Book Title: Agam 44 Chulika 01 Nandi Sutra
Author(s): Chandrasuri
Publisher: Devchand Lalbhai Pustakoddhar Fund
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002985/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSTi devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAre granthAGkaH 113 zrInaMdIsUtrasya hAribhadrIyavRtteH kaThinasthalAnAM viziSTavivaraNarUpA AcAryazrIcandrasUripraNItA durgapadavyAkhyA prakAzaka: motIcanda maganabhAI cokasI devacandra lAlabhAI jainapustakoddhArasaMsthAyAH kAryavAhakaH For Private & Personal use only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThi devacandra lAlabhAI jaina pustakoMdvAre pratyAGkaH 113 zrInaMdI sUtrasya hAribhadrIyavRtteH kaThinasthalAnAM viziSTa vivaraNarUpA AcArya zrI candrasUripraNItA durga padavyAkhyA prakAzaka : motIcanda maganabhAI cokasI devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra saMsthAyAH kAryavAhakaH Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikAdevacandra lAlabhAI jainapustakoddhAra saMsthA gopIparA, baDekhAMnA cakalA, surata. saMsthAnuM TrasTI maMDaLa 1 nemacaMda gulAbacaMda devacaMda jhaverI 2 amIcaMda jeveracaMda 3 ratanacaMda sAkaracaMda 4 talakacaMda motIcaMda 5 kezarIcaMda hIrAcaMda 6 motIcaMda maganabhAI cokasI mAnada menejIMga TrasTI prathamAvRtti: 500 mUlyam dvau rUpyako vikrama saMvat 2025 IsvI san 1966 mudraka-(bephAmanA) paM0 parameSThIdAsa jaina jainendra presa, lalitapura ( jhAMsI ) u. pra. bAkInA phArmanA mudraka:dhairyakumAra so. zAha AzA prinTarsa 108 kezavajI nAyaka roDa muMbaI-9 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzana aMge kAMIka zrIdevAvAcaka kSamAzramaNa praNIta zrIna'dIsUtra upara yAkinImahattarAsUnu, AcAryazirAmaNi, zrIharibhadrasurIzvare racelI TIkAnA amuka amuka aMze atikilaSTa ane svalpabuddhivALAothI zIghra na samajAya tevA hovAthI AcArya pravara zrIcandrasUrIe tenA para vyAkhyA racI. te ja A du'pada vyAkhyA che. A vyAkhyA jyAre amane jovA maLI tyAre amArI saMsthAe tene mudrita karAvavA vicAryuM', ane tenI hastaprati uparathI tenI presakeApI karAvI lIdhI. paraMtu hastaprati puSkaLa azuddha hatI. bIjI hastaprate meLavavA ame koziSa karI paNa temAM ame saphala na nIkyA. pariNAme je sthitimAM presakeApI hatI te sthitimAM ya tene mudrita karAvI levI ema vicAryuM. jethI A vyAkhyA kAlAntare aprApya na banI jAya ane bhaviSyanA gItA mahApuruSone A vyAkhyA sudhAravA mATe eka AlaMbana teA maLe ja. A niya karI tene mudrita karAvavAnA prAraMbha karyAM. jemane AnA saMpAdananuM kAryaM sAMpeluM te zrIsukhAdhacandra nAnAlAla zAhe jyAM jyAM kaMI AdhArabhUta malyuM tyAM zakya hatu` teTaluM AmAM sudhAyu`. paNa jyAM ka MI AdhAra na maLye tyAM temane tema rahevA dIdhuM ane phalasvarUpa A graMtha Aje ApanA *kramaLamAM mUkavA ame samartha banyA chIe. A praMca ghaNAM ghaNAM rahasyAne chatAM kare che te te| AnA abhyAsI Apa mahAnubhAvA A graMthanA svAdhyAyathI samajI ja zakazo. A prakAzana zrIjainasaMdha samakSa mUkyuM che. samasta saMdha AnA lAbha uThAvI karma nirjarA sAdhA ane ame paNa temanI nirAmAM sahAyaka banyA tethI amArA saMsAra TuMkA karIe, e ja zrIparaJatAraka jitendra bhagavaMtAnA caraNAmAM amArI prArthanA che. AsA suda 10 vijayA dazamI vi. sa. 2025 liH mAtI' maganabhAI cAkasI. me. TrasTI devacaMda lAlabhAI jaina pustakAdvAra ph Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA nadIsatranI haribhakIya TakA para AcArya ziromaNi zrI zrIcandrasUrie racelI A duryapada vyAkhyA Aje zrIsaMdha samakSa mUkatAM AnaMda thAya che. zrIcandrasUrie racelI A TIkAnuM "dugapadavyAkhyA nAma ja sUcave che ke te samasta TIkA paranI savAMga vyAkhyA nathI paNa kaThina sthAnanuM ja spaSTIkaraNa karatI mAtra vyAkhyA che. TIkAkAre sthAna sthAna para atizaya suspaSTatA karavAmAM kacAza rAkhI nathI, sthAne sthAna para subhASita TAMkavAmAM paNa nyUnatA rAkhI nathI. (dA. ta.) aprazAntamatI zAstrasadbhAvapratipAdanam / doSAyAbhinavodIrNe zamanIyamiva jvare // dharmazastrArthanAzaH syAt pratyavAyo mahAn bhavet / raudraduHkhoghajanako duSprayuktAdivoSadhAt // 9 ka ja AcAryasyaiva tajjADyaM yacchiSyo nAvabudhyate / gAvo gopAlakeneva kutIrthanAvatAritAH // A rIte sthaLe sthaLe temaNe subhASito TAMkyAM che, jyAM jarUra lAgI che tyAM vyAkaraNanA sUtro paNa kyAM che. kathAo mUkavI Avazyaka lAgI che tyAM prAkRta kathAo AkhI ne AkhI jevI temane malI tevI sthitimAM ja mUkI che. A badhuM ApaNane temanI TIkAkAra tarIkenI kuzalatA darzAve che. TIkAkArano paricaya zrIcandrasUri cAkulanA mahAna samartha AcArya zIlabhadrasUrinA ziSya dhanezvarasUrinA atevAsI hatA. temanuM nAma pAzvadevagaNi hatuM. AcAryapadapradAna bAda temanuM nAma zrIcandrasUri sthApana karavAmAM AvyuM. AthI teo "dija' nAmathI paNa oLakhAya che. * dvijapA devagaNi evA ullekha maLe che te A zrIcandrasUri mATenA ja che. AcAryapadakALa zrIcandrasUrine AcAryapada prAptine samaya vi. saM. 1171 thI 1174 ne madhyakAla che. kAraNa ke vi. saM. 1174mAM temaNe racela nizIthacUrNinA vIsamA uddezakanI vyAkhyAmAM teo pitAnuM zrIcandrasUri - - - - Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma jaNAve che jyAre dhanezvaramari viracita sArdhazatakjharaNuttinI prazastimAM (ke jenI racanA vi. saM. 1171mAM thaI) temane ulekha pA devagaNi tarIkene maLe che. eTale 1171thI 1174ne madhyakALa temanI AcAryapadaprAptine kAla che. paraMtu nizcita kayI sAla che te tevA pramANenI prApti vinA kahI zakavAnI sthitimAM ApaNe nathI. thAyanA AcArya zrIcandrasUrikRta aneka grantha prApta thAya che jenA nAme nIce mujaba che. (1) nyAyapravezapaMjikA (2) nizIthacUrNi vizezaka vyAkhyA (3) zrAddhapratikamaNusUtravRtti (4) takalpabUcUridurgapada vyAkhyA. (5) naMdIsUtra laghuvRtti durgapadavyAkhyA. (6) sukhabadhA sAmacArI (7) niyAvalikAdi paMcepAMgasutravati amaranAma nirayAvalikAzrutaskaMdhavivaraNa (8) piMDavizuddhiprakaraNyavRtti. ekathI AraMbhI cha kramAMkavALA graMze te nirvivAdarIte prastuta zrIcaMdrasurinI ja racanA che. jyAre sAta ane ATha kramAMkavALA graMtha mATe tevA pUratA pramANanA abhAvamAM nizcita kahI zakAya tema nathI ke te be grantha A zrIcaMdrasUrinI je racanA che ke bIjI koI zrIcaMdrasUrinI racanA che ke bIjA koI zrIcaMdrasurinI racanA che. eka mahatvanI vAta ApaNane A TIkA dvArA jANavA maLe che ke praznavyAkaraNamAM temanA samaya sudhI te aMguSThaprazna, bAhuprazna vagere maMtravidyAo hatI ja ke jene vidhipUrvaka jApa karavAthI vagara pUjya paNa zubhAzubha jANavA maLatuM tathA staMbhana, vazIkaraNa vagere vicitra vidyAo paNa hatI. nAgakumAra, suparNakumAra vagere kaI vastumAM, avataraNa karIne yA te pratyakSa AvIne zubhAzubha kahI jAya tevI vidyAo paNa hatI. jo Ama nahatA ane Aje je sthitimAM praznavyAkaraNa maLe che tevI sthitimAM te vakhate maLatuM heta te TIkAkAra tenI paNa noMdha levAnuM cUkta nahI. praznavyAkaraNa AkhuM ne AkhuM badalAIne vartamAnamAM prApta thatI sthitimAM kayAre mUkAI gayuM te jANuMvA ApaNI pAse sAdhana nathI. paNa zrIcaMdrasUrinA samaya sudhI te tema banyuM na hatuM te te kahI ja zakAya. A vastu durgapada vyAkhyA vAcatAM samajAya che. saMpAdana age A durgapada vyAkhyAnuM saMpAdana kArya karavAnuM jyAre zarU thayuM tyAre presa kepImAM keTalAMka sthaLe evAM hatAM ke jenA parathI esapI taiyAra karAyela hatI te te pratAnA te te sthaLe pharI javA jarUrI hatAM paNa te te prationI prApti sulabha na hatI. A sthitimAM kevaLa presakopI para AdhAra rAkhIne ja A kArya karavuM paDayuM che. Ama karavAmAM kayAMka kayAMka kSatio paNa rahI gaI che, chatAMya kSatio samajAI tyAM sudhArI paNa che. kayAMka artha sadaMtara beThe nathI, paraMtu keI AdhAra vagara sudhAravuM yogya lAgyuM nathI. tethI jyAM jevI sthiti hatI tevI ja kAyama rAkhI che. graMthanA prAMtabhAgamAM sUtrane sUtragAthAAno akArAdi krama Apyo che. te ApatI veLA devacaMda lAlabhAI je. pu. phaMDa taraphathI prakAzita "nAthArAra" pratane ja AMkha sAme rAkhIne krama taiyAra Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karela che. naMdIsatranA bIjA bIjA prakAzamAM sUtronA tathA sUtragAthAonA kramamAM pheraphAra paNa dekhAya che. paNa ekaja saMsthAnA prakAzamAM vibhinnatA na dekhAya te mATe Ama karela che. A graMthanuM saMpAdana kArya mArA vaDIla murakhI bhAIzrI kesarIcaMdabhAIe mane sepyuM tyAre AnI presakopI jotAM meM A kAma karavA InkAra karyo. kAraNa ke presakepI azuddha hatI. temanA taraphathI kahevAyuM ke Ane zakya teTalI sudhAre. anyathA A kAryane baMdha ja karI devuM paDaze ke pachI kyAreya thaze nahiM, temanI A vAta ane temane mArA para sneha A badhAnA yoge meM A kArya hAtha dharyuM. bIjI hastaprato meLavI pAThAMtare levAne bhAre tIvra Agraha hato paNa te zakya na hatuM tethI je sthitimAM esapI hatI temAM saMtoSa mAnIne A grantha A svarUpamAM ApanI samakSa mUkyo che. devacaMda lAlabhAI je. pu. phaMDanA mUkasevaka zrIkezarIcaMda hIrAcaMda jhaverIe A graMthanA prakAzana pAchaLa ane mane vAraMvAra A kAma mATe preraNA ApavA pAchaLa khUba zrama lIdhe che ane tethI huM temane gaNI chuM. prAne eTaluM ja kahIza ke prastuta prakAzana naMdIsatranI TIkAnA abhyAsIo mATe eka mArga. darzakanI garaja sAraze. temaja jemane TuMkamAM rahasya jANavuM che temane mATe eka ati upayogI prakAzana kArya sAdhanAra banaze. prastuta prakAzana karatI veLA chavAsthatA ane matimaMdatA Adi doSanA yoge je kaMI kSatio rahevA pAmI hoya tene micchAmidukkaDa dauM chuM ane sujJa vAcake ne tathA bhaviSyanA gItArtha mahApuruSone tenuM parimArjana karavA aMjali joDIne prArtha chuM. subodhacaMdra nAnAlAla zAha Aso suda dazama somavAra vi. saM. 2025 tA 20-10-69 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInaMdIsUtram durgapadavyAkhyA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE LATE SHETH DEVCHAND LALBHAI JAVERI. BORN 1853 A.D. SURAT. DIED 13th JANUARY 1906 A. D., BOMBAY. zreSThI devacanda lAlabhAI jahaverI. janma 1909 vaikramAbde niryANam 1962 vaikramAde kArtikazula kAdazyAM (devadIpAvalIdine ) pauSakRSNatRtIyAyAm (makara saMkrAntatithau) sUryapUre. mohamayInagaryAm. de Oria M anelionary-org Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMdIlapaTIkAyA durmapadavyAkhyA ghiranavitA zrI candrasari [i. kI, 'dravyato bhojamAdivicitravibhavanadAnajanitaH kadAcicato vikSiA kelI samAt / anekAntiko anaivika, nAtyantikavvakledabhAk c| ekAnti-fame mAlyantikoSalAkchedraparaH / 'zrutadharmasampatsamanvitA eva prAya' iti / mAnupAvidhika zikSA mAbhUditi prAtrI praNaM / 'yasyeti / 'izca azca meM tasya' (ko. tattvabodhinI) ityanebAkaslogA, 'nandanti samRddhikAramubantyanayeti nandI / "nandIti yasya kasyacitrAsa kriyate sA naamaakdii| 'akSAdiSu sthApitA sthApanAnandI / 'jJasarIradravyanandirityAdi / jJAtakAn zastasva zaharaM tadevAnubhUtabhAvatvAt gavyAvandri, jJazarIradravyanandiH / nandiriti yatpadaM, tadarthajJAyakasya prArI (8) jIvaviprayuktaM tat zarIradravyanandirityarthaH / vivikSitaparyAyeNa aviSyatIti bhavyo vivakSitaparyAyAI strayomA ityarthaH / tasya sahIra nadeva bhAvanandikAraNatvAt dravyavandiH bhavyazarIradravyamandiH, yo janturnandiriti pATha AgAmikAle zikSiSyate, na tAvacchikSitaH tajjIvAdhiSThitaM zArIraM bhArI nandirityarthaH / bhUtabhAvinyanandilakSaNAbhidhAnAyAha 'bhUtasyetyAdi / 'tanya tatvanaiH kathita', sakara thaMbhUtamityAhU, yatkAraNaM-hetuH, kasyetyAha, 'bhAvasya' paryAyasya, kathaMbhUtasyetyAha-'bhUtasya' bhItasya bhAviko vA'. bhaviSyataH, 'loke' AdhArabhUte, tattu sacetanaM pukhyAdi, acetanaM ca kASThAdi bhavati / etaduktaM bhavati-yaH pUrva svargAdiSvindrAditvena bhUtvA idAnIM manuSyAditvena pariNato. tIlasyendrAdiparvAgasya kAraNatvAtsAmpratamapi dravyata indrAdirabhidhIyate / amAcyAdipariyAmA tyAnimAla / tathA'pi ya indrAditvenotpatsyate, sa idAnImapi bhaviSyadindrAdipadaparyAsakAraNA [i] inAla inmAdirabhidhIyate, bhaviSyadrAjakumArarAjavat / evamacetanasyApi kASThAde tabhakimA paryAsakAralena kA bhAvanIyetyAryArthaH / 'bhaMbhA' gAhA // sugamA / navaraM bhaMbheti pRthuka mukhaDAvizeSaH / mukundamaIlau tu murajavizeSau / kevalamekataH saGkIrNo'nyatra tu bistISaNoM muka ndo'bhidhIyate / maIlAtu ubhayato'pi samaH / kaDambA karaTikA / talimA tiullikA kSetra pratItaM // cobhAgamato bhAknandiH paJca jJAnAni / vacanarUpaM zrutamevAgamo na zeSajJAnAni / tebAgamasya jJAnapaJcaklaikadezatvAntozabdo dezavacanaH / 'athave' ti atrApyAmamaikadeza evAya namana zeSazrutAkAzamA dekhavAjyena noshbdH| 'sacitte tyAdi / sacittazItasaMvRtAzcAsAmiAmilAzveti samAsaH, tanetarA acittoSphavivRtAkhyAH / sacittAcittAdidvirUpatayA mitratvaM / matsyAsana coLa pUrvasaniti // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMdIsatra-TIkAyAH mIsA yA gambhavasahI saMvuDa vivaDA ya vaMsapattAi / sIosipAhameyA aNegahA joNimeyAbho // 1 // 'missattaM joNIhA sukkama.....ceyaNaM ruhirAM mahavA sukka ruhiraM aceyaNaM saceyaNA joNI' evaM mizratvaM tiryagmanuSyastrINAM tathA / 'acittA khalu joNI neraiyANaM taheva devaa| mIsA gambhavasahI tivihA joNI u sesANaM' / tiryagmanuSyagarbhajavyatirikAnAM sammU mAtA manuSyANAM / yathA gokRmyAdInAM sacittA / kASThaghuNAdInAmacittA gokRmyAdInAmeva kepAzcit pUrvakRtakRte samudbhavatAM mizreti navavidhatvaM tathA 'sIosiNajoNIyA / savve devA ya gambhaMvakatI / usiNA ya teukAe / duha narae tiviha sesANaM' / zItoSNayonikAH sarve devAH / garbhajAstiryagmanuSyAzca tejaHkAyikA uSNayonikAH / nArakANAM dvidhA yoniH / tatrAdhA pRthivItrayotpattInAM prakRSToSNA / caturthyAM kvacinnarake uSNAH kvacicchItAH / antyapRthivItraye tu zItA / sammUrccha. najatiryagmanuSyapRthivyAdInAM kvacicchItA kvaciduSNA kvacinmizrA // tathA saMvRtA-pracchannA, vivRtAprakarA- gomayAdikA sNvRtvivRtaa-prcchnnprkaashaa| tatra egidiya neraiyAdhakAH (1) / ['te uNa dusamayaThihatassa baMdhagA Na uNa saMparAyasse] tyAdibandhavedanArUpadvisamayasthitikasyetyarthaH / na punaH sAmparAyikAH tasya kaSAyanimittasya bandhakAH, teSAM kaSAyAbhAvAt / bAhyA bhrAmiH cakradhArA nemirityrthH| 'carakAdi bhiriti' AdigrahaNAccIrikAdigrahastatra dhATivAhakAH santo ye bhikSAM caranti te carakAH / yadvA ye bhujAnAzcaranti te carakAH / rathyApatitacIraparidhAnA cIrikAH / yadvA yeSAM cIramayameva sarvamupakaraNaM te cIrikAH / supraNidhAnametaditi / suSTu prakarSeNa niyate Alambane dhAna-dharaNaM manaHprabhRtInAmekAgratAkaraNamabhidhIyate / 'sajjhAyasunemighosassetipAThApekSayA' neminirghoSo vetyuktavAn / 'karNikA' bIjakozarUpA pamasatkA madhyagaNDikAzabdavAcyA / 'yathAzakti AprANoparamAttapazcaraMtIti [zramaNAH] 'kapilakaNabhikSAkSapAdAdI'ti vizeSo'yamamISAmuktaH / kavaizeSa dgatvAni anepAnAM tuSorasa krameNA dhArikA dhAra dhAmriricatuHpramAH sAGkhyamatapraNetA (1) velatti-vedikA jalyorantare yadbhamaNaM tallakSaNAddhi jalavRddhilakSaNA vA vedikAparyavasAnA maryAdA vaa| 'cittakDassa' tti / citi saMjJAne cityate saMjJAne vastuyaistAni cittAni / 'uddariya'tti, udarpitA iti vyAkhyAtaM / guhAstu samavAyA iti / sAdhuvRndAni zrutaratnaprarUpaNopAzrayA vA guhAH / saMvaraH pratyAkhyAnarUpaH / sa eva baraH / 'ujjhare' nijjharaNaM / ambhasAM prasavaH / rUpakaM nAma gAthaikamAtraM cchandovizeSaH / "vidhipratiSedhadvAreNe'ti / 'je jattiyAu heU bhavassa te ceva tattiyAmokkhe' iti vacanAt , vidhirAdaraNIyaH zreyapadArthaH mokSasAdhako'pi bhagavadAdikalpaH keSAzcit gurukarmaNAM dUrabhavyA'bhayAnAM gozAlakasaGgamAdInAM saMsAraheturbhavati / pratiSedhAzrayopyanAdaraNIyo'pi kazcit hariharAdimithyAtvagocaraH kasyApi tadAcaraNavimarzAdinA tatparityAgena mokSaheturbhavati / iti nirvRttimArgahetuSyati Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapavyAkhyA riktaM na kiJcidasti / 'sumuNiyanivvAi niccAi niccami ti gAthAyAM / yathA savatsA dhenuritidhenurdogdhI tiryaka strI ajA vaDavAdiH sarvApyucyate / sacetanasya guNAH paryAyAzca vAcyAH / acetanasyApi varNAdayaH sahavarttitvAd guNA navapurANAdayazca tasya krabhabhAvitvAtparyAyAH / taduktaM - 'sahavatti guNA kamavatti pajjAyA' / 'jIvati guNanirayAI, vaNNAi poggalaguNA, pajjAyA nava purANAI' | 'bhASAbhidheyA arthA' ityAdisUtrasya hi trayo vyAkhyAprakArA bhavanti / 'bhASAvibhASA - vArttikamiti / tatra bhASA sutte jo jaM suttAlAvaganiSpannaM dhAtvarthamAtrameva bhASate sa bhASako bhaNyate / jayA tassa suttassa jo dohiM vA pagArehiM / atthapayANi vibhAsaha so vibhAsago bhai / jayA savvapajjavehi atthaM bhAsaha tadA vyaktIkaraNAdvArttikakaro'bhidhIyate / ata evoktaMbhASAbhidheyA arthAH - alpabhASaNaviSayA ityarthaH // bahubahutarabhASaNa viSayAstvitarA ityamISAmayaM vibhAgaH / 'sukumAle' tyAdi gAthA | sukumAlakomalamatimRdutalaM caraNAdhobhAgarUpaM yeSAM te tathA / tAn pAdAn dUsagaNisatkAn praNamAmi / prazastalakSaNAn cakra - cchatra - padma- dhvaja - cAmara-patAkAzaGkha - mIna -- zrIvatsa - mandara - svastika - kalaza - vRSabha - siMha, gaja- prabhRtyanyatarasAmudrikazAstrAbhihitalakSaNopetAn prAvacanikAstatkAlocita prakRSTAgamavettAraH sUrayaH / teSAM sambandhino ye paThanArthamAgatA anyagacchIyAssAdhvaste pratIcchakA abhidhIyate / taiH praNipAtAt anena bAhuzrutyamuktaM / yadvA teSAM prAvacanikAnAM dUsagaNinAmnAM sukumAlAdivizeSaNaviziSTAn pAdAn praNamAmIti devavAcaka idamAha // anuyojayatopi zrutAdinopakurvantopi ayogyaM janaM dayAlavI na khalu bhavanti / mahIyAsaH kathaMbhUtAH santaH ? na avagataH parArthasampAdanopAyo yaiste'navagataparArtha sampAdanopAyAH santaH / yena hi parArthasampAdane upAyo jJAto bhavati sa eva dayAlurbhavati netaraH / 'lAghavaM cAsye 'ti / lAghava hIlAmasyAdhyayanazrutasya asAvayogyaH sampAdayati / tacca