvIpa meM mahotsava manAne jA rahe haiN| (vAdyayaMtra baja rahe haiN| thor3I dera meM eka vimAna Upara AkAzamArga se nikalatA hai| zrIkaMTha rAjA AkAza kI ora dekha rahe haiN|) DO Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/32 --------- rAjA zrIkaMTha : (Upara dekhakara) are! yaha to mere bar3e bhAI haiM! mere bar3e bhAI! vaah-vaah!| (thoDI dera ke lie rAjA ni:stabdha ho jAte haiM, pazcAt vicAramagna ho jAte haiN|) dIvAnajI : kyA huA mahArAja! kauna haiM? Apake bhaaii| rAjA zrIkaMTha : dekho bhAI! ina devoM ke vimAnoM ko dekhakara mujhe jAtismaraNa ho gayA hai| isa vimAna meM baiThakara jo gaye haiM, ve indra hI mere pUrvabhava me bar3e bhAI the| unake hI satsaMga se mujhe jainadharma prApta huA thaa| unakA hama para asIma upakAra hai| aho! ve naMdIzvaradvIpa meM prabhubhakti karane jA rahe haiN| calo! hama bhI naMdIzvaradvIpa meM prabhubhakti kreNge| senApati! naMdIzvaradvIpa jAne ke lie vimAna taiyAra karo, pUjanasAmagrI bhI taiyAra karake laao| senApati : jaisI AjJA mahArAja! (thor3I dera bAda pUjana-sAmagrI lekara Ate haiN|) senApati : svAmI! saba taiyAra hai| (vAdyayaMtra bajate haiN| dhIredhIre gAte-bajAte huye calate haiM, 2-3 bAra gAte-gAte maMca para Ate haiM)) hilamila kara saba bhakto calo naMdIzvara jinadhAma meN| (yaha gIta peja naM. 37 para pUrA diyA hai|) rAjA zrIkaMTha : lavaNa samudra se nikalakara dUsare dhAtakIkhaNDa dvIpa meM A gye| aba hama jambUdvIpa ke bAhara A gye| __ (bhajana gAte-gAte phira aMdara jAte, puna: bAhara A jaate|) rAjA zrIkaMTha : aba hama kAlodadhi samudra se nikalakara tIsare puSkaradvIpa meM A gye| (yahA~ parde para naMdIzvara ko bahuta dUra U~cAI para dikhAnA hai, bIca meM mAnuSottara parvata kI racanA dikhAnA hai| saMvAda kA yaha mukhya aura mahattvapUrNa prasaMga hai|) rAjA zrIkaMTha : are! maiMne yaha bAta kaI bAra sunI thI, parantu bhakti ke vaza hokara maiM yaha bAta bhUla hI gayA thaa| are! dekho to Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/33 manuSya janma kI parAdhInatA!! deha dhAraNa karane meM kitanI parAdhInatA hai, sImita kSetra se Age nahIM jA skte| jisaprakAra jela kA kaidI jela ke bAhara nahIM jA sakatA, usIprakAra bhava-bhramaNa kI jela meM par3A huA yaha jIva r3hAI dvIpa ke bAhara nahIM jA sktaa| are! aba to zIghra hI aisI bhava-bhramaNa kI jela se chUTane kA prayatna karU~gA, jisase yaha deha hI dhAraNa na karanA pdd'e| . dIvAnajI : mahArAja! naMdIzvara to nahIM jA skte| aba apane nagara kI ora prasthAna kreN| rAjA zrIkaMTha : nahIM! nahIM!! aba yaha parAdhIna saMsAra hamAre svapna meM bhI nahIM aayegaa| aba caitanyasvabhAva ke avalaMbana se bhavabhramaNa ke kAraNa ko sarvathA chor3akara mukti prApta karU~gA arthAt isa r3hAI dvIpa kI jela se bAhara nikalakara siddha loka ko prApta kruuNgaa| yaha mAnuSottara parvata mujhe siddha loka meM jAne se nahIM roka skegaa| dIvAnajI : to kyA hamAre sAtha nahIM caleMge? rAjA zrIkaMTha : nahIM bhAI! aba maiM yahIM munidazA aMgIkAra karake mokSa kI sAdhanA karake apanI AtmA ko, isa bhava-bhramaNa se mukta kruuNgaa| bhaMDArIjI : aho! dhanya hai ApakI bhAvanA! mahArAja Apa hameM chor3akara nahIM jaaiyegaa| Apa jisa mArga para jA rahe haiM, usI mArga para hama bhI cala kara mokSa kI sAdhanA karake apanI AtmA ko isa bhavabhramaNa se chudd'aaveNge| rAjA zrIkaMTha : vAha bhAI! tumhArI bhI uttama bhAvanA hai| calo, pAsa meM hI jo munivara virAjamAna haiM, unake pAsa jAkara munidazA dhAraNa kreNge| (munirAja ke pAsa cale jAte haiN|) ___jo prANI ko dharma ke mArga meM lagAtA hai, vahI paramamitra hai| dUsarI ora, jo jIva ko bhoga-sAmagrI meM prerita karatA hai, vahI paramazatru hai, aspRzya hai| . . - adhyAtmayogI rAma, peja 38. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra varAMgakumAra kA vairAzya bhagavAna zrI neminAtha prabhu ke samaya kI bAta hai / uttamapurI nAma kI nagarI meM dharmasena rAjA tathA guNavatI rAnI rahatI thI, unakA putra thA varAMgakumAra / ve zrI neminAtha tIrthaMkara tathA mahArAja zrIkRSNa ke samakAlIna the| jayasiMhanaMdi nAma ke munirAja ne (vIra nirvANa kI 12vIM sadI meM) varAMga caritra kI racanA kI hai, usameM se vairAgyAMza kA dohana kara yahA~ prastuta kiyA jA rahA hai| varAMgakumAra ke jIvana kA ghaTanAcakra bar3A vicitra hai| javAna hone para dharmasena mahArAja ne varAMgakumAra ko yuvarAja pada diyA, isa bAta se nArAja hokara usakI sautelI mAtA aura usakA putra suSeNakumAra, duSTa maMtrI ke sAtha milakara rAjakumAra varAMga ko mAra DAlane kI koziza karane lge| use duSTa ghor3e ke Upara baiThAkara kue~ meM girAyA, vaha vahA~ se jisa-tisa prakAra bacakara nikalA, taba phira vAgha ko usake pIche lagAyA; lekina puNyayoga se hAthI kI sahAyatA ke dvArA vaha usase bhI baca gyaa| phira ajagara kA upadrava huA, vahA~ eka devI ne use bacAyA aura usake zIlavrata se prasanna hokara usakI vaha bhakta bana gii| usake bAda eka bhIla balidAna (bali dene) ke lie use pakar3a kara le gayA, lekina varAMgakumAra ne bhIla-putra ke sA~pa kA jahara utArA, taba usane bhI use chor3a diyaa| usake bAda sAgarabuddhi seTha kI vaNasAra meM rahakara usane seTha ko luTeroM se bacAyA aura subhaTa ke rUpa meM seTha ne use putra ke samAna rakhA / isaprakAra sAgara seTha usakA pAlaka pitA bnaa| ekabAra mathurA ke rAjA ne lalitapura ke Upara car3hAI kI, taba bahAdura varAMga ne usako parAjita kara lalitapura kI rakSA kii| isase lalitapura ke rAjA ne use AdhA rAjya de diyA tathA apanI rAjakanyA se usakA vivAha kara diyA - isaprakAra dharmAtmA varAMgakumAra ne aneka upadravoM ke bAda bhI puNyayoga se puna: rAjapada prApta kiyaa| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/35 yahA~ uttamapura meM usakA bhAI suSeNakumAra rAjya saMbhAla rahA thA, lekina use saphalatA nahIM milii| bakulanareza ne usake Upara AkramaNa kiyA, taba usane lalitapura kI sahAyatA maaNgii| vahA~ se varAMgakumAra AyA aura duzmana ko dA~ta khaTTekara bhagA diyaa| nagaravAsiyoM ne apane priya rAjA varAMgakumAra kA nagara meM bhavya svAgata kiyaa| varAMgakumAra ne sabako kSamA karake eka naye rAjya kI sthApanA kI, parijana tathA purajanoM ko dharmopadeza diyA, jinabimba-pratiSThA karAI, nAstika maMtriyoM ko jainadharma kA svarUpa samajhAyA aura prajA kA jJAna bar3hAne evaM uttama saMskAra dene ke lie tattva tathA purANoM kA upadeza diyaa| varAMgakumAra ko sugAtra nAma kA putra utpanna huaa| zrI neminAtha prabhu ke gaNadhara varadatta muni, kevalajJAna prApta hone para ekabAra uttamapurI nagarI meM padhAre, tabhI vairAgI varAMgakumAra ne unakA dharmopadeza sunA / ve yuvarAja the aura saMsAra kI aneka musIbatoM se puNyayoga ke kAraNa pAra hue the| unhoMne rAjya ke bIca rahakara dharmapAlana pUrvaka aneka maMgala kArya kiye the| eka dina AkAza meM tArA TUTate hue dekhakara varAMga rAjA kA citta saMsAra se virakta huA aura ve dIkSA lene ke lie taiyAra ho gye| prathama to unhoMne jina-pUjana kA mahAna utsava kiyA tathA bhAvanA bhAyI ki jainadharma jayavaMta varto ! arthAt arhatadeva ke zAsana meM anurakta cAra saMgha sadA jayavaMta rheN| jinAlaya aura jinavANI kI atizaya vRddhi ho| janatA hamezA AnaMdamaya utsava manAtI rahe aura dharma ke pAlanapUrvaka nyAyamArga para calatI rhe| dharma meM pAkhaNDa na ho| guNIjanoM kA sarvatra guNagAna hotA rhe| prajA meM se madya, mAMsa aura madhu Adi sAta vyasanoM ke mahApApa kA samUla nAza ho| unhoMne apanI rAniyoM ko bhI tattva kA upadeza dekara samyaktva aura aNuvratoM kI zikSA dI thii| __ Aja bhI unhoMne rAjyasabhA meM prajAjanoM ko jainadharma ke pAlana kA sundara upadeza diyaa| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14/36 saMsAra ko pAra karanevAlI aisI jinabhakti usake aMtara meM atizaya ullasita hotI thii| unake AMgana meM hamezA vidvAna dharmAtmA satpAtroM kA sammAna hotA thaa| parva ke dinoM meM ve saMyama kA pAlana karate the aura dharma ko hI sakala siddhidAyaka samajhate the / ataH dharma, artha aura kAma ke bIca bhI vaha mokSasAdhanA bhUle nahIM the, gRhastha jIvana meM bhI unakI AtmasAdhanA cala rahI thI / sacamuca dhanya thA unakA gRhastha jIvana ! sanmArga darzaka rAjA varAMga - dharmAtmA varAMga, rAjyasabhA meM bhI bArambAra dharma carcA sunAkara prajA ko sanmArga dikhAte the / unhoMne kahA ekabAra hiMsaka - yajJa meM doSa batAte hue "yajJa meM homa karane ke lie Aye pazu yadi svarga meM jAte hoveM to phira sabase pahale ve yajJakarttA puruSa apane putrAdi sage-saMbaMdhiyoM ko yajJa meM homa karake unako hI svarga meM kyoM nahIM bhejate ? yadi yajJAdi ke bahAne mUka prANiyoM kI hiMsA karanevAle aura mAMsa bhakSaNa karanevAle bhI svarga meM jAyeMge to phira naraka meM kauna jAyegA ? are re..... jisameM jIvadayA nahIM hai, vaha dharma kaisA ? aura ve veda - zAstra kaise ?" isa prakAra unhoMne upadeza dekara prajA ko sanmArga dikhAyA / varAMga rAjA kA yuktipUrNa dharmopadeza sunakara vidvAnoM, maMtriyoM, senApati, zreSThijanoM aura unakI prajAjanoM ko bahuta prasannatA huI aura tattvajJAna pUrvaka unhoMne mithyA mArga kA sevana chor3akara parama hitakArI jainadharma kI zaraNa lI tathA sadAcAra meM tatpara hue| isa prakAra prajA meM sarvatra AdhyAtmika zAMti kA vAtAvaraNa phaila gyaa| eka rAjA dharmapremI ho to prajA meM bhI dharma kaise phailatA hai / isakA spaSTa udAharaNa rAjA varAMga aura unakI prajA ko dekhakara milatA hai| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/37 vidvAnoM aura vairAgI rAjA varAMga ne rAjasabhA meM jIvAdi tattvoM kA svarUpa bhI spaSTa samajhAyA - deha se bhinna upayoga svarUpa jIva hai, vaha naye-naye rUpa meM pariNamita hone para bhI jIvatvarUpa meM hI nitya rahane vAlA hai, usakA kabhI nAza nahIM hotaa| vaha jIva apane jJAnamaya bhAvoM kA kartA-bhoktA hai athavA rAgadveSa, harSa-zoka krodhAdi bhAvoM ko karatA hai aura jisa bhAva ko karatA hai, usake phala ko bhI vaha bhogatA hai| jIva yadi jJAnamaya vItarAga bhAva ko kare to usake phala meM mokSasukha prApta karatA hai| zubha rAgAdi bhAva kare to usake phala meM svarga prApta karatA hai tathA azubha pApabhAvoM ko kare to usake phala meM narakAdi gati ko prApta karatA hai| zubhAzubha bhAva se saMsAra kA bhramaNa hotA hai aura usase rahita zuddha jJAna-darzana-cAritra ke bhAva se AtmA mokSasukha ko prApta karatA hai| usa mokSa kA upAya yaha hai ki apanI AtmA ko dehAdi saba parapadArthoM se bhinna, zuddha caitanyasvarUpa jAnanA evaM anubhava meM lenaa| aisA zuddha AtmAnubhava, vahI 'dharma' arthAt mokSamArga hai| aise jIvAdi tattvoM tathA mokSamArga ko batAnevAle sarvajJa jinezvara, . vaha 'deva' haiN| usa mArga para calanevAle sarvajJatA ke sAdhaka sAdhu, vahI 'guru' haiN| - jo jIva jIvatvarUpa AtmA tathA deva-guru-dharma ko samajhe, vahI jIva samyagdRSTi hai| jagata meM bhinna-bhinna anaMta jIva haiN| pratyeka jIva kI Atma-zakti (AtmA kA vaibhava) apane-apane meM svAdhIna hai| apane nija vaibhava meM se paramAtmapanA pragaTa karake pratyeka AtmA svayaM hI paramAtmA bana sakatA hai| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/38 usa kArya ko AtmA svayaM hI svAdhInapane kara sakatA hai, koI dUsarA usakA kartA nahIM ho sakatA; kyoMki pratyeka padArtha apane-apane utpAdavyaya-dhrauvya - aise tri-svarUpa meM ekatvapane rahatA hai| yadi utpAda-vyayadhrauvya na ho to baMdha-mokSa, sukha-duHkha Adi kucha nahIM ho skte| apane utpAda-vyaya-dhrauvya kA kartA jIva svayaM hai, Izvara yA dUsarA koI usakA kartA nahIM hai| sarvajJa bhagavAna Izvara (muktAtmA) to rAga-dveSa se bhinna apane jJAnAnaMda svabhAvarUpa meM rahanevAle mukta jIva haiN| aise sarvajJa bhagavAna eka nahIM, anaMta haiN| hama bhI rAgAdi se bhinna zuddhabhAva pragaTa sarvajJa bhagavAna karake bana sakate haiN| jIva kaSAyabhAvoM ke dvArA karma se ba~dhatA hai aura vItarAgabhAva ke dvArA baMdhana se mukta hotA hai| isalie vItarAgatA hI mumukSu jIva kA kartavya hai| vItarAgatA kA upadeza dete hue rAjA varAMga Age kahate haiM - "jisa bhUmi meM mIThe Ama ko bo sakate haiM, usameM mIThe Ama ke badale koI niMbolI kA kar3avAvRkSa botA ho to usa mUrkha ko kyA kahanA? vaise hI jo jIva isa manuSya paryAya ko kaSAya ke kAma meM lagAve to usakI mUrkhatA kA kyA kahanA ? mumukSu to dharma sAdhanA ke dvArA apane jIvana meM mokSa kA bIja botA hai|" aho ! vairAgI rAjA varAMga rAjasabhA meM isa dharma carcA ko sunA rahe haiM - ki jaise koI uttama puruSa ratnadvIpa meM jAkara bhI vahA~ ke ratnoM ke badale reta lekara Ave to vaha mUrkha hai, vaise hI isa uttama manuSya dvIpa meM Akara, sArabhUta dharmaratna samyagdarzana-jJAna-cAritra grahaNa karanA yogya hai, usake badale jo jIva viSayoM ko grahaNa karake manuSya bhava ko ga~vA detA hai, vaha mUrkha hai| viSayoM meM lIna prANI kSaNa bhara meM vilaya ko prApta hote haiM, isalie jinadeva dvArA kahe hue samyak ratnatraya ke mArga para calanA hI sujJapuruSoM kA kartavya hai| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14/39 are, yaha dhanAdi jar3a sampatti jIva ko kyA sukha de sakatI hai ? putra - parivAra jo svayaM hI azaraNa haiM, ve isa jIva ko kyA zaraNa de sakate haiM aura isa vipula vizAla rAjya ke dvArA paramArtha kI kyA siddhi ho sakatI hai ? aisA saMyoga to kSaNabhaMgura aura pApa ko bar3hAnevAlA hai| aba isakA moha chor3akara paramArtha sAdhanA meM laganA - yahI merA nizcaya hai / indriya-viSayoM meM kahIM bhI sukha to hai nahIM / are, ina viSayoM ke svAda ke lie jIva ko kitanI AkulatA karanI par3atI hai / ye tRpti-dAyaka nahIM haiM, ye to dukhadAyaka hI haiM aura isa deha kA sauMdarya ! sanatakumAra cakravartI kA kAmadeva ke jaisA sundara zarIra ( jise dekhakara deva bhI mugdha ho jAte the) bhI kSaNabhara meM sar3ane lagA - aisI sundaratA se AtmA ko kyA lAbha hai ? aura yadi kurUpa hove to usase AtmA ko kyA nukasAna hai ? deha se bhinna caitanyatattva apane ekatva meM hI sundaratA se suzobhita hotA hai / are, isa loka meM kaSAya ke kolAhala se aba hamArA mana udAsa ho gayA hai| saMsAra ke saMyoga bhI jIva ke sAtha sadA eka samAna kahA~ rahate haiM ? ye to viyoga svabhAvavAle hI haiN| jaba koI bhI saMyoga dhruva (sthira) nahIM hai, taba phira ve mujhe zaraNarUpa kaise ho sakate haiM ? are ! lakSmI - zarIra sukha-dukha athavA zatru-mitra koI bhI jIva ke sAtha dhruva nahIM haiM, dhruva to eka upayoga - Atmaka jIva hI hai / cAhe jitanA dhana ho, athavA bahuta sneha rakhanevAle mAtA-pitAputra-parivArajana hoM; parantu jisa samaya mRtyu AtI hai, usa samaya kyA mujhe koI bacA sakatA hai ? nahIM / merA upayogasvarUpa AtmA hamezA sarva paryAyoM meM upayogarUpa dhruva - nizcala rahane vAlA hai, vahI mujhe zaraNabhUta hai.... usakI hI zaraNa mujhe janma-maraNa se bacAnevAlI hai| - dRda-nizcayI varAMga - jisa samaya unake pAlaka-pitA sAgaradatta seTha unheM dIkSA lene ke lie rokane kA prayatna karate haiM, usa samaya vairAgI varAMga yuktipUrvaka unako samajhAte haiM: Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/40 "he pitAjI ! kuTuMba-parivAra yA snehIjana mujhe mAtra bhojanAdi sAdhAraNa kAryoM meM hI sAtha de sakate haiN| mRtyu ke samaya to ve sabhI vyartha haiM, dharmakArya meM bhI ve sAtha nahIM de sakate, taba inase merA kyA bhalA ho sakatA hai ? vaise hI ve jisa samaya unake karma anusAra mRtyu ke mArga meM jAyeMge, usa samaya maiM bhI unheM saMbhAlane yA bacAne meM samartha nahIM huuN| jIva kA saccA sAthI to vahI hai, jo ki dharmamArga meM sAtha detA hai| jaise makAna meM Aga laga jAve, taba samajhadAra manuSya bAhara bhAgane kA prayatna karatA hai, parantu jo usakA zatru hotA hai vaha use pakar3akara Aga meM pheMkatA hai| vaise hI, moha kI jvAlA meM dhadhakatA yaha saMsAra hai| isa saMsAra duHkha kI agnijvAlA se maiM bAhara nikalanA cAha rahA hU~, to he pitAjI ! kisI zatru ke samAna Apa mujhe phira se usa agnijvAlA meM mata phaikiye arthAt ghara meM rahane ke lie mata khiye| isI prakAra laharoM se uchalate bhISaNa samudra ke bIca agAdha prayatna pUrvaka tairatA-tairatA koI puruSa kinAre Ave aura koI zatru dhakkA dekara use puna: samudra meM dhakela deve| vaise hI he pitAjI ! durgati ke dukhoM se bhare hue isa ghora saMsAra-samudra meM maiM anAdi se DUba rahA hU~, ata: phira se Apa mujhe isa saMsAra-samudra meM mata ddaaliye| jaise koI manuSya zuddha-svAdiSTa-svaccha amRta jaisA miSTAnna khAtA ho aura koI zatru usameM jahara milA deve, vaise hI maiM bhI saMsAra se virakta hokara, antara meM dharmarUpI parama amRta kA bhojana grahaNa karane ke lie tatpara . huA hU~, aise samaya Apa usameM rAjalakSmI ke bhoga kA viSa milAne kA zatrukArya na kreN| are, mohI jIva saMsAra ke pApakAryoM meM hI sahAyaka hote haiM aura pavitra dharmakAryoM meM vighna DAlate haiM, unake samAna dUsarA zatru kauna ho sakatA hai ?" vairAgI varAMga atyanta dRr3hatApUrvaka kahate haiM - "mere antara meM abhI Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/41 zuddhopayoga kI preraNA jAgI hai, merA mana sarva jagaha se virakta ho gayA hai, aba maiM isa saMsAra kI jela meM nahIM raha sakatA..., nahIM raha sktaa| yadi jIvana kSaNabhaMgura na hotA, iSTasaMyoga hamezA kAyama rahanevAle hote to koI bhI unheM nahIM chor3atA; lekina jIvana kI kSaNabhaMguratA aura saMyogoM kI adhruvatA jAnakara, vivekI puruSa use chor3akara apane dhruva siddhapada ko sAdhane ke liye cale jAte haiM... maiM bhI usI mArga para jaauuNgaa...|" tatpazcAt dIkSA ke lie vana meM jAte samaya una vairAgI rAjA varAMga ke strI-putrAdi parivAra ke prati kaise udgAra nikalate haiM, unheM par3hie; jinheM par3hakara una vairAgI rAjA varAMga ke prati apane hRdaya meM bhI bahumAna evaM vAtsalya ke sAtha dharma kI bhAvanA jAgRta hogii| jagata svabhAva aura jagata se bhinna Atma-svabhAva, donoM ke citavana pUrvaka vairAgI varAMga rAjA kA citta saMsAra se udAsa hokara mokSamArga meM hI laga gayA, isalie prajA ke prema kA baMdhana tor3akara mokSa ko sAdhane ke lie ve vana meM jAne ke lie taiyAra ho gye| usI samaya rAniyA~ jaba apane Apako azaraNa mAnakara rone lagIM, 'taba vairAgI varAMga ne unase kahA - "he deviyo ! tuma yadi dukha se chUTakara sukhI honA cAhatI ho to tuma bhI hamAre sAtha vairAgya patha para aao| tuma hamAre sAtha dIkSA logI to yaha koI apUrva ghaTanA nahIM hogI; kyoMki pahale bhI aneka rAjAmahArAjAoM ke sAtha unakI rAniyoM ne jinadharma ke saMskAra tathA tattvajJAna Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/42 prApta karake dIkSA lI thii| isalie tuma bhI apane hita ke lie isa uttama mArga ko aMgIkAra kro|" ___ rAjA kI bAta sunakara rAniyoM ne bhI vicAra kiyA - "are ! prANanAtha ke sAtha varSoM taka saMsAra ko bar3hAne vAle anekoM bhoga bhoge, jaba ve hI ye sabhI bhogopabhoga chor3akara AtmadhyAna karane ke lie jaMgala meM jA rahe haiM, taba hama kyA ina rAjabhogoM meM par3e rahakara zrRMgAra karate raheMge? nahIM, yaha hameM zobhA nahIM detA, hameM bhI rAjabhogoM ko chor3akara unake hI mArga para calakara AtmakalyANa karanA caahiye|" aisA vicAra karake ve rAniyA~ bhI dIkSA lene ke lie taiyAra ho gyiiN| aise suavasara ko pAkara unakA bhI citta prasanna huaa| varAMga ke pAlaka-pitA sAgarabuddhi seTha, jinhoMne vipatti ke samaya meM varAMgakumAra kA putra ke samAna pAlana kiyA thA, unhoMne bhI dIkSA ke prasaMga para kahA - "he kumAra ! maiM bhI tumhAre sAtha dIkSA lU~gA / rAjakArya aura saMsAra ke bhogopabhogoM meM tumane hamArA sAtha diyA, aba isa uttama dharmakArya meM yadi maiM tumhArA sAtha na dekara alaga ho jAU~ to mere samAna adhama kauna hogA ? tuma dharma-sAdhanA ke uttama mArga para jA rahe ho, maiM bhI usa hI mArga para calatA huuN|" - isaprakAra pAlaka-pitA sAgarabuddhi seTha bhI dIkSA lene ke lie taiyAra ho gye| dIkSA ke lie jAte samaya varAMga rAjA ne apane putroM ko aMtima, Atma-hitakArI zikSA dete hue kahA - "laukika nyAya-nIti aura sajjanatA ke uparAnta, bhagavAna arahaMta deva ke dvArA upadiSTa ratnatraya dharma ko kabhI nahIM bhUlanA / zAstrajJa vidvAnoM kI sevA karanA, ratnatraya se vibhUSita sajjanoM kA Adara aura samAgama krnaa| jaba-jaba avasara mile taba-taba muni, AryikA, zrAvaka aura Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/43 zrAvikA caturvidha saMgha kI AdarapUrvaka sevA karanA aura ratnatraya ke sAdhana meM sadA tatpara rahanA / mahA mUlyavAna jainadharma milA hai, isalie AtmasAdhanA ke dvArA apanA jIvana suzobhita krnaa|" vIra varAMga rAjA jisa samaya putroM ko dharma kI zikSA de rahe the, usI samaya vairAgya kA anupama sukha unakI mudrA ko tejasvI banA rahA thaa| tatpazcAt bAraha vairAgya bhAvanAoM kA citavana karate-karate unhoMne vana kI ora prasthAna kiyaa| __ jisa samaya varAMgakumAra vairAgya se vana kI ora jA rahe the, unheM dekhane vAle kitane hI jIvoM ne mAtra unakI prazaMsA kI tathA dUsare jIva jinakI AtmA marI nahIM thI, jinakA Atmabala dIna nahIM huA thA, jo Atmahita meM jAgRta the aura mokSa ke lie utsuka the; ve to varAMga ke sAtha hI cala diye| "ye yuvA rAjakumAra Atmahita sAdhane ke lie vana meM jA rahe haiM aura hama yahIM hAtha jor3akara viSaya-kaSAya meM par3e raheMge kyA ? nahIM, yaha to saMsAra se chUTane kA sunaharA avasara milA hai|" ___-aisA vicAra kara unhoMne bhI unake hI sAtha vairAgya se vana meM jAne kA nirNaya kiyaa| unakI rAniyoM ne bhI apanA jIvana dharmasAdhanA meM lagAyA aura pati ke pIche-pIche ve bhI AryikA dIkSA lene ke lie vana kI ora jAne ke lie taiyAra ho giiN| vairAgya kA jvAra pare jora para , mahArAja dharmasena ne putra varAMga ko bahuta snehapUrvaka dIkSA lene se rokane kA prayatna kiyA aura munidazA meM aneka upasarga-pariSaha kA varNana karake cAritra-pAlana kI kaThinatA batAI, taba varAMgakumAra ne vinayapUrvaka parantu dRr3hatA se kahA - ___"pitAjI ! munipane meM jo kaThinatA Apa batA rahe haiM, vaha viSayoM ke lolupI kAyaroM ke lie kaThina hogI, mokSasAdhaka siMhavRttivAle jIvoM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/44 ke lie vaha kaThina nahIM hai| unheM to munidazA aura cAritra-pAlana, sahaja AnaMdarUpa hai, yauvana bhI mujhe bhogoM meM vicalita kara sake - aisA nahIM hai| he pitAjI ! cAritra dazA javAnI meM yadi kaThina hai to phira vRddhAvasthA meM usakA pAlana kaise hogA ? isalie maiM to isI samaya Atma kalyANa ke lie cAritra dazA aMgIkAra kruuNgaa| gRhasthapane ke jhUThe baMdhana ko tor3akara svatantrapane aba maiM vana meM munimArga meM vicaraNa karU~gA, Apa mujhe rokane kI vyartha ceSTA na kreN| maiM vairAgya ke svarNapAtra meM dIkSArUpI amRtapAna karane ke lie tatpara huA huuN| usI samaya Apa viSayoM ko bhogane ke lie kaheMge to vaha viSapAna karane ke samAna hogaa| mujhe zAMti kI aisI tIvra pyAsa lagI hai ki jo cAritra dharma rUpI amRtapAna ke dvArA hI zAMta ho sakatI hai| dharma ke pyAse jIva ko zAMti kA pAna karane ke lie jo roke to usake samAna aura kauna zatru hogA ? bAhara kA zatru to AkramaNa karake kabhI saMpatti chIna bhI le athavA deha ke aMga kA chedana bhI kare aura adhika se adhika prANa le sakatA hai; parantu dharma ke AcaraNa meM jo jIva bAdhA kare, vaha to mahAnirdayI hai, kyoMki vaha eka bhava nahIM, aneka bhava ke sukha ko pApa kI dhUla meM milA detA hai| jo jIva ko dharma meM sahAyaka ho, vahI saccA mitra hai| dharma ke binA yaha laMbI Ayu, javAna zarIra yA dhana-saMpatti saba kisa kAma kA hai ? isakA kyA bharosA ? kSaNabhara meM ye saba naSTa ho jaayeNge| - are, sAMsArika bhogoM meM pha~se huye gRhastha ko kaisI-kaisI vipatti : sahana karanI par3atI hai, vaha kyA hama nahIM jAnate ? he pitAjI ! aba mujhe saubhAgya se zuddhopayoga kI preraNA jAgI hai to phira Apa hI kahiye ki mujhe rAjya bhogoM meM Asakti kaise ho sakatI hai ?" Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/45 "beTA ! aisI bharI javAnI meM viSaya-bhogoM ko chor3akara vana meM rahanA to bahuta kaThina bAta hai, vRddha ho jAne para bhI hama abhI unheM chor3a nahIM sakate aura cAritradazA pAlana nahIM kara skte| taba tuma yuvAvasthA meM hI viSayoM ko kisa prakAra jIta sakoge?" "pitAjI ! viSayoM ko chor3anA kAyaroM ke lie kaThina ho sakatA hai, zUravIroM ke lie nhiiN| zUravIra mumukSu to caitanya kI eka jhaMkAra (gUMja) mAtra se sarva saMsAra ke viSayoM ko chor3a dete haiM aura mokSa kI sAdhanA meM laga jAte haiN|" varAMga rAjA kI aisI sarasa vairAgya bhInI yuktipUrNa bAta sunakara mahArAja niruttara ho gaye aura unakA citta bhI vairAgya dhAraNa karane ke lie tatpara hone lgaa| pitAjI ne kahA - "he vatsa ! tumhArI bAta parama satya hai, tumhArA bhAva vAstava meM dRr3ha aura atyaMta vizuddha hai| kisI ko dharmakArya meM bAdhA pahu~cAnA - yaha to bhava-bhavAntara ko bigAr3ane ke samAna hai| maiMne putra-sneha vaza jo kucha kahA, use tuma lakSya meM na lekara munidIkSA aMgIkAra karake AnaMdapUrvaka mokSa ke patha meM vicaraNa kro|" varAMgakumAra bacapana se hI zAMta, viSayoM se virakta aura antarmukha jIvana jInevAle the| dharma ke prati unakA utsAha prasiddha thaa| maMtrI, senApati aura samasta nagarajanoM se unhoMne namratA se kSamAyAcanA pUrvaka vidAI lii| anta meM ve apanI mAtA ke pAsa vidA lene gye| mAtA-putra ke dharma-saMskAroM ko samajhatI thI, ata: unhoMne gadgad hokara kahA - "beTA ! maiM kyA bolU~ ! tuma jisa uttama mArga meM jA rahe ho, usameM maiM kyA kaha sakatI hU~ ? beTA ! tuma apanI sAdhanA meM zIghra saphala hoo aura sarvajJa paramAtmA banakara hameM darzana do - yahI abhilASA hai|" Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma kI kahAniyA~ bhAga - 14/46 "dhanya mAtA " - aisA kahakara mastaka jhukAkara varAMgakumAra vahA~ se vidA hue| vairAgI varAMga ko vana meM jAte dekhakara loga Azcaryacakita ho aneka prakAra kI bAteM karane lage / eka mUrkha manuSya kahane lagA- "yaha varAMga rAjA bAlabuddhi haiN| Azcarya hai ki aise mahAna rAja- sukhoM ko chor3akara svarga-mokSa ke sukhoM ko khojane vana meM jA rahe haiN| svarga-mokSa ke sukhoM ko kauna jAnatA hai ? jisake lie yaha pratyakSa mile indriya-sukhoM ko chor3akara vana meM jA rahe haiN| jise dekhA nahIM - aise sukha kI khAtira mile hue sukhoM ko bhI chor3a diyaa| ye donoM ko hI kho deNge| mokSasukha ke nAma para isa bhole jIva ko kisI ne bhar3akA diyA hai / jahA~ ye sabhI indriya sukha upalabdha haiM to phira dUsare kauna se sukha ko khojane ke lie ye vana meM jA rahe haiN| " tabhI eka buddhimAna sajjana ne use javAba dete hue kahA "are mUr3ha ! ye varAMgakumAra mUrkha nahIM, mUrkha