mahate'narthAya / yata ukte / "aprazAntamatauM zAstrasadbhAvapratipAdanaM / doSAyAbhinavodIrNe zamanIyamiva jvare // dharmazAstrArthanAzaH syAtpratyavAya mahAn bhavet / raudraduHkhaughajanako duHprayuktAdivauSadhAt // ' Ame' tyAdi / alpAdhAra, pAtra siddhAntarahasyaM kartR vinAzayati / dharmAdezayati / yathA'pakvaghaTanikSitaM jalaM tameva ghaTaM vinAzayati / svarUpAbhraMzayati / 'tatrAdhikRtagAthAmi' ti / 'selaghaNakuDagacAlaNI' tyAdi prAgupanyastaM / vineyajanAnugrahAyaivainAM sabhASyAM vyAkhyAnayAmaH saMpratyeva vayaM // tathathA selaghaNagAhAyAM, sailatti, mudgazailaH pASANavizeSaH / ghano meghaH mudrazailazca ghanazca tadudAharaNaM prathamaM / kuTo - ghaTaH / cAlanI pratItA / paripUNakaH sugharIciTikAgRha, haMsa-mahiSa-mazaka - jalaukA - biDAlAH pratItAH / jAikaH / sehulakaH gauH bherImA bherI ceti / yogyAyogyaziSyaviSayANi caturdaza tAnyudAharaNAni iti prakRtibhASA sakSepArthaH udAharaNaM / tadvividhaM bhavati / caritaM kalpitaM ca / tacceha prathamaM kalpitamudAharaNam etacca bhASyakAro vivRNvannAha / M SISTER Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " ulleUNa na sakko gajjai iya selamugnao'raNNe / tapayameho gatuM tassupari paDaI // 2 // raviutti Thio meho ullomi navatti gajjai ya selo| selapamaM mAhissaM nimijjaI gAhago evaM // " iha kvacidaraNye parvatAsannapradeze samaMtAnniviDo mudravavRttatvalakSNatvAdidharmayuktaH kiMzcidbhUtale nimagnaH kizcittu saprakAzazcikacikAyamAno badarAdipramANaladhUpalarUpoM mudgazailaH kilAsItsa ca gati sakSipa jlpti| kathamityAha-ahamArdIkartuM jalena mettuM kenA'pi na zakya iti / tacca mudgazailasya sambandhe garvavacaH kutazcinnAradakalpAcchatvA saMvartako nAma meghastadgarvamadyAhamapanayAmIti sampradhArya taM mudgazailaM gatvA-samprApya tasyaivopari patati nirantaraM muzalapramANadhArAbhirvarSatItyarthaH / saMva. sakameghazcotsarpiNyA zubhIbhavati kAle, pUrvadagdhabhUmyAH zvasanArtha varSatItyAgamaH pratipAvate, tena bharatakSetre ca pracuramapi sarvamazubhAnubhAvaM bhUmirUkSatAdAhAdikaM prazastasvakIyodakena saMvartayati-nAzayatIti saMvartaka ityucyate, yatastasya sambandhi jalamatIva bhUmyAdevakaM vAsakaM bhavatIti vizeSastatastasyaiha grahaNa, evaM ca saptAhorAtrANi mahAvRSTiM kRtvA 'Thio meho'tti, sthito vRSTeruparato'sau meghaH, kayA buddhayetyAha-'daviutti / drAvitaH khaNDazo nIto mayAsau mudgazaila iti abhiprAyeNetyarthaH, pAnI vA'pasRte sutarAmugjaklIbhUto'sau cikacikAyamAno mudrazailaH punarapi garjati phaeNthamityAha // 'ulomi nbti| AdosmyahaM na ceti samyag nirIkSasva, bhoH puSkarAvarta : kimityevameva sthito'si / tilatuSatribhAgamAtramapi mamAdyApi na bhiyata iti nirlajjito vilakSIbhUtaH / svasthAnamupAzrito maiSaH / tadevaM mudrazailodAharaNamabhidhAyopanayamAha // 'selasamamityAdi / yasya vacanakoTibhirapi cittaM na bhiyate / ekamapyakSaraM tanmadhyAnna prinnmtiityrthH| sa evaMbhUtaH zailasamo mudrazailatulya ityarthaH / taM tathAbhUtaM ziSyaM jJAtvA kazcid grAhayatIti grAhako guruH 'AcAryasyaiva tajjADacaM yacchiSyo nAvabudhyate / gAvo gopAlakenaiva kutIrthenAvatAritAH' / yathA tarItuM na zaknuvanti tato gopAlasyaiva tajjADyaM na tAsAM ityAdizlokArthavibhramitamatirgarvAdahamamuM grAhayisye iti pratizAya samAgato mahatA ca saMrambheNAdhyApayitumArabdhastathApi mudgazailopamaH zaikSo'kSaramapi na gRhaati| na ca manAgapi svAgrahaprastatvena budhyate / tatazcaivaM yathA puSkarAvartastathaiva suciraM klezamanubhUya nirvipate parAbhajyate tato vilakSIbhUto lajjitazca nivrttte| tadgrAhaNAdayamAcAryaH / evaMbhUtasya ca ziSyalpa svArthadAne Agame prAyazcittamuktaM / kuta ityAha Ayarihamuttammi ya parivAo suttaatthapalimayo / annesi pi ya hANI puDhAvi na duTThayA vayA // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suda evaM zailasamasyApi ziSyastha sUtrAdanapravRtte mAmmAyeM sUtre'pi cAgame parivAdo'varNavAdo lokasamuttho bhavati / tadyathA-maho ! kAsya sUreH pratipAdikA zaktiH nApi bhAva kimapi parijJAnaM yato mumapyekaM ziSyamavabodhayituM na kSamaH bhAgamopyamISAM sambandhI niratizayo yuktivikalazca / itarathA kathamarthamekodhyasmAnnAvabudhyata ityAdi / tathA sUtrArthayorantarasambhavAt parimaMthana-manavinAzanaM sUtrArtha parimanthaH / tacchikSaNamavRttasya borAtmanaH sUtrapaThana parAvarttananyAdAna tItyarthaH / aparaM ca tadgrAhaNaprasakke sUrau anyeSAM ziSyANAM sUtrArthahAnistAnasa ca bahunApi kAlena tathAvidhaH ziSyaH kiJcidapi grAhayituM zakyaH, kuta ityAzaGkyAtrArthe dRSTAntamAi | puDhAvItyAdi / niyamanena kyintryaH sUteSu bahudhA spRSThA'pi bandhyA gau rna khalu dugdhadA bhavati yadvA puSTApi zarIropacitApi vandhyA gauduhyamAnA savI dugdhadA na bhavatIti / evaM sudgaraulasamaH ziSyo'pi grAhaNakuzalenA'pi guruNA grApramANo'pi nA'kSaramapi gRhNAti / tatastAdRzasya sUtrArthaM na dAtavyau / aihikAmuSmikakAyaklezAdibahudoSasambhavAt / dadAti cettarhi samayoktaprAyazcitabhAgiti / atrAha - nanu prokto'sau mudgasailadRSTAntaH, kevale na pASANameghAdInAM jalpo'bhiprAyapUrvike ca pravRttinivRttI ityalaukikamevedaM cet satyaM, kintu pUrvamunibhirevAtroktaM pratividhAnaM, tadyathA'cariye ca kappiya ciya, AharaNaM duvihameva pannattaM / avthassa sAhadvAra, ghanamiva oyaNadvAe // navi asthi navi hoMhIM, ullAvo muggaselamehANaM / uvamA khalu esa kathA, bhaviyaMjaNavibohaNadvAra // ityalaM prasaGgeneti / atha mudgazailapratipakSabhUtaM ghanadRSTAntamAha vu devi doSame na kamAu lohae udayaM / gahaNa - dharaNAsamatyei ya deyamasthiti kArimmma // yAvatA vRSTenAkAzabindubhirmahatI gargarI triyate tammAmAnava meco droNameva unake / tasminvRSTe'pi sati kRSNA bhUmiryatra praveze'sau kRSNabhUmaH pradezastasmAnna praloThati / bahnapi tatratya jalaM patitaM na luThitvA'nyatra macchati / kintu tatraivAntaH pravizatIti bhAvaH / evaM ziSyopasa kazvid bhavati / yo gurubhiruktaM bahRpyavadhAsyati / na punarakSaramapi pArzvato machati / ityevaMbhUte ca sUNa-dhAraNa sama ziSye sUtrArthayoH ziSyapraziSyaparamparA pradAnenAnyavaccheda kAriNi devaM sanArtha jAtaM, nAnyasminnanantarAbhihitamudgaraulakalpe / ityanvayavyatirekAtmakatvAdeSAmevedamudAharaNaM / atha dvitIyaM kuThodAharaNaM vivRNvannAha // mAvi iyare va kUDA apalattha-pasastha mAviyA duvihA / pusphAIhi pasasthA, sura-selalAIhiM apasaravA ||5|| kammA ya avammA civa, pasatthavammAu hoti u azA / apasattha ammA vi yaM tappaMDitapaNA maye ganzA ||kssaa. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M maMdIstra-sImApA kuppavayaNa-osaNNehiM bhAviyA evameva bhAvakuDA / saMviggehiM pasatyA, vammA'vammAya vaha ceva // 7 // kuTAH ghaTAH / te ca tAvad dvividhAH-eke pApAkottIrNA nUtanA avyApriyaMmA NatvAdavApi puSpa -jala tailAdinA'bhAvitAH, anye tu vyApriyamANatvAd bhAvitAH / tatra bhAvitAH dvividhA:-suramipATalAkusuma-paTTavAsAdiprazastavastubhirbhAvitAH prazastabhAvitAH 1 surA-tailAcaprazastavastumAvitAtvaprastimAvitAH 2 // 5 // prazastabhAvitAH punarapi dvividhAH-tadbhAvaM vamayituM zakyA vAmyAH, tadviparItAstvavAmyAH / evamaprazastabhAvitA api- vAmyA'vAmyabhedadvayAdeva dvividhAH / tatra ye prazastavAmyA prazastabhAvaM vayituM zakyAste'prAthA bhavanti, anAdeyAH masundarA iti yAvat / tathA ye'prazastabhAve vamayitumazakyAH aprazastAvAmyAste'pyagrAhyA bhavanti / "tappaDivakkhA mave gema" tti teSAM prazastavAmyAnAmaprazastAvAmyAnAM ca ye pratipakSAH-prazastAvAmyA aprazasta. vAmyAzca te 'grAhyA' AdeyAH sundarA bhavanti // 6 // tadevaM dravyakuTAstAvat prarUpitAH / bhAvakuTA api prazastA-'prazastaguNajalAdhArasvAt ziSyajIvA evameva bhAvitA-'bhAvitAdibhedAd draSTavyAH / kevalamatra pakSe kupravacanA-vasannAdibhirmavitA bhaprazastabhAvitA ucyanta itydhyaahaarH| ye tu saMvignareva sAdhubhirbhAvitAste 'prazastAH' prazastabhAvitA ityarthaH / "bammA'vammAya taha ceva" :tti vAmyA'vAmyabhAvanA yathA dravyakuTa pakSe tathaiva bhAvakuTapakSe'pi denyAvAsA vam prazasta mAvitA pAyA- aprazastabhAvitAstvavAmyAH ete ubhaye'pyaprAmAH, ukI viparItAstu prAdyA iti // 7 // tadevamukto bhAvitakuTamA athAbhAvitakuTapakSamadhikRtyAha je uNa abhAviyA te cauvihA aha vimo gamoannau / chiddakuDa bhinnakheDe sagale ya parUSaNA tesiM // 8 // ye punarabhAvitAH kuTAste chidra-bhinna-khaNDa-sakalamedAccaturvidhAH / athavA kuTodAharaNastha bhAvitA- 'bhAvitanirapekSa evAyamanyazchidra-bhinnAdiko 'gamaH' prakAro vartate / tamevAha-chidakuDe' syAdi, iha 'kuTaH' ghaTaH ko'pi tAvat chidraH bhavati, budhne sacchidro bhavatItyarthaH 1 anyastu bhinnaH rAjimAn bhavati 2 tRtIyastu khaNDaH bhagnakarNaH 3 caturthastu sakalaH paripUrNa eveti / eteSAM ca caturNAmapi. kuTamedAnAM dArTAntikamadhikRtya prarUpaNA svayameva kAryA, yathA-ko'pi ziSyA bhutaprahaNamAzritya chidraghaTakalpo mavati, kazcittu bhinnaghaTakalpa ityAdi vAcyamiti // 8 // atha kramaprAptaM cAlanyudAharaNamabhighitsurmudgazaila-cchidrakuTa-cAlanyudAharaNAnAM parasparAbhedodbhAvakaziSyamataM ca nirAcikIrSurAha SXYarty Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sele ya chiDa cAlaNi miho kahA soumuThiyANaM tu chiDDA''ha, tatthaciTTho mumariMsa, sarAmi nedANiM // 9 // egeNa visai bIeNa nIi kaNNeNa, cAlaNI Aha / dhannatya Aha selo, je pavisai nIi vA tuja // 10 // zaila-pichadrakuTa-cAlanyudAharaNaH pratipAditAH ziSyA apyupacArAt tathocyante, tassAdRzyAt / tatazca zaila-cchidrakUTa-cAlanyabhidhAnAnAM ziSyANAM gurvantike vyAkhyAnaM zrutvotthAyAnyatra gatAnAM mithaH parasparaM kathA samabhavat / kIdRzI ! ityAha-chichetyAdi / chidraghaTakalpazchidraziSyaH prAha / kim ? ityAha-'tatra' gurusamIpe upaviSTastaduktamasmArSamaham , idAnI tu na kimapi smarAmi / chidraghaTo'pi hyevaMvidha eva bhavati, so'pi hi sthAnasthito mudrAdikaM prakSiptaM dharati, anyatra tUrikSapya nItasya tanna prApyate, azchidreNa galitvA niHsRtatvAt , atastatkalpaH ziSyo'pItthamAheti bhAvaH // 9 // chidrakuTakalpena ziSyeNaivamukke cAlanIkalpaH prAha-eneNe tyAdi / cAlanIkalpaH ziSya.. zvAlanI / sa prAha-bhoH chidrakuTa ! zobhanastvaM yena gurusamIpasthena tvayA tAvadadhAritaM tadvacaH pazcAdeva vismRtam , mama tu gurvantike sthitasyaikena karNena vizati dvitIyena tu nirgacchati, na tu kimapi santiSThate, atastadupamaH ziSyo'pItthamevA''heti bhAvaH / tadevaM chitATacAlanIbhyAmevamukte mudgazaila: prAha-'dhannatthe' tyAdi, mudgazailo vadati-dhanyAvana yuvAm, 'yaha' yasmAt kAraNAd yuvayostAvat karNayorgurUktaM kimapi pravizati nirgacchati vA, mama tvetadapi nAsti, taduktasya sarvathA'pi madhye pravezAbhAvAt , upalasyaivaMvidhatvAdevetibhAva iti // 10 // tadevaM cAlanyudAharaNasya svarUpamuktam / zaila-cchidraghaTa-cAlanyudAharaNAnAM parasparaM vishessshcaabhihitH|ath cAlanIpratipakSa mAha / tAbasakhAurakaDhiNaM ya cAlaNipaDivakkho na savai davapi paripUNagammi ya guNo galaMti desAyavikRti // cAlanIpratipakSo bhavatIti zeSaH / kiM tadityAha // tApasAnAM bhojanAdinimittaupakaraNavizeSaH khaurakaThinakamucyate // tacca kila vaMzaM guDAdikaMca dravyamati lakSNatayA kuTTayitvA kamaDhakAkAraM kriyate / idaM cAtinibiDatvAd dravaM jalamapi prakSiptaM na zravati, kintu samyak dharati / evaM ziSyo'pi ko gurubhirAkhyAtaM sarvameva dharati, na tu vismarati, sa grAhyazcAlanIsamasvagrAmaH itibhAvaH / atha paripUrNakodAharaNamAha 'paripUNagetyAdi' / uttarArddha, paripUNakonAma suparIviTikAviricito noDavizeSa Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stena ca kila ghRtaM gAlkate hi atasatalanino guNA kopi lAlanti samastu taka cavaravad tiSThante / zrusAmA dobAnagRhamati guNAMstu samaya parihati, masAvalomoti bhAvaH / bhatra preyamutthApya prihrnnaah|| samagramA dolA jhuma jhavi jiNamae / aNuva uttakaharNa apattamAsana va hvejaa| . nanu sarvajJaprAmANyAtsarvajJo'sya pravartakaiti hetorNinamate doSAH kvacidapi na santItyarthaH tatkathamasya kopi doSAnu prahISyatyasattvAdeveti bhAvaH / satyaM, kintu yadyapi jinamate doSA na santi tathApyanupayuktasya guroryatkathanaM vyAkhyAvidhAnaM tadAzritya doSA bhaveyuriti sambandhaH / athavA 'pAtramayogyaM ziSyamaGgIkRtya jinamate'pi kuziSyotprekSitA doSA bhaveyuH / nirdoSe hi jinamate'pAtrabhUtAH ziSyA asatopi doSAnudbhAvayantyevetyarthaH / tathA ca te vaktAro bhavanti / tadyathA 'ege ya bhAsanibaddhaM kovA jANai eNIyakeNeya kiMvA caraNeNaM tUdANeNa viNAu havaittikAyAvayAya tecciya te ceva pamAya appamAyAya / mokkhAhi sAriyANaM / joisajoNIhi kiM kanaM / ko Aurassa kAlo mailaM varaghoNI ya ko kAlo / jaimokkhaheu nANaM ko kAlo tassa kAlovA / ityAdi / asaMtazca sarvepyamI doSAH 'bAlastrImUThamUrkhANAM nRNAM cAritrakAkSiNAmanugrahArya tatvajJaH siddhAntaH prAkRtaH kRtH| puSya bhaNiya baccha bhaNae tastha kAraNa asthi / paDiseho va aNurakSA / vaccha visesIvalambho vA / ivAdimA zAstrAMtare vistareNa nirAkRtatvAditi / atha haMsodAharaNavyAkhyAmAha-saMbasaNeNa mIhA / paratIcyA hoi khIramudagammi / haMso mottaNa jalaM Aviyai payaM taha susIso' / dugghe jalaM ca mizrayitvAbhAmane vyavasthApya kopi haMsasya pAnArthamupanayati / saca sanmanye caJcu prakSipati / tasya ca nihA svabhAvata evAmlA bhavati / tema jihvAyA amlatvena hetubhUtenodakamadhyamataM dugdhaM vittulitvAtavikA(1) vidurUpA buqhudA bhavantItyarthaH / satazca jalaM muktvA tad budabudIbhUtaM dugdhamApibati haMsaH / tathA suziyo'Si murojelasthAnIyAn doSAnparityajya dugdhasthAnIyAn guNAn gRhAtIvyarthaH / maca mahiSodAharaNaM vivRNvannAha sayamavi na piyai mahiso na ya jjahaM piyai loDiyaM udayaM / viggaha vigrahAdvi tahA athakka puccyahi ya kusiiso|| svayUthena samaM vanamahiSo jalAzaye kvacid gatyA madhye ca pravizyodvartanaparAvartanAdibhistathA tajjalamAloDayati, yathA kaluSitaM sanna svayaM pibati nApi tathaM / evaM kuziSyopi vyAkhyAnamaNDali. kAmupaviSTo muruNA'nyena ziSyeNa saha vA vigrahaM kalahaM karoti vikathAprabandha vA kazcinyalayati / sambaddhAsambaddharUpAbhiravavaratamuparyuparipRcchAbhizca tathA kathaJcid vyAkhyAnamAloDaati / yathA nAtmanaH kiSiparyanaspati / nApi zeSavinemAkAmiti / SodAharaNamAha . mAvi gopAmivi pice sudiuM taNunacameNa taMDassa akareha kAnusato mene evaM musIsovi / / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadaNyAkhyA apIti sambhAvane vA jalabhRte kvacit goSpadepi / 'suDhiutti' / saGkucitAGgo meSa UraNakaH pibejalaM / na ca tatkaluSaM karoti, kena hetunetyAha / tanukRtvenAgrabhAge zlakSNatvena tuNDasya mukhasyeti / agrapAdAbhyAmavanamya tIkSNena mukhena tathAsau jalaM pibati yathA sarvathaiva kaluSaM na / evaM suziSyo'pi tathA guroH sakAzAnnibhataM zrutaM gRhNAti / yathA tasya pariSado vA kasyacit manabAdhAdikaM kAluSya na bhavatIti / mazakajalakodAharaNadvayavivRttimAha / . ___ masagavva tuMda jaccAiehiM nivvuttae kusiisovi| jalugAva aDDhametto piyai musIsovi muyanANaM // yathA mazako jantu studati / vyathayati / tatazca vastrAJcalAdibhistiraskRtya dUrIkriyate / tathA kuziSyopi jAtyAdidoSoddhaTTanairguru tudan vyathayamAno niSkAsyate parihiyate iti jalukA punaryathA'sRk pibati, nacAsRgmanthayate / tathA suziSyopi gurubhyaH zrutajJAnaM pibati gRhNAti / na tu tAn jAtyudghaTanAdinA dunotIti / biDAlyudAharaNamAha / chaDDeuM bhUmIe khIraM jaha piyai duttttmjjaarii| parimuTThiyANa pAse sikkhai evaM vinnybhNsii|| yathA duSTamArjArI tathAvidhasvabhAvatayA sthAlyAH kSIraM bhUmau cchaIyitvA pibati na punastatsthaM / tathA ca sati na tattasyAH tathAvidhaM kiJcitparyavasyati / evaM vinayAd bhrasyatIti vinayabhraMsI vinaya karaNabhIruH kuziSyo goSTAmAhilavat pariSadutthitAnAM vindhyAdInAmiva pArzve zikSate zrutaM gRhNAti / na tu guroH samIpe tadvinaya karaNabhayAdiha caturtho mArjArIsthAnIyaH kuziSyo bhUmikalpAstu pariSadutthitAH ziSyAH charditadugdhapAnasadRzaM tu tadgatazravaNamiti / jAhakodAharaNamAha pAuM thovaM thovaM khIraM pAsAIM jAhako lihii / emeva jiyaM kAuM pucchai maimaM na kheei // 4thA bhAjanagataM kSIraM stokaM stokaM pItvA jAhakaH sehulako bhAjanasya pAni leDhi, punarapi ca stokaM pItvA bhAjanapArthAni leDhyevaM punaH punastAvatkaroti yAvatsarvamapi kSIraM pItamiti / evaM matimAn suziSyo'gretanaM gRhItaM zrutaM jitaM paricitaM kRtvA punaranyadgRhNAti / evaM punaH punastAvadvidadhAti yAvatsarvamapi zrutaM guroH sakAzAd gRhNAti / na ca guruM khedytiiti| - atha godRSTAnta ucyate / tatra ca kenApi yajamAnena vedAntargatagranthavizeSAdhyayana nimittacaraNazabdavAcyebhyazvatubhyo brAhmaNavizeSebhyo gauH pradattA // proktAzca tena te brAhmaNAH Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIna-TIkAyAH vAraNAso bhavadbhirdogdhavyeti / anyebhyopi ca caturthazcaraNadvijebhyo gaurikA tena pradatA / tepi catama tathaivoktAH / tatra ca prathamadvijAnAM madhye jyeSThabrAhmaNenaikena gauH svagRheM nItvA dugdhA, tatazcArIpradAnavelAyAM cintitaM tena kimityAha / anno dofat kallaM niratyayaM kiM vahAmi se cArI / cau caraNa gavIo mayA avaNNahANI ya vaduyANaM // tenaitaccintitaM hanta cArakaH prApto'nyo brAhmaNaH kalye tAvadenAM dhenuM dhokSyati / nirarthakAmasyA cAroM vahAmi / kalye'nyeopi hi tAM dAsyatIti vinizcitya na tasyAzcArI 'pradattA / tato dvitIye dine dvitIyenApi dhigjAtIyena tathaiva kRtaM evaM tRtIyadine tRtIyenApi caturtha dine yaturthenApi tathaiva ceSTitamitthaM ca cArI virahitA duhyamAnA katipaya dinamadhye catuSNA caraNAnAM sambandhinI sA gaurmRtA // tatazca teSAM bahUnAM gohatyA samabhavajjane cAvarNavAdo jAto hAnizca teSAM tato yajamAnAdanyasmAdvA punargavAdi lAbhAbhAvAditi / anyaistuyaizcaturbhizcaraNaigairlabdhA tanmadhye prathamadvijastAM puSyaM cArIpradAnavelAyAmacintayat / kimityAha / mA me hojja avaSNoM govajjhA vA puNovi na dalejjA / vayamavi dojjhAmo puNNo aNuggaho aNNaduvevi // mAbhUjjanamadhye me'vargavAdo gohatyA vA mAbhUdito'syA cAroM prayacchAmi / yadi tu na dAsyAmi tadA saJjAtakalaGkemyo'smabhyaM punargavAdikaM kimapi kopi na dAsyatyaparaM na caitasyai cArIpradAne ko [spi ] doSaH pratyuta guNa eva yatazcArIpradAnapuSTAmetAM punarapi vArakeNAgatAM vayameva dhAmo yadi vA'nyenApi brAhmaNena dugdhAyAme tasyAmasmAkamevAnugraD iti / oratayamAha / sIso pacchigANaM bharotti tevi ya ha sIsaga bharoti / na kareti suttahANI aNNattha vi dullahaM tesiM // gurorvinayakarmmaNi kartavye svagacchadIkSitAH ziSyAzcintayanti / kimityAha / pratI kAnAmupasampannAnAmAgantuka ziSyANAmayaM gurorvinayakaraNalakSaNo bhara AbhAra H kimasmAkaM teSAmeva sAmprataM ballabhatvAditi // te'pi pratIcchakA evaM saMpradhArayanti nijaziSyANAmevAyaM maraH kimasmAkamAgantukAnAmadya samAgatAnAmanye burjigamiSUNAmityevaM pra ubhayepi gurorna vicidvinayavaiyAvRtyAdikaM kurvanti / tatazca guruSvavasIdatsu teSAM sUtrArthahAniranyatrApi ca gatAnAM zeSAM durvinItAnAM durlabha sUtramarthazca / upalakSaNatvAdanyepyavarNavAdAdayo doSAH svayamevA'bhyUhyAH / ayaM ca durvinItaziSyopanayaH kRtaH suvinItavineyopanayastUktaviparyayeNa svayameva karttavya iti / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAtrA dRSTAntamAha / komuiyA taha saMgAmiyA ya unbhUiyA ya merI / kanha sA sinhatayA asivovasamI cautthao || sakapasaMsA guNagAhi kesavo nemivadatuNadattA / AsarayaNassa haraNaM kumArabhaMgeya puya juddhaM // hi jiu mitti ahaM asivovasamIe saMpayANaM ca / chammA siyosaNayA prasamai na ya jAyae anno || AgaMtu vAhi khobho sahiTTi molleNa kaMtha daMDaNayA / aTTama ArAhaNa daMDabheri annassa ThavaNaM ca // AsAM bhAvArthaH kathAnakenocyate / dvAravatyAM nagaryAM vAsudevo rAjyaM pAlayati / gozIrSazrIkhaNDamayyoM devatA'parigRhItAstisro bherya AsaMstadyathA / kaumudikI / saGgrAmikI | aubhUtiketi / tatrA kaumudImahotsavAyutsavajJApanArtha vAdyate / dvitIyA saMgrAmakAle samupasthite sAmantAdInAM jJApanArthaM vAdyate / tRtIyA punarudbhUte Agantuke kasmiMzcitprayojane sAmantAmAtyAdilokasyaiva jJApanArthe vAdyate / caturthyApi gozIrSa zrIkhaNDamaya merI tasyAsIt iyaM tu SaNmAsaparyante vAdyate / yazca tacchadaM zRgoti tasyAtItamanAgataM ca pratyekaM SANmAsikamazivamupazAmyati / iyaM ca prakRtopayoginI caturthI bherI / tadutpattirlikhyate / kadAcitsaudharma devaloke samastAmarasabhApuraHsaramabhihitaM zakrega / 'peccha aho haripamuhA sappurisA dosala+khamajheci giti guNaM vi ya taha na noyajujjhega jujjhati / eyaM asadahaMto koi suro vitae ki ha Nu eyaM saMbhavaijjaM agahi parado ciTue koi iya ciMtiUNa ihaI samAgao to viUvara eso bIbhatsaka saNavaNaM bhai duggandhaM mayagasuNayaM / tassaya muhe viuvaha kuMdujjalapavarada sariNacholi mizridatthaM caliyarasa pahaMmi hariNo ya / taM uvadaMsaha suNayaM / bhaggaM gaMdheNa tatsa hariseNNaM / sayala ci upaNaM baccai / kaNho uNa sarUvaM vivihaM bhAvanto proggalANa vaJcaha paheNa teNeva daNa suruvaM / pabhaNai guruyattageNevaM / ai masiNakasiNa vattha valevvavayaNe imassa peccha bhahI ! muMtAvalivva rehai nimmala junhAdasaNapatI | " aha ciMntiyaM sUreNaM sarva jaM amarasAmiNA bhaNiyaM / nUNaM guNaM vima pecchanti parassa na hu dosaM // aha annadiNe devo, turayaM bhavaharai vallahaM hariNo / sena ca tassa sayale vinijjiyaM teNa kuTalagaM / to appaNAviviNhUturayassa kuDhAvayammi paDilaggo / aha deveNa bhaNiyaM jiNiuM gheppanti rayaNAi / to jujjhAmrotti bhaNei kesavo ki nu rahavare ahayaM / tA gevha tumaMpi rahe jeNa samANa havar3a jujjha / necchaha evaM devo turahiM gayAiehiM vi sa jujjha / jo neccha tA bhaNio hariNA to bhaNasu tumameva / debreNa tamro aNiyaM parammuhA doSi hoiUNa puNo jujjhAmo puyadhAehiM bhraNai to kesavo devaM / jai evaM to vijio Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra-TIkA ahayaM tumae turaGgamaM nehi / jujjhAmi puNo kahamavi nahu erisanIyajujjheNa / saMjAyapaccao so paJcakkho hoiUNa to devo bhaNai amohaM devANa dasaNaM, bhaNasu kapi varaM / aha bhaNai kesavo asivapasamiNaMto payaccha maha bheriM / diNNA ya sureNAgamaNavaiyaraM sAhiuM go| cchiNhaMchaNhaM mAsANa sA ya vAijai tahiM merI jo suNai tIe sadaM puvvuppannA u vAhIu nissaMbhitasta avarAo tahava nahu hotti jAva chammAsA / aha annayA kayAI vaNio Agantuo koi dAhajareNa ghaNiyaM abhibhUmo bherirakkhayaM bhaNai / dINArasayasahassaM gehasu maha desu pAlamegaM bherIe chidiUNaM / diNNaM teNAvi lobhavasageNaM / anneNa caMdaNeNa ya bherIe thiggalaM dinnaM / iya annANa vidi. nneNa teNa kaMthIkayA imA bherI / aha annayA ya asive hariNA tADAviyA esaa| kaMthattaNeNa Ise / saddo sunvai na harisabhAevi / kaMthIkaraNavaiyaro viNNAo kesaveNa tao / mArAvio ya somerirakkhao / teNa aTThamaM kAuM ArAhio sa devo annaM bheriM vasodei / annovi kesaveNa ko tahiM bheripAlao so ya rakkhai taM jatteNaM lahai ya lAbhaM ca to hariNo' / iha cetthamupanayo draSTavyo yaH ziSyo'zivozamikAbherIprathamarakSaka iva jinagaNadharapradattAM zrutarUpAM bherI paramatAdithiggalakaiH kathIkaroti sa na yogyaH / yastu naivaM karoti sa dvitIyabherIrakSaka iva yogya iti / athAbhIrIdRSTAntaM vivRNvannAha // mukkatayA agahie dupariggahiyaM kayaMtayA kalaho / piTTaNa aicira cakkaya gaesucorAuUNaNyo / iha ca kathAnakena bhAvArtha-ucyate / tadyathA / kutazcid grAmAd gokulAdvA AbhIrIsahitaH AbhIro itabArakANAM gantrI bhRtvA vikrayArtha pattane samAgato vikrayasthAne ca gantryAM adhastAd bhUmau AbhIrI sthitA, AbhIrastUparisthitastasyA ghRtavArakaM samarpayati tatazcAnupayogena samarpaNe grahaNe vA batavArake bhagne AbhIrI prAha / nagarataruNInAM mukhAnyavalokayamAnena tvayA ghRtavArako'yaM mayA'gRhIta eva muktastato bhagnaH / AbhIrastvAha / raMDe ! nagarayUnAM vadanAni vIkSamANayA tvayA evaM duHparigRhItoyaM kRtastato bhagnaH / ityubhayorapi kalahaH samabhavat piTitAca tenAbhIrI / kalahatozca tayo cAnyadapi ghRtaM bahucharditaM / uddharitazeSeNa ca ghRtenotsUre'rdhaHzUnA labdhaH / itareSu ca sArthikeSu ghatai vikrAya gateSu tayorekAkinorgacchato'tadrammA gantrI balIvazca taskarairapahRtA iti| evaM dRSTAntamabhidhAbopanayamAha-- mAniNhava ubadAuM uvaujjiya dehi kiM vicintesi / vaccAmeliyadANe aliyadANe kilissase taMcahaM ceva / / cintanikAyavasthAyAM vitathaM prarUpayannadhIyAno vA guruNA zikSitaH ziSyo jagAda tvayaiva matthaM vyAkhyAtaM pAThito vA tvayaivaivaMvidhamahamadhItastavaiva doSoyaM kiM mAM zikSayasi / mAcAryaH prAha // na mayaivamupadiSTaM / kuziSyo bravIti / hata sAkSAdeva mama purassaramitthaM sUtra Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA martha vA datvA sUre ! mA nihoSi tvamitthamukta AcAryaH kimapyantAyan punarapyuktaH ziSyAbhAsena / kiM balIvatpAtita iva cintayasi / bhavyamatyA upayujya upayukto bhUtvA dehi sUtrArthI, vyatyAneDitadAne vitathasUtrArthapradAne kevalaM tvaM ahaM ca klezamanubhavAvaH / tadinthaM svadoSApratipattau gurudoSodbhAvanenAbhIramithunasyeva guruziSyakalaha eva pravartate / tathA ca sati vyAkhyAvyavacchittisUtrArthahAnyAdayo doSAH / atra pratipakSaH svayameva draSTavyaH / tathAnyopyA. bhIraH kila sakalatrastatraiva kvApi nagare ghRtavikrayArtha gataH kalatrasya ca vArake samarpite bhagnecAho ! mayA'nupayuktena samarpito'yamiti bruvANo dragiti gantryAH samuttIya kaparakaighRtaM saMvRNoti / bhAryApi dhigmayA'nupayuktayA duHparigRhItaH kRto'sau tena bhagna iti vadaMtI tathaiva tatsaMvRNoti / tatazcAnyonyakalahe'jAte ubhayasaMvittyA ghRtaMzIghrameva vikrItaM sArthikaizca saha kSemeNa svasthAnaM jagmatuH / evaM guruziSyA api svadoSaM pratipadyamAnAH paradoSaM tu nihanuvAnA ye'nyonyaM na vivadante ta evasUtrArthapradAnagrahaNayoogyA bhavanti nirjarAdilAbhabhAginazceti / - tadevaM yogyAn gurun ziSyAMzcopadopasaMhArapUrvakaM tatphalamAha || bhaNiyA joggA joggA sIsA guravo ya tattha doNhapi / peyAliya guNadoso joggo joggassa bhAsejjA // bhaNitA yogyAH, sUtrArthI bhASeteti // ajjikaa| parijJAnarahitA / 'pagaImuDhe'tyAdi ||gaathaa|| ajjikA prakRtyA mugdhA bhavati kutaH prakRtyA mugdhA bhavati ! 'miyachAvae'tti // cchAvagazabdaH sarvatra sambadhyate / tato mRgasiMha kukkuTazAvaM laghumRgAdyapatyaM tadabhUtA atyantaRjutvasAmyAttatsadRzA yetyarthaH / sahajaratnamivA'saMskRtA sukhasaMjJApyA sukhaprajJApanIyA, guNe-gurubahumAnAdibhiH samRddhA / anyacca / 'jA khalu abhAviya] kussuIhiM / na ya sasa[ma]e ThiyA kussuIhiM / na ya sasamaegahiyasArA / akile. lesakarA / so khalu varaM chakkoDisuddhaM ca' / SaTkoNavizuddhaM vajramiva hIraka iva vizuddhA yA khalu jJAyakaparSaditi vAkyazeSaH / pallavagrAhitvAdeva ca mahate'narthAya / saMpUrNazrutAbhAvAt / taduktaM / 'pallavagrAhi pANDityaM krayakrItaM ca methunaM / bhojanaM ca parAdhInaM tisraH pusAM viDambanA // ajJaH sukhamArAdhyaH sukhataramArAdhyate vizeSajJaH / jJAnalavadurvidagdhaM brahmApita]naraM na raMjayati / atrAthaparSadvayayogyaM tRtIyAtvayogyeti // - 'nANamityAdi // sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodho jJAnaM-saMviducyate // karaNApAdAnAdhikaraNakartRsAdhanopi jJAnazabdo vyutpAthaH / navaraM kartRpakSe jJAnajJAninoH kathaJcidavyatirekApAdAnAdhikaraNakartRsAdhanopi jJAnazabdo vyutpAdyaH / navaraM kartRpakSe jJAnajJAninoH kathazcidavyatirekAdAtmaiva jJAnaM jAnAti svaM rUpaM bAhyabhAvAMzcetijJAnaM / pradIpavatsvaparAvabhAsisvAta Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtrajJAnasyetibhAvaH / ata evAha / 'svaviSayeti / svaviSayayorAtmabAhyArthayoH saMvedanaM rUpaM yasyeti vigrahaH / kuvaDU iva it anubandho yasyeti vigrahaH / kAnubandhe DAnubandhe cetyarthaH / ajAdigaNazca bhavva ajAvvat / tasmAt ajAdInAM tadanyAkArAntAnAM ca 'TApiti striyAmApravarttate // kuvyAkhyeti / vidha ityakAsanto'yamiti kecidAhuH / tadasya na samatamiti rUpasiddhirdarzitA // 'atthaM' gAhA // ihopacArAdarthapratyAyanahetutvAcchabda eva khalvarthotra / tataH zabdamevArthapratyAyakamarhan bhASate / na tu sAkSAdaca, tasyAzabdarUpatvenAbhilapitumazakyatvAt / gaNabhRto pi ca zabdAtmakameva zrutaM prathnanti nipuNAH sUkSma bahurtha vA / tadyu bhayoH kaH prativizeSa iti ceducyate / sa hi bhagavAn viziSTamatisampanna gaNadharApekSayA prabhUtArthamarthamAtraM svalpamevAbhidhatte bIjamAtratayA / navitarajanasAdhAraNaM grantharAzimiti / prabhUtArthasya tIrtha karabhASitasya magadharai vistIrNatayA sUtrakaraNamiti vizeSaH iti gAthArthaH / 'tatratijJAnapaJcakamadhye AbhinibodhikajJAnamityasyAyamarthaH / abhimukho yogyadezAvasthitArthApekSI arthAbhimukho arthabalAyAtatvena tatrAntarIyakodbhava ityarthaH / niyataH svasvaviSayApekSI tena zrotracakSurasanAghrANasparzanAnAmindriyANAM zabdarUparasagandhasparzAH svaviSayA grAhyatayA niyatAH natvitarasya viSayamitaradgRhNAti yo bodho sobhinibodhaH / abhinibodha evAbhinibodhika vinayAdipAThAt svArthe ikaNa / yatho vinaya eva vainayikamiti / yadvA nAtra svArthikapratyaya evaM kintu........yathA ghaTamAnamanyathA vyutpAdyaM / 'abhinibudhyate tadi'tyAdi // nanu kartAramantareNakarma na bhavatyabhinibudhyate tadityatra tu matijJAnaM karmAsti na tu kartA tatkathamidaM ghaTata ityAha / tasya svasaMviditarUpatvAditi / svayameva jJAnaM nIlAdigrAhakatvenAtmAnaM vyavacchinatti / na bAhyo jJAnaparicchedakaH kartA'nveSaNIya iti bhAvaH / nanvodanaM pacati devadatta ityAdiSu bhedenaiva karmakartRvyavahAro dRSTo natu tadeva jJAnaM paricchedaka, tadeva ca pariccheyamiti bhedAbhAvAt kathaM tadvyavahAra ityAzaGkyAha / 'bhedopacArAditi taddhi pradIpavatprakAzasvabhAvamevotpadyata ityasannapi kartRkarmabhAvena bheda upacaryata iti bhAvaH / yathA jJAnaM kartR vaM rUpamabhinibudhyate ityekasyaiva kartRtvaM syAttadevamAbhinibodhikazabdavAcya jJAnamuktaM / athavA jJAnaM kSayopazama AtmA vA tadAcya iti darzayati / karaNAdisAdhanatayA / abhinibudhyate ghaTAdivastu AtmA'nena prastutajJAnena tadAvaraNakSayopazamena vA'bhinibodhaH / sa evAbhinibodhikaM // abhinibudhyate'smAt prakRtajJAnAt kSayopazamAdvA / abhinibudhyate avagacchati vasvAtmA'sminnadhikRtajJAne kSayopazame vA satyAbhinibodhikaM, yadvA'bhinibudhyate vsvvgcchti| AtmaivAbhinibodhaH sa evAbhinibodhikaM natvAtmakSayopazamayorAbhinibodhikazabdavAcyatve jJAnena saha kathaM samAnAdhikaraNyaM syAyena karmadhArayo yujyate / satyaM, kintu jJAnasyAtmAzrayatvAt / kSayopazamasya ca jJAnakANa]tvAdupacArato'trApi pakSe Abhinibodhikazabdo jJAne vartate / tatazcAbhinibodhikaM ca tat jJAnaM ceti karmadhArayo'duSTaH // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ are pAvAlyA zrayate'sAviti zruta zabdaH / nanvamilApaplAvitArthagrahaNapratyayo labdhivizeSaH zrutaM tadeva ca jJAnaM / tatkathaM zabdaH zrutaM syAdityAha || 'bhAvazrute'tyAdi / zrutajJAnakAraNaM zabdopi shrutmucyte| yadvA zRNotIti zrutamAtmaivocyate / jJAnajJAninoH kathazcidavyatirekAt zrutopayogapariNAmayuktaH zrutaM bhavati tadanyasyApi zabdasya zrutakA[Na]tvAt kSayopazamasya ca jJAnahetutvAdAtmanazcakathaMcittadavyatirekAdupacArataH zrutaM ca tat jJAnaM ceti samAso yudhyate // avazabdo'dhaH zabdArthaH / maryAdArthazca / avadhIyate'dhodhovistRtaM paricchidyate rUpi vastvanenetyavadhiH / avadhIyate'smAt jJAnAjjIvena sAkSAdvastvityavadhiH, avadhIyate jIvenAsmin sati vastvitya vadhiH / avadhAnaM vA'vadhiH / sAkSAdartha paricchedanaM paryayaH na sarvataH paricchedanaM paryayaH / kva punarasAvityAha / manasautyAdi / manasi grAhye manaso vA grAhyasya sambandhI paryayo manaHparyayaH - vA manaHparyAya jJAnamityucyate / tatreNa gatau / ayanaM-Ayo-lAbhaH prAptiriti paryAyAH, parisamantAdAyaH paryAyaH / manasaH paryAyAsteSu jJAnaM / yahA saMjJibhijIMvaiH kAyayogena gRhItAni manaHprAyogyavargaNApudgaladravyANi cintanIyavastucintanavyApRtena manoyogena manastvena. pariNamayyAlabdha(manva) mAnAni manAMsotyucyante / tatazcajIvavastune vyApAritAni manAMsi paryeti paricchinatti manaHparyAya karmaNyaNa tasya kathaJcit karturananyatvAt kartRtvavivakSA / kartA ca / A yathoktAni manAMsi paryatyaneneti manaHparyAya / 'akartari ce'tyAdinA ghaJ tatpunastadAvaraNakSayopazamajo labdhivizeSaH / tadupayogo viSayagrahaNAtmakaH / yadvA'yanaM gamanaM vedanamityevaM parisamantAdavana paryavaH / manasi sanaso vA paryavA manaHparyavAsteSAM teSu vA idamitthaMbhUtamanena cintitamityevaM rUpaM jJAnaM manaHparyavajJAnaM manaHparyAyajJAnamiti ceti / 'idaM cetyAdi / arddha tRtIyaM yeSAM te'rddhatRtIyA dvIpAste ca samudo cArddhatRtIyadvIpasamudrAsteSAmantamadhyaM tattathA / tatra vartante ye te'ddhatRtIyadvIpasamudAntarvattinaste ca te saMjJi[na]zca teSAM manogatAni manastvena pariNamayya muktAni yAni dravyANi taireva tAnyAlambate / Azraya[tItyarthaH / paricchedakatayA yat jJAnaM tadAlambanaM // 'kevala mityAdi / kevalamegaM suddhaM sakalamasAdhAraNaM anantaM ceti vacanAt / kevalazabda ekAdyarthapaMcakavRttiriti / krameNa vyAcaSTe / tatra kevalamiti ko'rthaH / asahAyaM indriyAdisAhAyyAnapekSitvAdekAmatyarthaH , tadbhAve zeSacchAnasthikajJAnanivRttervA'sahAya / ata evAha / matyAdijJAnanirapekSaM / kevalaM zuddha nirmalamityarthaH / sakalAvaraNamalakalaGkavigamasambhUtatvAt / sakalaM kevalaM paripUrNamityarthaH / sampUrNadravyA. dizeyasAhitvAt / tatprathamatayaiveti / yo yena bhAvena pUrva nAsodidAnI ca jAtaH sa tena bhAvena tatprathama ucyte| tena prathamaH / sAcAsau prathamatAveticeti vigrahaH, asAdhAraNa tAdRzAparajJAnAbhAvAt / ananyasadRzaM / anantaM apratipatitvenAvidyamAnaparyantaM jJeyAnaMtatvAdvA / anantaM kevalamucyate / 'mAhetyAdi / eteSu madhye Adau matizrutopanyAsaH kimarthaH ? ucyate, svAmyAdikAraNaSaTka pratI Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itter- TIkAyAH tyamatizrutayorupanyAsaH / navaramAbhinivodhikaM hyautpattikyAdimati pradhAnatvAnmatirapyucyate / kAlodvidhA nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca / sa cAyaM dvividhopyanayostulya eva / nAnAjIvApekSayA dvayorapi sarvakAlamanucchedAt / ekajIvApekSayA tUbhayorapi nirantaraH sAtireka sAgarIpamaSaTSaSTisthiti kRtvenAtraivAbhidhAsyamAnatvAt / kAraNamapIndriyamanolakSaNaM svAvaraNakSayopazamasvarUpaM ca dvayorapi samAnaM ubhayasyApi satvagayaM sammattamityAdi sarvadravyAdiviSayatvAdviSaya tulyatA | 'tatrAdezata' iti / AdezaH prakAraH sa ca sAmAnyato vizeSatazca / sAmAnyato dravyajAtiM jAnIte / vizeSato dharmAstikAyAdereva dezAdivibhAgaM jAnIte / indriyAdiparanimittatvAdubhayoH parokSatve samatA / nanu yadyanayoH parasparameva tulyatA tarhyekadvayorapyupanyAso'stu / AdAveva tu tadupanyAsaH kathamityucyate / mati zruta [yoH ]na sadbhAve eva zeSAvadhyAdijJAnalAbhAdAdau tadupanyAsaH / na hi sa ka prANI bhUtapUrvosti bhaviSyati vA yo matizrutajJAne anAsAdya prathamamevAvadhyAdInizeSajJAnAni prAptavAn prApnoti prApsyati ceti bhAvaH / taduktaM // jaM sAmikAla kAraNa visaya parokkhattaNehiM tullAI / tavvAvisesANi ya teNAIe mai suyAI // bhavatu tarhrAdau mi zrutopAdAnaM / kevalaM pUrva matiH pazcAttu zratamityatra kiM kAraNaM ? ucyate matipUrvakatvAdityAdi // 'mai pUrvaM' gAhA // vyAkhyA // matiH pUrvaM prathamamasyeti matipUrvaM / yena kAraNena zrutajJAnaM tena zratasyAdau tortha karagaNacarairmatiruketizeSaH / na hyavaprahAdirUpe matijJAne pUrvamapravRtte kvApyabhilApa plAvitArthagrahaNarUpazrutapravRttirastIti bhAvaH / visiddho vA maibheoceva suyaMti ya divA / indriyAnindriyanimittadvAreNopajAyamAnaM sarvaM matijJAnameva / kevalaM paropadezAdAgamavacanAcca viziSTaH kazcinmatibheda eva zrutaM nAnyat / yatazca viziSTamatyaMza eva zrutaM / tato. mUlabhUtAyA materAdau vinyAsaH / tadudbhedarUpaM tu zrutaM matisamanaMtaraM bhaNitamati gAthArthaH / matizrutAnantaramavadherUpanyAsaH kAlAdicatuSTamasAdharmyAt / nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA camatizrutAbhyAM sahAvadhiH samAnasthitikAlatvAtkAlasAdharmya I pravAhApekSayeti / sarvajIvAnAzritya sarvAdhAM / ekajIvApekSayA sAgara 6 6 sAdhikAni sthitikAlaH / yathA ca mithyAtvodaye mati zrutajJAne ajJAnarUpaM[pe]viparyayaM [ ye] pratipadyate tathA'vadhirapIti viparyayasAdharmyaM ya eva matizrutayoH svAmI sa evAdherapIti svAmi[sA] dharmya lAbhopi kadAcitkasyacidamISAM trayANAmapi jJAnAnAM yugapadeva bhavatIti lAbhasAdharmya, avadhyayanantaraM manaH paryAyasyopanyAsaH cchadmasthAdikAraNacatuSTayAt / tatra viSayasAdhamya ubhayorapi pudgalamAtraviSayatAsAdharmyaM yadyapi sAmAnyena tathApyasya mano vargaNA vizeSato viSayaH / sarvajJAnAnAmupari kevalasyopanyAsaH / tasyottamatvAt / sarvottamaM hi kevalajJAnaM / atItAnAgatavattamAnaniHzeSajJeyasvarUpAva [bhA ] satvAt / sarvajJAnAnAM lAbhe'vasAna evAsya lAbhAdvAnte nirdeza: viparyayAbhAvazca sAdharmyaM / 16 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAyA astu te kevalAdyutpatau jJAnAtmanA sarvArthAn vyApnotIti tatpuNyAdinipAtanAdakSo lIvaH / yadvA'znAti samastatribhuvanAntarvartino devaloka samRddhayAdInarthAn pAlayati bhuGkte ceti nipAtanAdakSo jIva aznAterbhejanArthatvAt / bhujezcapAlanAbhyavahArArthatvAditi bhAvaH / tamakSaM jIvaM prati sAkSAgatamindriyanirapekSaM varttate yat jJAnaM tatpratyakSaM ata evoktaM aparanimittamiti / na paramindriyAdinimittaM / yasyotpattau akSaM jIvaM vimucya tadaparanimittamato'tIndriyametat / avadhyAditrayasyaiva sAkSAdarthaparicchedakatvena jIvaM prati sAkSAdvarttamAnatvAtpratyakSavyapadezaH vicitratAM cAsyeti / avadhyAdipratyakSasya parebhyo'kSasya jIvasya yajjJAnamutpAdyatasatparokSaM / yasmAddravyendriyANi dravyamanazcAkSasya jIvasya parANi varttante bhinnAnItyarthaH / kutaH paratvaM dravyendriyamanasoH pudgalamayatvAditi / idamuktaM bhavati / apaudgalikatvAdamUttoM jIvaH paudgalikatvAnmUrttAni dravyendriyamanAMsi / amUrtAcca mUrtaM pRthagbhUtaM / tatastebhyaH paudgalikendriyamanobhyo yanmatizrutalakSaNaM jJAnamupajAyate / tadbhUmAderagnyAdijJAnavat paranimittattvA.... dhyate / yadvA parairindriyAdibhirukSA sambandhaM-liGgAnumeye grAhyagrAhakalakSaNaM asya jJAnasya tatparokSaM / dravyendriyamityAdi / anto vahinivvattI ravattisaruvagaMca uvagaraNaM / davbi ladbhuvao gehiM nAyavvaM / karNaparpaTikAdi vAhyasaMsthAnaM bahirnivRttiH / kadambapuSpagolakAdyA kRtizcAntarnivRttistacchaktivizeSazvopakaraNaM yathA khaDgokhaDgaH taddhArA tacchedanazaktizceti trayaM vyApriyate / evaM dravyendriyagocaraM nirvRtidvayaM tacchaktizceti tritayaM jJAnaM prati vyApriyate noindriyapratyakSamiti / yatrendriyaM / sarvathaiva pravartate kiMtu jIva eva sAkSAdarthaM pazyati tannoindriyapratyakSamavadhyAdi / upacArataH pratyakSamiti / ihendriyaM zrotrAdi tadeva nimittaM sahakArikAraNaM / yasyotpitsostadAliGgikaM / : zabdarUpa - rasagandhasparzaviSayajJAnamindriyaM pratyakSaM idaM cendriyalakSaNaM jIvAtparaM vyatiriktaM nimittamAzritya - spayate / iti dhUmAdagnijJAnamiva vastutorthasAkSAtkAritvAbhAvAt parokSameva / kevalaM lokesya pratyakSatayA rUDhatvAtsaMvyavahArato'trApi pratyakSatvamucyate / na paramArthato'vadhyAdikameva pratyakSaM / indriyAdyanapekSatvAt / kathaM jJAyata ityAdi mukhyatopIndriyapratyakSaM kimiti na syAditi vitarkArthaH / cetyAdi ti vimucyendriyajJAnamaparaM na kizcidasti / yatpraguNanyAyena mukhyataH pratyakSa bhavet / indriyajajJAnasya maMtizrutAbhyAM pArthakye SaSThajJAnaprasaGgastasmAdindriyajajJAnasya na matizrutayo revAntarbhAvaH / matizrate ca parokSe abhihite / tatparokSatve indriyajJAnasyApi parokSatvameva pAramAkim / AhetyAdi / dhUmAdagnijJAnavat natvakSajamiti bhAvaH / iha yadityAdi / hanta ihApIndriyamanobhirgRhIte bAhye dhUmAdau liGgegnyAdiviSayaM yatjJAnamutpadyate / tadekAntena parokSaM / indriyamanasA 1 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra-TIkAyAH mAtmanazca tadgrAhyArthasya ekAntena parokSatvAditi bhAvaH / yatpunarityAdi / liGgamantareNaiva yadindiya manasAM vastusAkSAtkAritvena jJAnamupajAyate / tatteSAM pratyakSatvAllokavyavahAramAtrApekSayA pratyakSamudhyate / aliGgatvAdavadhyAdivat / na tvAtmanastat pratyakSamiti zeSaH indriyamanobhavaM jJAnamAtmanaH parokSamevAparanimittatvAt dhUmAdagnijJAnavat / yadyevaM yalliGgamantareNaiva sAkSAdindriyamanonimittaM jJAnamutpadyate tatparamArthataH pratyakSamastu kiM tadapi parokSatveneSyate naivamityAha / indriyANAmapItyAdi / indriyamanAMsi jJAnajanakatvenAtmano vyApriyante / iti jJAnanimittatvena sAkSAvyApriyamANatvAdupacArato'kSamindriyaM prativarttate / itIndriyapratyakSamucyate / na tattvataH yato yadindriyamanonimittaM jJAnamutpadyate tadapyAtmano, nanvindriyANAM teSAmacetanatvAt / etena ye vaizeSikAdayo'kSamindriyaM pratigataM pratyakSamitIndriyANAM sAkSAd ghaTAdyarthopalabdherghaTAdijJAnaM pratyakSamicchanti tatra yujyata ityAveditaM indriyANAmacetanatvena jJAnAyogAt / tathAhi-yadi cetanaM tanna jAnAti / yathA ghaTAdi, acetanAni cendriyANi kutasteSAmupalabdhipratyakSa bhavet / evaM mUrtimatvAt sparzAdimattvAcca na jAnanti / na ca vAcyamindriyANi na jAnanti iti pratyakSa virodhinIpratijJA teSAM sAkSAtkAreNArthopalabdheranubhavapratyakSeNa pratiprANipraptiddhatvAdyatazcakSurAdIndriye karaNatayA vyApriyamANe vastUnAmupalabdhA Atmaiva natvindriyaM cakSurAdIndriyoparamepi tadupalabdhA arthAnusmartRtvAt / iha yo yeSUparatedhvapi tadupalabdhAnarthAnanusmarati sa tatropalabdhA / dRSTo yathAgRhagavAkSopalabdhAnAmarthAnAM tadvigamepya rthAnusma" devdttaadiH| anusmarati cendriyavigamepi tadupalabdhamarthamAtmA / tasmAt sa evopachabdhA yadi punarindriyANyupalambhakAni syustadAtadvigame kasyAnusmaraNaM syAnnahyanyenopalabdherthe'nyasya smaraNaM yuktamastivAnusmaraNaM / tasmAnnanu jAnanti indriyANi tatazcendriyamanonimittamAtmano jJAnaM paranimittatvAtparokSamiti zrutAntarbhAvAccAnumAnavatparokSaM tattvataH / saMvyavahAratastu pratyakSata evAha atra ca bahuvaktavyamityAdi / manonimittasyApijJAnasya paranimittatvAd anumAnavatparokSatvaM jJeyaM / na ca vaktavyamAgame'syatat-parokSatvaM na kacidvizeSato'bhihitaM yato matizrutayorAgame parokSatvasya vizeSato bhaNanAt manonimittasyApi ca jJAnasya tadantaHpAtitvAdindriyajajJAnasyeva parokSatvaM siddhamevAha / ata evAha / iha manojJA namapItyAdiyogakSemau AkSepaparihArau tulyAvasyendriyajJAnena saheti / kAyanti zabdayanti yogyatayA taddhetukarmopAdAnata ityarthaH / udayagAhA // vyAkhyA udayaH kSayaH kSayopazama upazama ityete catvAraH karmaNo'vasthAvizeSA yadyasmAdbhaNitAH ete pravarttante ityarthaH / kathamityAha // dravyaM kSetraM kAlaM bhavaM ca bhAvaM ca samprApyeti / dravyAdyapekSAH santaH syurnayatastata ityarthaH / tatra pItamadirasya bhakSitadvapu(dhatta)rakasya vA jJAnAnyathAtvaM dravyAdbhavatIti pravItamaNDUka bAhI kaMguNItailAdipAnAdinA kvacitkadAcidajJAna Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA nivRttizca bhavati / devatArAdhanamantrAdismaraNatazcAsau * bhavatIti bhAvApekSApyasau / evaM sak candanAGganArogyatvAdi dravyabhAvApekSaH jJAnAdyudayo bhavati / tathA nidrAdipaJcakodayo bhakSitamAhiSadadhi vRtAkA(vRntAkA)didravyasya jIvasya tattadrvyamapekSya bhavan dravyApekSaH / sajalAdikSetraM prApya sa evAtizayena bhavatIti kSetrApekSaH / nidrodayasyaiva rajanyAdikaH kAlaH / vizeSato grISmo vA iti kAlApekSaH / saevaikendriyAdika prApyapRthivyAdi vanaspatInAM vizeSato nidrodaya iti bhvaapekssH| sa evacittasvAsthyAdi bhAvamApekSya bhavan bhAvApekSaH / ityevaM dravyAdayaH parasparaM savyapekSAH santaH karmaNAmudayakSayakSayopazamopazamarUpaM kvacitkadAcidavasthAvizeSa janayantIti kSayopazamajopyavadhidevanArakayorbhavapratyayo bhavati / avazyaM tasyatabhAvAn tiryag manuSyANAM nave satyapyasau kSayopazamajaeva kvacit kadAcideva bhAvAt / iti prakRti aprayogi / anyacca tRNAdyAhArastajjaprabhUta bhArodvahanasAmarthya ca tirazcAM bhavapratyayaM bhavati nArakANAM tAdRzamAraNAntikavedanAdisAmarthya bhavapratyayaM bhavati / evaM vIryAntarAyakarmakSayopazamAn kecinmahAsAmopetA manuSyA api dRzyante / kecitprabalavIryAntarAyodayA tRNakubjIkaraNepyasamarthoM ityevaM sarvatradravyAdyapekSayA udayAdayaH prvrtnte| iti gAthArthaH / avadhAnamavadhirindriyAcanapekSamAtmanaH sAkSAdarthagrahaNaM / avadhireva jJAnamavadhijJAnaM / athavA avadhiHmaryAdA tenAvadhinA rUpi dravyamaryAdAtmakena jJAnamavadhijJAnaM / tadbhavapratyayaM nArakadevAnAM guNapratyayaM manuSyatirazcAM / tad dvividhaM satSoDhA / AnugAmukAdibhedAt / A abhividhinA anugamanazIlamAnugAmukam / yatra utpannaM tatra dezAntaragatamapi jJAninaM yadanugacchati / locanavattadAnugAmukaM / yatra kSetre utpannaM tatrastha eva pazyati nAnyatra gata iti yattadeza sthitasyaiva bhavati sthAnasthadIpavattattadezanibandhanakSayopazamajatvAddezAntaragatasya tubhraMzAdinAnAnugAmukaM 2 varddhamAnakaM yadaMgulAsaGyeyabhAgAdiviSayamutpadya punarvRddhiviSayaviSayavistariNAnikAMyAti / yAvadaloke loke lokapramANAnyasaGkhyeyAni khaNDAdIni 3 hIyamAnaka yajaghanyenAMgulasaGkhyeyabhAgaviSayamutkarSeNa sarvalokaviSayamutpadya punaH saMklezavazAt krameNa hAni viSayasaGkocAtmikAM yAti yAvadaMgulAsaMkhyeyabhAgastatopi pratipatati 4 yenatvalokasya pradezopi dRSTastasya na hIyate // pratipAti kiyantamapi kAlaM sthitvA tato dhvaMsanasvabhAvaM yadityarthaH 5 // apratipAti AmaraNAntabhAvi yadityarthaH / 6 atra cApratipAtijJAnamanugAmyeva bhavati / AnugAmukaM tvapratipAti pratipAti ca bhavatItyubhayovizeSaH / tathA pratipAti pratipatatyeva / patitamapi ca dezAntaragatasya kadAcijjAyate / nacetthamanAnugAmukaM / yata idaM yatra deze tiSThataH . samu. tpannaM tatraiva tiSThata cyavate navA cyutamapi dezAntare punarutpattipradeze samAyAtasya bhavatIti pratipAtyanAnugAmukayobhaidaH / taccaphaTakAvadhitvAditi / apavarakAdijAlakAntarasthapradIpaprabhA nirgamasthAnAnIvAvadhijJAnAvaraNakSayopazamajanyAnyavadhijJAnanirgamasthAnAnIha phaTTakAnyucyante / tAni Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra-TIkAyAH caikajIvasya saGkhyeyAnyasaGkhyeyAni ca bhavanti / tairyadavadhijJAna jIvasya tat phaTTakAvadhi ityudhyate / tatra sakalajIvopayoge satyapi sAkSAdekadezenaiva darzanAdAtmapradezAntargatamucyate / sarvAsmapradezakSayopazamabhAve satyapyaudArikazarIraikadezenaiva darzanAdaudArikazarIrAntargatamucyate / 2 ekadigupAlambhAt jJAnodyotitakSetrAntarvRddheravadhimatamegadiguyotitakSetrAntamucyate / AtmamadhyagatAdibhedena madhyagatatridhA / tatra sarvAtmopayoge sasyapi madhya eva sarvaphaTTakavizuddhisadbhAbAtsAkSAnmadhyabhAgenopalabdherAtmamadhyagatamabhidhIyate / 2 sarvAtmanaH kSayopazamayogAvizeSepyaudArikazarIramadhyabhAgenopalabdheraudArikazarIramadhyagatamucyate / 2 sarvadigupalambhAdavadhijJAnaprakAzitakSetramadhya eva jJAninaH sadbhAvAt / kSetramadhyagatamabhidhIyate // 3 antargataM bhUyo'pi purato'ntargatAdi bhedAt tridhA / purato'pretanabhAge'ntasthitaM prAguktAtmadezAdInAM mArgataH pRSTataH / posautti pArzvataH / ulkaadiipikaaRjuletiyaaprsiddhaa| maNiM battipradIpazikhA maNivizeSaH / AdigrahaNAdanyopyevaM jIvo grAhyaH / pradIpaH kalikArUpaH prerayan 2 AkarSan 2 / nAnyatreti pRSTipArzvayo mArgatontargata sUtre ulkAdikaM aNu""TTamANetti / anukarSan gacchatapArzvato'ntargata sUtre ulkAdikaM pradIpAttaMjyotirvastu pArzvataH kRtvA parikaiDhemANetti parikarSan gacchet / madhyagatasUtre mastakasthena jyotirvastunA yathA kazcidgacchet / sarvatra tatprakAzitamathai pazyet evaM madhyagatAvadhijJAninyapi yojyaM / vizuddhaphaDakairiti vizuddhakSayopazamajanya phaDakAni vizuddhaphaDakAnyucyante / tairityarthaH / dRSTalezyoparaMjitamiti / tatra / . kRSNAdidravyasAcivyAtpariNAmoyaAtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM lezyAzabdaH pravarcate // sAcivyaM sAnnidhyaM / trisamAhAraka iti vAkyaM / yadvA Aha // rayatItyAha / parikarSan gacchet / madhyagatasUtre / mastakasthena jyotirvastunA yathAH kazcigaccheta / sarvatra tatprakAzitamartha pazyet evaM madhyagatAvadhijJAninyapiyojyam / vizuddhaphaDakairiti / vizuddhakSayopazamajanyaphaDakAnyucyantonterityarthaH / dravyalezyAparaMjitamiti tatra kRSNAdi dravyasAcivyAtpariNAmoya AtmanaH / sphaTikasyevatatrAyaM lezyAzabdaH pravartate / sAjAvai gAhA // trisamayamAhAraka iti vAkyaM // yadvA AhArayatItyAhArakaH trIn samayAnAhArakasnisamayAhAraka iti vyutpattiyojanetyAcApadakaM / yo matsyo yojanasahastrAyAmaH svadehasyaivaikadeze utpadyamAnaH saprathame samaye AyAma saMkSipati / taM ca saMkSipan prataraM karoti / kathaMbhUtamityAha / saGkhyAtItAkhyAGgulavibhAgavAhalyamAnAM bAhalyenAGgulAsaGkhyeyabhAgasUkSmamityarthaH // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA punarapi kathaMbhUtamityAha / / svaketi matsyadehavistIrNa zarIrAntaHsambaddhatvAdUrvAdhastiryakkayAvAnmatsyadehasya vistarastAvAMstajjIvapradezapratarasyApItyarthaH / evaM vAyAmato viSkambhatazca matsyazarIrapRthutvatulyAGgulA saGkhyeyabhAgabAhalyazcAyaM prataro bhavatItyeSa prathamasamayavyApAraH pratarametAvanmAtraM karoti / daiyeNApi kutaH jIvasAmarthyAt / tato dvitIyasamaye taM prataramAyAmato viSkambhatazca saMkSipyAmulAsaGkhyeyabhAgabAhalyAM matsyazarIrapRthutvAyAmAstaviM karoti / tatastRtIyasamaye yA nijatanu pRthutvena dIrghAsUciHtAmapi sUciM saMkSipyAGgulAsaGkhyeyabhAgamAtrAvagAhano bhUtvA nijIrNamatsthabhavAyuzca vigrahagatyA matsyazarIrasyaivaikadeze panakaH sUkSmavanaspatijIvavizeSo bhavati / asmAdutpAdasamayAt tRtIyasamaye yadehamAnamaGgulAsaGkhyeyabhAgamAtrametasya panakasya / tajjaghanyamavadheviSayabhUtaM kSetraM tajjJeyadravyAdhAraM / etena tatjJeyadravyAdhAratvenaiva kSetramavadheviSaya ucyate / natu sAkSAttasyAmUrtatvAdavadhestu mUrtaviSayatvAditi / saevacetyAditi / yo hi yojanasahasrAyAmo mahAkAyo matsyastribhizca samayairAtmAnaM saMkSipyati / sa kila prayatnavizeSAdatisUkSmAmavagAhanAM kurute nAnyaH / anena kimiti matsyo'timahAn gRhyte| tRtIyasamayasaMkSiptacce. syetasya dvayasyottaramadAyi / dUre ca gatvAnyatra yadyutpadyate vigraheNa ca gacchati tadAjIvapradezAH kiJcidvistaraM yAMtItyarthevagAhanAsthUlatarAsyAdityavigrahagatyA svazarIradeza evotpAdita ityetat svayameva draSTavyamiti / kiM trisamayAhArakogRhyate / atrottaramAha / prathametyAdi / trisamayAhArakatvaviSaye kecanAcAryA vyAcakSate / yaduta dvau tAvanmatsyasya sambandhinau Adhasamayau gRhyete AyAmasaMharaNena pratarakaraNamityekaH / tatsaMharaNena sUci yatra karoti sa dvitIyaH ityAyAmaviSkambhayoH saMharaNasamayadvayaM / tRtIyasamayastu sUcisaMharaNapanakatvenotpAdita. zcetitrayaM / tatazcatrayaH samathA yasyAsau trisamayaH avigraheNotpatterAhArakazca evaM ca sati pratyutAtisUkSmapanakazcAyaM siddho bhavati / tathA ca sati 'samayAhAragassa paNagajIvasse'ti sUtrakAravacanamArAdhitaM bhavati / kiM veha yathA sUkSmasUkSmatarAsau bhavati / tathA karttavyametaccAsmin vyAkhyAne savizeSArtha siddhayati / utpAdasamaya eva yato yasmAdasau panakajIvo'sti jaghanyAvagAhano bhavati / na zeSasamayeSu dvitIyAdiSvISanmahatvA'jaghanyAvagAhanazcasUtre proktastato tisUkSmatvasiddhestasya panakadehasya samAnameva kilAvadherviSayabhUtaM jaghanyaM kSetraM bhavatIti na yuktamidaM keSAzcid vyAkhyAnaM trisamayAhArakatvasya panakavizeSaNatvenau kRtvAnmatsyasamayayasya ca panakasamayatvAyogAyopItthamapi jaghanyAvagAhanAlAbhalakSaNoguNa udbhAvyate sopi nayukto Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdosUtra-TIkAyAH yasmAnnehAtisUkSmeNAtimahatA vA kiJcitprayojanaM kiM tarhi yogyen| yogyazca sa eva taddhetubhirTaSToM yaH prathamaM jaghanyAvagAhanaH saMstasminneva bhave samayatrayamAhAraM gRhNAti sarvavadvahijIvAH niraMtaraM satataM nairantayeNetyarthaH / yAvaditi yat pramANa kSetramAkAzaM vakSyamANaviziSTasUcIracanayAracitAH santo bhRtavanto vyAptavantaH / bhUtakAlanirdezazcAjitasvAmikAla eva vakSyamANayuktyA prAyaH sarvabahavo'nalajIvA bhavantyasyAmavasarpiNyAmityasyArthasya khyaapnaarthH| analajIvospatermahAvRSTyAdivyAghAtAbhAve samastabharatairAvatavidehalakSaNapaJcadazasu karmabhUmiSu sarvabahavobAdarAgnijIvA bhavantIti kimavizeSeNa / sarvadaiva etAsvete bhavanti ! naivaM / kintu ajita jinendrakAle ajitajinendrasyApyupalakSaNatvAdavasarpiNyAM dvitIyatIrthakarakAle agnijIvAbahavo bhavanti / kutaH / tadArambhakapuruSabAhulyAditi teSAM bAdarAgnijIvAnAM ArambhakA utpAdakAH / sanbukSaNajvalanAdyArambhakaraNAttadArambhakA ye puruSAsteSAM bAhulyAt / ko'rthaH sarvebhyopyatItAnAgatebhyo bahavaH pracurA garbhajamanuSyAstadA bhavanti / svabhAvAdeveti // Aha // kimetaireva bAdarAgnijIvaiH sarvabahvagnijIvaparimANaM pUryate / Ahosvit sUkSmAgnibhiH saha yaditaiH saha tadAte'vaziSTA api gRhyante / Ahosvit kecideva viziSTA ityucyate / svabhAvAdyadAsU mAgnijIvA apyutkRSTapadinaH syuH / idamatra hRdayaM / anantAnantAsvavasarpiNISu madhye sa eva kazcit dvitIyatIrthakarakAlo gRhyate / yatrasUkSmAgnijIvA utkRSTapadinaH prApyante / tatazcatairbAdaraiH sUkSmaizcAgnijIvairutkRSTapadibhirmIlitaiH sarvabahagnijIvAnAM parimANaM grAhyamataevAha / sUkSmAzceti / tatraiveti teSveva madhye gRhyante- teSAMvAvasthAnaM bahutarakSetrapUrakaM buddhayASADhA yadyapi sambhavati / tathApi paJcAnAdezASaSThastvAdeza iti vaktumAha / teSAM ceti / ayamarthaH / taiH sarvairapyagnijIvaiH samacaturasro dhano dvibhedaH sthApyate / kathamityucyate / ekaikAkAzapradeze ekaikAgnijIvaracanayA svAvagAhe vA saGkhyeyAkAzapradezalakSaNe ekAgnijIvaracanayeti atrasthApanA :: : eteSAM navAnAmagni jIvAnAM pratyekamekaikA kAza pradeze vyavasthApitAnAmadhastAdupariSTAccAnyepi nava nava jIvA itthameva vyvsthaapynte| eSa kalpanayA saptaviMzatyA sadbhAvatastu saGkhyeyairagni jIvairekaikAkAzapradezavyavasthApitairdhanomantavyaH / dvitIyopi dhana itthameva draSTavyaH kevalamihAsaGkhyeyokAzapradezeSveSvekaikajIvo vyavasthApyate / eva mekaikAkAzapradeze ekaikajIvasthApanayA asaGkhyeyapradezAtmakasyAvagAhasthApanayA ca prataropi dvividhaH // sUcirapi dvibhedaH / tatradhanapratarapakSazcaturbhedaH pazcamazcaikekAkAzapradezasthApitaikaikajIvalakSaNasUcipakSopi na grAhyo / doSadvayAnuSaGgAttathAhi paJcavidhayApyanayAsthApanayA sthApitA agnijIvAH SaTsvapi dikvadhijJAnino satkalpanayA pratipradezAvagAhepyestviti hyannaivaM kalpanApi sati sambhave virodhinyeva karttavyA kiM virodhinyetyAlocyAha / SaSTha zrutAdeza iti // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ w durgapadanyAcyA ___ asaGkhyeyAkAzapradezalakSaNasyAvagAhe paGktyA ekaikajIvasthApane nayaH sUcilakSaNaH / SaSThaH pakSoya zrute AdiSTatvAd grAhyaH / zeSAstu paJcAnAM dezAH sambhavopadarzanamAtreNoktatvAtparihAryAH / iyaM hi yathoktA sUcirekaikajIvasyAsaGkhyeyAkAzapradezAvagAhe vyavasthApitvAdvahutaraM kSetraM spRzatItyeko guNaH avagAhavirodhAbhAvastudvitIyaH / tatazcaiSA'gnijIvasUciravadhijJAninaH SaTsvapi dikSvasatkalpanayA bhrAmitA satI aloke lokapramANAnyasaGkhyeyakhaNDAni spRzatyata etAvadutkRSTakSetramavadheviSaya ityuktaM bhavati / Aha nanu rUpidavyANyevAvadhiH pazyatIti gIyate / kSetraM tvamUtatvAtkathaM tadviSaya ityAzaGkyoktaM bhASyakRtA sAmatthamattameyaM jaidaTThavvaM havejja pecchejjA / nayataM tatthatti jo sorUvinibandhaNo bhnnio|| yadavadheraitAvat kSetraM viSaya ucyate / tadetattasya sAmarthyamAtrameva kIya'te / kortha ityAha / yadyetAvati kSetre draSTavyaM kimapi bhavettadApazyedavadhijJAnI na ca tat draSTavyaM tatra loke samasti / yato yamavadhistIrthakaragaNadharairUpidravyanibandhano bhaNitastaccarUpiyamaloke nAnyeveti // Aha / yadyevalokapramANo'vadhibhUtvA yasya purato vizuddhivazato lokAdvahirapyasau varddhate tasya tadRddheH kiM phalaM ? lokAdvahirdraSTavyAbhAvAdatrocyate / lokasthameva sUkSmAsUkSmataraM sUkSmatamaM dranya pazyati yAvannaizcayikaparamANumapIti tadRddhastAttvikaM phalaM / aMgula mAvaliyANaM gAhA // uktaM cetyAdi / asaGkhyeyAnAM samayAnAM samudAyaH saca teSAM vizakalitAnAmapi tathAvidhadevadattAdInAmivasyAdata ucyate samudAyasya saMmitinairantayeMNa mIlanAso ca nairantAvasthApitA yaH zilAkAnAmiva parasparanirapekSANAmapisyAdata ucyate / tasyAH samudayaH samitiyaH samAgamaH parasparasambaddhatayA viziSTaikapariNAmaH bhUtabhavadbhaviSyatsamayapravAheNa samAgamastenaivaMbhUtasamaya rAzinA ekA AvalikA bhavati / jaghanyayuktA saGkhyAtaka pratisamayamAna AvalikA kAlo bhavatIti tAtparya aMgulamAvaliyANamityAdi gAthAtrayasya tAtparyamidaM upacAreNa sarvatra dravyameva pazyatIti vijJeyaM / tatazcAGgulAsaGkhyeyabhAgAdikaM kSetraM pazyati / korthaH / tatraivaitAvati kSetre yAni prastutAvadhidarzanayogyAni pudgaladravyANi tAnyeva. pazyati / AvalikAsaGkhyeyabhAgAdikaM kSetra pazyatItyatrApi ca korthasteSAmeva pudgaladravyANAM ye prastutAvadhidarzanayogyAH paryAyAstAn bhUte 'nAgate caitAvati kAle'sau vIkSyate / ityevaM sarvatra kSetre kAle vAvadhiviSayatvenokta yathAsaGkhya kSetragatAniyogyarUpi dravyANi kAlagatAMstuyogyAstatparyAyAnAyojayet kSetrakAlau tu maMcA krozaMtItyAdinyAyenopacArata evocyate / iti bhAvaH / evaM tAvatparisthUranyAyamaGgIkRtya kSetravRddhau kAlavRddhi Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMdIstra-TIkAyAH raniyatA / yato yathA kSetraM varddhate na tathA kAlo varddhate / bharatakSetrApekSayA jambUdvIpo mahAn kAlastu na tatheti / kAlavRddhautu kSetravRddhirbhavatyeveti pratipAditaM / sAmpratam dravyakSetrakAlabhAvApekSayA yadRddhau yasya vA na bhavatyamumathai pratipAdayannAha // kAle cauNha vuDDhI kAlo bhaiyavvo khettavuDDhIe / vuD vuDDhIe davvapajjavabhaiyavvA khettakAlAo / kAle avadhigocare varddhamAne satIti gamyate / cauNhavuDDhitti / niyamAt kSetrAdInAM caturNAmapi vRddhirbhavati / kAlAtsUkSmasUkSmatarasUkSmatamatvAt kSetravyaparyAyANAM tathAhi kAlasya samayepi varddhamAnakSetrasya prabhUtapradezA varddhante / tadvau vAvazyaMbhAvinI dravyavRddhiH / pratyAkAzapradezaM dravya prAcuryA vyavRddhau ca paryAyavRddhirbhavatyeva / pratidravyaM paryAyabAhulyAditi / yadyevaM kAle varddhamAne zeSasya kSetrAditrayasya vRddhirbhavatIti / kAle tigassavuDDhItyeva vaktumucitaM / kathaM caturNAmityuktaM ! satya, kiMtu sAmAnyavacanametattathAhi devadatte bhuJjAne sarvamapi kuTumbaM bhuGkta ityAdi / anyathA hyatrApi devadattAccheSamapikuTumbaM bhuGkta iti vaktavyaM syAt / yathA vA ekasmin resanendriye jite pazcApi jitAni bhavanti / tathA'ndhena bhoktumAkAritena janadvayamAgacchatItyAdi vacanapravRttidarzanAdisyadoSAH / kAlo bhaiyavvokhettavuDDhIetti kSetrasyAvadhigocarasya vRddhAvAdhikyesati kAlo bhaktavyo vikalpanIyo vaddhate / vA navA prabhUte kSetre vRddhiMgate varddhate kAlo na svalpe iti bhAvaH / anyathA hi yadi kSetrasya pradezAdivRddhau kAlasya niyamena samayAdivRddhiH syAttadAGgulamAtrAdivarddhite kSetrekAlasyAsaGkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyovarastathA ca vakSyati / aMgulaseDhImetteuvasarpiNIo asaMkhejatti / aMgulazreNImAtre kSetre yaH pradezarAziH sa pratisamayaM pradezApahAreNApahiyamANo'saGkhyeyAvasarpiNIbhirapahiyate iti bhAvaH / tatazca AvaliyA aMgula puhuttamityAdi sarva vibhajyeta / tasmAt kSetravRddhau kAlavRddhirbhajanIyaiva sthUlatvAt kAlaH syAdvarddhate syAnneti dravyaparyAyAstu kSetravRddhau niyamA durddhanta eveti svayameva dRzyaM / vuDDhIe davvapajjavetyAdi / dravyaparyAyayovRddhau satyAM kSetrakAlau bhaktavyau vikalpanIyau / varddhate vA navA tathAhyavasthitayorapi kSetrakAlayostathAvidhazubhAdhyavasAyataH kSayopazamavRddhau dravyaM vaddhata eva tadRdrau ca paryAyavRddhiravazyaMbhAvinyeva / pratidravyaM paryAyAnanyAjjaghanyato. pi vaikaikadravyAdapyavadheH paryAyacatuSTayalAbhAditi / paryAyavRddhau ca dravyavRddhirbhAjyA bhavati vA na veti svayameva draSTavyaM avasthitepi hi dravye tathA vivakSayopazamavRddhau paryAyA varddhante evetigAthArthaH / vRttI saptamyAMtatAvAsyeti / khettavuDDhIe ityasya padasyetyarthaH / saptamyA yathaikArastathAha // ehoi ayAraMte ityAdigAthAH . vyAkhyAH -dvitIyAbahuvacanAMte akArAMtapade pullige abhidheyattasyaikAro bhavati / gAthA namiuNa jiNavariMde ityAdi // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAcyA tathA tRtIyAdiSvAdizabdAccaturthIparigrahaH / tatazca egaM nitti / ekatve varttamAnAnAM tRtIyA caturthI - SaSThI - saptamInAM sthAne mahilacchetti strIliMge abhidheye ekAro bhavati / tanna tRtIyAnAM yathA suMdarabuddhIe kayamityAdi // caturthyAM gAvIe puNadinnaM taNaM pi khI rattaNamuveti / ityAdi SaSThAsthAne yathA // tIe puNa vizuddhIe kAraNaM hoti paDimAMu / ityAdi // saptamyAH sthAne yathA atraiva / nanu tRtIyAdiSvatyAdizandAtkimiti na paJcamI parigraho maivaM, tatsthAne ukArasya darzanAttadyathA // itthI AvisakamaNamityAdi // ataevAnna taIyAsu chaTThI saptamINa itivyas nidazA anyathA hyAdizabdena caturthyAdInAM sarvAsAmapi vibhaktInAmanurodhaH syAdeveti gAthArthaH // 15 nanu vastUnAM navapurANAdayaH paryAyAH kAlakrameNaiva bhavatyatasteveduttarottarakAlakramavRddhibhAjo varddhate / tadA tadvadvo sidvaiva kAlavRddhirataH payAryavRddhau kAlo bhajanIyaiti // yaduktaM tadasaMgatamityAzaMkyAha // akramavarttinAmapi ca vRddhiH saMbhavAditi / idamuktaM bhavati / yadyuttarottarakAlakrama vRddhibhAjoMnavapurANAdaya eva vastUnAM paryAyA: syustadA yujyeta bhavadvacastacca nAsti rUparasagaMdhasparzatAramyAdiparyAyANAM dakSayopazamAvasthAnupalabdhyA anAviziSTa kSayopazame sati kAlakramavRdhyabhAaft bahUnAM yugapadeva vRddhisaMbhavAditi bhAvanIyaM / atretyAdi // kSetrakAlayo rasabaMdhinAM pradezAnAM samayAnAM ca saMkhyAmAzritya yanmAnaM tatparasparaM kiM tulyaM hInamadhikaM ca bhavediti prastArthaH sarvatretyAdinA pratividhate // yA bhAsetyAdi / gurulahuya guru lahuyaMtaMpiyate vaniddhA iti uttarArddhaH taijasaM ca bhASAca taijasabhASe tayordravyANi / teSAM taijasabhASAdravyANAmaMtarAdapAMtarAle / ecchati / atrAnyadeva tadayogyaM dravyaM ard pazyati / prasthApako avadhijJAnaprAraMbhako'vadhipratipatteti yAvat / kiM viziSTaM tadityAha // gurulaghu agurulaghuveveti / gurulaghuparyAyopetaM gurulaghu / agurulaghupayAryopetaM tvagurulaghu / tatra taijasadravyAsannaM gurulaghu / bhASAdravyAsannaM tvagurulaghu / tadapi vAvadhijJAnaM tadAvaraNodayAtpratipatatenaivoktasvarUpadravyeNopalabdhena satA niSThAM yAti / pratipatatItyarthaH // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIvAsyA pratipAtinyavadhijJAne ayaM nyAya prAraMbhe yadRSTaM tad dRSTvA pratipatatIti / na caitradazyaM pratipArakheveti bhAvaH / bhAvArthaH prAk pratipAdita evaiti kSetrakAladarzanamupacArepocyate // maMcAH krozaMtItinyAye nayato mUrttadravyAlaMbanatvAdavadherityayaM bhAvArthaH / ohogAhAvannir3a esotti pAThaH / pAThAMtare vanniu duvihotti pAThaH / neraiya gAhA yasya nairaMtaryeNa sarvato bhAvino'vadhestadvAn jIvo'tyaMtare vartate / so atyaMtarAvadhiH / tathA ca cUrNiH / abbhaMtarAvahInAma jatthaseviyassa ohinANaM samuppanna / tao ThANAo Arabbha so mohinANI niraMtara saMbaddhaM saMkhejjaM vA / asaMkhejjaM vA khettaM ohinANI jANai pAsai esa abhaMtarAvahI avadhimAnAda bahi barbAhyo'vadhiH / ayamarthaH / jatthasebi (saMThi) yassa ohinANaM samu. ppannaM / taMmi ThANe so ohinANI na kiM vi pAsai / taM puNa ThANaM jAhe aMtariyaM hoi aMgula vihatthamAIhi saMkhejjehiM asaMkhejjehiM vA joyaNehiM tAhe pAsai / esa bAhirAvahI evaMavadhedaividhye nArakA devAstIrthakarAzcAvadhijJAnasyAbAhyA bhavanti / avadhyupalabdhasya kSetrasyAMtarvarttante / abhyaMtaravartina eva bhavanti / ataevA(va) bAhyAvadhaya evaite pratipAdyante'bhyaMtarAvadhaya ityarthaH / avadhiprakAzitakSetrasya pradIpA iva nijanijaprabhApaTalasya naite bahirbhavantIti bhAvaH / tathAvadhinA pazyaMtyavalokayati / khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAtsarvata eva sarvAsvaiva dikSu vidikSu banatadezata ityarthaH / zeSAstiryagamanuSyA dezenetyekadezena pazyati / tatra vAkyAbadhArapavidhi riSTataH pravRtte zeSA putra dezataH pazyati natu zeSA dezata eleti draSTavyaM / zeSAstiyanmanuSyAH sarvato dezatAca paratIti bhAvaH natvavadhirabAhyA bhavatItyavadhyupalabdhakSetrasyAbhyantare nArakAdayo bartateH (tate) / ityukke sati pazyati sarvata iti kimartha bhnnyte| yeyavadhiprakAzitakSetrasya madhye varttatte(tate)te sarvataH pazyatye(ntye)veti gatArthatvAdani(ti)ricyato atrocyate / yo'ntyasaMbaddhavalayAkArakSetraprakAzakAvadhi rbhavati / tadvAnsAdhvAdiravadhyupalabdhakSetrasyA'ttaH (ntaH)sthitopi na sarvataH prazyatyatarAlAdarzanAdataH stadvayavacchedArtha karttavyaM pazyaMti sarvata iti // . ... athavA pUrvArddhamanyathA vyAkhyAyate / tatra ke(s) niyatAvadhayaH ke vA niyatAvadhaya iti prazne nArAdevIrthakarA avadheravAhyA bhava(vaMtIti ko'rtho avadhijJAnavanta evAmI bhavanti / avadhijJAnaM niyamenaiSAM bhavatItyarthaH / tatrApi kimatI(mI)tetAvadhinA sarvataH pazyati dezato ceti saMzaye satyAha // pAsaMtItyAdyuttarArtha asya vyAkhyA tathaiveti / tatraitatsyAdbhavapratyayo nArakadevAnAmityAdi vacanAttathA 'tihiM nANehiM samaDDhAtittha(ya) rAjAva hoMti gihavAso' ityAdi vacanAt pArabhavikA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dupiNyAcyA vadhimamatvAgamAtsiddhameva nArakadevatIrthakarANAM niyatAMvadhitvaM / taskimanena pazyati sarvata ekatyetadastuH / naivaM bhavapratyayAdi vacasAsiddhe amISAM niyatAvadhisattvaM / paraM na jJAyate / kimA bhavakSathamamISA sa(ma)vadhirbhavati / AhosviskiyaMtamapikAlaM bhUtvA asau pratipatatIti / tatazca ohissa bAhirAhotti ityanena kAlaniyamaH kriyte| sarvadA sarvakAlamamISAmavadhirbhavati navaMtasalepi pratipatatIti / Aha-yayevaM tIrthakRtAM sarvakAlAvasthAyitvamavadhe virudhyte| kevalotpattoH tadabhAvAnna teSAM kevalotpattAvapi vastutastaricchedasyApyanaSTatvAtsutarAM kevalajJAnena saMpUrNAnaMtadharmAtmaka vastu paricchetti // chamasthakAlasya vAviva kSitatvAdadoSaH // ityavadhijJAnaM samApta / atha manaHparyavajJAne kiMciducyate // utpattisvAmItyAdi / utpatteH svAmI tasya mArgaNA anveSaNAM / kIdRkSasyedamupajAyate ityevaMrUpA tasyA. dvAraM teneti vigrahaH / uktaM cetyAdi / ayamatra saMbaMdhaH / rAjJopanItaM yasiMhAsanaM tatropaviSTau bhagavatpAdapIThe do(sado)paviSTo jyeSTho anyo vA gaNadharo dvitIyapauruNyAM saMkhyAtItA bhavA asaMkhyeyA stAnapi kathayati / asaMkhyeyabhaveSu yadabhavadyadbhaviSyati tatsarvaM kathayati / yadvA yadvastu jJAna paraH pRcchet abhilopyapadArthagocaraM tatsarve kathayati / kiMbahunA navanaiva Namiti vaakyaalNkaareN| aNAI sesetti antishyii| avadhyAyatizayarahita ityarthaH / vijAnAti yatheSa' gaNadhara chamasthaM iti // ... azeSapraznottarapradAnasamarthatvAttasyeti bhAva iti gAthArthaH atrArthe uttrtrymdoyi| trINi yojanazatAnotyAdi / himavAMzca zikharIca himavazikhariNo / tayoH pAdA ivapAdAH / atra bhAgAsveSuH pratiSThitA vyavasthitA ekorukAdayo'ntaradvIpAH / kSetrasamAsAdigraMthAdetatsvarUpaM vijJeya / ekeSAM mate pudgaladravyopacayAcekAhArAdi vissyaashNmile| sA paryAptirucyate / saMprati ca tasyAditA' ityeke paryaMte nA paramAt ta / AsAM yugapaditi // veuvvAhArANaM sarIra annAmahagirAsamayApiharaNa aMtamuhuttA urale AhAra sAmAiyA / yemithyAtvAtsamyaktva pratipattyabhimukhAH / natu samyaktvasya parityAgAbhimukhAH te jIvAH / samyagamithyAdRSTayo samuhUrttamAtraM kAlaM bhavaMti / kimityevaM tallakSaNaM vyAkhyAyate ityAha // yatauktamiti / miccha sktii| aviruddhA hoi saMyamI seSu / mIsAovA dors| samAmicchaM nauNamIsaMti gArNA yataH samyaktvapuMjAnmizrapuMjagamanaM niSiddhamanayeti bhAvaH // saMyatasya sarvapramAdahi dimata idmutpte| zeSazca samadRSTi paryAptakAdi vizeSaNa' kalApaH sAmathryako dhyatacitajJAziSyAvabodhArtha / nayA~ vyutpattAvita RddhI vA sAta karmadhA rArUpAra yA RddhI sAkSAtkRteSu manovyeSu anumita Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra-TIkAyAH vArtheSvalppataravizeSaviSayatayA mugdhAmati viSayaparicchittiryasya prmaatuH| satRjumatiH / vipulamatirapi pramAtaiva / dravyatara ityAdi anaMtaprAdezikAn manastvapariNatAnaMtaskaMdhasamUhamayamanodravyarUpAn skaMdhAn jAnAti / kSetratastu RjumaterarddhatRtIyAMgulahIno manuSyaloko viSayaH / sa eSa vipulamateH saMpUrNo nirmalataraH / kAlata stvetAvati kSetre bhUtabhAvino palyopamA saMkhyeyabhAgayoratItAnAgatAni saMjJimanorUpANi mUrtadravyANi viSayaH / bhAvatastu tatparyAyA rUpAdayazcitanAnu guNApariNati rUpAtRjumate viSayaH / leSAkSaradarzanAttadukkArthamivApratyakSaM manodravyadarzanAccityamarthamanumimIte / vipulamatezcAyaM viSayaH sphuTataraH bahutara vizeSAdhyAsitatvena vimalataro'vaseyastena manogatadravyaskaMdhAn / tahata ciMtAnuguNAn sarvaparyAyarAzyanaMtabhAgarUpAnaMtAna rUpAdIn paryAyAn ciMtanIyabAhyaghaTAdivastugatAMzu jAnAti savizeSAn palyopamAsaMkhyeyabhAgarUpe kAlo ya teSAM manastvapariNamitamanodravyANAM bhUtAanAgatAzca ciMtanAnuguNAH payAryAstAn savizepAn jAnAti / babhetti bAlAn ciMtanIyaguNAdIn prAgupradarzitAnumAnAjAnAti natu sAkSAdityarthaH / anumAnAdevaciMtanIyamamUrtamapyAkAzAdikaM vastvava gacchati / chamasthazcAmUrta sAkSAnna pazyati kileti bhAvaH atha manaHparyAyadarzanaM bhinnaM noktaM // pazyatItyucyate // satyamacakSurdarzanAkhyaM manorUpo nAiMdriyaM darzanaviSayamasya draSTavyaM / tenAsya darzana saMbaMdhaH / bhavaH / ayamarthaH parasyaghaTAdikamartha ciMtayataH sAkSAdeva manaHparyAyajJAnI manodravyANi tAvajjAnAti / tAnyeva ca mAnasenA cakSurdarzanenavikalpatyato mAnasA cakSurdazanApekSayA pazyatItyucyate / tatazcaikasyaiva manaHparyAyajJAninaH pramAturmanaHparyAyajJAnAdanaMtarataramevamAnasacakSurdarzanamutpadyate / ityasAveka eva pramAtA manaHparyAyajJAnena manodravyANi jAnAti / tAnyeva vA cakSurdarzanena mAnasena pazyatItyabhidhIyate etadevAha // ekapramAtrapekSa taMtarabhAvitAzca manasA cakSurdarzanasyeti kRtvA sUtre pazyatIyupanyastaM / oghatoveti vizeSAyA jAnAti sAmAnyArthopayogApekSayA pazyatItyuktaM / uddharvAdhistiryagbhedAstridhA manaHparyAyajJAninaH lAmo draSTavyastatra Rjumateradho viSayo'muSyAratnaprabhAyAH pRthivyA uparimAdhaH syAt / kSullakaprasanmanogatAn bhAvAna jAnAti urddha yAvadyajjyotizcakrasyoparitalaM tiryak ca manuSyalokAMtaM sopi jumaterarddhatRtIyAMgulahIna itarasya saMpUrNaH zeSA dravyAditrayaM kathitaM / sugamaMceti samudAyArthaH vaizAkhasthAnasthaM prasAritapAdaM kaTisthakarayugmaM purUSamiva lokaM vyavasthApya sarvamidaM bhAvatI / iti prAkRtacUrNyakSarANi ca vyAkhyeyAni / etadanusArataH rucakAbhidhAnAttiryaglokamatro yAvat nava yojanAni zatAni rucakAdeva boI navayojanazatAni yAvat jyoti magaralastAvadeSa samuditoSTAdazaprAtayojanamAnastiyaga sAiti / saMvaThokAyavojivittaH saMkocanaM tiriyaloyamanmA. utti / rucakAbhidhAnAttiryaglokamadhyAt. adho yAvara janAtAni tAvadANA ratnaprabhAyA uparimA kSullakAtarAH kSullakatvaM ca teSAmadholo / yo aghastAdadho. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA lokadyAmAnayApatte'dhastanAH kSullakapratarAH // // ahavatti / rayaNappahapuDhavIe- iti na yogyamatra pakSe / bhaNe ityAdi // savva tiriyalokavattiNotti / aSTAdazazatayojanavattinaH / tANavevatti / nava yojanazatamadhyavartinAM / imaMvatti / adholokikagrAmeSu manaHparyavajJAnAbAdhAtvataH / yatastairyaglokastho manaHparyAyajJAnI pazyatItyatra mate mApannaM / anyacca / iha loiya gAmesuM / titthayarA kevalIya vibhaMti joNa vijayANamanbho merussaya pacchima disAe apAMtarAlagatAvapyutpattisthAnamaprApnuvaMtopi saMjJinobhidhIyante / tadAyuSeti AgAmibhavAyuSke devavazAt / tepi veti iMdriyaparyAptyA paryAptatvabhAvAt / paMceMdriya vyapadezaM labhaMte / paraM manaH paryAptyA paryAptA eva paMceMdriyA grAhyAH / hetuvAdopadezeneti heturnimittaM kAraNamityanAtaraM / tasya vadanaM vAdastadviSayaH upadezaH prarUpaNaM / hetuvAdopadezastena vikaleMdriyA dvIMdriyAdayaH saceSTakAH saMjJinaH / pRthivyAdaya eva nizceSTA asaMjJinaH hetuvAdazcAya saMjJino dvIMdriyAdayaH heyopAdeyeSu nivRttipravRttevadattAdivat // tathA ca // tApAdisaMtaptAcchAyAsamAzrayaNAdi kurvati / draSTAMte vipulamati RjumateH sakAzAt jAnAti pazyati / kSetramAyAmaviSkabhAvAzrityAbhyadhikatarakaM bAhalyamAzritya vipulatarakaM vizuddhataraM nirmalataraM vitimiratarakaM timirakalpatadAvaraNasya viziSTatarakSayopazamasadbhAvAt / vizuddhataramityatra draSTAMtapuraHsaraM vizuddhataratvaM bhAvayati / yathA candretyAdinA / kAraNavizeSAtkAryavizeSaH kiM na bhavannupalabhyate / yathA candrakAMtAdivimalaprakAzakadravyavizeSAdvimalaprakAzayuktodaSTA vimalaM pazyati / sa eva candrakAntAdi vimalavaraprakAzakadravyavizeSAdvimalaprakAzayukta draSTuH sakAzAdvimalataraM pazyati / evaM prakRtepi tapazcaraNavinayadhyAnAdi yaH kAraNa bhedaH / statastadvazAdviSkaMbhitodayaM yanmanaHparyAyajJAnasyAvaraNamAvArakaM karma tasya maMdamaMdatara vizeSabhAvo bhavati / yazca tapazcaraNAghalpaM tasya maMdastadAvaraNaviSkaMbhitodayavizeSaH / yasyAlpataraM / tasya sopi maMdataraH / yasya tapazcaraNAdibhedaH prakRSTaH tasyAvaraNamAvArakaM karma tasya maMdamaMdatara vizeSabhAvo bhavati / yazca tapazcaraNAghalpa tasya maMdastadAvaraNaviSkabhitodayavizeSaH / yasyAlpataraM / tasya sopi mNdtrH| yasya tapazcaraNAdibhedaH prakRSTaH / tasya viSkabhitodayavizeSopi nirmalaH / yasya tapazcaraNAdi prakRSTa. taraM / tasya tadAvaraNaviSkaMbhitodayatvamapi viziSTataramityakSaragamanikA / upazAMtaM nAma viSkabhitodayaM yadAvaraNaM tasya vizeSAdapi tadAvaraNeti timirakalpaM yattadAvaraNaM tasya kSayeNa saha upshmH| udIrNAnAM karmaNAM kSayeNa vedanakRtaH anuttadAvara tasya kSayeNa saha upazamaH udIrNAnAM karmaNAM kSayeNa vedanakRtaH / anudIrNAnAM bopazamena vikabhitodayatvena na kSayopazamastasya vizeSAta viti. miraM AvaraNatimirarahitaM athaveti / prArabaddhaM yattadAvaraNaM karma tasya kSayopazamaH prAguktastasya prAdhAnyAt vizuddhataraM / badhyamAnAvaraNasya vizeSastAratamyena yatra tadvitimirataram / anyetu tadA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdokhana TokAlyo maNasya badhyamAnAbhAvena vitimiraM taducyata ityAhuH / artha vitimirAdi vizeSaNa kSetraM jAnAti pazyatIti / kathamucyate / kSetraM hyAkAzaM tasya kA mUtatvAtkathaM tadviSaye chamasthasya pazyatA' saMbhavaM ityAzaMkyAha / tA ...diti / kSetrasthaM dravyamapi kSetramucyate samarthitaM manaHparyAyajJAnaM / kevala jhAnamadhunA / tatra kamme sippeya : gAhA nAmasthApanA dravyasiddhavyudAsena zeSAH karmasiddhAdayazcaturdazAmI siddhabhedAH / tatra karmaNi siddhaH karmasiddhaH karmaNi niSThAMgata ityarthaH // evaM zilppasiddhAdiSvapi vAcyaM / navaraM karma zilpayorvizeSo'yaM AcAryopadezAnnajAtaM tadanAcAryopadezajaM / sAtizayamananyasAdhAraNaM karmoMcyate / yadAcAcAryopadezaja graMthanibaMdhAdvopaMjAyeta tatsAtizayaM karmApi zilpamucyate / ayaM ats nayovizeSI yo yat kIla pIThaphalaka maMcAdi nirmApaNaM tasminnevakSaNe prArabdha tardaiva niSpAMdyate / akAla hIna tatkAdAcikaM zilpaM na punaH prAsAdAdivannityaM pratidina yat kriyateM prAsAdAdi nirmApaNAdikaM tu bahudinasAdhyatvAdAcAryopadezajatvAta sAtizayaM nityavyApAratvAzilpamapi karmocyate / ataeva buddhiprastAghe vayati / kadAcita vA zilpaM nitye vyApAraH karmati / kamasiddhAdidRSTAMtAstvAvazyakAmJayAH / strIdevatAdhiSThitA vidyA / sasAdhanA ca / puruSadevatAdhiSThitI maMtrI'sAdhanazca / yogo'dRzyIkaraNapAdApralepAdigocaraH / tatra yogasiddhaH pAdalitAcAryavat / AgamasiddhI gautamavat / arthasiddhoM mammaNavaNigavat / tapaHsiddhoM dRDhaprahArivat / apamAdivat / sitaM baddhamiti / setati badhnAti jIvamiti sitaM nAbhyupaMdhatvAke sit| pina baMdhane vA bhAve ke sitamiti / sahayogenaiti jIvavyApAraNa' santItisayoMgAH manovAkkAyoM evaM te'sya ' satIti' sayogI / tatprathamatayeti / yo yena bhAvena pUrva nAsIt idAnI caM jati: sa tena mAvena tatprathama ucyate / tasyAprAptapUrvatvAt / prAptasya punarvasAbhAvAt / anyathA pratipAdyata iti / dvaividhyamitizeSaH / anaMtara bhagavatopAdhika dainati anaMtara bhagavatazvAsAvupAdhibhardazca sa tathA tenaM upAdhirvizeSaNa / acityazaktisamanvita , tat avisadica tat udupakalpaM ca nokalpa / tattathaiti samAsaH / tIntirasiddhA nAma meM suvidhiprabhRtInAmaSTAnI zAMtinAthAMtAnA jinAnAmatareSu jAtismaraNAdinAvAptajJAnAdi sammAH saMtaH' siddhAH / tIrthAntarakAlasya ca mAnamidaM caubhAgava' ubhAgoMtinni' caubhAgapaliyanema c| caubhAga va ubhaagii| cautthabhAgo cautthabhAgIti / svayeM bAhyanimittarmatareNa mAtismaraNAdinA buddhAH / santo ye siddhAH / te svayaMbuddhasiddhAH / pratyekamanyAnyabAda vRSabhAdikAraNaM dRSTvA buddhAH saMtoM ye siddhAste pratyekabuddhasiddhAH / upaSiH punaH svayaMbuddhAnoM bolapakamAtraksapAtrAdidizavidhaH' / pratyekabuddhAnAM punarjadhanyo rajauharaNamukhavatrikA rUpo dvividha upaSiH / utkRSTatacAlakapaTTamAtrakakalpatrikavoM navavidhaH / svayaMbuddhAnA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -durgA 3 pUrvAzrutaM syAdvA na vA / pratyekAnAM puratanniyamato bhavatyeva / jaghanyata ekAdazagAni / utkRSTato bhinnadeza pUrvANi / ligapratipattiH khayaMbuddhAnAM yadi pUrvApItaM taM vAsti vato niyamAnukasamIpe bhavati, atha zrutaM samasti tato devatA liMgaM prayacchati / gurusamIpe vA pratiprayate / yadi caikAkivihArayogyatA icchA ca samasti / tata kAkina eva vicarati / anyathA gacchavAsate / pratyekabuddhAnAM muna liMgaM devataiva prayacchati / lima vajitA vA bhavaMti / yaduktaM / rUppaM patteyabuhA iti / atra saMgraha gAthA yathA rakiMpunnae / aniyaniyayA sa buddha etteyA // animitteya bohI vAsta navalokahippo huMti / zrIrthakarIsiddhAH stokAH / 1 tIrthakarI tIrtheno tIrthasiddhAstI tare siddhA ye pratyekabuddhasiddhA ityarthaste asaMkhyAta - guNAH 2 / tIrthakarItIrthe no tIrthakarIsiddhAH / sAmAnya kevaLI striyaH tAH saMkhye yaguNAH / 3 tIrthakarItIrthe notIrthakarI siddhAH sAmrAnyake valistriyaH tAH saMkhye yaguNAH / 3 tIrthakarI tIrthe botIrthaMkarasiddhAH sAmAnyake balipuruSAstAbhyo saMkhyeyaguNAH / 4 yathA tIrthakasaH strIliMge bhakta napuMsakaliMgepi kiM te syurityA zaMkyAha // napuMsakaliMgaiti tIrthakRtaH syuriti vAkyazeSaH pratyekabuddhAH api strI napuMsakaliMge na bhavanti / kiMtu puMsyeva / tIrthakarapratyekabudravajraH kecana napuMsakalimasiddhA bhavaMti / rajoharaNAdiliMgadhAriNo ye siddhAste svaliMgasiddhAH parivrAjakAdi liMgasiddhAH / navaraM yadA anyaliMginAmapi AvataH samyaktvAdipratipannAnAM kevalajJAna mucyate / tadaiva ca kAlaM kurvati / tadedaM anyathA yadi dIrghamAyurAtmanaH pazyati / tadAsAdhuliMga meva prapadyante / evaM gRhiliMgasiddhA api marudevIprabhRtayaH itthameva ca vaktavyAsiddha kevalino pi guNaSTakaM bhavati / yaduktaM // saMmattanANadaMsaNa vIriyAvahetahaya avagAhA: -agurulahu muhumannaM aTTaguNAhuti siddhassa || bacIsAgAhA || etadvikaraNaM / yadA ekasamayena ekAdaya utkarSeNa dvAtriMzat sidhyati / tadA dvitIyepi samaye dvAtriMzat / evaM nairaMtaryeNa aSTau samayAn yAvat dvAtriMzatsadhyati / tata urdhva navazyameva taraM atIti / yadAputraH strayastrisadArabhya aSTacatvAriMzadaMtA ekasamayena sidhyaMti / tadA niraMtaraM SaT samayAn sidhyati / tadupari antaraM samayAdi bhavati / evamanyatrApi vyaM / yAvat aSTazatamekasamayena yadA sidhyati bradA avazyameva samagrAtaraM bhavati zranyetu vyAcakSate // aSTauM samayAn yadA nairaMtaryeNa siddhistadrA prathamasamaye jaghanyainaikaH sidhyati / utkRSThato dvAtrizaditi / dvitIyasamaye jaghanyenaika utkRSTato aSTacatvAriMzattadevaM sarvatra jaghanyenaikaH samayaH / / utkRSTato gAthArthIyaM bhAvajIya iti / kramAkramoprayogAdAviti / Adizandena ekopayoga parigrahaH / DrairAigAhAH Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdInagaDhIkAyA ... vyAkhyAH-nanuyaghekasmin samaye kevalajJAnopayogo anyasmistu samaye kevaladarzanopayoga iSyate / tatheba kramopayogAsva kevalajJAnadarzanayoH sannidhAnatvaM pratisamayaM sAMta....prApnoti / tathA ca sati tayoH samayokkamaparyavasitatvaM hIyate / athavA yaH kaSTazatAni kRtvA jJAnAvaraNAdikSayo vihitaH sa mithyA nirarthako jinasya bhagavataH prApnoti / samayAtsamayAduz2a kevalajJAna darzanopayogayoH punarapyabhAvAnnApanItAvaraNau dvau pradIpau krameNa prakAzyaM prakAzayataH // kiMtu yugapadeva / athavA kevalajJAnadarzanayoritaretarAvaraNatA parasparamAcArakatvaM prApnoti / karmarUpAvaraNAbhAvepi anyatara sadbhAve anyatarAbhAvAditi // atha itaretarAvaraNatA neSyate / tanyataropayogakAlonyasya niSkAraNamevAcaraNaM syAttathA ca sati nityaM sattvamasattvaM vetyAdi prasajjate iti / tathA ekatarasmin jJAne vA anupayuktastasminnekatarAnupayukte kevalinISyamANe jJAnAnupayogakAle tasya kevalino sarvajJatvaM prApnoti / darzanAnupayogakAletvasarvadarzitvaM prasajati / tathA sarvajJatvaM sarvadarzitvaM ca neSTaM jainAnAM / sarvadaiva kevalini sarvajJatvasarvadarzitvAbhyupagamAditi / sUrirAha / / nanu chamasthasyApi darzanajJAnayorekAMtare upayoge sarvamidaM doSajAlaM samAnameva atrApi hi zakyate / evaM vaktuM jJAnAnupayoge tasyAjJAnitvaM / darzanAnupayoge punaradarzanitvaM / tathA mithyAvaraNakSayaH / itaretarAvaraNatA vA / niSkAraNAvaraNatvaM vetyAdi // // bahuvidhAkAH bahuvidhA doSA ityrthH| bhaNaItyAdi gAthA vivRtA graMthakRtA kiMcitsugamAzca / taditthaM bubhukSitA jaradgavIva buzagRhe pravizatI niviDayuktilaguDAdidhAtainivAryamANApi parasya durAgraha buddhirnanivarttate // tatazcakSuSI nimIlya dhRSTatayA punrpyaah|| ulle ubhayAvaraNe gAhAH dvividhopayogabhAve iSyamANe jinasya prathamataramudbhava utpAdaH / kasya jJAnasya darzanasyaceti / AvaraNakSayasya yugapadbhAvAttato jinasya dvividhopayogAbhAvaH / prApnoti iti / prazne yugapadbhAvAniSTau ekopi na prApnoti / athaivaM sUriH paraM durabhinivezamamuMcatamavalokya yugapadupayogadvayapakSaM mUlata evonmUlayitu kramopayogasAdhakaM vyaktameva siddhAMtoktamAdarzayannAha / / bhaNiyaMpiya pannattI pannavaNAIsu jaha jiNo samayaM jaM jANai na vi pAsai taM aNurayaNappabhAiNi / nanu prajJaptyAM bhagavatyAM prajJApanAyAM ca sphuTaM bhANatamevoktameva / yathA jinaH kevalI paramANu ratnaprabhAdIni vastUni samayaM jaM jANaitti / yasminsamaye jAnAti / na vipAsai taM ti| tasminsamaye naiva pazyati / kiMtvanyasmin samaye jAnAtyanyasmiMstu pazyati / iyamatra bhAvanA // iha. bhagavanyAM tAvadaSTAdazazatasyASTamoddezake sphuTamevokaM tadyathA // // umattheNaM bhaMte maNusse paramANupoggalaM kiM jANai na paasi| udAhu na jANai na pAsai / go0 atthegaie jANai na pAsai / evaM jAna Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA asaMkhijjae esie khaMdhe / iha chamasthoniratizayo gRhyate / tatra zrutajJAnI upayukta / zrutajJAnena paramANu jAnAti natu pazyati / zrute darzanAbhAvAt / aparastu na jAnAti pazyati / evaM Ahohievi / adhovadhiko nyUnAdadhikaH / paramAhieNaM bhaMte maNuse paramANupoggalaM jaM samayaM jANai / taM samaya pAsai / taM samayaM jANai / no iNaThe samaThe / so keNaTheNaM bhaMte evaM vuccai go0 sAgAre se nANe bhavai / aNagAre se daMsaNe bhavai / se teNaDheNaM evaM vuccai ityAdi / kevalaHNaM bhaMte magusse paramANu poggalaM jaM samayaM jANai taM samayaM pAsai / jaM samaya paasi| taM samayaM jANai No iNaThe samatthe |se keNaThe bhaMte evaM vuccada goyamA ! sAgAre se nANe bhavai / aNagAre se daMsaNe bhavai / se eeNaTheNa evaM vuccai ityAdi / evaM prajJApanoktamapi draSTavyaM / tadevaM siddhAMte sphuTAkSarayugapadupayoge niSiddhepi kimiti sarvAnarthamUlaM tadatimAnamutsRjya kramopayogo neSyata iti // // sUtrakramoddeza iti // naMdyAdi sUtre itthameva tasya nirdezAt / zuddhita iti kevalasya hi sarvAvaraNasaMbhavatvena sarvotkRSTatvAtsarvoparivartinI vizuddhiH / lAbhata iti / lAbhopi kevalasya zeSajJAnAnaMtaraM pazcAdeva bhavatIti / manaH paryAyajJAnAdanaMtara kevalajJAnamupanyastamatastadarthasUcakoyamathazabdaH / athAnaMtara kevalajJAnamucyate / kathaMbhUtamityAha / sarvANi ca tAni dravyANi ca sarvavyANi / jIyAdIni teSAM pariNamanAni pariNAmAH / prayogavisrasobhayajanyA utpAdAdayaH / sarvadravyapariNAmAsteSAM bhAvaH sattAsvalakSaNaM vA tasya vividhaM vizeSeNa vA jhayanaM prabodhanaM vijJaptiH / athavA vividhaM vizeSeNa vA jJAnamavabodhaH parichittirvijJaptistasyAH / kevalajJAnAdabhedepi vivkssitaabhedaayaaH| kAraNaheturvijJaptikAraNaM sarvadravyakSetrakAlabhAvAstitvaparicchedakamityarthaH / taccAnaMtajJeyaviSayatvenAnaMtaparyAyatvAdanaMta / zasvadbhAvAcchAstrataM / satatopayogamityarthaH / tathA aprati. pAti avyaya sadAvasthAyItyarthaH / samastAvaraNakSayasaMbhUtatvAdekavidhaM / bhedavimuktaM / kevalaM paripUrNa / samastajJeyAvagamAn matyAdijJAnanirapekSavAdasahAyaM vA / kevalaM ca tat jJAnaM ca kevalajJAnamiti gAthArthaH // kevalanANe gAhA ihetyutpanna kevalajJAnastIrthakarAdirarthAt dharmAstikAyAdIn mUrttAmUrttAbhilapyAnabhilapyAn kevalajJAnenaiva jJAtvA avabudhya na tu zrutajJAnena tasya kSayopazamikatvAtkevalinazcAvaraNasya sarvathA kSINatvena tatkSayopazamAbhAvAnnahi sarvavizuddhe paTe dezavizuddhiH saMbhavati / tadvadihApIti bhaavH| tataH kimityAha // tatra teSAmarthAnAM madhye ye prajJApanAyAH prarUpaNAyA yogyAstAnabhilApyAn bhASate tenetarAnanabhilApyAn prajJApanIyAnapi na sarvAneva bhASate / teSAmanaMtatvA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mandI chAmastu parimitatvArika tarhi yogyAneva bhASate / grAhIzanapekSayA yo hi yAvatAM monA iti / atra bAbhihite zeSamanukamAmi vineyo'bhyUhati / badapi yogya bhASeta yathA senAdInAmutpAdAdipadatrayopanyAsenaiva zeSaH matiH / tatra kevalajJAnopalabdhArthAbhidhAyikA zabdarAzi SpramANastasya bhamavato vajA jogazi vAgyosa eva bhavati / na tu zrutaM / nAmakamohumajanyatvAttatra nAmakameha bhASAparyAptisAmadhye zarIranAma vA tasyodayajanyatvAdvAkparivaM. syAzrutasya ca kSayopazamikatvAt jJAnamayAsya kevalinaH kSAyikatvAtkevalameva na bhAvaMcataM / mAha // nanu vAgyogovAkparisyaMdovAgavIyamityanathAtaraM / ayaM ca bhavatu nAma krodarAjanyo bhASyamANastu pudgalAtmakaH zabdaH kiM avatvIti ceducyate / sopi zrotRNAM bhAvatakAraNatvAna na dravyazrutamAtraM bhavati / nanu bhAvazrutaM tarhi kiM tadbhAvazruta mityAha // suyaM hAi sesaMvijJAnaM yat chanmasthAnAM gaNadharAdInAM zrutagraMthAnusArijJAnaM / tadeva kevaligatajJAnApekSayA zeSamA sadbhAnazrutaM bhavati / kSApazamikopayogAnna tu kevaligataM jJAnaM tasya kSAyikatvAditi / athavA suyaM havA sesaMtItyanyathA vyAkhyAyata tadbhaNyamAnaM zabdamAnaM tatkAla eva zrutaM na bhvti| kiM tahiM zreSaM kAlamiti vAkyazeSaH / idamuktaM bhavati / tatkevalitaH zabdamAnaM zrotRNAM zravaNAnaMtarakSA zeSakA zrotRgatajJAnaM kAraNa yate / sa kevalinaH saMbandhI vAgyoga zrutaM bhavati / kathaMbhUtotraM guSpAbhUtamapradhAnamaupacArikatvAditi / anye tu paThati / vaijogasuyaM havai sesaMtti / tatra teSAM bhASamANAnAM saMbandhI vAgyogazrotRgatazrutakaraNatvAt zrutaM bhavati / dravyazrutamityarthaH / athavA anyo'rthaH / teSAmiti zrotRNAM tAnAbhityetyarthaH / bhASakagalaM vAgyoga va zrutaM vAgyomazrutaM bhavati / bhAvayuktakAraNatvAt dravyazrutamevetyarthaH / athavA tAnarthAt bhASato kevazI vAgyogazcAyaM zandarAzi sasya bhASamApAsma bhavati / teSAM zrotRNAM bhAvazrutakrArapAtvAt zrutamaso bhavati padaghaMTanAkRta eva vizeSorthaH / saeketigAthArthaH / ___ anayozcetyAdi / matipUrvakatvAt / zrutasya viziSyamatyaMzarUpatvAdvA zrutAtprathamato matijJAnamevocyate / ityAdikaM prayojanamuktaM svAmitvAdibhivizeSAbhAvAnmatizrutayorekaM taiva prAptA na bhedaH / tathA ca sati na parokSadvaividhyasiddhirjJAnapaMcasiddhirvA dharmabhede hi vastUnAM bhedaH syAddharmAbhevetu ghaTatatsvarUpayorikAbheda eva zreyAniti parAzayaH / atrAcAryaH pratyuttarayati lakSaNabhedAdityAdinA // yadyapi svAmikAlAdibhirmatizrutayorekatvaM / tathApi lakSaNakAryakAraNabhAvAdimirnAnAtvamastyeva / ghaTAkAzadharmAdharmAdInAmapi hi sattvaprameyatvArthakriyAkAritvAdibhiH sAmyepi lakSapAdimedAGgeda eva / yadi punarbahubhirdharmeMde satyapi kiyaddharmasyAsyamAtrAdevArthAnAmekalaM preSeta / tadA sarva vizvamekaM syAskiM hi nAma tadvastvasti / yasya vastvaMtaraiH saha kaizciddhamaiMne Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padavyAkhyA sAmyamasti / tasmAtsvAmyAdibhistulyatvepi lakSaNAdimirmatizrutayomaidaH / te ca matizrutamedanibaMdhanA lakSaNAdayaH saMpabaikagAthyocyate sa ceyaM / lakakhaNabheyAheuphalabhAvAubheya iNdiyvibhaagaa| kA gakkharamUpayara bheyA bheo mahasuyANaM / lakSaNabhedAdbhinnalakSaNatvAnmatizrutayorbhedaH / tathAmatijJAnaM hetuH| zrutaM tu tatphalaM / tatkAryamitihetuphalabhAvAttayorbhedastathA bheyatti vibhAgazabdo atrApi yujyate / tatazca bhedAnAM vibhAgo vizeSo bhinnatvaM bhedavibhAgastasmAdapi matizrutayorbhedaH / avanahAdi bhedAdaSTI viMzatyAdibhedaM hi matijJAnaM vakSyate / arakharasaNNI sammamityAdi vakSyamANa