to tU hai / tujhe svargamokSasukha kI khabara nahIM hai, isalie tU viSayasukhoM meM Asakta hai, isI kAraNa tU isaprakAra bakavAsa kara rahA hai| viSayoM se pAra tujhe caitanyasukha kI khabara nahIM hai / ye varAMgakumAra to indriya viSayoM se pAra aise atIndriyasukha kA anubhava karate haiM / inhoMne mokSa - sukha kA svAda sAkSAt cakhA hai, usI sukha kI pUrNatA ko sAdhane ke lie ina indriya-sukhoM ko chor3akara vana meM jA rahe haiN| indriya-sukha vaha vAstavika sukha nahIM, apitu duHkha hI hai / saccA sukha dharmasAdhanA ke dvArA hI prApta hotA hai / isa vizvavikhyAta siddhAnta ko kyA tuma nahIM jAnate ? to suno - atyanta, Atmotpanna, viSayAtIta, anUpa, anaMta kA / vicchedahIna hai sukha aho ! zuddhopayoga prasiddha kA // -- ye varAMgakumAra indriya-sukha ko chor3akara indra pada ke lie nahIM jA rahe haiN| ve to unheM prApta hI haiM, parantu ve to usase bhI pAra atIndriya mokSa - Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/47 sukha sAdhane ke lie jA rahe haiN| pahale bhI tIrthaMkara bhagavaMtoM ne rAjyabhogoM ko chor3akara usa mokSa-sukha ko sAdhA hai| zrI neminAtha tIrthaMkara ne bhI AtmA meM se hI atIndriya-sukha ko sAdhA hai| atIndriya-sukha hI saccA sukha hai aura vaha sukha AtmA meM se hI AtA hai, viSayoM meM se nhiiN|" buddhimAna dharmAtmA ke pAsa se aisI sarasa bAta sunakara vaha mUrkha phira pachatAtA huA kahane lagA - "are, maiMne varAMgakumAra ko samajhe binA hI unakI niMdA kI, mujhe dhikkAra hai ! acchA huA ki tumane saccI bAta samajhA dii| aba maiM bhI usa atIndriya-sukha ko sAdhane ke lie rAjA varAMga ke sAtha unake mArga para jAU~gA" aisA kahakara vaha bhI vairAgyapUrvaka varAMgakumAra ke sAtha calA gyaa| isaprakAra varAMga kumAra ke nimitta se aneka bhramaNA meM par3e hue jIva bhI caitanya sukha kI zraddhA karake viSayoM se virakta huye aura varAMga rAjA ke sAtha vana meM phuNce| rAjA varAMga ke rAga-dveSa kA baMdhana to TUTa hI gayA thaa| suyoga se ThIka isI samaya pAsa meM hI maNikAnta parvata para varadatta kevalI bhagavanta virAjamAna the| pahale ve zrI neminAtha tIrthaMkara bhagavAna ke mukhya gaNadhara the, phira ve sarvajJa arihaMta hue aura deza-deza meM vicaraNa karake sabhI bhavyajIvoM ko dharmopadeza dene lge| vairAgya ke dhanI aise paramAtmA ke darzana hone para vairAgI varAMga ke harSa kA pAra na rhaa| bhaktipUrvaka darzana-stuti karake unhoMne kahA - "he deva ! isa saMsAra se thake hue jIvoM ko Apa hI vizrAma ke sthAna ho / he prabho! dharma hI ApakA zarIra hai, kevalajJAna aura kevaladarzana se Apa paripUrNa ho, sukha ke bhaMDAra ho, ApakI zAMtamudrA ke darzana se merA moha zAMta ho gayA hai aura aba maiM ApakI caraNa-chAyA meM digambara jinadIkSA lekara muni honA cAhatA huuN| isa saMsAra bhramaNa se maiM dukhI ho gayA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14/48 hU~, isalie aba mujhe apane deza mokSapurI meM le clo| ApakA deza kitanA sundara hai| jahA~ kabhI mRtyu nahIM hotI, kabhI janma nahIM hotA, jahA~ moha, mada, karma kI raja bhI nahIM hai, mAtra zAMti hI zAMti hai ! basa, aba maiM bhI isI deza meM - siddhapurI meM Akara sadAkAla rahU~gA / " isa prakAra prArthanA karake una AtmajJa bhavyAtmA ne kevalI prabhu ke caraNoM meM jinadIkSA aMgIkAra kI / ve vastrAbhUSaNa evaM sarvaprakAra kA parigraha chor3a muni hokara AtmadhyAna meM lIna ho gye| isI samaya unheM zuddhopayoga sahita cAritradazA prakaTa huI, kSAyika samyaktva aura mana:paryayajJAna prakaTa huA / aba ve ratnatraya ke samrATa moha kA sAmrAjya chor3akara mokSa ke sAmrAjya ko saMbhAla rahe the| aba ve zatru - 1 -mitra yA jIvana-maraNa meM samabhAvI the / AtmasAdhanA meM unakI zUravIratA khila utthii| rAjA varAMga ne dIkSA lI, unake sAtha rAniyA~ bhI dIkSA lekara AryikA bana gayI thiiN| dUsare kitane hI bhavyajIvoM ne unake sAtha dIkSA lii| jo dIkSA nahIM le sakate the, unhoMne zrAvaka ke vrata tathA samyaktva ko dhAraNa kiyA / "are inhoMne itane mahAna vaibhava chor3e haiM, taba hamAre pAsa to kyA vaibhava hai ? isa alpa vaibhava ko hama kyoM nahIM chor3a sakate ?" aisA vicAra karake sAdhAraNa sthitivAle aneka jIvoM ne rAjA varAMga ke sAtha hI dIkSA le lii| sabhI kI A~khoM meM se vairAgyarasa jhara rahA thaa| apane kalyANa kA aisA suavasara prApta hone para sabhI kA citta prasanna ho rahA thA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14/49 varAMga rAjA yA varAMgamuni sabhI ko "rAjA varAMga" kI apekSA nava dIkSita "varAMga muni " acche laga rahe the| unakA munirUpa dekhakara sabhI ko Azcarya huA / parama bhaktipUrvaka munirAja kI vaMdanA karake nagarajana udAsacitta nagara meM lauTa aaye| sabhI ko rAjA varAMga ke binA nagarI sUnI-sUnI lagane lgii| kaI dina taka kisI kA citta vyApAra dhaMdhe yA saMsAra kArya meM nahIM lagA / cAroM ora vairAgyapUrvaka dharmacarcA hI calatI rahI / dUsarI ora vana meM muni aura AryikA huye sabhI dharmAtmA / bhavyAtmA apanI-apanI AtmasAdhanA meM atyanta jAgRta hokara zuddha AtmasvarUpa ke dhyAna meM tatpara huye / mokSa-sAdhanA ke lie unakA sAhasa koI sAdhAraNa na thA / 'sabhI varAMga muni Adi nava-dIkSita hone para bhI mukti ke mArga se paricita the, jisase muni mArga kA pAlana aticArAdi doSoM se rahita pUrNatayA yogya kara rahe the / saMsAra ke kisI bhI padArtha ke prati unakA rAga nahIM thA / jJAyakatattva ke ciMtana meM unheM aisA AnaMda AtA thA ki aba koI bhI indriya-viSaya unake citta ko AkarSita nahIM kara sakatA thaa| thor3e hI samaya meM unhoMne pUrNa jJAnAbhyAsa prApta kara liyA thA / zuddha cAritra pAlana ke prabhAva se unheM aneka acintya labdhiyA~ to prakaTa ho gaI thIM.........parantu aMtara ke mahAna AnaMda nidhAna ke sAmane bAhara kI kisI bhI labdhiyoM kI ora unakA lakSya na thaa| unakA lakSya to ekamAtra svalakSyarUpa caitanya meM hI kendrita thA / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/50 tIna loka ko kSaNamAtra meM naSTa-bhraSTa karane vAle mahA krodhamalla ko unhoMne parama kSamAzakti ke dvArA jIta liyA thA tathA taparUpI cAbuka ke dvArA duSTa indriyarUpI ghor3e ko viSaya-vana meM jAne se roka liyA thaa| jisaprakAra bhayabhIta kachuA sarvAMga ko apane meM saMkucita kara letA hai, usI prakAra ve saMsAra se bhayabhIta aura asparza-yoga meM anurakta - aise varAMga munirAja ne apane upayoga ko indriyoM se saMkucita karake apane meM hI aMrtalIna kara liyA thaa| unakA upayoga apane meM hI lIna hone se unheM isa jagata sambandhI koI bhaya na thaa| bAhara meM upasarga yA pariSaha Ane para bhI usakI ora unakA lakSya nahIM jAtA thaa| ve hamezA bAraha prakAra kI vairAgya-bhAvanAoM kA cintavana karate the| ve rAjyAvasthA meM jisaprakAra zatru-senA ko jItate the, vaise hI aba munidazA meM mohasenA ko jItane ke liye udyama kara rahe the| isaprakAra bArambAra zuddhopayoga ke prahAra dvArA unhoMne krodhAdi mohasenA kA parAbhava kiyaa| munirAja varAMga kI jaba eka mAha Ayu zeSa rahI, taba apanI dIkSAbhUmi maNikAMta parvata para Akara unhoMne samAdhi dhAraNa kI, vaha unake guru varadatta kevalI kI bhI nirvANabhUmi thii| bhagavAna neminAtha tIrthaMkara kA bhI mokSagamana yahIM se huA thaa| una sabhI ko hRdaya meM virAjamAna karake unhoMne - darzana, jJAna, cAritra aura tapa ko akhaNDa rUpa se citta meM dhAraNa kiyaa| mahAvairAgIvItarAgI digambara Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/51 varAMga munirAja deha tyAgakara sarvArthasiddhi vimAna meM utpanna huye / mokSapurI ke ekadama pAsa pahu~ca gye| sarvArthasiddhi kI Ayu pUrI kara agale bhava meM ve kevalajJAna pragaTa karake mokSapada ko paayeNge| unheM hamArA namaskAra ho / (isaprakAra zrI jayasiMhanaMdI dvArA racita varAMgacaritra meM se vairAgya kA dohana pUrA huA, usase AtmArthI jIva vairAgya bhAva utpanna karake Atmahita kI preraNA leM - yahI isakA uddezya hai|) zrI kuMbhakarNadevAya namaH zrI kuMbhakarNadevAya nama: ! kyA ? zrI kuMbhakarNadevAya namaH jI hA~ ! hamane kuMbhakarNadeva ko namaskAra kiyaa| kyA tumheM Azcarya huA ? yadi hA~ to suno - rAvaNa kA bhAI kuMbhakarNa, yaha koI chaha mAha taka sotA nahIM rahatA thA aura jaba yaha sotA thA, taba jAgane ke lie chAtI para hAthI nahIM calavAnA par3atA thaa| jAgakara ye koI bhaiMsA yA bhaiMse kA baccA nahIM khA jAtA thA ? ____ are ! phira Apane kisa kuMbhakarNadeva ko namaskAra kiyA hai, kyA ye koI bhagavAna haiM ? ye kuMbhakarNa to vItarAga jainamArga ke upAsaka eka ahiMsaka dharmAtmA the aura usI bhava meM muni hokara, kevalajJAna prApta karake, madhyapradeza meM bar3avAnI cUlagirI se mokSa padhAre haiN| hama inheM siddha bhagavAna samAna pUjate haiN| isalie likhA hai ki "zrI kuMbhakarNadevAya namaH" bolo! kuMbhakarNa bhagavAna kI jaya !! Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna dezabhUSaNa aura kulabhUSaNa (do vairAgI rAjakumAroM kI kahAnI) ayodhyAnagarI meM zrI dezabhUSaNa aura kulabhUSaNa - do kevalI bhagavAna padhAre the.... rAmacandrajI Adi unakA upadeza sunane gaye the.... taba bharata ne dIkSA lI thI aura hAthI ne zrAvaka vrata aMgIkAra kiye the, una dezabhUSaNa-kulabhUSaNa ke pUrvabhava kI saMkSipta kahAnI hama bhAga-2 meM par3ha cuke haiN| aba una muni bhagavaMtoM ke janma se lekara mokSa taka kI kahAnI pddh'iye| mahApuruSa rAmacandrajI ke samaya kI bAta hai| siddhArthanagarI ke rAjA kSemaMkara the aura unakI rAnI kA nAma vimalAdevI thaa| unake do putra theeka dezabhUSaNa aura dUsarA kulabhUSaNa / donoM bhAiyoM ko eka-dUsare ke prati apAra prema thaa| mAtra isI bhava meM nahIM, balki pUrva meM aneka bhavoM se ve eka-dUsare ke bhAI ho rahe the| donoM bhAI AtmA ko jAnane vAle the aura pUrvabhava ke saMskArI the| rAjA ne bAlyAvasthA se hI donoM ko vidyAbhyAsa ke lie kisI anya nagara bheja diyA thaa| pandraha varSa taka donoM bhAI vidyAbhyAsa meM itane masta the ki vidyAguru ke alAvA kisI aura ko jAnate taka nahIM the| vidyAbhyAsa pUrA karake jisa samaya donoM yuvA rAjakumAra ghara Aye, usa samaya rAjA ne nagarI kA zRMgAra karake unakA bhavya svAgata kiyA aura unake vivAha ke lie rAjakanyAoM ko pasaMda karane kI taiyArI kii| donoM bhAiyoM kI svAgata yAtrA nagarI meM ghUmatI-ghUmatI rAjamahala ke pAsa AyI, vahA~ jharokhe meM eka atisundara rAjakanyA prasannacitta se khar3I thii| usakA adbhuta rUpa dekhakara donoM rAjakumAra usake Upara mugdha ho gye| vaha rAjakanyA bhI ekaTaka unako dekha rahI thI, donoM kA rUpa nihAratI-nihAratI vaha bahuta prasanna ho rahI thii| aba, eka sAtha una dezabhUSaNa aura kulabhUSaNa donoM bhAiyoM ko Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/53 aisA lagA ki yaha rAjakanyA mere lie hI hai.... vaha mere Upara prasanna ho rahI hai, maiM hI isase vivAha karU~gA; isaprakAra donoM bhAI isI rAjakanyA ke Upara hI najara rakhakara use rAga se nihArane lage - yaha dekhakara donoM ko eka-dUsare para dveSa AyA ki yadi merA bhAI isa kanyA ke Upara najara rakhegA to maiM use mArakara isa rAjakanyA se vivAha kruuNgaa| aisA mana hI mana meM ve eka-dUsare ko mArakara bhI usa rAjakanyA ke sAtha vivAha karane kI soca rahe the| donoM kA citta eka hI rAjakumArI meM ekadama Asakta thA, isa kAraNa ve eka-dUsare se kahane lage - "isa rAjakumArI ke sAtha maiM vivAha karU~gA, tuma nhiiN|" isaprakAra maiM-maiM.... tU-tU karate-karate donoM bhAI hAthI ke Upara baiThe-baiThe vAda-vivAda karane lge| kanyA ke mohavaza donoM bhAI eka-dUsare ke prati prema bhUla gaye aura dveSapUrNa vartAva karane lge| kanyA kI khAtira eka-dUsare se lar3ane ke lie taiyAra ho gye| are viSayAsakti ! bhAI-bhAI ke sneha ko bhI tor3a detI hai| are ceto ! cAra-cAra bhava se paramasneha rakhanevAle donoM bhAI isa samaya viSayAsaktivaza eka-dUsare ko mArane ke lie bhI taiyAra ho gaye haiN| hRdaya parivartana - ___itane meM kucha zabda unake kAna meM par3ate hI donoM bhAI cauMka gaye..., jaise bijalI hI unake Upara par3a gaI ho, are re .... ve donoM stabdha ho kaise gaye ?.... kyA zabda the ve ? donoM rAjakumAroM ko lar3AI karane kI taiyArI karate dekhA tathA donoM kI najara bhI rAjakumArI kI ora lagI hai - yaha dekhakara, unake sAtha cala rahe buddhimAna maMtrI paristhiti ko samajha gaye ki ye donoM rAjakumArI ke lie lar3a rahe haiM.... unhoMne kahA -- . "dekho, rAjakumAro ! sAmane rAjamahala ke jharokhe meM 'tumhArI Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/54 bahina' khar3I hai, bahuta varSoM bAda tumheM pahalI bAra dekhakara atyanta prasanna ho rahI hai ki ahA ! kitane acche laga rahe haiM mere bhAI ! ata: TakaTakI. lagAkara tumheM nihAra rahI hai| tuma vidyAbhyAsa karane gaye the, usake bAda isakA janma huA thA, yaha tumhArI bahina tumheM pahalI bAra dekhakara kitanI khuza hai ! tuma bhI use pahalI bAra dekha rahe ho....|" "are ! isa jharokhe meM khar3I-khar3I jo hamAre sAmane ha~sa rahI hai, vaha rAjakumArI koI aura nahIM, hamArI hI sagI bahina hai|" - aisA jAnakara donoM bhAiyoM ke mana meM jabaradasta dhakkA lgaa| lajjA se ve vahIM Thahara gye| ve socane lage - ___ "are re ! yaha to hamArI choTI bahina hai ! hamane ise kabhI dekhA nahIM, jisase samajha nahIM sake, ajJAnatA ke kAraNa hama apanI bahina ke Upara hI vikAra se mohita hue aura eka-dUsare ko mArane kA vicAra karane lge| are, viSayAMdha hokara hama bhAI-bhAI ke sneha ko hI bhUla gaye; hAya re ! hameM yaha duSTa vicAra kyoM AyA ? are re ! aise saMsAra meM kyA rahanA ! jahA~ eka bhava kI strI dUsare bhava meM mAtA yA bahina ho, eka bhava kI bahina dUsare bhava meM strI Adi ho / aba isa saMsAra se virAma lenA caahiye| aneka duHkhoM se bharA huA yaha saMsAra, jisameM duSTa moha, jIva ko aneka prakAra se nAca nacAtA hai| hameM dhikkAra hai ki hamane moha ke vaza hokara apanI bahina ke Upara vikAra kiyaa| are ! aba, mAtA-pitA ko hama kyA mu~ha dikhaayeNge|" - aisA vicAra karake unheM rAjamahala jAne meM atyanta zarma mahasUsa huii| isaprakAra saMsAra ko asAra samajhakara donoM bhAI atyanta virakta hue aura vahA~ se lauTakara virakta hokara muni dIkSA lene ke lie taiyAra hue, usI samaya putraviyoga se vyAkula mAtA ne putroM ko rokane hetu bahuta prayatna kiyaa| unake pitA donoM putroM ke viraha meM AhAra ko tyAga karake, prANa chor3akara bhavanavAsI deva meM garuDendra hue| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/55 usakI bahina ne bhI munipane meM bahuta kaSTa batAte hue kahA - "he bandhuo ! vahA~ koI mAtA-pitA yA parivAra nahIM hai, kuTuMba ke binA vana meM akele kisaprakAra rahoge?" . taba vairAgI kumAroM ne kahA - "he mAtA ! he bahana ! munidazA meM to mahA-AnaMda hai| vahA~ koI AtmA akelI nahIM hai, unakA mahAna caitanya parivAra unake sAtha hI hai|" kahA bhI hai - (zArdUlavikrIDita chanda) dhairyaM yasya pitA kSamA ca janani zAntizciraM gehinI, satyaM sunurayaM dayA ca bhagini bhrAtA manaH sNymH| zayyA bhUmitalaM dizo'pi vasanaM jJAnAmRtaM bhojanaM, ete yasya kuTuMbino vada sakhe ! kasmAt bhayaM yoginH|| dhairya jisakA pitA hai, kSamA jisakI mAtA hai, atyanta zAMti jisakI gRhiNI hai, satya jisakA putra hai, dayA jisakI bahina hai aura saMyama jisakA bhAI hai - aisA uttama vItarAgI parivAra muniyoM ko jaMgala meM AnaMda detA hai| phira pRthvI jisakI zayyA hai, AkAza jisake vastra haiM, jJAnAmRta jisakA bhojana hai - aise yogI ko kaisA Dara? bhaya to isa mohamayI saMsAra meM hai, mokSa ke sAdhakoM ko bhaya kaisA ?" - aisA kahakara dezabhUSaNa-kulabhUSaNa donoM kumAra vana meM cala gaye aura dIkSA lekara muni ho gye| unakI bahina AryikA ho gyii| donoM rAjakumAra muni hokara caitanya ke anaMta guNa parivAra ke sAtha atyanta AnaMda ke sAtha krIr3A karane lge| zuddhopayoga ke dvArA nijaguNa ke svaparivAra ke sAtha bhAva-vibhora hote hue mokSa kI sAdhanA karane lge| rAma-lakSmaNa dvArA munirAjoM kA upasarga-nivAraNa jisasamaya rAma-lakSmaNa aura sItA vaMzadhara parvata ke pAsa Aye the, usI samaya dezabhUSaNa-kulabhUSaNa munivara usa parvata ke Upara dhyAnamagna Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/56 . virAjamAna the, usa samaya unake pUrvabhava kA vairI duSTa agniprabhadeva tIna dina se unake Upara daivI mAyAjAla ke dvArA ghora upasarga kara rahA thaa| zrI kevalI bhagavAna kI vANI meM aisA AyA thA ki munisuvrata prabhu ke bAda unake zAsana meM dezabhUSaNa-kulabhUSaNa kevalajJAnI hoMge - aisA sunakara pUrva kI dveSabuddhi se prerita hokara duSTa agniprabhadeva ne vicAra kiyA ki maiM unake Upara upasarga karU~gA, taba kevalI bhagavAna kA vacana mithyA ho jaayegaa| aisI mithyAbuddhi ke dvArA vaha dezabhUSaNa aura kulabhUSaNa munirAjoM ke Upara upasarga karane lgaa| vikriyA ke dvArA sarpa aura cIMTI banakara unake zarIra se lipaTa jAtA, aisI garjanA karatA ki parvata kAMpa uThatA.... krUra pazuoM kA rUpa dhAraNa kara muniyoM ko khA jAne kI ceSTA karatA....roja rAta hone ke bAda una dhyAnastha muniyoM ke Upara upasarga krtaa| una upasargoM kI bhayAnaka AvAja dasa-dasa gA~va ke logoM taka sunAI detI thii| vaha AvAja sunakara nagarajana bhaya se kA~pa uThate....vahA~ kA rAjA bhI koI upAya na kara sakA thA, isalie bhaya ke kAraNa rAjA-prajA sabhI rAta ko vaha nagarI chor3akara dUra cale jaate| isaprakAra atyanta bhayabhIta nagarajanoM ko dekhakara rAma ne unase isa bhaya kA kAraNa pUchA, taba nagarajanoM ne kahA "yahA~ roja rAtri ke samaya koI duSTa deva bhayaMkara upasarga karatA hai, usakI atyanta karkaza AvAja se yahA~ ke sabhI jana bhayabhIta haiN| patA hI nahIM calatA ki parvata ke Upara roja rAtri ko kyA hotA hai ? taba zrI rAma usa parvata para jAne ko udyata hue, taba nagarajanoM ne kahA - vahA~ bahuta Dara hai, jise tuma baradAzta nahIM sakate, isalie tuma vahA~ nahIM jAo, tuma bhI hamAre sAtha surakSita sthAna meM clo|" aisA sunakara sItA bhI bhayabhIta hokara kahane lagI - Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14/57 "he deva ! Apa vahA~ mata jaaiye| calo, hama bhI ina logoM ke sAtha nirbhaya sthAna meM jAkara rAtri bitAyeMge / " usa samaya rAma ne ha~sakara kahA "he jAnakI ! tuma to bahuta kamajora ho| tumheM logoM ke sAtha jAnA ho to tuma jaao| maiM to rAta ko isI parvata ke Upara rahU~gA aura vahA~ yaha saba kyA ho rahA hai, use dekhU~gA / mujhe koI Dara nahIM hai| taba sItA ne kahA " he nAtha ! tumhArA haTha durnivAra hai| tuma jAoge to maiM bhI sAtha hI aauuNgii| Apa aura lakSmaNa jaise vIra hamAre sAtha hoM, phira mujhe bhI bhaya kaisA - aisA kahakara vaha bhI rAma-lakSmaNa ke sAtha hI vaMzadhara parvata kI ora jAne lagI / - - logoM ne unheM na jAne ke lie bahuta samajhAyA, parantu rAma-lakSmaNa nirbhayatApUrvaka parvata kI ora cale gaye, sItA bhI unake sAtha gyii| sItA bhaya se kahIM parvata ke Upara se gira na jAye - aisA vicAra kara rAma Age aura lakSmaNa pIche, bIca meM sItA - isaprakAra donoM bhAI bahuta sAvadhAnI se sItA ko pahAr3a ke zikhara ke Upara taka le gaye / pahAr3a ke Upara jAkara unhoMne adbhuta AzcaryakArI dRzya dekhaa| aho ! atyanta sukomala do yuvA munirAja khar3e-khar3e deha se bhinna AtmA kA dhyAna kara rahe haiN| nadI ke samAna gaMbhIra unakI zAMta mudrA hai - aise vItarAgI muni bhagavantoM ko dekhakara unheM atyanta prasannatA huI aura bhaktibhAva se stuti kI ki parvata ke Upara rahanevAle pazu bhI sunakara mohita ho gaye aura vahA~ Akara zAMti se baiTha gaye / usake bAda rAma-lakSmaNa-sItA vahIM ruka gaye / phira rAta huI .... aura asura upadrava karane vahA~ pahu~cA, bar3A bhayaMkara sarpa kA rUpa lekara jIvoM ko lalakArate hue vaha una munirAjoM ke zarIra se lipaTa gyaa| rAma-lakSmaNa isa upadrava ko kI mAyA asura -- Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/58 / samajhakara usa para atizaya krodhita hue| sItA to usakA bhayaMkara rUpa dekhakara bhaya se rAma se lipaTa gayI.... taba rAma ne kahA - "he devI ! tuma bhaya mata kro|" isaprakAra sItA ko dhIraja ba~dhAkara donoM bhAiyoM ne muniyoM ke zarIra se sarpa ko dUra kiyaa| baladeva aura vAsudeva ke puNya ke pratApa se asuradevoM kI vikriyA kA jora nahIM claa| usane apanI vikriyAjanita mAyA sameTa lii| isaprakAra upasarga dUra huA samajhakara rAma-lakSmaNa-sItA AnaMda sahita munirAjoM kI stuti karane lage - "he deva ! Apa to saMsAra se udAsa mokSa ke sAdhaka ho, Apa maMgala ho, ApakI zaraNa lekara bhavyajIvoM kA bhavarUpI upasarga dUra ho jAtA hai aura AnaMdamaya mokSamArga kI prApti hotI hai| aho, Apa jinamArga ke prakAzaka ho aura samyaktvAdi tIna uttama ratnoM ke dvArA suzobhita ho rahe ho, AtmA kI sAdhanA meM Apa merU ke samAna nizcala ho| tuccha asuradeva pichalI tIna ra toM se ghora upadrava karate rahe, phira bhI Apa AtmasAdhanA se nahIM Dige, jarA-sA vikalpa bhI nahIM kiyaa.| dhanya hai ApakI vItarAgatA! Apake pAsa eka nahIM, parantu aneka labdhiyA~ haiM, Apa cAheM to asuradeva ko kSaNamAtra meM parAsta kara sakate ho/bhagA sakate ho|....prntu bahuta upasarga kartA ke prati bhI Apako krodha nhiiN| - aise Apa caitanya ke dhyAna ke dvArA kevalajJAna sAdhane meM tatpara ho|" isaprakAra bahuta stuti karate rahe....; lekina vahA~ madhyarAtri ke samaya vaha duSTa deva phira se AyA aura muniyoM ke Upara puna: upasarga karane lgaa| bhayAnaka rUpa dhAraNa karake rAkSasa aura bhUtoM ke samUha nAcane lge| vicitra AvAja kara-karake zarIra meM se agni kI lapaTeM nikAlane lage....hAtha meM talavAra-bhAlA lekara kUdane lge| unake zora se parvata kI zilAe~ bhI kA~pane lgiiN| mAno koI bhayaMkara bhUkampa AyA ho| jisa samaya bAhara meM yaha saba kucha ho rahA thA, usI samaya donoM munivara aMdara zukla-dhyAna meM magna hokara AtmA ke apAra AnaMda kA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14/59 anubhava kara rahe the / bAhara kyA ho rahA hai ? isa para unakA lakSya nahIM thA / sItA yaha dRzya dekhakara punaH bhayabhIta ho gayI, taba rAma ne kahA - "devI! tuma Daro mata, tuma ina munivaroM ke caraNoM meM hI baiThI raho, hama ina duSToM ko bhagA kara Ate haiM / " - aisA kahakara sItA ko muni ke caraNoM ke samIpa chor3akara rAmalakSmaNa ne duSTa asuradevoM ko llkaaraa| rAma ke dhanuSa kI TaMkAra se aisA lagA mAno vajrapAta ho gayA ho / lakSmaNa kI siMha-garjanA suna karake agniprabha-deva samajha gayA ki ve koI sAdhAraNa manuSya nahIM haiM, ye to mahApratApI baladeva aura vAsudeva haiM, ataH rAma-lakSmaNa kA puNya - pratApa dekhakara vaha agniprabhadeva bhAga gayA aura usakI saba mAyA bhI samApta ho gaI tathA phira se upasarga dUra huA / upasarga dUra hote hI dhyAna meM lIna dezabhUSaNa aura kulabhUSaNa munirAjoM ko kevalajJAna kI prApti huI / taba kevalajJAna ke utsava ko manAne ke lie bahuta deva Aye / cAroM ora maMgalanAda hone lgaa| rAtri bhI divya prakAza se jagamagA uThI / kevalajJAna ke pratApa se rAta aura dina meM koI bheda nahIM rahA / mAno rAtri kI chAyA asura kumAra deva ke sAtha calI gaI ho / aho, apane sAmane muni bhagavantoM ko kevalajJAna hotA dekhakara rAma-lakSmaNa-sItA ke to AnaMda kA pAra na rahA / harSita hokara unhoMne sarvajJa bhagavantoM kI bhakti bhAva se parama stuti kI, divyadhvani dvArA bhagavAna kA upadeza sunA / aho, prabhu ke zrImukha se caitanyatattva kI koI parama adbhuta gaMbhIra mahimA sunakara unake Ananda kA pAra na rahA / dezabhUSaNa - kulabhUSaNa ke pitA jo marakara garuDendra hue the, ve bhI kevalI bhagavAna ke darzana karane ke lie Aye / rAma-lakSmaNa se ve atyanta prasanna hue aura AdarapUrvaka bole - "ye donoM muni hamAre pUrvabhava ke putra haiM, tumane inakI bhakti kI aura inakA upasarga dUra kiyA - yaha dekhakara maiM bahuta prasanna huA hU~ / isalie jo mA~ganA ho, vaha mA~go, maiM vaha dU~gA / " - Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/60 taba rAma ne kahA - "jaba kabhI hama para saMkaTa Aye, taba Apa hamArI madada kreN|" yaha vacana pramANa karake garuDendra ne kahA - "acchA, tuma yahI samajhanA ki maiM tumhAre pAsa hI huuN|" kevalI bhagavAna kI vANI sunakara aneka jIvoM ne dharma prApta kiyaa| rAjA aura prajAjanoM ne nagarI meM Akara AnaMdapUrvaka utsava mnaayaa| kevalajJAna ke pratApa se sarvatra AnaMda-maMgala chA gyaa| bhagavAna kI vANI meM aisA AyA ki rAmacandrajI isI bhava se mokSa prApta kreNge| "zrI rAmacandrajI balabhadra haiM, tadbhava mokSagAmI hai|" aisA kevalI prabhu kI vANI meM sunakara logoM ne unakA bahuta sammAna kiyaa| munivaroM ko kevalajJAna utpanna hone se usa bhUmi ko mahA tIrtharUpa samajhakara rAma-lakSmaNa-sItA bahuta dinoM taka vahIM rahe aura mahAna utsavapUrvaka parvata para aneka maMdira banavAkara adbhuta jina-bhakti kii| usI samaya se yaha parvata 'rAmaTeka tIrtha' ke nAma se prasiddha hai| gaganavihArI dezabhUSaNa-kulabhUSaNa kevalI bhagavanta divya-dhvani se aneka dezoM ke bhavyajIvoM ko dharma kA pratibodha karate hue ayodhyAnagarI meM pdhaare| taba phira se una muni bhagavantoM ke darzana karake rAma-lakSmaNasItA, bharata-kaikeyI Adi ko bahuta harSa huaa| unakA dharmopadeza sunakara bharata ne dIkSA lI aura hAthI ne bhI zrAvaka vrata aMgIkAra kiye| usake bAda vihAra karate hue ve donoM kevalI bhagavanta kuMthalagirI padhAre aura vahA~ se mokSa prApta kara siddhAlaya meM virAjamAna hue| donoM bhAI saMsAra meM aneka bhava sAtha rahe aura Aja mokSa meM bhI sAtha hI virAjamAna haiN| una kevalI bhagavantoM ko hamArA bArambAra namaskAra ho| kuMthalagiri siddhakSetra mahArASTra meM hai, vahA~ se ye dezabhUSaNa tathA kulabhUSaNa munivara mokSa gaye haiN| unakI yAdagAra ke liye abhI bhI pahAr3a ke Upara una do bhagavantoM kI sundara pratimAyeM haiN| siddhakSetra bahuta ramaNIya sthAna hai| dezabhUSaNa-kulabhUSaNa donoM cAra bhava se sage bhAI the| Apa unakI jIvana kathA par3hakara apane jIvana meM AtmasAta kara una jaise banane kI bhAvanA bhAte hue kalyANa mArga para lageM yahI isa kathA kA uddezya hai| - Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vItarAgAya namaH puNyaprakAza adAlata meM (prathama dRzya) (pravacana maNDapa meM paNDitajI pravacana kara rahe haiM tathA sabhI zrotA zAnti se suna rahe haiN|) (maMgalAcaraNa) maMgalamaya maMgalakaraNa, vItarAga-vijJAna / namauM tAhi jAteM bhaye, arahaMtAdi mahAna // 1 // kari maMgala karihauM mahA, graMthakarana ko kAja / jArauM milai samAja saba, pAvai nijapada rAja // 2 // yaha mokSamArga prakAzaka grantha hai| AcAryakalpa paNDita ToDaramalajI ne isake sAtaveM adhyAya meM apane maulika cintana se jainAbhAsI jIvoM meM pAI jAne vAlI sAta tattva sambandhI bhUloM kA varNana kiyA hai| yahA~ Asrava tattva sambandhI bhUla