vacanAccaturdazAdibhedaM ca zrutajJAnamitti bhedavibhAgAttayorbheda iti bhaavH|| iMdiyavibhAgatti tatvataH zrotraviSayamai zrutajJAna zeSaMdriyaviSayamatijJAnamityevaM vakSyamANAdidriyavibhAgAcca tyorbhedH| vAgetyAdi // valkazcAkSaraM ca mUkaM ca valkAdipratipakSa tAnItarANi ca valkAkSaramukeMtarANi taiyA~sau bhedastasmAdapi matizrutayorbheda ityarthaH / tathAhi / / ___annemanmati / maivAgasamAsu vasari suttamityAdinA graMthena kAraNatvAdvalkasadRzaM matijJAnaM suMbasaddazaM tu zrutajJAnaM kAryatvAdityabhihitaM / tatra valkapalAzAditvapaH zuMbaM tu itassabdenehopAttaM / tajanitA davarikocyate // tatazcAyamabhiprAyo-yathA klanAdi saMskRto viziSTAvasthA prAptaH sam valko darikatyucyatA tathA paropardazAhavaMcanasaMskRtiviziSTAvasthAprApta sammatijJAnaM zrutamabhidhIyate / ityevaM valkatara maidamitizrutayodaH / tathA anme amakkhaMskkhara visasI maI suyAI bhidaMti / ja maiimArNa meNAparekara makkhara miyara ca suyanANa mityakSaretarabhedAttayomaidaH / tathA saMparapaghAyaNo meMkheM muhazeNa vA bhihinI / jaM mUrya meimANa saMpara pavvoyaMgaM suta / iti vacanAnmUtaramadAta / matizrutayomaidaM iti gAthArthaH / tatrAnayorlakSaNabhedAr3hedaM tIksUtrakAraH prAha // abhinibudhyate ityAdinA yatjJAnaM kartRvastu katApannamabhinibudhyate / ityAdinA yat jJAna kartRvastu karmatApannamabhinibudhyate avagacchati / tatjJAnIbhinibaudhika matijJAnaM saMdityarthaH / yajjIvaH zRNoti tat zrutaM ityevaM sUtroktalakSaNabhaidAdanayorbhedaH // yadi yadasau zRNoti tat zrutamiti zrutasya lakSaNamucyate / tarhi zabdameva jIvaH zrRNotIti saMkalajagatpratotameSeti sa eva zrutatA prApnoti / nAtmanaH pariNAmavizeSa abocyate / tatkto jokaH / zrutaM jJAnajJAminorabhedAt jIvaH zrRNItIti kRtvA / zrutakAraNatvAt zrutazabdaH syAna pacArataH prakArAntareNApi matizrutayolakSaNA damAha // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandosUtra - TokAyAH etaduktamityAdinA / iMdriyANi ca manazca tAni nimittaM yasya tattathA / indriyamanodvAreNa yadvijJAnamupajAyate / tat zrutaM zrutajJAnamityarthaH / indriyamanonimittaM ca matijJAnamapi bhavatyatastadvayavacchedArthamAha // 36 zrutathAnusAriNati / zrUyate iti zrutazabda ucyate / sa ca saMketagocaraparopadezarUpaH / zrutagraMthAtmakazceha gRhyate / tadanusAreNa yadupajAyate tacchrutaM jJAnaM nAnyadetaduktaM bhavati / saMketakAlapravRttaM zrutaprathasaMbaMdhinaM vA ghaTAdizabdamanusRtya vAdhyavAcakabhAvena sa yojya ghaDhoghaTaityAdyantarjalpAkAramataH zAbdAllekhAnvitamiMdriyAdinimittaM yatjJAnamudeti tattajJAnamityarthaH / taduktaM // iMdiyamaNonimittaM jaM vinnANaM suyAnusAreNa / niyayacchati samatthaM taM bhAvasuyamaha sesaM / sugamA / navaramiMdriyAdinimittaM yatjJAnamudeti tatzrutajJAnaM / tacca kathaMbhUtaM nijakArthoktisamartha / abhilApyavastuviSayamityarthaH / svarUpavizeSaNametat / zabdAnusAriNo jJAnasya nija. kAryoktisAmarthyA avyabhicArAt / atrAha kazcit - nanu yadi zabdollekhasahitaM zrutajJAnamiSyate / zeSaM tu matijJAnaM / tadA vakSyamANasvarUpo'vagraha evaM matijJAnaM syAnnapunarIhApAyAdayasteSAM zabdollekhasahitatvAt / matijJAnabhedatvena vaite prasiddhAH / matijJAnabhedAnAMvehApAyAdInAM sAbhilASatvena zrutajJAnaprAptizca syAdiSu bhayalakSaNa saMkIrNatA arobhyate / yadyapIddAdayaH sAbhilApAstathApi na teSAM zrutarUpatA / zrutAnusAriNa evaM sAbhilApajJAnasyazru tatvAdathAvagrahAdayaH zrutanizritA ev| siddhAMte proktAstatra pUrvaM zrutaparikarmita matereva te samupajAyaMta iti zrutanizcitA ucyate / punarvyavahArakAle zrutAnusAritvameteSvasti / tathAhi abhyAsapATavavazAtparopadeza saMketita zabdAnusaraNa maMtareNaivAkSarAdi pravAvane ihAdipravRtyanupalakSaNAt kathaM zrutAnusAritvaM tatra saMgacchate / amukasmin graMthe etaditthamabhihitamityevaM zrutagraMthAnusaraNaM vinApi padAbhyAsavazAdanavarataM vikalpaparaMparApUrvakavividhavacanapravRttidarzanAdvA / yatra tu zrutAnusAritvaM tatrehAdiSu zrutarUpatA - 'smAbhirapi na niSidhyate / tasmAt zrutAnusAritvAbhAvena zrutatvAbhAvAdIhApAyadhAraNAnAM matijJAnatvameva / na zrutajJAnatvaM / kiM ca neha matizrutayoH paramANukariNorivAtyaMtikA bhedaH samanveSaNIyaH yataH prAgivoktaM viziSTaH kazcinmativizeSa eva zrutamitivalkasadRzaM matijJAnaM tajjanitaddvarikArUpaM zrutajJAnaM / na ca valkazuMbayoH paramANukuMjaravadAtyaMtiko bhedaH kiMtu kAraNakAryabhAvakRta eva / sacehApyasti mateH kAraNatvena zrutasya tu kAryatvenAbhidhAsyamAnatvAnna ca kAraNakAryayoraikAMtiko bhedaH / kanakakuMDalAdiSu mRtpiDakuMDAdiSu tathA adarzanAt / tasmAdavagrahApekSayA'nabhilApatvAdIhAyapekSayA tu sAbhilApatvAtsAbhilApAnabhilApaM matijJAnaM azrutAnusAri ca saMketakAlapravRttasya Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA 37 zru graMtha saMbaMdhino vA zabdasya rUpasya vyavahArakAle'nanusaraNAt zrutajJAnaM tu sAbhilApameva / zratAnusAryeva ca saMketa kAlapravRttasya zrutagraMthasaMbandhino vA zabdasya rUpasya zrutasya vyavahArakAle'vazya manusaraNAditi sthitaM / itthaM lakSaNabhedAdbhedobhihitaH / saMpratihetuphalabhAvAdanayorbhedaM darzayati / maipuvvaM suyaM na mai suyapubviyA ityanena / yadi hyekatvaM matizrutayorbhavettadA evaM bhUto niyamena pUrvapazcAdbhAvo ghaTatatsvarUpayoriva na syAdasti cAyaM tato bheda iti bhAvaH / pR dhAtu / pAlana pUraNayorarthe pacyate // tasya ca pipartIti pUrvamitinipAtyate / pUrvazabdazcAyamiha kAraNaparyAyo draSTavyaH / kAryApUrvameva kAraNasya bhAvAt / samyagjJAnapUrvikA sarvapuruSArthasiddhirityAdau tathA darzanAt / tatazca - matipUrvaM zrutamiti korthaH / zrutajJAnaM kAryaM matistu tatkAraNaM kAryakAraNayozca mRtpiDaghaTayovi kathaMci - dvedaH pratIta eva / kimiti punarmatiH pUrvaM kAraNamasya zrutasyetyAha // tathA vedamityAdi / anuprekSyAdikAbhyAm zrutaparyAyavarddhanena matyaiva tajJAnaM pUryate poSyate / puSTi nIyata ityarthaH / tathA matyaivAnyatastatprApyate gRhyate'nyasmai dIyate vA / na matimantareNetyarthaH / tathA gRhItaM sadetatparAvartanacitanadvAreNa matyeva pAlyate sthirIkriyate'nyathA madhyabhAve tadgRhItamapi praNasyedevetyarthaH / zrutajJAnasyaite pUraNaprApaNapAlanAdayo arthA viziSTA myUha dhAraNAdInaMtareNa kartuM na zakacaMte abhyuhAdayazca matijJAnameveti sarvathA zrutasya matireva kAraNaM / zrutaM tu kArye // iti kAraNakArya rUpatvAnmatizrutayorbhedaH // // bhAvazrutAnmatirnAstIti bhAvazrutapUrvikA matina bhavatItyarthaH // dravyazrutaprabhavA tu bhavatu ko doSaH / yadveti bhAvazrutAnmatirnAsti / kAryatayaiva niSidhyate na punaH krameNeti kramazastu matirnAstItyevaM na / kiMtu kramazo matirastyeva krameNa jAyamAnAM marti ko nivArayati thAha // mayA zrutopayogo janyate / tadaparame tu nijakAraNAtpravRttA punarapi matirevAvatiSThate / punastathaiva zruta N / tathaiva ca matirityevaM krameNa bhavaMtI matiriSyata eva / yasmAt topayogAt zrutasya matAvavasthitirbhavati / zrutopayogoparame kramayotaM matyavasthAnaM na nivAryate / anyathA AmaraNAMta kevalazrutamAtropayogaprasaMgAt / / atha zrutasya paro matipUrvatAM vighaTayannAha / nANANa NoNANi ya samakAlAI jaomaisuyAI / to na suyaM maipuvvaM mainANe vA suyaMnANaM / iha matizrute vakSyamANayuktayA dvividhe samyagdRSTerjJAnasvarUpe mithyAdraSTestvajJAnasvabhAve / tatra jJAne ajJAne vaite pratyekaM samakAlameva bhavantaH / tatkSayopazamalA bhasyAgame yugapadeva nirdezAdyatazcaite jJAne ajJAne ca matiMzrute pRthak samakAle bhavataH / tato na zrutaM matipUrvaM yujyate / na hi samamevotpannayoH savyetaragoviSANayoriva pUrvapazcAdbhAvaH saMgacchate / athotsUtropya sadAgrahavazAtsa pUrvapazcAdbhAvo notpadyata ityAha / mainANe vA ityAdi / idamuktaM bhavati / matijJAne samutpanne tatsamakAlaM ca zrutajJAne'nabhyupagamyamAne zrutAt jJAnaM jIvasya prasajyate / zrutajJAnAnutpAde'dyApi tadanivRtteH na ca jJAnAjJAnayoH samakAlamavasthitirAgame kvacidapyanumanyate virodhAt / jJAnasya samyagdraSTibhAvitvAditi Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arates-terr mAthArthaH // atra pratividhAnamAha // iha labdhimasuyAi samakAlAI na motUna ogasi / maha pusuyamiha puNa / subhova ogomaippabhAvo / nanudhyAdhyavijUbhitamidaM parasya / abhiprAyAparijJAnAtathAhi vividha matizrute / sadAvaraNakSayopazamarUpalabdhitaH / upayogatazca / taM lambito ye zrate te eMva samakAlaM bhavataH / vasvanayorupayogaH sa yugapanma bhavatyeva / kiM tu kevalajJAnadarzanagariva tathA svAbhAvyAtkrameNaiva pravarttate / atra tarhi labdhimaMgIkRtya matipUrvatA zrutasyoktA bhaviSyatA~si cennaivamityAha // matipUrvaM zrutamiha tu lopayo gohi viziSTa tarjalpAkAraM zrutAnusAri jJAnamabhidhIyate / taccAvaprahAdInaMtareNAkarimakaM na bhavati / navagrahAdayazca matireveti / tatpUrvaMtA zratasya na virudhyata iti gAthArthaH || || tadevaM matipUrvaM zrutamiti samarthitaM / parastu matairapi zrutapUrvatA padinemA vizeSamudbhAvayannAha // vo uNa maha me sA suputravatti teNa na viseso / so davI suppamAvA bhAvasuyAo mainasthi / parasmAt zabdaM zrutvA tadviSayA bhavatAmapi yA mi sA zrutapUrvA zrutakAraNemaiva zabdasya zrutatvena / prAguktAsasyAzcamateH zabdaprabhavatvena bhavatAmapi siddhatyAtaM camamasesoti / anyonyaM pUrvabhAvitAyAM matizrutayorna vizeSa ityarthaH / tathA ca sati na maha suvatti yaduktaM prAktadayukti prApnotIti bhAvaH / atrottaramAha / parasmAcchanda mAkarNya kA mati rutpate / sA haMta zabdasya dravyazrutamAtramAtrasyAdayaprabhavA na bhAvazrutakAraNA / etasuna kenApi vAryate / kizvetadeva kyaM brUmoM yaduta bhAvazrutAmmatirnAsti bhAvazrutapUrvikA matirna bhavatItyarthaH / prakA tu bhavatuH / ko doSa iti gAthArthaH // // nanu bhAvazrutAdUrdhvamasi kiM sarvathA na bhava 1 // kajjatayA ukamaso / kameNa yAkomaI nivAreha / jaM tatthavesthANaM / suyarasaH sutovanamAo / bhAvAnmatakArya tayaiva nAstItyanasarokagAthAvayavena sambandhaH navakamasonti / kamazastu matirnAstItyevaM na kiM tarhi kramaza: sAstIyatsadhi manyate / anyathA AmaraNAvadhi zrutamAtropayogaprasmAt / maMdi kramazaH sAzita tarhi krameNa bhavatyAstasyAH bhavataH kiM kurvatItyAha / krameNetyAdi // vA zabdaH pAtinArthe / sAyakRtai ca krameNa bhavantI ko nivArayati / gA topayoga janyate / tadupasme tu nijakAraNakalApAt / sadaivaM pravRttAH punarapiM matisvatiSThate / rasacaiva zrutaM tathaiva ca matirityevaM krameNa bhavantyA malerniSedhakA kyaM na bhavAma ityarthaH // kimityAha // yasmAtkAraNAttatra tasyAM matauM avasthAnaM sthitirbhavati / zrutopayomAs cyulasya tataH nA mati na niSedhayAmaH idamuktaM bhavati / yathA sAmAnyabhUtena suvarNena svavizeSarUpAH kaMkaNAMmulInAdayo jayaMte tarale tarakAryavyapadezaM lamaMta eva / suvarNatvaMsa jjaghanyatvAttatkAryatA na vyavahriyate / tasya kAraNAMtarebhyaH kAMcanopalAdibhyaH siddhatvAtkaM kaNAdivizeSoparame tu suvarNAvasthAnaM krameNa na nirvAryate / evaM satyApi sAmAnyabhUtathA svaviMzeSarUpaH zrutopayogo janyate / arakArya sa ucyate / matisvatajjanyakA takAryatayA nagdhApadizyate / tasyA heSvaMtarAta dAraNA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSayopazamArasadA siddhatvAtsvavizeSabhUta zratopayogoparametu kramayo taM manyavasthAnaM na nivAryate / bhAmaraNAMta kevalazratopayogaprasaMgAditi gAthArthaH / lakSaNabhedA suphalabhAvAcca bhedonayoramihitaH saMprati bhedavibhAgAtamAha // itazcetyAdi / paMcahi vi iMdipahiM baNAsA atthogo muNebanyo / akhidiya maNarahiyaM baMjaNa bIhAiyaM kaTThA / ityAdhAvizabidhavaM / sroiMdinAbaddhIhora suyase suyaM tu mainANaM / mottama davayaM aksa. laMdho kolesu / haMdrojIvastasyedamidriyaM / zrUyate'neneti zrotraM sadidriyaceti / zrotraMdriyaM / upalaMbhasamupalabdhiAni dhoneMdriyeNopandhiH / 2 isi tRtIyAsamAsaH / zrotraMdriyasya vA upalabdhiH / iti SaSThIsamAsaH / zrotraMdriyadvArakaM jJAnamityarthaH / zrotraMdriyeNopalabdhiryasyeti bahuvrIhiNA / anyapadArtha zabdopyadhikriyate / tatazcAdya samAsadvayoH zrotraMdriyadvArakamabhilApaplAvitopalabdhilakSaNabhAvazrutamuktaM draSTavyaM / bahuvrIhiNA tu tasyAM bhASazrutopalabdhau anupayuktasya vadato dravyazrutaM / tadupayuktasva tu vadata ubhayazrutamabhihisaM vediptavyaM iha vyavacchedaphalalbAtsarvaM vAkyaM sAvadhAraNaM bhavati / iyattAdhAsAdhAraNavidhiH pravartate / tatakSetro dhaturjharaevetyAdi ibehAyogavyavacchedenAcadhAraNaM draSTavyaM / tadyathA // zrutaM zrotraMdriyopalabdhireva matu zrotraMdiyopalabdhiH zrutameveti / zrotraMdriyopalabdhistu zrutaM matirvA bhavati / yathAdhamurdharazcaitro'gyoveti / zrotraMdriyopalabdheravagrahehAdirupAyA matitvAt zrutAusaptaraNyAsa bhutalyAditi / yadi punaH zrotraMdviyopalandhiH zrutamevetyavabhAryeta / tadA tadupalabdhemaMtivaM sarvathaiva na syAdiSyate ca kasyAzcittadapIti bhAvaH / madi zrotraMdriyopalabdhiH zrutaM bardi kiM bhavatvItmAhU // mesayaMsvityAdi / zrotraMdriyopalabdhi vihAya zeSakaM yampArAdIviyabahumyopabhirUpaM tanmatijJAnaM bhavatIti vartate / tu zabdaH samuccaye / sa caiva samucinoti / va kevalaM zeSaMdriyopalabdhirmatijJAnaM kiMtu zrotraMdriyopalabdhizcakAcidavagrahehAdirUpA matijJAnaM bhavati / tathA ca satyanaMtasmavadhAraNabyAkhyAnamuphpannaM bhavati / sesayaM tu mansappamiti sAmAnyevokke zeSasyApyutsarmeNa matitve prApte satyapavAdamAha / mottUNaM dabvasuyaMti / pustakAdilikhita yAd dravyazrutaM tanmuktvAparityajyAvazeSaM matijJAnaM draSTavyaM pustakAdinyastaM hi bhAvazrutakAraNatvAt zabdabadryAtameveti kathaM manijJAnaM syAditi bhAvaH // na kevalaM poTeMdriyopalabdhiH zrutaM, kiMtu yazcazeSeSu catueM cakSurAdIdriyeSu zrutAnusArisAmilApavijJAnarUpokSaslAbhaH sophizrutaM / natvakSaralAbhamAnaM tasyehApAyAvAtmake matijJAnepi sadbhAvAditi / Aha yadi cakSusahIMdriyAkSaralAbhopi zrutaM tarhi yadAyamAthAvayave zcotraMdiyopalabdhiH eva zrutamityA dhAraNaM kRtaM tannopayate / azrotraMdviyopalabdhespIdAnIM zruttvena samarthitatvAt , naitadevaM, zeSaMdriyAkSara Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandosUtra-TokAyAH lAbhasyApi zrotraMdriyopalabdhirUpatvAt / sahi zrutAnusArisAbhilApajJAnarUpo atrAdhikriyate / zrotraMdiyopalabdhirapi bhUtaiH ca zrutamuktA / tatazca sAmilApavijJAnaM zeSaMdriyadvAreNApyupapannayogyatayA zrotraMdriyopalabdhireva maMtavyaM / abhilApasya sarvathApi zrotraMdriyagrahaNayogyatvAt iti / ajJAnasya sarvedriyanimittatA siddhA / tathA sesayaM tu mainANamiti vacanAttuzabdasamuccayAcca matijJAnasyApi sarvedriyakAraNatA pratiSThitA / bhavadbhistviMdriyavibhAgAnmatizratayorbhedaH pratipAdayituM mArabdhaH / sa caivaM na sidhyati / dvayorapi sarvedriyanimittatAyAstulyatva pratipAdanAt iti // atrocyate / sAdhUktaM bhavatA / kiMtu yadyapi zeSaMdriyadvArayotattvAt tadakSaralAbhaH / zeSaMdriyopalabdhirucyate tathApyabhilApAtmakatvAdasau zrotraMdriyagrahaNayogya eva / tatazca tattvataH / zrotraMdriyopalabdhirevAyaM / tathA ca sati paramArthataH sAvai zrotraMdriyaviSayameva zrutajJAnaM matijJAnaM tu tadviSayaM zeSaMdriyaviSayaM ca siddhaM bhavatyata itthamiMdriyavibhAgAnmatizrutayorbhedo na vihanyata ityalaM vistareNeti pUrvagatagAthAsaMkSepArthaH / AvaraNabhedAttviti / matijJAnAvaraNazrutajJAnAvaraNalakSaNAvaraNabhedAt tadAcAryasyApi bhedaH manu yathA matizrutAbhyAM samyagdraSTighaMTAdikaM jAnIte vyavaharati ca tathA mithyAdraSTirapi tatkimiti tasya satkaM sarvamapyajJAnamucyate ityAzaMkyAha / sadasadavisesaNAo bhavaheU jaditthiouvalaMbhAo nANaphalAbhAvAyo- 'micchadihissa annANaM / savvAsanya sadasatItayoravizeSaNamatizeSaH / tasmAddhetomithyAdraSTeH sambandhi vyavahAramAtreNa jJAnamapi nizcayato atra jJAnamucyate // satohi asattvenAsadvizeSyate'satopi ca sattvena sadbhidyate / mithyAdraSTizca ghaTe sattvaprameyatvamUrtatvAdIn staMbharaMbhAMbhoruhAdivyAvRttAdIMzca paTAdidharmAna satopyasatve na pratipadyate sarvaprakArairghaTa evAyamitya vadhAraNAdanena hyavadhAraNena saMtopi sattvaprameyatvAdayaH paTAdidharmA na saMtIti pratipAdyate / anyathA satvaprameyatvAdi sAmAnyadharmadvAreNa ghaTe paTAdInAmapi sadbhAvAt sarvathA ghaTaevAyamityavadhAraNAnupapatteH / kathaMciddhaTa evAyamityavadhAraNetvanekAntavAdAbhyupagamena samyagdraSTitvaprasaMgAttathA paTapuTanaTasakaTAdirUpaM ghaTe'sadapi sattvenAyamabhyupagacchati / sarvai :prakAraiH ghaTo'styevetyavadhAraNAtsyAdastyevaghaTa ityavadhAraNe tu syAdvAdAzrayaNAt samyagdaSTitvaprAptestasmAtsadasatorvizeSAbhAvAdunmattako sAvamithyAdRSTebodho'jJAnaM / tathAviparyastatvAdeva bhavahetutvAttadvodho'jJAnaM / tathA pazuvadhatilAdidahanajalAvagAhanAdiSu mokSahetutvabuddherdayAprazamabahmacaryAkiMcanyAdiSu tu mokSakAraNeSu bhavahetutvAdhyavasAyato yadacchopalaMbhAttasyAjJAnaM tathA viratyabhAvena jJAnaphalAbhAvAnmithyAdRSTerajJAnamitigAthArthaH / puvisuya parikammiyaM maissajaM saMpayaM suyAIya nanismiyamiyaraMpuNa aNissiyaM maicaukkataM / tatrApi prAyo Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA vainayikIvarjadraSTavyaM / tasyAM zrutanizritatvasyApi bhAvAt / matijJAnamevAdhikRtya praznasUtramAheti vadan sUtre se kiM taM AbhiNibohiyanANamitipATho / zuddhaityaveSTe / kiM tu se kiM taM mainANamityaya bhavati AhedamapItyAdi / kathaM punaratrautpattikyAdibuddhicatuSTayevagrahAdayaH saMbhavanti / tatra yathA te bhavaMti / tathAdarzyate / kihapaDikukuDahINo / kSubbhebiMbeNavaggahoihA / kiM saliliddhana vAudappaNasaMkaMtabiMbaMti / iha kilAgame rebheha silamiTa kukuDatila vAluyahatthi ayaDavaNasaMDo / pAyasa aiyApatte .. khADahilApaM ca piyaroyetyAdinAautpattikyAdibuddhInAM bahUnyudAharaNAnyuktAni / tanmadhyAncheSoparakSaNArtha kukkuTodAharaNamAzrityotpattikyAM buddhAvavagrahAdayo bhAvyate / rAjJA