batAte hue ve zubhabhAva meM dharma mAnane kA niSedha karate hue kahate haiM ki "jahA~ vItarAga hokara jJAtAdRSTArUpa pravarte vahA~ nirbandha hai, so upAdeya hai so aisI dazA na ho tabataka prazasta rAgarUpa pravartana karo; parantu zraddhAna to aisA rakho ki yaha bhI bandha kA kAraNa hai, heya hai; zraddhAna meM ise mokSamArga jAna .. mithyAdRSTi hI hotA hai|" are bhAI ! dayA-dAna-pUjA kA bhAva to anantabAra kiyA; para kabhI AtmasanmukhatArUpa zuddhabhAva nahIM kiyA; jo ki nizcaya se dharma hai| he bhAI ! yaha durlabha narabhava pAkara bhI AtmA kA rasa nahIM cakhA, zubhabhAva aura puNyabaMdha ke rasa meM hI par3A rahA, isase to saMsAra hI bddh'egaa| hA~, ye bAta bhI hai ki jinAgama meM vizuddhilabdhirUpa zubhabhAva ko samyaktva kA kAraNa kahA hai; lekina vizuddhilabdhirUpa zubhabhAvaM to anantabAra kiyA, phira bhI samyaktva prakaTa nahIM huA, apitu mithyAtva avasthA meM devAdi paryAya dhAraNa karake aura Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/62 puna: vahA~ se marakara ekendriya Adi meM hI gayA aura saMsAra hI bddh'aayaa| maiM yaha nahIM kahatA ki dayA-dAna-pUjAdi chor3akara hiMsAdi pApoM meM pravartana karo; isase to sAkSAt naraka meM hI jAnA par3egA; ata: jabataka zuddhopayogarUpa dharma pragaTa na ho tabataka zubhabhAva karane meM koI hAni nahIM hai, parantu usameM dharma nahIM mAnanA caahiye| dharma mAnane para mahA-mithyAtva kA doSa AtA hai| jJAniyoM ko bhI yaha zubhabhAva sahaja hI hote haiM, parantu ve unheM heya jAnate haiM yadi upAdeya jAne to samyaktvI na rheN| isalie sabhI jIva pApa pravRtti ko chor3akara; dayA-dAna-pUjA ke zubhabhAvoM ko heya jAnakara; zuddhabhAvarUpa dharma kA AsvAdana karake mokSasukha kI prApti kareM - isI maMgala bhAvanA ke sAtha maiM virAma letA huuN| (jinavANI stuti hotI hai) (pravacana ke pazcAt do mitra mandira se nikalate hue kucha carcA kara rahe haiN|) dharmacanda - bhAI puNyaprakAza ! Aja to paNDitajI ne A~kheM khola dIM, hamane to bacapana se ye hI par3hA thA ki roja dayA-dAna-pUjA kareMge to baMdhana kaTa jAyeMge; para ye to anantabAra kiyA para dharma to huA hI nhiiN| are hama bhI to roja kara rahe haiN| subaha uThe, snAna kiyA aura pUjA-pATha karane mandirajI cale gaye aura ho gayA dharma; lekina sukha to milA hI nhiiN| are ! milatA bhI kaise ? sukha to AtmAnubhavarUpa zuddha bhAva meM hai| isakI tarapha dhyAna hI nahIM gyaa| chahaDhAlA meM paNDitajI ne sahI kahA hai - jina puNya-pApa nahiM kInA, Atama anubhava cita diinaa| tinhI vidhi Avata roke, saMvara lahi sukha avloke| isaliye bhAI puNyaprakAza aba to vItarAgatA rUpa... puNyaprakAza - (gusse meM) ThIka hai, ThIka hai, bahuta ho gyaa| eka vo paNDitajI the; jo ghanTe bhara se dayA-dAna-pUjA ko saMsAra baMdhana kA kAraNa kaha rahe the| yadi inase karma nahIM kaTate to jinavANI meM inheM mokSa kA kAraNa kyoM likhA hai ? aura eka ye haiM jo ise heya aura saMsAra kA kAraNa kahate haiN| khUba manamAnI macA rakhI hai; agara tuma Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/63 logoM kI bAta mAna lI jAye to mandira, pUjA saba hI baMda ho jAyeM aura to aura jainadharma kA nAma lene vAlA bhI duniyA meM na bce| samajhate to haiM nahIM, tAna cher3ate haiN| 'dharmacanda - nahIM bhAI puNyaprakAza ! paNDitajI zubhabhAva kA niSedha thor3e hI kara rahe the| vaha to jJAniyoM ko bhI hotA hai, para jisa taraha jJAnI use heya jAnate haiM, dharma nahIM mAnate; usIprakAra hameM bhI puNyabhAva meM dharma nahIM mAnanA caahiye| are bhAI ! ve pUjA, prakSAla, mandira kA niSedha nahIM karate inameM dharma mAnane kA niSedha karate haiN| are svayaM ko hI dekho na ! hama pUjA-prakSAla karate-karate vRddha ho gaye para dharma pragaTa nahIM huaa| are dharma to AtmAnubhava se hotA hai aura vaha zubhAzubha bhAvoM se ekadama bhinna hai| puNyaprakAza - tumhArI akla to ghAsa carane calI jAtI hai dharmacanda ! are soco ! vaise hI to Ajakala loga mandira meM nahIM Ate koI kabhI-kabhAra Aye bhI to usase ye kaha do ki mandira Ane se dharma nahIM hotA isase saMsAra bar3hatA hai, phira to ho gaI chuTTI, tuma akele hI mandira meM baiThe rAga alApate rahanA, tabhI tumheM caina milegaa| dharmacanda - dekho bhAI puNyaprakAza ! tIna kAla meM kabhI bhI zubha bhAva se dharma nahIM hogaa| koI bhI Aja taka dayA-dAna-bhakti ke bhAva se mokSa nahIM gayA, satya to yahI hai| isalie hara kathana kI apekSA samajhanI caahiye| puNyaprakAza - maiM nahIM jAnatA tumhArI apekssaa-kpekssaa| ye saba paNDitoM ke hathakaNDe haiN| kabhI kahate haiM ki roja mandira jAo, rAta ko mata khAo, AlU-pyAja mata khAo aura kabhI kahate haiM mandira jAne se dharma nahIM hotA hai aura tU bhI jaba se ina jayapura ke paNDitoM ke cakkara meM par3A hai, taba se inakAhI rAga alApane lagA hai; lekina aba ye jyAdA dina nahIM calegA; kucha na kucha intajAma to karanA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmacanda - jaina dharma kI kahAniyA~ bhAga-14/64 hI pdd'egaa| nahIM to tuma loga dharma ko bhraSTa kara doge / ina saba kI jar3a to paNDitoM kA mukhiyA kAnajIsvAmI hai, usI ne yaha sArA mAyAjAla racA hai; maiM tuma sabako ThIka karake hI dama lU~gA / are adAlata meM khar3A kara dU~gA; phira dekhanA kauna saccA hai aura kauna jhUThA ? puNyaprakAza ! tumhArI icchA adAlata meM jAne kI hai to phaisalA vahIM ho jaaye| vaise bhI satpuruSa kAnajIsvAmI ne hameM digambara AcAryoM ke grantha kholakara dikhAye haiM koI mana kI bAteM nahIM kahIM / puNyaprakAza - are ghabarAtA kyoM hai, adAlata meM to cala; cala to sahI phaisalA vahIM hogA, aba jo bhI kahanA hai adAlata meM hI kahanA / dharmacanda - ThIka hai jaisI tumhArI icchA / (dvitIya dRzya) (nepathya se - to Apane dekhA ki puNyaprakAza ne anta meM adAlata meM jAne kI dhamakI de dI; lagatA hai ki aba isa bAta kA nirNaya adAlata hI karegI ki zubhabhAva meM dharma hai yA zuddha bhAva meM ? to caliye; dera kisa bAta kii| ye hai syAdvAda hAIkorTa jahA~ para pahale bhI nimitta - upAdAna jaise jaTila siddhAnta kA niSpakSa nirNaya huA thA / are yahA~ to puNyaprakAza pahale se hI apane vakIla ke sAtha DaTe hue haiM aura dharmacandajI bhI apane vakIla se salAha mazavirA kara rahe haiM aura lIjiye jaja sAhaba bhI A gye| to Aiye dekhate haiM Aja kI bahasa ...) ( adAlata kA dRzya, nyAyAdhIza mahodaya adAlata meM Ate haiM aura unake sammAna meM sabhI khar3e ho jAte haiM / ) adAlata kI kAryavAhI prArambha kI jAe / - jaja puNya vakIla - sammAnanIya jaja sAhaba ! maiM puNyaprakAza kI ora se Aja ke mukaddame kI pairavI kruuNgaa| Aja se sATha varSa pahale kI bAta hai / jaba digambara jaina samAja meM kAnajIsvAmI nAmaka vyakti kA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/65 Agamana nahIM huA thA, taba sabhI vidvAna aura sArI samAja dayA-dAna-pUjA ko hI dharma mAnatI thI, mokSa kA kAraNa mAnatI thii| ye heya haiM, mokSa ke kAraNa nahIM haiM, ye to kisI ne socA bhI nahIM thaa| bAlaka se vRddha taka, mUrkha se paNDita taka saba dayAdAna-pUjA ke hI gIta gAte the| lekina jaba se samAja meM kAnajIsvAmI nAmaka vyakti kA Agamana huA hai taba se sArI havA hI badala gaI hai, jo vyakti pahale pUjA-vratAdika meM hI dharma mAnate the, aba ve hI loga use heya kahate haiM aura dharma mAnana se inkAra karate haiN| aura to aura jaja sAhaba! ina bhAvoM ko baMdha kA kAraNa batAkara saMsAra kA hI kAraNa kahate haiN| yadi yahI hAla rahA to logoM ko dayA-dAna-pUjAdika se vizvAsa hI uTha jAyegA, mandira sUne par3e raheMge aura dharma naSTa ho jaayegaa| yahI abhiyoga abhiyukta dharmacanda para lagAye gae haiN| jaja dharmacanda ApakA koI vakIla hai kyA ? dharma vakIla - jaja sAhaba ! maiM dharmacanda kI ora se isa mukaddame kI pairavI kruuNgaa| bhAI puNyaprakAza ke vakIla kaha rahe the ki dayA-dAnapUjAdi ke bhAva mokSa kA kAraNa haiM, dharma haiM, upAdeya haiM; aura ye mokSa meM kAraNa nahIM haiM, heya haiM - aisA vAtAvaraNa kAnajIsvAmI ke Agamana se huA hai| yaha Aropa sarAsara bebuniyAda aura tarkahIna hai tathA logoM meM phailAyA gayA jhUTha hai| kAnajIsvAmI ne to hameM hamAre AcAryoM kI hI bAteM samajhAI haiM; ye bAta to AdinAtha se lekara mahAvIra, taka mahAvIra se kundakunda taka aura kundakunda se ToDaramalajI taka sabhI ne kahIM haiN| kAnajIsvAmI ne to hameM hamArI bhASA meM samajhAyA hai ki dayAdAna-pUjAdi kA bhAva to bhUmikAnusAra AtA hai, lekina use upAdeya mAnanA aura mokSa kA kAraNa mAnanA mithyAtva hai| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14/66 isaliye jaja sAhaba ! satya-asatya kA nirNaya Thosa tathyoM ko maddenajara rakhate hue kiyA jAye; maiM itanA hI kahanA cAhatA huuN| puNya vakIla- mIlaoNrDa Aja kI bahasa kA muddA hai ki puNya mokSamArga meM heya hai yA upAdeya ? mere muddaI vakIla kA kahanA hai ki zubhabhAva meM dharma nahIM hai aura vaha mokSamArga meM heya hai; to phira maiM pUchatA hU~ ki mere kAbila dosta roja subaha chaha baje uThakara nahA-dhokara mandira kyoM jAte haiM ? tathA pUjA aura svAdhyAya kyoM karate haiM ? yadi ye haiM to inameM apanA vakta kyoM barabAda kahate haiM ? jaMgala meM jAkara dhyAna kyoM nahIM lagAte ? isIliye na. ki mere kAbila dosta bhI ise dharma mAnate haiN| ise mokSamArga meM upAdeya mAnate haiN| kyA mere kAbila dosta isa bAta se iMkAra karate haiM ? deTsa Ala / dharma vakIla - mIlaoNrDa ! zAyada mere kAbila dosta ne isa bAta para vicAra nahIM kiyA ki roja mandira jAne vAle aura bhakti pUjana karane vAle loga bhI bhava-bhramaNa se nahIM chUTa pAte / yadi ina sabase dharma hotA to hama saba kaba ke mukta ho gaye hote; lekina nahIM huye, kyoMki ye mokSamArga nahIM balki ve bhAva haiM jo mokSa jAne ke pUrva chUTa jAte haiM, yadi na chUTeM to mukta na hoN| hA~, maiM yaha bAta mAnatA hU~ ki maiM roja mandira jAtA hU~, roja svAdhyAya karatA hU~; lekina yaha karate-karate mokSa ho jAyegA yaha maiM kadApi nahIM maantaa| agara maiM inameM dharma mAnakara santuSTa ho gayA to kabhI mukta nahIM ho pAU~gA / isaliye jaja sAhaba maiM zubha bhAvoM kA niSedha nahIM kara rahA hU~ ve to bhUmikAnusAra hote hI haiM aura honA bhI cAhiye; lekina maiM inheM dharma mAnane se iMkAra karatA hU~ / deTsa Ala / puNya 'vakIla - ThIka hai vakIla sAhaba ! aisA mAna bhI liyA jAye ki dayAdAna-pUjAdika ke bhAva mokSamArga aura dharma nahIM haiM to phira maiM Apase pUchatA hU~ ki Aja-taka binA deva-zAstra-guru ko mAne aura binA svAdhyAya kiye koI samyagdRSTi huA hai| Ajataka Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/67 koI binA mahAvratAdika pAle mukta huA hai| mujhe to lagatA hai ki mere kAbila dosta binA mahAvratAdika pAle sIdhe korTa se hI mokSa jAnA cAhate haiN| kyoM vakIla sAhaba kyA irAdA hai? dharma vakIla - jaja sAhaba ! maiM apane kAbila dosta ke savAla kA javAba dene se pahale unase hI kucha savAlAta pUchane kI ijAjata caahuuNgaa| merA pahalA savAla hai ki - pA~ca pANDavoM meM se kisa-kisa ne munidIkSA lI thI ? puNya vakIla- mIlaoNrDa ! mere kAbila dosta nAjAyaja savAla pUchakara mujhe gumarAha karanA cAhate haiM aura adAtala kA kImatI vakta jAyA kara rahe haiM, kyoMki mere savAloM kA ina bAtoM se koI tAlluka nhiiN| dharmacanda- tAlluka hai jaja sAhaba tAlluka hai| maiM adAlata se darakhAsta karU~gA ki mere canda savAloM kA javAba diyA jaae| . jaja- vakIla sAhaba ke savAloM kA javAba diyA jaae| dharma vakIla - hA~ to maiM pUcha rahA thA ki pA~ca pANDavoM meM se kisa-kisa ne munidIkSA lI thI? puNya vakIla- pA~coM pANDavoM ne hI munidIkSA lI thii| dharma vakIla - kyA Apa unake nAma batA sakate haiM ? / puNya vakIla- hA~ kyoM nahIM ? unake nAma haiM - yudhiSThira, bhIma, arjuna; jo zatruJjaya se mukta hue haiM aura nakula evaM sahadeva jo ki... khaira maiMne nAma batA diye haiN| dharma vakIla - are ruka kyoM gaye vakIla sAhaba? boliye na ! puNya vakIla- hA~ ! nakula aura sahadeva sarvArthasiddhi ke deva bne| dharma vakIla - jaja sAhaba ! mere kAbila dosta ne abhI apane mu~ha se kahA ki pA~coM pANDavoM ne mahAvrata dhAraNa kiye the; phira bhI tIna mokSa gaye aura do svarga gaye; kyA nakula sahadeva ne mahAvrata pAlana karane Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaja - jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14/68 koI kamI kI thI ? jisake kAraNa taiMtIsa sAgara taka saMsAra meM rahane kI sajA huI, jisake kAraNa unheM pUrNa nirAkula mokSa pada se vaMcita rahanA par3A ? nahIM jaja sAhaba ! nahIM; kamI to mAtra zuddhApayoga kI nirantaratA meM thI / ve zuddhopayoga se girakara zubhabhAva meM A gaye, jisake kAraNa unheM mukti ke sthAna para saMsAra hI milaa| agara mahAvratAdika dhAraNa karane se hI mokSa hotA to sabhI pANDava mukta ho gaye hote| lekina aisA nahIM huA; kyoMki jaja sAhaba mahAvratAdika zubhabhAva haiM isaliye baMdha ke kAraNa haiM aura dhAraNa ho vaha mokSa kA kAraNa nahIM ho sakatA / isaliye dayA dAna-pUjAdika ke bhAva bhI upAdeya nahIM haiN| maiM itanA hI kahanA cAhU~gA aura adAlata se darakhAsta karU~gA ki mere kAbila dosta ko adAlata meM Thosa tathya peza karane kI hidAyata dI jAye / deTsa Ala / adAlata kA vakta barabAda na kiyA jAye; adAlata meM Thosa tathya hI peza kie jAyeM / puNya vakIla- mIlaoNrDa ! Thosa tathyoM ke rUpa meM maiM adAlata meM kucha prathamAnuyoga kI ghaTanAoM ko peza karanA caahuuNgaa| maiM sabase pahale indrabhUti gautama kI yAda dilAnA cAhU~gA jo pUrva meM brAhmaNa thA aura jaina zAsana kA ghora virodhI thA jaja sAhaba ! yadi usakA puNya kA udaya na hotA to samavazaraNa taka kaise pahu~catA ? aura tIrthaMkara ke darzana kara samyaktvI kaise hotA ? mahAvrata dhAraNa karake gaNadhara kaise banatA ? ye saba puNya kA hI prabhAva hai jaja sAhaba; jisane mithyAdRSTi ko gaNadhara banA diyA / aura dUsare tathya ke rUpa meM maiM bhagavAna mahAvIra ke usa siMha ke bhava kI yAda dilAnA cAhU~gA, jaba ve eka krUra zera kI paryAya meM the usa ghanaghora jaMgala meM jahA~ vaha krUra zera hiraNa ko mArakara khA rahA thA tabhI vahA~ do Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/69 cAraNaRddhidhArI muniyoM kA Agamana hotA hai| maiM pUchatA hU~ jaja sAhaba ! kyA binA puNya ke udaya ke itanA utkRSTa samAgama mila sakatA thA, samyaktva ho sakatA thA ? nahIM ho sakatA thA isIliye maiM kaha rahA hU~ jaja sAhaba puNya mokSamArga meM upAdeya hai aura puNya ke kAraNa zubha bhAva bhI mokSamArga meM upAdeya hai| kyA mere kAbila dosta isa atIta ko kaise jhuThalA sakate haiM ? dharma vakIla - hA~ jaja sAhaba ! vakIla sAhaba dvArA diye gaye tamAma tathyoM se bhI ye siddha nahIM hotA ki puNya mokSamArga meM upAdeya hai balki ye sabhI ghaTanAyeM AtmAnubhUti rUpa zuddhopayogarUpa zuddhabhAva kI hI vijaya ko hI sAbita karanevAlI haiN| sabase pahale mere kAbila dosta ne kahA ki indrabhUti gautama ke puNya kA udaya thA, isaliye samyagdarzana-jJAna-cAritra kI prApti huii| agara samavazaraNa Adi meM jAne rUpa puNyodaya se mokSamArga pragaTa hotA hai to maMkhilagozAla ko kyoM nahIM huA ? vaha to indrabhUti gautama se 66 dina pahale samavazaraNa gayA thA aura 66 dina rukA bhI thaa| kyA vaha puNya ke udaya se nahIM pahuMcA thA ? jaja sAhaba ! pahu~cA thA, puNyodaya se hI pahu~cA thA; kyoMki binA puNyodaya ke prazasta saMyoga nahIM milA krte| ina sabake bAvajUda vaha mithyAdRSTi rahA / kyA usake puNya meM koI kamI thI, kamA to eka cIja meM thI; jisakA nAma hai nirvikalpa AtmAnubhUti, zuddhabhAva; jisake hone para niyama se mokSamArga hotA hai| dUsare pramANa ke rUpa meM unhoMne kahA ki zera kI paryAya meM mahAvIra ke jIva ko puNya ke kAraNa samyaktva huA, maiM apane kAbila dosta ko thor3A aura pIche le jAnA caahuuNgaa| jaba mahAvIra kA hI jIva mArIci kI paryAya meM thA taba sAkSAt tIrthaMkara bhagavAna AdinAtha kA saMyoga huA thA aura tIrthaMkara kA samAgama utkRSTa puNya ke binA ho nahIM sktaa| itanA puNya hone para bhI vahA~ Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/70 ..... samyaktva kyoM nahIM huA ? siMha kI hI paryAya meM kyoM huA ? bAta sApha hai jaja sAhaba ! vahA~ puNya hone para bhI AtmAnubhUti nahIM thI aura yahA~ AtmAnubhUti thI isaliye dharma to zuddhAtmA kI anubhUtirUpa zuddhabhAva se hI pragaTa hotA hai, puNya yA zubha bhAva se nhiiN| hama bhI anantabAra samavazaraNa meM gaye aura isa bhava meM bhI bacapana se roja mandira jAte haiM, pUjA-pATha karate haiM, sat samAgama karate haiM; kyA hamArA puNya kA udaya nahIM hai| puNya kA udaya hai jaja sAhaba aura zubhabhAva bhI hai, lekina AtmAnubhUti nahIM hai isIliye samyaktva bhI nahI hai| isa bAta kA koI javAba hai vakIla sAhaba ? (puNya vakIla rUmAla se pasInA poMchatA hai aura cupa raha jAtA hai) dharma vakIla - Apa dekha rahe haiM jaja sAhaba inakI cuppI hI inakI parAjaya kA bhAna karA rahI hai| puNya vakIla- (thor3e AtmavizvAsa ke sAtha) jaja sAhaba ! lagatA hai mere kAbila dosta ne abhI jaina laoN kI par3hAI pUrI nahIM kI hai yA phira antima pepara nakala se pAsa kiyA hai; kyoMki ye itanA bhI nahIM jAnate hai ki adAtala ke antima nirNaya se pahale phaisalA nahIM hotA aura maiM abhI hArA nahIM huuN| abhI to mere pAsa aura bhI aise pakke sabUta aura gavAha maujUda haiM; jo yaha siddha karake raheMge ki puNya hI mokSamArga meM upAdeya hai unameM se eka sabUta yaha kaiseTa hai| maiM ise adAlata meM dikhAnA cAhatA huuN| jo kesa ko hAtha meM rakhe A~vale kI taraha sApha kara degaa| jaja- ijAjata hai| (eka kaiseTa meM eka vyakti pUjana kara rahA hai aura use dekhakara kucha loga bAteM kara rahe haiN|) caraNadAsa- dekho bhAI ! bhagavAnadAsa kitane dharmAtmA jIva haiM subaha pA~ca baje Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/71 se mandira meM A jAte haiM aura cAra ghaMTe roja pUjana karate haiM aura phira jAkara anna-jala grahaNa karate haiM - aise dharmAtmA isa paMcama kAla meM dekhane ko hI kahA~ milate haiM! jJAnacanda - hA~ ye pUjA-pATha to bahuta karate haiM, lekina bhAI caraNadAsa ye kabhI svAdhyAya carcA meM dikhAI nahIM dete haiN| karor3Imala - to kyA huA bhagavAna ke caraNoM kI sevA to karate haiM aura jo bhagavAna ke caraNoM kI sevA karate haiM ve hI sabase bar3e dharmAtmA haiM, ve hI sabase pahale mokSa jAte haiN| puNya vakIla- basa ! dekhA jaja sAhaba ! pUjA-bhakti karane vAloM ko hI jagata ke loga dharmAtmA kahate haiM, kyoMki pUjA bhakti Adi meM dharma hai; ata: zubhabhAva dharma hone se mokSamArga meM upAdeya hai isake sAtha hI maiM kucha tarka aura Agama pramANoM ko bhI adAlata meM peza karane kI ijAjata cAhatA huuN| jaja - ijAjata hai| puNya vakIla- jaja sAhaba ina tarkoM aura Agama pramANoM se puNya kI upAdeyatA siddha ho jAtI hai| sabUta naM. (1) manuSya bhava se hI mokSa kA mArga khulatA hai aura manuSya bhava puNya ke binA nahIM mila sktaa| sabUta naM. (2) prathamAnuyoga tathA caraNAnuyoga meM puNya ko paga-paga para hI dharma kahA gayA hai| sabUta naM. (3) 28 mUlaguNa jinheM cAritra kahA jAtA hai, zubhabhAva haiN| "cAritra khalu dhammo" yaha aSTapAhur3a kA prAmANika vAkya hai| sabUta naM. (4) chaThaveM guNasthAna meM zubhopayoga hotA hai aura isameM rahane vAle muni mokSamArga ke agraNI pathika hote haiN| sabUta naM. (5) aura ye merA antima pramANa ! puNya ko hI pratyakSa mokSa kA kAraNa kahA hai| tIrthaMkara prakRti kA puNya jo koI ekabAra bAMdha le to Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kyA ina Thosa sabUtoM ko ThukarAyA jA sakatA hai| inakA ThukarAnA to ananta tIrthaMkaroM ko ThukarAnA hogA, kyoMki ye sabhI unakI vANI arthAt jinavANI meM Aye huye tathyAtmaka vAkya haiN| kyA mere kAbila dosta ke pAsa aba bhI kucha kahane ko zeSa hai ? jaja bAbU - jainadharma kI kahAniyA~ bhAga - 14 /72 mokSa jAne kI gAraMTI mila jAtI hai / aura vinaya pATha meM to I gajaba kI hI bAta AI hai - tuma pada paMkaja pUjataiM vighna roga Tara jAya / zatru mitratA ko dhareM viSa niraviSatA thAya // cakrI khaga sura indra pada mileM ApataiM Apa | anukrama kari ziva pada lahaiM meMTa sakala hani pApa // jaja kyA dharmavakIla apanI saphAI meM aba bhI kucha kahanA cAheMge ? dharma vakIla - ( tAlI bajAte hue) jaja sAhaba ! mere kAbila dosta ne bar3I mehanata se tAza kA mahala khar3A kiyA hai, lekina aphasosa yaha mahala mere eka sabUta ke jhoMke se hI Dhaha jaayegaa| isa kar3I meM maiM sabase pahale bhagavAnadAsajI ko bulAne kI ijAjata cAhatA huuN| bAbU - arthAt bhagavAna ke caraNa kamala kI sevA karane se zivapada milatA hai tathA paNDita dyAnatarAyajI ne likhA hai - tuma devAdhideva paramezvara, dIjai dAna saverA / jo tuma mokSa deta nahIM hamako kahA~ kihi DerA // -- ijAjata hai| bhagavAna ke caraNoM ke dAsa, Izvara bhakta bhagavAnadAsajI adAtala meM hAjira hoN| (bAbU zapatha dilavAtA hai) - boliye ! maiM jo kucha kahU~gA, saca kahU~gA, saca ke sivA kucha nahIM kahU~gA / bhagavAnadAsa - ( doharAtA hai) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/73 dharma vakIla - to ApakA nAma bhagavAnadAsajI hai ? bhagavAnadAsa - merA nAma to bhagavAnadAsa hI hai, prabhu kI kRpA se| dharma vakIla - to Apa roja cAra pA~ca ghaMTe pUjA-pATha karate haiN| bhagavAnadAsa - hA~ jI ! ye to sAdhAraNa bAta hai, prabhu kI kRpA se| dharma vakIla - lekina Apa roja pUjana kyoM karate haiM ? bhagavAnadAsa - lo ye bhI koI pUchane kI bAta hai are roja pUjana karane se apane Upara prabhu kI kRpA hogI, puNya baMdhegA, saba pApa kaTa jAyeMge aura hameM mokSa milegaa| are vo sunA nahIM hai Apane - prabhu sumarana taiM pApa kaTata haiN| dharma vakIla - bhagavAnadAsajI yadi dayA-dAna-pUjA se hI mokSa jAte haiM, to jina tIrthaMkaroM ko Apa pUjate haiM ve saba dayA-dAna-pUjAdirUpa zubha bhAva ko chor3akara AtmA meM kyoM rama gaye aura Apane yaha bhI par3hA hI hogA - lIna bhaye vyavahAra meM ukti na upajai koya / dIna bhaye prabhu pada japai mukti kahA~ tai hoya // prabhu sumaro pUjo par3ho karo vividha vyavahAra / mokSasvarUpI AtmA jJAna-gamya niradhAra / kyoM bhagavAnadAsajI bAta samajha meM AtI hai ? prabhu kI kRpA se| bhagavAnadAsa - vakIla sAhaba ! ye bAta Aja taka merI samajha meM kyoM nahIM AI; prabhu kI kRpA se| dharma vakIla - aba to A gayA samajha meM Apa jA sakate haiM aura jaja sAhaba! mere kAbila dosta dvArA die gae tarkoM kA uttara isa prakAra hai - manuSya bhava to ananta bAra abhavya jIva bhI prApta kara letA hai aura manuSya bhava hI kyA ! jaina kula bhI mila jAtA hai, vratAdi bhI dhAraNa kara lete haiM, para AtmAnubhava na hone ke kAraNa samyaktva nahIM hotA, mokSamArga nahIM khultaa| (1) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) (3) jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/74 prathamAnuyoga aura caraNAnuyoga meM vratAdi, tIrthayAtrAdi ko jo dharma kahA hai; vaha paramparA kI apekSA kahA hai, vyavahAra kI apekSA kahA hai; isa anuyoga kI zailI hI yahI hai ki pApa se chur3Akara puNya mArga meM pravartana karAte haiM; parantu vAstavika rUpa se to vItarAga bhAva meM hI dharma hai| 28 mUlaguNarUpa cAritra nizcaya se cAritra nahIM hai| vItarAgarUpa zuddhopayoga rUpa cAritra hI nizcaya se cAritra hai| 28 mUlaguNa to zubha bhAva hone ke kAraNa cAritra kI kamajorI haiM, yadi inako hI vAstavika cAritra mAna liyA jAye to AtmAnubhava kA lopa hone se Age ke guNasthAnoM kA hI lopa ho jaaye| chaThaveM guNasthAna meM jozubharUpa bhAva haiM, vaha muniyoM ko hI hotA hai jo mokSamArga ke agraNI pathika haiN| lekina jaja sAhaba Agama meM yaha bhI AtA hai ki puruSArtha kI kamajorI ke kAraNa muniyoM ko zubhopayoga meM AnA par3atA hai aura vaha zubhopayoga bhI unake sahaja hotA hai; unake liye vaha upAdeya nahIM hai, yadi ve chaThaveM guNasthAna meM antarmuhUrta se jyAdA Thahare to guNasthAna gira jAye, unheM vahA~ aisA lagatA hai jaise Aga kI bhaTTI meM gira gaye hoN| aura jahA~ taka tIrthaMkara prakRti kI bAta hai, to yaha prakRti kSAyika samyagdRSTi AtmAnubhavI jIvoM ko hI baMdhatI hai aura isa prakRti ke baMdhane se mokSa kI gAraMTI milatI hai - aisI bAta nahIM hai, mokSa kI gAraMTI to pahale hI mila jAtI hai jaba AtmAnubhava hotA hai| are vakIla sAhaba ye prakRti mokSa kA kAraNa nahIM haiM, mokSa kA kAraNa to zuddhopayoga rUpa dharma hai; aura to aura jabataka isa prakRti kA saMyoga rahatA hai, tabataka jIva saMsArI hI rahatA hai| ise naSTa kara hI mokSa jA sakatA hai| aura jahA~ taka vinaya pATha kI bAta hai to maiM isake lie paNDita svAnubhava zAstrI ko bulAne kI ijAjata cAhatA hU~; jinhoMne vinayapATha, Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/75 darzana pATha stutiyoM Adi kA bahuta gaharAI se adhyayana kiyA hai aura ye inake Upara zodha prabaMdha bhI likha rahe haiM, unako bulAne kI ijAjata cAhatA huuN| jaja - ijAjata hai| bAbU- (bulAtA hai| zapatha dilAtA hai) paNDitajI - (doharAte haiN|) dharma vakIla - hA~ to paNDitajI ! kyA vinayapAThakAra rAgarUpa zubhopayoga ko mokSa kA kAraNa mAnate haiM ? paNDitajI- dekhiye vakIla sAhaba! bAta daraasala ye hai ki jitanA bhI bhakti aura pUjana sAhitya hai vaha saba hI bahumAnaparaka hai| isaliye kahIM to bhagavAna ko mokSa kA dAtA kaha dete haiM, kahIM pUjana bhakti se karma kaTate haiM aisA kaha dete haiM, so ye sabhI kathana upacAra jAnanA aura vinayapAThakAra ne svayaM hI Age kaha diyA hai ki - rAga sahita jaga meM rulyo mile sarAgI dev| vItarAga bheTyo abai, meTo rAga kudeva // dekhiye, yahA~ to rAga ko kuTeva kahakara meTane ko kahA hai aura jahA~ taka dyAnatarAyajI kI bAta hai to unhoMne bhI kaI jagaha bhajanoM meM rAgAdika kA niSedha kiyA hai - ___ magana raho re zuddhAtama meN| rAga-doSa para ko utapAta, nihacai zuddha cetanA jaat|| yahA~ rAga meM zubha aura azubha donoM hI rAga A gye| dharma vakIla - pvAiMTa noTa kiyA jAye jaja sAhaba / paNDitajI ne adAlata meM ye ekadama sApha kara diyA hai ki bhakti-pUjana sAhitya meM kathana upacAra se kiye jAte haiN| mere kAbila dosta bhI pUchanA cAheM to puuche| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/76 puNya vakIla- hA~ ! maiM paNDitajI se pUchanA cAhatA hU~ ki yadi zubhabhAva baMdha kA kAraNa hai to sabhI pUjanAdi kyoM karate haiM aura kavi loga pUjaneM kyoM likhate haiM ? kyA ve hameM saMsAra meM phaMsAnA cAhate haiM ? paNDitajI - nahIM vakIla sAhaba ! bAta ye nahIM hai, kaviyoM ne to hamArA upayoga pApa meM na lage, jyAdA se jyAdA tattva samajhane meM lage isaliye pUjane likhI haiM aura isIliye hameM pUjanAdi karanA cAhiye, na ki pUjanAdi ko saba kucha mAnakara inameM santuSTa honA caahiye| cUMki pUjanAdi zubha bhAva haiM aura zubhabhAva puNyabaMdhakA kAraNa hotA hai| baMdha to baMdha hai cAhe vaha puNya kA ho yA paapkaa| . puNya vakIla- ThIka hai maiM itanA hI pU~chanA cAhatA thaa| dharma vakIla - to paNDitajI Apa padhAreM ! jaja sAhaba ! aba ye bAta sAbita ho cukI hai ki puNya kA baMdha ho cAhe pApa kA baMdha ! donoM hI saMsAra meM ghumAne vAle haiM; isaliye donoM eka hI haiN| puNyaprakAza - jaja sAhaba ! yaha jhUTha bola rahA hai abhI taka to puNya ko mokSamArga hI nahIM mAna rahA thA; aba Upara se use pApa hI kaha rahA hai; ise adAlata se nikAla dIjiye jaja sAhaba! nahIM to... Apa ko jo kucha kahanA hai kaTaghare meM Akara khiye| puNyaprakAza - are inake liye to merA vakIla hI kAphI hai| jaja - to phira Apa cupa rhiye| dharma vakIla ! Apa jo kaha rahe the, khiye| dharma vakIla - hA~ to jaja sAhaba ! maiM kaha rahA thA ki puNya aura pApa donoM eka hI haiM aura zuddha bhAva mokSa kA kAraNa hai; isaliye aba phaisale meM bevajaha dera na kI jAye, jaja sAhaba! puNya vakIla- are thor3A Thahariye vakIla sAhaba ! itanI jaldI bhI kyA hai ? Apa to yaha kahanA cAhate haiM ki mandira meM pUjana svAdhyAya kareM yA dukAna para baiThakara dhaMdhA kareM donoM hI samAna haiN| jaja Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/77 dharma vakIla - are vakIla sAhaba ! jarA suniye; pUjana svAdhyAya karane meM manda kaSAya hai tathA vyApArAdi meM tIvra kaSAya hai; isaliye zubhaazubha pariNAma meM vyavahAra se bheda hai; kintu donoM kA lakSya para kI tarapha hI hai, ata: baMdha kA kAraNa hI hai| paramArtha kI apekSA se donoM eka hI haiN| puNya vakIla- (jhallAkara) maiM nahIM jAnatA apekSA-vapekSA; maiM to ye jAnatA hU~ ki pApa saMsAra meM rulAne vAlA hai aura puNya muktizrI dilAne vAlA hai, isaliye donoM alaga-alaga haiM, isI bAta kI puSTi ke liye maiM pratiSThita vidhAnAcArya sukRtakumArajI ko adAlata meM bulAne kI ijAjata cAhatA huuN| jaja ijAjata hai| bAbU - sukRtakumArajI hAjira hoN| (bAbU zapatha dilAtA hai tathA paNDitajI doharAte haiN|) puNya vakIla- sukRtakumArajI ! Apa adAlata meM ye batA dIjiye ki puNya-pApa samAna nahIM haiM, balki alaga-alaga haiM aura sAtha hI puNya mokSamArga meM upAdeya hai| sukRtakumAra - kauna kahatA hai ki puNya mokSa kA kAraNa nahIM hai aura puNya -pApa samAna haiN| jaja sAhaba ! puNya aura pApa kadApi eka nahIM h| sakate, puNya mokSa kA kAraNa hai aura pApa kugati kA kAraNa hai| paNDita banArasIdAsajI ne ekadama sApha zabdoM meM likha diyA haikauU ziSya kahai guru pAhIM, pApa-punna doU sama naahiiN| kAraNa rasa subhAva phala nyAre, eka aniSTa lage eka pyaare|| arthAt pApa kA kAraNa saMklezarUpa azubha bhAva hai, jabaki puNya kA kAraNa bhakti pUjanAdi zubha bhAva hai| pApa kA udaya hone se jIva ko duHkha hotA hai aura puNya kA udaya hone se jIva sukhI hotA hai| pApa kA svabhAva saMklezamaya hai, jabaki puNya kA svabhAva vizuddha bhAvarUpa hai| pApa ke kAraNa durgati hotI hai aura puNya Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/78 ke kAraNa sugati hotI hai| - itane sAre bheda to hameM sAmane dikhAI dete haiM, phira inako eka kaise kahA jA sakatA hai - ye koI mere ghara kI bAta nahIM hai| paNDita banArasIdAsajI ne svayaM likhA hai ki - saMkleza parinAmanisauM pApa baMdha hoI, vizuddha sau puna baMdha hetu bheda maanie| pApa ke udai asAtA tAko hai kaTuka svAda, ___ punna udai sAtA miSTa rasa bheda jaanie| pApa saMkleza rUpa punna hai vizuddha rUpa, duhU~ ko subhAva bhinna bheda yoM bkhaaniye| pApa sau kugati hoI, punna sauM sugati hoI, aisauM phala bheda paratacchi prmaanie|| isaliye puNya aura pApa ko eka mAnanA jinavANI kA virodha karanA hai aura jahA~ taka mokSamArga kI bAta hai; vahA~ bhI puNyodaya ke binA mokSamArga milanA saMbhava nahIM hai aura zubha bhAva ke binA mokSamArga meM Age bar3hanA saMbhava nahIM hai| aura daulatarAmajI ne to yahA~ taka kahA hai ki - ghar3I-ghar3I, pala-pala, china-china nizadina, prabhujI kA sumirana kara le re; prabhu sumarana taiM pApa kaTata hai, janama-maraNa duHkha hara le re|| arthAt prabhu kA sumirana karane se; prabhu bhakti se hamAre pApa kaTate haiM aura janama-maraNa kA du:kha dUra hotA hai| puNya vakIla- sabhI pvAiMTa noTa kiye jAyeM jaja sAhaba paNDita sukRtakumArajI ne sAbita kara diyA hai ki puNya-pApa alaga-alaga haiN| kyA mere kAbila dosta bhI kucha pUchanA cAheMge ? dharma vakIla - yasa mAI lArDa ! puNya vakIla ke gavAha sukRtakumAra ne adAlata ko gumarAha karane ke liye ekAMgI aura adhUre bayAna diye haiN| puNya vakIla- Abjekzana yora aanr| jaja - Abjekzana sasTenTa / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/79 puNya vakIla- jaja sAhaba mere gavAha para jhUThe iljAma lagAye jA rahe haiN| merI adAlata se gujAriza hai ki mere gavAha ko isa taraha apamAnita na kiyA jaaye| jaja - binA bAta siddha kiye koI iljAma na lagAye jaayeN| dharma vakIla - jaisI ApakI icchA jaja sAhaba ! (sukRtakumAra se pUchate hue) to Apa puNya aura pApa ko alaga-alaga mAnate haiN| sukRtakumAra - jo sahI hai vahI mAnatA huuN| dharma vakIla - aura Apane apanI bAta siddha karane ke lie samayasAra nATaka kA havAlA diyaa| sukRtakumAra - jI hA~ ! vo bhI aisA hI mAnate haiN| dharma vakIla - lagatA hai Apane banArasIdAsa ke samayasAra nATaka ke do hI chanda par3he haiM aura unhIM ke AdhAra para adAlata ko gumarAha kara rahe haiN| kyA Apane ve chanda nahIM par3he ? jisameM banArasIdAsajI ne kahAjaise kAhU caMDAlI jugala putra janaiM tini, eka diyo bAmana kai eka ghara rAkhyau hai| bAMmana kahAyo tini madya mAMsa tyAga kInoM, cANDAla kahAyo tini madya mAMsa cAkhyo hai| taise eka vedanI karama ke jugala putra eka pApa eka punna bhinna-bhinna bhAkhyau hai| duhUM mAhiM daura dhUpa doU karma baMdha rUpa, yAH gyAnavaMta nahiM kAhU abhilAkhyau hai| aura Apane puNya aura pApa ke kAraNabheda, svarUpabheda, phalabheda, svAdabheda batAye haiM, usakA bhI samAdhAna karate hue paNDitajI ne Age likhA ki - pApa baMdha punna baMdha duhUM meM mukati nAhiM, __kaTuka madhura svAda puggala ko pekhie| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/80 saMkleza vizuddha sahaja doU karma cAla, kugati sugati jaga jAla meM vishekhiye| kAraNAdi bheda tohi sUjhata mithyAta mAMhi, aiso dvaitabhAva gyAnadRSTi meM na lekhiye| doU mahA aMdhakUpa doU karmabaMdha rUpa, duhUM kau vinAza mokha, mAraga meM dekhiye| kyoM sukRtakumArajI kyA aba bhI Apa ye kahanA cAheMge ki puNya aura pApa alaga-alaga haiM ? sukRtakumAra - cAhe jo bhI ho bhaiyA lekina puNya mokSamArga meM to upAdeya hI hai; isIlie isakA kAraNa zubha bhAva bhI mokSamArga meM upAdeya hai| banArasIdAsajI ne ye bhI to likhA hai - mokha ke sadhaiyA gyAtA desavirati munIza, tinakI avasthA to nirAvalaMba nAhIM hai| dharma vakIla - sukRtakumArajI Apa phira adAlata ko bahakAne kI koziza kara rahe haiM, isake Age kI lAina meM hI use daura dhUpa kahate hue kahA hai ki - kahaiM guru karama ko nAza anubhau abhyAsa, aiso avalaMba unhIM ko una pAhIM haiN| nirupAdhi Atama samAdhi soI zivarUpa, aura daura dhUpa pudgala parachAhIM haiN| aura Apane jo daulatarAmajI ke bAre meM kahA hai; vaha bhI sarAsara galata tarIke se prastuta kiyA gayA hai| unhoMne to anekAneka bhajanoM meM AtmAnubhava kI hI mahimA gAI hai| aura kahA hai - ApA nahiM jAnA tUne kaisA jJAnadhArI re dehAzrita kara kriyA Apako mAnata zivamagacArI re ziva cAhe to dvividha karma taiM kara nija pariNati nyArI re| kyoM sukRtakumArajI aba bhI kucha guMjAiza hai| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/81 sukRtakumAra - lagatA hai Apa ekadama ThIka kaha rahe haiN| maiM to aba paNDita daulatarAmajI aura paNDita banArasIdAsajI kA gaharAI se adhyayana kruuNgaa| jaja sAhaba - yaha adAlata sukRtakumAra ko adhUre va ekAMgI bayAna dene ke jurma meM ye cetAvanI detI hai ki Age se kabhI bhI isa adAlata meM isaprakAra ke bayAna na deN| nahIM to kAnUnI kAryavAhI kI jaayegii| aba Apa jA sakate haiN| dharma vakIla - jaja sAhaba aba bhI koI guMjAiza ho to maiM adAlata meM eka aise paNDitajI ko bulAnA cAhatA hU~ jinhoMne paNDita ToDaramalajI ke "mokSamArga prakAzaka" kA bahuta gaharAI se adhyayana kiyA hai tathA jinakI gavAhI isa bAta ko sApha kara degI ki puNya mokSamArga meM heya hai yA upAdeya / jaja- ijAjata hai| bAbU - paNDita svarUpacandajI zAstrI adAlata meM hAjira hoN| (bAbU zapatha dilavAtA hai paNDitajI doharAte haiM) dharma vakIla - paNDitajI sAhaba ! paNDita ToDaramalajI ke anusAra puNya mokSamArga meM heya hai yA upAdeya ? paNDitajI - isa saMbaMdha meM apane vicAra rakhate hue paNDita ToDaramalajI ne mokSamArga prakAzaka meM likhA hai ki nicalI dazA meM kitane hI jIvoM ko zubhopayoga aura zuddhopayoga kA yuktapanA pAyA jAtA hai; isIliye upacAra se vratAdika zubhopayoga ko mokSamArga kahA hai; vastu kA vicAra karane para zubhopayoga mokSa kA ghAtaka hI hai, kyoMki baMdha kA kAraNa vahI mokSa kA ghAtaka hai -- aisA zraddhAna krnaa| isaprakAra zuddhopayoga ko hI upAdeya mAnakara usakA upAya karanA aura zubhopayoga-azubhopayoga ko heya jAnakara unake Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/82 ... tyAga kA upAya krnaa| jahA~ zuddhopayoga na ho sake vahA~ azubhopayoga ko chor3akara zubha meM hI pravartana karanA, kyoMki zubhopayoga kI apekSA azubhopayoga meM azuddhatA kI adhikatA hai| dharma vakIla - pvAiMTa noTa kiyA jAye jaja sAhaba ! kyA mere kAbila dosta bhI kucha pUchanA cAheMge? puNya vakIla- yasa mIlaoNrDa! paNDitajI sAhaba ! to kyA zubha bhAva karane vAlA koI mokSa nahIM jA sakatA tathA zubha bhAva aura puNya se mokSa mAna liyA jAye to kyA parezAnI hai ? paNDitajI - parezAnI are mahAparezAnI khar3I ho jAyegI; jo bhI ina zubha bhAvoM meM mokSamArga mAnakara saMtuSTa ho jAyegA, use kabhI bhI saccA mokSamArga nahIM mila skegaa| vaha anantakAla taka saMsAra meM hI bhaTakatA rhegaa| puNya vakIla- to kyA mokSamArga meM zubha bhAva hote hI nahIM haiM ? paNDitajI- are vakIla sAhaba mokSamArga meM zubha bhAva nahIM hote; aisI bAta nahIM haiM vahA~ para bhUmikAnusAra zubha vikalpa Aye binA rahate nahIM haiN| hama gRhasthoM kI kyA bAta kaheM muniyoM ko bhI 28 mUlaguNa pAlana karane rUpa zubha bhAva Aye binA rahatA nahIM hai; parantu ve use upAdeya nahIM mAnate haiM heya hI mAnate haiM aura nirantara zubha bhAva se nikalakara zuddhabhAva meM jAne kA hI puruSArtha karate rhtehaiN| puNya vakIla- basa maiM itanA hI pUchanA cAhatA thaa| dharma vakIla - ThIka hai paNDitajI Apa pdhaareN| jaja sAhaba ! aba nirNaya meM jarA-sI bhI dera nahI laganI cAhiye, kyoMki aba adAlata meM sArI bAta zIze kI taraha sApha ho cukI hai| puNya vakIla- nahIM jaja sAhaba ! abhI bAta sAbita nahIM huI hai, kyoMki mere Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/83 kAbila dosta ne jitane bhI sabUta aura gavAha adAlata meM peza kiye haiM; una sabane gRhastha paNDitoM ke hI pramANa peza kiye haiN| maiM cAhatA hU~ ki kucha prAmANika AcAryoM ke bhI pramANa peza kiye jaayeN| (sabhI logoM meM kAnAphUsI zurU ho gaI) jaja ArDara ! ArDara adAlata kI garimA banAye rkheN| dharma vakIla - Abjekzana mIlaoNrDa ! mere kAbila dosta sammAnanIya paNDitoM ko apramANika kahakara tIrthaMkara aura AcAryoM kI vANI ko hI apramANika kahanA cAhate haiM, kyoMki yaha sabhI paNDita tIrthaMkara aura AcAryoM kI vANI kA hI pratipAdana karate haiN| jaja adAlata meM sammAnanIya paNDitoM kI garimA ko Thesa na pahu~cAI jaaye| phira bhI dharma vakIla AcAryoM ke pramANa bhI peza kreN| dharma vakIla - ThIka hai jaja sAhaba maiM adAlata meM jainoM ke sarvamAnya AcArya umAsvAmI ke jaina saMvidhAna; anuccheda tattvArthasUtra ke dasaveM adhyAya se yaha sUtra peza karanA cAhU~gA - kRtsnakarmavipramokSo mokssH| kyA mere kAbila dosta isa sUtra kA artha batA sakate haiM ? puNya vakIla- kyoM nahIM ! isakA artha hai sampUrNa karmoM ke kSaya hone para nirAkula mokSa paryAya pragaTa hotI hai| dharma vakIla - aura Asrava adhikAra meM Aye huye "zubhaH puNyAsya azubhaH pApasya"; sUtra kA kyA artha hai ? puNya vakIla- zubha bhAva puNyAsrava aura azubha bhAva pApAsrava kA kAraNa hai| dharma vakIla- pvAiMTa noTa kiyA jAye jaja sAhaba ! mere kAbila dosta ne ye khuda svIkAra kiyA hai ki sampUrNa karmoM ke naSTa ho jAne para mokSa hotA hai aura zubha bhAva se puNyAsrava hotA hai aura azubha bhAva se pApa kA Asrava hotA hai, matalaba sApha hai jaja sAhaba ! mokSa baMdha Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/84 - rahita avasthA hai aura zubha bhAva baMdha kA kAraNa hone se mokSa kA virodhI hai aura dUsarA pramANa pratiSThita AcArya kundakunda kA denA cAhU~gA, unhoMne to gajaba kI bAta kahI hai - sovaNNiyaM piNiyalaMbaMdhadi kAlAyasaMpijaha purisN| baMdhadi evaM jIvaM suhamasuhaM vA kadaM kammaM // 146 / / isakA padyAnuvAda isaprakAra hai - jyoM loha ber3I bAMdhatI tyoM svarNa kI bhI baaNdhtii| isa bhAMti hI zubha azubha donoM karma ber3I bAMdhatI hai / / isaliye mokSamArga meM vItarAga bhAva hI upAdeya hai aura zubhaazubha bhAva heya haiN| tIsarA pramANa yogIndudevakRta jaina saMvidhAna ke anuccheda yogasAra ke 72veM dohe meM to puNya ko pApa hI kaha diyA hai - pApa bhAva ko pApa to jAnata hai saba loy| puNya bhAva bhI pApa hai, jAne viralA koya // aura AcArya jayasena ne isI bAta kA samarthana karate hue kahA hai ki - nirvikalpasamAdhiratAnAM vyavahAravikalpAvalambanena svarUpAtpatitaM bhavatIti dvitIya kAraNa, iti nizcayanayApekSayA paapm| arthAt zubha bhAva meM paradravya kA avalambana hone se vaha parAdhIna hai aura ise svarUpa kI patitAvasthA hone se pApa hI kahA hai - isaliye mAtra vItarAga bhAva hI mokSamArga meM upAdeya hai| puNya vakIla- vakIla sAhaba ne jo yaha kahA hai ki puNya meM dharma nahIM hai; ekamAtra zuddhopayogarUpa vItarAga bhAva meM hI dharma hai to jaja sAhaba ! mere kAbila dosta ye bhI jAnate hoMge ki zuddhopayoga se puNya kA baMdha hotA hai, kyoMki karaNAnuyoga meM sApha likhA hai ki sAtaveM guNasthAna se bArahaveM guNasthAna taka zuddhopayoga hotA hai, jisake kAraNa utkRSTa puNya kA baMdha hotA hai / isaliye jaja sAhaba ! puNya hI mokSamArga hai aura mokSa kA kAraNa hai| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/85 dharma vakIla - vakIla sAhaba ne Agama kI gaharAI se jo ye bAteM kahIM haiM, . ye unake adhUre adhyayana kI hI paricAyaka hai; kyoMki AcArya amRtacandra ne puruSArthasiddhapAya meM spaSTa likhA hai ki - yenAMzena sudRSTistenAMzenAsya baMdhanaM naasti| yenAMzena tu rAgastenAMzenAsya baMdhanaM bhvti|| yenAMzena tu jJAnaM tenAMzenAsya baMdhanaM naasti| yenAMzena tu rAgastenAMzenAsya baMdhanaM bhvti|| yenAMzena cAritraM tenAMzenAsya baMdhanaM naasti| yenAMzena turAgastenAMzenAsya baMdhanaM bhavati // arthAt jitane aMzoM meM AtmA kA zraddhAna-jJAna-cAritra rahatA hai; utane aMzoM meM jIva baMdharahita hotA hai aura jitane aMzoM meM rAga vidyamAna hai utane aMzoM meM baMdha hotA hai| puNya vakIla- yoraoNnara ! kyA mere kAbila dosta yaha kahanA cAhate haiM ki zubhabhAva aura puNya kA mokSamArga meM astitva hI nahIM hai ? dharma vakIla - maiMne aisA kaba kahA, maiM to yaha kaha rahA thA ki puNya mokSamArga meM heya hai| jinAgama meM hI uddhRta isa bAta ko satpuruSa kAnajIsvAmI ne atyanta saralatApUrvaka sAmAnyajana ke sAmane rakhA hai| kucha logoM kA yaha bhrama hai ki kAnajIsvAmI ekAntavAdI the, unhoMne jinAgama meM se dayA-dAna-pUjA sabako gDA diyAhai jabaki unhoMne kucha bhI nahIM ur3AyA; apitu jinAgama meM jisaprakAra nirUpaNa AyA thA, usIprakAra anekAnta kA saMtulana rakhate hue samajhAyA hai| maiM isa bAta kI puSTi ke lie paM. jJAnacandajI zAstrI ko adAlata meM bulAne kI ijAjatacAhatA hU~ jinhoMne satpuruSa zrIkAnajIsvAmI ke pravacanoM ke saMgraha "pravacana ratnAkara" kA bahuta gaharAI se adhyayana kiyA hai aura unake aneka Tepa-pravacana bhI sune haiN| jaja - ijAjata hai| bAbU - (bAbU zapatha dilAtA hai aura paNDitajI doharAte haiN|) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/86 dharma vakIla - tozAstrIjI ! svAmIjI ke anusAra mokSamArga meM puNya kA kyA sthAna hai ? paNDitajI- svAmIjI kA kahanA to yaha hai ki bhAI ! jinendra bhagavAna ke darzana-pUjana bhI na kare aura tU apane ko jaina kahalAve ye terA jainapanA kaisA ? jisa ghara meM pratidina bhaktipUrvaka deva-guruzAstra ke darzana-pUjana hote haiM, munivaroM Adi dharmAtmAoM ko AdarapUrvaka dAna diyA jAtA hai vaha ghara dhanya hai; isake binA to ghara zmazAna tulya hai| are adhika kyA kaheM ? aise dharmarahita gRhasthAzrama ko to he bhAI ! samudra ke gahare pAnI meM tijAJjali de denA; nahIM to yaha tujhe Dubo degaa| unake isa kathana se siddha hai ki ve mokSamArga meM puNya kA sthAna to mAnate the, parantu usa puNya meM upAdeyabuddhi - dharmabuddhi kA niSedha karate the; kyoMki yadi yaha jIva usI meM santuSTa ho jAyegA to phira kabhI nirvikalpa AtmAnubhUti zuddhopayogarUpa dharma kA aMgIkAra nahIM kara sakegA, isaliye kabhI-kabhI to ve mokSamArga meM usa puNya ko jahara taka bhI kaha dete the| dharma vakIla - pvAiMTa noTa kiye jAe~ jaja sAhaba ! kyA mere kAbila dosta bhI kucha pUchanA cAhate haiM ? puNya vakIla- hA~ maiM bhI kucha savAlAta karanA cAhatA huuN| (paNDitajI se) paNDitajI sAhaba ! hamane to sunA hai ki svAmIjI puNya ko chur3Ate the tathA puNya-pApa donoM ko jar3a batAte the- aisA sunakara to sabhI zubha bhAva ko chor3a hIM deNge| paNDitajI - kauna mUrkha kahatA hai ki svAmIjI zubha bhAva ko chur3Ate the, unhoMne svayaM bhAratavarSa ke aneka tIrthoM kI vandanA kI hai; paMcakalyANaka karAye haiM; gujarAta meM jahA~ digambara jainadharma kA koI astitva hI dikhAI nahIM detA thA, koI digambara jinamandira dikhAI hI nahIM dete the; Aja vahA~ unake prabhAva aura sadupadeza se aneka mandiroM kA nirmANa huA hai aura Aja vahA~ bhI digambara jainadharma kA astitva dikhAI dene lagA hai| ata: isase siddha hotA hai ki gurudeva Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-14/87 zubha bhAva nahIM chur3Ate the, apitu ve to anAdikAla se calI A rahI zubha bhAva meM hitabuddhi ko chur3Ane kA upadeza dete the; kyoMki pUrNa zuddhopayoga binA zubha bhAva chUTatA nahIM hai, zubha bhAva hotA hai; kintu zubha bhAvoM meM jJAnI ko Atmabuddhi nahI hotii| . isalie ve zubha bhAva karate-karate AtmakalyANa ho jAegA - aisI mAnyatA ko chor3ane kA upadeza dete haiN| aura jahA~ taka puNya-pApa ko jar3a kahane kA savAla hai to puNyapApa bhAvoM meM cetanatA nahIM hai, isalie use jar3a kahate haiN| puNyapApa sparza-rasa-gaMdha-varNavAlA jar3a nahIM hai, apitu usameM jJAna nahI hai; isalie samayasAra ke jIvAjIvAdhikAra meM use ajIva tathA kartAkarma adhikAra meM jar3a kahA hai| ataH svAmIjI bhI puNya-pApa bhAva meM jAnapanA nahIM hone ke kAraNa jar3a kahate the| puNya vakIla- ThIka hai; maiM itanA hI pUchanA cAhatA thaa| dharma vakIla - ThIka hai; paNDitajI Apa jA sakate haiN| dekhA jaja sAhaba, puNya prakAza dvArA lagAyA gayA yaha iljAma ki satpuruSa kAnajIsvAmI dayA-dAna-pUjAdi rUpa zubha bhAva ko mAnate hI nahIM, sarAsara galata aura bebuniyAda hai; kyoMki svayaM unhoMne isa bAta kI puSTi kI hai ki mokSamArga meM zubha bhAva bhUmikAnusAra dekhane meM Ate haiM, isalie use paramparA se mokSa kA kAraNa kaha diyA jAtA hai; parantu vAstava meM vaha mokSamArga meM heya hai, mokSa kA kAraNa nahIM hai| yadi mere kAbila dosta apanI saphAI meM aba bhI kucha kahanA cAheM to kheN| puNya vakIla- (nirAzA pUrvaka) no sara, daiTsa oNl| jaja - (kucha likhakara phaisalA sunAte haiN|) tamAma Thosa tathyoM, athAha Agama pramANoM aura pramANika gavAhoM ke bayAnoM ko maddenajara rakhate hue adAlata isa nirNaya para pahu~cI hai ki puNyaprakAza kA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma kI kahAniyA~ bhAga-1488 yaha pakSa ki "mokSamArga meM puNya aura zubha bhAva upAdeya hai aura satpuruSa kAnajIsvAmI ne isake viparIta pracAra kiyA hai" yaha sarAsara jhUTha aura bebuniyAda hai| ___ tathA yaha adAlata dharmacanda ke pakSa se sahamata hai ki mokSamArga meM zubha bhAva aura puNyabhAva hote haiM, para upAdeya nahIM; AtmAnubhava rUpa vItarAga dharma hI upAdeya hai| jinAgama meM dayA-dAna-pUjA-vrata ke jitane bhI upadeza diye jAte haiM yAni unheM mokSamArga kahA jAtA hai, ve saba kathana vyavahAra naya se haiM, ve bhAva azubha meM jAne kI apekSA zreSTha haiM para unako hI mokSamArga mAna lene se sacce mokSamArga ke lopa kA prasaMga aaegaa| ata: zubha bhAva bhUmikAnusAra ho to koI hAni nahIM hai, hone bhI cAhie, hote bhI haiM; para inako hI mokSa kA kAraNa mAna lenA mithyAtva hai| tathA kucha tathAkathita svArthI logoM ne satya ko gaharAI se samajhe binA mAtra vivAda kA bindu banAkara samAja meM uttejanA paidA kI hai| yaha adAlata una tamAma logoM ko cetAvanI detI hai ki ve isaprakAra kisI jJAnI puruSa ke upara jhUThe AkSepa na lagAyeM anyathA unheM cAra gati caurAsI lAkha yoniyoM rUpI jela meM anantakAla ke lie jAnA par3a sakatA hai| - yaha adAlata puNyaprakAza ko hidAyata detI hai ki ve samayasAra kA puNyapApa ekatvAdhikAra, nATaka samayasAra kA puNya-pApa ekatvadvAra, yogasAra, mokSamArga prakAzaka kA sAtavA~ adhikAra, satpuruSa zrI kAnajIsvAmI ke pravacana ratnAkara bhAga-4, zrAvakadharma prakAza, jJAnagoSThI; DaoN0 hukamacanda bhArillakRta puNya-pApa ekatva adhikAra kA anuzIlana aura paNDita ratanacanda bhArilla ke jinapUjana rahasya kA svAdhyAya kara apanI bhramitabuddhi ko sudhabhareM anyathA anantakAla ke lie saMsAra rUpI jela meM baMda rahanA pdd'egaa| jaya jinendra ! prastuti :-sarvazrI saunU zAstrI porasA, abhaya zAstrI khairAgar3ha, . avirala zAstrI vidizA, sandIpa zAstrI gohada, dharmendra zAstrI jayapura, lalita zAstrI baNDA, manIza zAstrI rhlii| nAma- 2005SMALLAHAIR Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre prakAzana 1. caubIsa tIrthaMkara mahApurANa (hindI) [ 528 pRSThIya prathamAnuyoga kA advitIya sacitra graMtha ] 2. caubIsa tIrthaMkara mahApurANa (gujarAtI) [ 483 pRSThIya prathamAnuyoga kA advitIya sacitra graMtha ] 3. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 1) 4. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 2) 5. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 3) (ukta tInoM bhAgoM meM choTI-choTI kahAniyoM kA anupama saMgraha hai|) 6. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 4) mahAsatI aMjanA 7. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 5) hanumAna caritra 8. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 6) (akalaMka-nikalaMka caritra) 9. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 7) (anubaddhakevalI zrI jambUsvAmI) 10. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 8) (zrAvaka kI dharmasAdhanA ) 11. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 9) (tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra) 12. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 10) 13. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 11) 14. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 12) 15. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 13) 16. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 14) 17. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 15) 18. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 16) 19. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 17) 20. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 18) 21. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 19) kahAnI saMgraha 22. jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 20) kahAnI saMgraha 23. anupama saMkalana (laghu jinavANI saMgraha) 6/24. pAhur3a-dohA, bhavyAmRta-zataka va AtmasAdhanA sUtra 25. virAga saritA (zrImadjI kI sUktiyoM kA saMkalana) 26. laghutattvasphoTa (gujarAtI) kahAnI saMgraha 27. bhaktAmara pravacana (gujarAtI) 28. aparAdha kSaNabhara kA (kaoNmiksa) kahAnI saMgraha kahAnI saMgraha kahAnI saMgraha kahAnI saMgraha kahAnI saMgraha kahAnI saMgraha nATaka saMgraha nATaka saMgraha 50/ 40/ 10/ 10/ 10/ 10/ 10/ 10/ 15/ 7/ 15/ 7/ 10/ 10/ 10/ 10/ 10/ 10/ 10/ 7/ 10/ 10/ 5/4/ 10/ Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre preraNA srota : bra. harilAla amRtalAla mehatA janma vIra saMvat 2451 pauSa sudI pUnama jaitapura (morabI) satsamAgama vIra saMvat 2471 (pUjya gurudeva zrI se) rAjakoTa brahmacarya pratijJA vIra saMvat 2473 phAgaNa sudI 1 (umra 23 varSa) dehavilaya 8 disambara, 1987 pauSa vadI 3,sonagar3ha pUjya gurudeva zrI kAnajIsvAmI ke aMtevAsI ziSya, zUravIra sAdhaka, siddhahasta, AdhyAtmika, sAhityakAra brahmacArI harilAla jaina kI 19 varSa meM hI utkRSTa lekhana pratibhA ko dekhakara ve sonagar3ha se nikalane vAle AdhyAtmika mAsika Atmadharma (gujarAtI va hindI) ke sampAdaka banA diye gaye, jise unhoMne 32 varSa taka avirata sNbhaalaa| pUjya svAmIjI svayaM aneka bAra unakI prazaMsA mukta kaNTha se isa prakAra karatethe "maiM jo bhAva kahatA hU~, use barAbara grahaNa karake likhate haiM, hindustAna meM dIpaka lekara DhU~Dhane jAveM to bhI aisA likhane vAlA nahIM milegaa...|" Apane apane jIvana meM karIba 150 pustakoM kA lekhana/sampAdana kiyA hai| Apane baccoM ke lie jaina bAlapothI ke jo do bhAga likhe haiM, ve lAkhoM kI saMkhyA meM prakAzita ho cuke haiN| apane samagra jIvana kI anupama kRti caubIsa tIrthaMkara bhagavantoM kA mahApurANaise Apane 80 purANoM evaM 60 granthoM kA AdhAra lekara banAyA hai| ApakI racanAoM meM pramukhataH Atma-prasiddhi, bhagavatI ArAdhanA, Atma vaibhava, naya prajJApana, vItarAga-vijJAna chahar3hAlA pravacana,(bhAga 1 se 6), samyagdarzana (bhAga 1 se 8), jainadharma kI kahAniyA~ (bhAga 1 se 6) adhyAtma-saMdeza, bhaktAmara stotra pravacana, anubhava-prakAza pravacana, jJAnasvabhAva-jJeyasvabhAva, zrAvakadharmaprakAza, mukti kA mArga, mUla meM bhUla, akalaMka-nikalaMka (nATaka), maMgala tIrthayAtrA, bhagavAna RSabhadeva, bhagavAna pArzvanAtha, bhagavAna hanumAna, darzanakathA, mahAsatI aMjanA Adi haiN| 2500veM nirvANa mahotsava ke avasara para kiye kAryoM ke upalakSya meM, jaina bAlapothI evaM Atmadharma sampAdana ityAdi kAryoM para anake bAra Apako svarNa-candrikAoM dvArA sammAnita kiyA gayA hai| jIvana ke antima samaya meM Atma-svarUpa kA gholana karate hue samAdhi pUrvaka "maiM jJAyaka hU~...maiM jJAyaka hU~" kI dhuna bolate hue isa bhavyAtmA kA deha vilaya huA-yaha unakI antima aura sarvAdhika mahatvapUrNa vizeSatA thii|