naTakumArakasya bharatasya kila buddhiparIkSaNArthamAdiSTaM / yadutAyaMmadIyaHkukkuTo dvitIya kukkuTamaMtareNaikaka eva yodhanIyaH / tatastena jijJAsitaM manasi / kathamayaM kukkuTahInaH pratipakSabhUtadvitIyakukkuTavarjito yudhyeta / etacca jijJAsamAnasya tasya jhagityeva sphuritaM cetasi / kimityAha // bibeneti / AtmIyena pratibiMbitena puro vIkSitena dapidhyAtatvAdayaM yudhyata ityadaH gRhItamityarthaH etacca kimityAha / / avagrahasAmAnyenaiva biMbamAtrAvagrahaNAdavagraho matiprathamabheda ityarthaH / IhA tarhi kenyAha // ihA ki susiliddhamiti / kiM punastatpratibimasyayodhanAya suzliSTaM / suSTu yujyamAnakaM bhavet / kiM taDAga eva purAdigatamahosvidarpaNagatamityAdibiMbavizeSAnveSaNamIhetyarthaH / apaaymupdrshyti| athavA o dappaNasaMkaMtabiMbaMti kallolAdibhiH pratikSaNamapanIyamAnatvAdapaTatvAjjalAdigatabiMbamiha na yuktaM / tataH sthiratvena spaSTAditvena ca varaNAdyAtADiviSayatvAddarpaNasaMkrAMtameva ca tadatra yujyata ityevaM vizeSanizcayo'pAya ityarthaH // evamanyeSvapi buddhyadAharaNeSu avagrahAdayo bhAvanIyAH tasmAdbuddhicatuSTayepyeSAM sadbhAvAt zrutanizritamidamapIti parAzayo'trApi zrutanizritAnAmavagrahAdInAM pradarzitarItyAsaMbhavAditi / autpattikI nAma / prAtibhamiti hRdayavinayikyAM bharaniccharaNamiti atigurukAryasya nistAraNe pAraprApaNe yA samarthA ubhayalogaphalavatIti / tatreha loke satkAradravyAdilAbhaH / paraloke svargamokSAdi prAptiriti / bharahasiletyAdi dvAragAthA / asyAH saptadazodAharaNAni / tadyathA / bharahasilatti / bharatazilA 1 paNiyatti / paNitaM 2 vRkSa 3 khaDDugatti 4 / mudrAratnaM 4 paDasaraDakAyauccAraitipaTaH 5 saraDaH 6 kAkAH 7 uccAraH 8 gayaghayaNagolakhaMbhe iti / gajjaH 9 ghayaNattizaMbhe itigaja 9 ghayaNattibhaMDaH 10 golaH 11 staMbhaH 12 khuimaggathieiputteiti / kSullakaH 13 mArgaH 14 strI 15 dvau pato 16 putra 17 ityetAni saptadazAni padAni tatra jJAtasUcAmAtraphalAni iti / / na sUkSmekSikA kAryA tatrAdyajJAnasya saMgrahagAthA // bharahasiletyAdi bharato naTastavRttAMtagatA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMdoraka kApA zilA bharatazilA meMDho messH| kukkuTastAmracUDaH / tilatti tilA vATuMgatti vAlakAyAH / sambandhinI ca ratAha / stIagaDetti avaTaH kUpaH / vanakhaMDapAyasaM bhaiyatti / majikAyAH chagalikAyAH purISagolikAH patteiti / piSpalapatraM / khADahilatti tillahaDikA paMcapitarazca / tavarAjan paMca janakAH // // tathAmahusitthetyAdi / mahusitthatti madhusidhchukaM 1 madanaM mudrikAH 2 aGkazca 3 nANakaM vyavahArAharUpakalakSaNaM 4 bhikkhuveDanihANe iti / bhikSuH / 5 ceTakanidhAnaM 6 zikSAva 7. arthaH 8 zastraM 9 icchAyamahaMti / icchAvavama 10 zatasahasraH 11 evaM cAyasaMgrahagAthAyAH saMbaMdhIni saptadaza etAni caikAdazamIlitAnyaSTAviMzatirmUlajJAnotpattivayAM buddhAviti / bharaha silApaNitagAthA etA ca / ujjeNInagarIjaNavae tattha NaDANaM gAmo / tattha egassa naDassa. bhajjAmayA / tassa ya putto Daharago naDeNa aNNA aanniiyaa| sA tassadAragassaNa vadRti viNaya bhoyaNAi eteza dArageNa bhaNiyamamaMNa laddhaM / vasi jai tahA te karemi jahA mama pAdesu paDasitti / teNarattipitA sahasa bhaNito esa gohotti / 2 teNa NAtaM mahilA viNagRtti / siDhilarAgo jaato| sA bhaNati mA putta evaM teNa bhaNitaM Na laddhaM vaTTasi sA bhaNati vaTTIhAmi / ahaMpi laddhaM karIhAmi / sA va hitamArabdhA / aNNadA chAhIe veva esagoho'tti bhaNite karhiti puTTho niyadehachAhiM dariseti / tatopitA se lajyito sopi evNvidhotti| tIse ghaNarAgo jAto / so vi visabhIto pitAe samaM jImeti / aNNayA pitAe samaM ujjeNiM gato dITA nagarI / niggatA pitAputtA pitA puNovi aigato ki piM Thaviya gaMThissaritaMti so sippANaM nadIe puliNe nagari savvaM Alihati / teNa nagarI sacaccarA lihitA / tato rAyA eti teNa rAyA vArito bhaNito mA rAula mabbhaNaM ehiti / raNNA kouhalleNaM pucchito| sacaccarA savvA kahiyA / raNNA bhaNio kahiM vasasinti / teNa bhaNitaM amugagAme pritA me Agato te gatA / raNo gUNagANi paMca maMtissayANi egaM maggati / joya sappanvahANo hojyati citie sahojyatti tassa parivakhaNaNimitta imANi peseti / bharahasila meMDha kukraDa tilavAluya hatthi agaDhavaNasaMDe / paramaNapattaliMDagakhaDAilApaMca piyaroha / leha visajyati jahA tumbhaM gAmassa bAhiM mahallI silA tIe maMDavaM kareha / te addaNA / so dArao rohao chuhAio pitA so gAmeNa sasaM acchati / assUre Agato so royai aho chuhAiyA atthAmo / so bhaNati tuma suhiyosi ki ha teNa se kahiyaM bhaNati / vausatthA atthaha hevA khaMbhe ThavetA thova thovaM khaNaha bhUmI khatA uvaTevaNakato vayAre maMDave raNNo niveditaM / keNa kayaM rohagadAraeNaM tato meMDhaopesito esa pakkheNa aNuNAhiyaM etti uveva pccppinneybvo| tehiM bharaho pucchito / teNa vi virUveNa saMbaMdhAvito javasaM diNataM caraMtassa hAyati valaM virUgaM pecchaMtassa bhaeNa Na vaTTatitti / evaM kukkuDo adAeNa samaM jubbhAvio to tilasamaM tellaM dAyavvaMti tilA adAeNa miyA / vAlyAe veraha paDichadaMdehA hasthi mihuNa hatthogAme chUDho hatthI appAo omarihititti appito matotti Na NivediyavvaM / hatthI mato Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durga padavyAkhyA tehiM bhaNitaM tubhe mahatti / agaDeAraNa uNatIrai ekkallato ANetuM NAgaraM agaDaM deha vaNasaMDe puvva pAse gato gAmo paramaNaM karisa umhAe palAlumhAetti evaM parikikhaU samAdihaM / rohageNaM AgaMtavvaM / taM puNaNa sukka pakkheNa rAI na divA / na chAyAe / na uNheNaM / nachattegaM na AgAseNaM / na pAdehiM na jANeNaM / na paMtheNaM na uppaheNaM / Na NhAeNaM Na maliNeNaMti / pacchA aMgohalIMkAUNa cakkamabbhabhUmI / paDikkama ekkaM pAdaM kAUNa cAlaNINiha uttamaMgo saMbabhAsamayaMmi amAvAsAe AgatoraNNApUrtito gaMdhavvamuravva sadvo ihInAM gAthAM sa pATha / AsaNeya sovito yAmaviuddeNa raNNA sadAito sutto jaggasi / bhaNati sAmi jaggAmi / so sutto / vimudrouTThito. raNNA bhaNito jaggasitti jahA ANaveha kiM tuhikko atyasi teNa bhaNitaM citemi / kiM citesi bhaNati assacchapattANaM kiM biTo mahallo udAhu chighA kiha te ciMtitaM / bhaNati dovi samANi / vitie jAmecchAliyA liMDiyAo vA teNaM / taiparavADailA jattiyA paMDaragAtettiyA kAlagAjattiyaM va puMchaM tattiyaM sarIraMpi AyAmeNaM cautthejAme sadAvito vAyaMNadeti / teNa kaMkhiyAMe thitto uTThati bhaNati / kiM jaggasi suvasi / bhaNati jaggAmi kiMkArasi / ciMtemi kiM citesi citemi katihiMsi tumaM jAtotti katihi teNa bhaNitaM / paMcahi keNa keNa raNNA vesamaNeNaM / caMDAleNaM rayaeNaM / viMchieNaM teNa mAyA pucchiyA / nibaMdhe kahiye jahAM rAyavIyapasUyattaNaorannA / udarasthe vesamaNa jarakakhapar3imA savvaMgA liMgaNA - bhippA saMpAyaNAo vesamaNeNaM / uuNhANasamaNaMtarameva caMDAleNaM / rayagadaMsaNe tadabhilAsabhAvAo tajjAyattaNaMmatri / tahA viMchiya bhakakhaNadohale jAe kaNikkAmayassa bhakkhaNeNa tassaM pAyaNAo vichie / so pucchito kiha teNAyati / so bhaNati yena yathA nyAyena rAjyaM pAlasi teNa NajJjasi - rAyaputtati / vesaNa dANeNaM roseNaM caMDAlo savvassaharaNeNaM rayao / puNaDoNa mama kaMciyAe hisi teNa vicchitotti / tuTTho rAyA savvesiM uvariM Thavito bhAgoya se diNNo / paNiyae dohi paNitagaM baddhaM / ego bhaNati jo etAo lomasiyAto khAti tassa tuma kiM desi / itaro bhaNati / jo jipyati teNa jo nagaradAre mohaoNanIti so dAyavvo ego jio itaro maggati so seruvagaMdeti / itaro Necchati / tAhe doNi jAhe satehiM viNa tUsati / tA he teNa jUyakArAo maggitAbuddha diNNAtAhe pUvitAvaNAo egaM modagaM gahAya iMdakhIle Thaveti bhaNitoNIhiM modagANaNotijito / rukakhe phalAi makkaDANa deMti / pAhANehiM hatAhi phala khittA / khaDDue eseNatIrAyAputta seseNiorAyalakakhaNa saMpaNNo tassa kiMciNadetimA mArihivvihittise / advitIe niggato veNAyaDaM Agato egassa siTThissa AvaNe Thito tassa lAbho ta prabhAveNaM so bhattaM deti / dhUtAe saMpakko diNNA rAyAe leho visajyato so Apucchati sA puni bhaNati / tubbhe / kahiM so bhaNati aho paMDarakuTugA rAyagihe gobAlA pasiddhA / gato AvaNNasattAe dohalo devaloga sutassa abhayaM khuNejjAmi / seTThI - Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 naMdIsUtra-TokAyAH davvagahAya uvadvitoraNNo gahitaM ugghosiyaM putto jAto abhamotti NAmaM kataM pucchati mama pita karhiti / tAe kahiyaM bhaNati vaccAmotti saccheNa samaM vaccaMti rAyagihassa vahiyA ThiyANi gavesaMto gato rAyA maMtiM maggati / sukakha kUbekhaDugaM pADitaM jo geNhati hatyeNa taDethito tassarAyA vittiM deti / abhaeNa diTuM / chANeNa AhataM sukakhepANitaM mukkaMtaDe saMtaeNa gahitaM / raNNA samIvaM NIto pucchati ko tumaM / bhaNati tubbhaM puttotti kiha vA savvaM parikahitaM / tudoutthaMge kato / mAtAe vesijyaMtI maMDeti / teNavAriyA amccojaato| paDe dojaNA vhAyatti egassa daDho paDo egassa juNNo juNaitto daDhaM gahAya paThito itaro maggati so Na deti / vavahAro mahilAtokattAcitaM todiNojassaso / aNe bhaNaMti sIsANio lihitANi egassa uNApaDato egassa sottiu seraDesaNNaM vosiraMtassa saraDA bhaMDatA / ego tassa ahiTThANassa hedvAvilaM paviTTho puccheNasthikkogharaMgato advitIe pttubblojaato| vedyo pucchito / bhagatisataMdehadiNNaM teNaghaDaesaraDo buuddho| lakakhAe vilipittA vereyaNaMdiNNaM vosiriyaM saraDo kapparediTrolaTrItoviti to saraDo bhikkhUNa khuDato pucchito bhaNati / esa saraDo kiM sisa cAleti / teNa bhaNitaM tuma joeti / kiM / bhiraku bhirakuNItti / kAgo // taccaNNiaiNa khuDuto pucchito / arahaMtA sarvajJA bADhaM / tA kettiyA ihaM kAgA saddhi kAgasahassA ihaI beNNAtaDe vasaMti / yadi UNagAe vasati abbhahitA tattha pAhuNagA / vitito nihiMmi didve mahila parikakhavi rahassaM dhArati na vattiso bhaNati mamaM paMDaraokAgo ahiThANaM paviTTho / tAe sihinvittANaM kahitaM / jAvaraNAsutaM / pucchito kahiyaraNNAsemukka maMtIya nininutto / tati oviTha vikakharaNe / bhAgavato khuDagaM pucchati / khuDago bhaNati / esa citeti ettha viNhU asthi Nasthitti / uccAre dhejyAtiyassa bhajyate / ruNIgAmaMtaraM nijyamANI dhutteNa sama laggA gAme vavahAro vibhattANi pucchitA NiyAhAra vireyaNaM diNaM tilamodagA itaro dhaDito gato hatthI mahati mahAlao jo toleti tassa saya sahassaMdemi / NAvAe toleti laMchitA NAvA uttAreUNa pAhANANaM bhariyA / jAva sA rehA / pAhANA toliyA ettiyaM tulati jitoghataNobhaMDo savvarahassito / rAyAdevIe guNo kahiti NirAmayaMti / sA bhaNati / na bhavati / kihajAtApuSpANi kesarANi vA / teDhoeti tadatti viNNAsitaMNApahasitaM niccaMdhi kahiyaM nivvisato ANatto uvAhaNANaM bhAreNa uvadvitouDDAhabhIyAe ruddho // golato NakkaM paviTTho jatumato salAgAe taavittaakttttito| khaMbho talAgamabbhe jo taDe saMtano baMdhati tassapattiyaMdijyati / taDe khIlagaM baMdhIUNa baddhojitto khaDDue pArijyAiyA bhaNati / jo jaM kareti taMmae kAyavvaM / kusalakammaM / khuDatogato bhikakhassa pAhato vAritogato rAulaM diTThA so bhaNati / kato gilAmi / tesaNa sAgAriyaM dAitaM jitA / kAieNaya paumaM lihiyaM sANatara vijitA maggatti / ego bhajyaM gahAya pavahaNeNa gAmaMtaraM vaccati / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA 1 sAsarIracitAe uttiSNA teserUveNA vANamaMtarI vilaggA / itarI raDati vavahAro dUraM hatthopasAritoNAtaM itthitti / mUladevo appavitijyauvaccati / itoya ego puriso samahilo AgacchaMto diTThotIe rUvetthitopagate uccattiUNa atthai teNa vitiyaeNa bhaNNati mahilaitto mama mahilAvitA kamoyaM visajyehitti / teNa visajyitto so teNa samaM atthati itarI vi mUladeveNa samaramiUNa AgayA niggaMttaNaya tato paDayaMthe nUNakaMDarIyassa dhuttI bhaNati hasaMtI / piyaMkhuNedAraojAto / patitti dohaM bhAugANaM egA bhagyA loge kordudoNha visamAraNA / sutaM paraM vismayaMgato amAnyA bhaNatikattoevaM hohitti avassa viseso atthi / teNale hodiNNo / jahAgAmaM gaMtavvaM ekkopuveNa ekko AvaraNaM bhajyAe allIvitotIe jo pito so avaraM pesiMyAjoe sesopubvaM pesitopesassa AgacchaM / tassavaccaM tarasavaccaviniDAlesUro asadahaMte supuNovi paTTavittaNa samagaM purisA pesitA / teNa bhaNati / te daDhaM apaDugAe so maMdasaMghayaNotti bhaNituM taveva pavaNNA evaM nAtaM putte jAte ego vANiyato bhajyAhi samaM / annaMrajugato tatthamato tA to dovi bhaNati / putoti puttanimittavavahArona cichajyati / amacvo bhaNati davaM viriMcitu dAragaM do bhAge kareha kkhaNaM gAbhaNati evaM hotu mAtA bhaNati etasseva puttau mA mA rijyatu / tIseva diNNo / madhu sityeka rokoliMgiNI unbhAmailiyAteNeva vihANeNa darisitaM / NAtA ubbhAmailatti / muddiyAepurohito nikkhevara ghettaNaM / annesiM na deti / aNNadA damaeNa ThaviyaM paDiyAgatarasaNadeti sopi / sA ujAto / amaccovIdhIe jAti bhaNatideto purohita mama taM sahassaM tassa kivA jAtA raNNo kahitaM raNNA bhaNitaM dehi gaNhAmitti bhaNiti aNNadA rAyAe samaM yaM ramati / nAma muddAhaNaM rAyAe salarakagaM gahAyamaNusassa hatthediNNA amugakAlaM sAhassokkhaNa ulaodama eNa Thavito / taM dehi imaM abhiNNANaM diNNo ANito aNNANaM NaulANaM manbhekato sosadAvito - paJcabhiNNAto purohitassa jinbhAThiNNA aMketaheva egeNa nirikattaM laMbeUNaM / itarogehe vA gahitA ussivvittA kUDarUvagANaM bharito pacchAtaheva sIviyaM Agatarasa allito sAmuddA ughADiyA jAva kUDarUvagA vavahAro kettiyA rUvagA sahassaM gaNaNe UNagaM tahA taDiyauNa tIrati savveuM evaM vaNAtaMNAe / etadeva nikhevatoeNA bUDhA Agatassa diNNNoNa utoeNe pucchA rAule vavahAro kAlo ko Asi amuggo ahuNuttaNagAe gAeNA sA cirANaukAloDaMDiobhikkhutadeva nirakevAnadei kSutakArAu lagnitA tehiM pucchiteNaM sabbhAvo kahito te rattavaDagaM veseNaM gatA suvaNNagassa khoditAogahAya amheva vvA moSeiyaM vaMdAmo imaM atthausoyasubba bhaNito evaMma antare Agao teNa maggitaM tAe lobhillatAe diNNaM aNNevi bhikkhue taM gAto egAemaikSusAevevakajyihiti tti niggatA / veDaganihANetti / do mittA || tehiM nihANagaM diTTha kallesu nakkhatteNehA motiegeNarati ukkhaNiUNa iMgAlavUdA / vitiya divasegatA iMgAlA pecchati / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdosUtra-TIkAyAH so dhutto bhaNati aho amhaM maMdapuNNatA iMgAlA jAtA / teNaNAtaM hariyaM na dariyaM dariseti tassapaDiMgakareti / do makkaDae geNhati tassaM uvari bhttNdeti| te chuhAiyA tappaDimaM caDaMti / aNNadA bhoyaNagaM sajjitaM dAragAtassavvayA ANitAsAMgA vitANa deti bhaNati makkaDagA jAtA / Agato enthaleppagAThaNe ovesAvito mukkaDagA mukkA kilikiliMtA tassauri vilaggA NAyaM diNNo bhaago| sikkhA atthedhaNuvvee egorAyaputto jaghA seNito tahAhiMDatIe gacchai saraputtae sikkhAveti davvaM vidattaM tesipiti mIsagA ciMteti bahutadavvaM etassadiNNaM / jaiyA jAhiti taiyA mAjyihiti / teNaNAtaM saMcAritaM NIyamANaM jahAharatti chaNepiMDaeNadIe chUbhIhAmitelae jyAhateNa lolagAvalitAe sA amhaM vihitti / tihi pavvaNIsu dAraehiM samaM NadIe chUbhatievaM va nivvAheUNanaTTho asthasatthe egeNa putreNa do savattI a vavahANa cchijyati ito yadevI gunviNI ujyANiyaM gatA tAu sA bhaNati mama puttojohohiti so atthasatthaM sikkhihiti etassa asogassa heTANiveTo vavahAraM chidihiti tAvadovi avaseseNaM khAhapiyatti jIseNaM putto sA ciMteti ettiyo tAvakAlo laTThotti paDissutaNAtApAesA / icchAegAe bhattAre mato vaTTie utta tau. ggamati mitto bhagito uggamehiM teNa bhaNitaM mabbhavibhAgaM dehi tAe bhaNitaM jaM tuma itthasitaMmamaMdejyasi teNa uggamitaM saM taM diNNaM sANecchati vavahAro ANAvita dopuMjakAkatA katara tuma icchasi bhaNati vahuM tAe bhaNito etaM cevamamaM dehitti davAvito sata sahassaMti / egApariladdhao tassa sayasahassa khAre so bhaNiti jo mamaM apuvvaM suNAveti tassaetaMdemi / aNNadAegaM nagaraM gato tattha ugdhoseti siddhaputteNa sutaM bhaNati mabbhapituM tumbhapitA dhAreti aNUNagaM saya, sahassaM jati / te suyapuvvaM to dehi / aha na suyaMmaya surevAraM / jito // uppattiyA gayA / vainayikyAM udAharaNadarzanAya / nimitte ityAdi gAthAdvayaM / nimitta 1 arthazAstraMca 2 lohe iti lekhanaM 3 gaNitaM ca 4 kUpa 5 azvazca 6 gardabha 7 lakSaNaM 8 graMthi 9 agadaM 10 gaNikAvarathikAzceti 11 zItazoTI dIrgha ca tRNaM / apasavyakaM cakrovasya ityekamevaM / 12 navaraM atImitAyAmapi zItazoTItyAhuH / zItaM te kArya / dIrgha tRNaM dvArAbhimukhaM kurvatAM gaccha dIrgha mArga pratipadyasva / kocA prAdAkSiNyenottaraNaM pratikUlaM saMprati te / rAjakUlamityupAdhyAyenAvagamyate buddhyaa| tIvrodakaMca 13 goNaH 14 gheTakaH / patanaM ca vRkSAdityekameva / 14 evaM vainayikyAM sarvAgreNa caturdaza / jJAnAni nimitte egassa siddhaputassa do sIsagA nimitta sikkhaMti / aNNadA taNakaTussa vaccaMti tehiM hasthipadAdidvA / ego bhaNati hasthiNiyAe padA / kahaM kAieNa, sAya hthinniikaannaa| kahaM egapAseNa taNAI khaaditaaii| tahA kAieNevaNAtaM jahA inthI purisoya vilAgANi / soviNAto sA ya gumviNittiNAtA / hatthANi thaMbhittA udvitA / dArato se bhavissati / jeNa dakviNapAdo gurU poettAdasitArUkkha lAgANadI / tIre egAe therIe putto| pavisiya Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA puttassa AgamaNaM pucchitA tattha ya ghaDato bhiNNo / tattthaya ego bhaNati / / tajyAteNaya tajyAyaMta nimeNayataM nibhaM / tA sveNa tA evaM sarisaM sariseNa nidisesetautti pariNAmeti / vitio bhaNati jAhivudro sA gharaM Agatellao sA gatA divo putthA-(ccha)tAo sAjuvalayaM rUva eya gahAya AgatA sakkArito vitiyaobhaNati mama sabbhAvagurU na kahiMti teNa pucchitA tehiM jahAbhUtaM kahitaM / ego bhaNati vivattImaraNaM ego bhaNati bhUmijo bhUmiceva milito evaM so vi daarito| bhaNitaM tajyAeNa tata jyAeNa tata jyAtaM silogo attha sattekappao dadhikuMDaga ucchu kalAvagaekmAdi / lehe jahA aTTArasalivijANato / evaM gnnievi| aNNe bhaNaMti / baTTehiM ramaMteNaM / akkharANi sikkhAvitA gaNiyaM ca // ayaM bhAvArthaH / khaTikAmayA golikAstathopAdhyAyena bhUmau pAtitAH kumArANAmakSarANi zikSaNAya yathA bhUmAvakSarANyutpadyate / kUvekhAya jANaeNaM pamANaM bhaNitaM jahA yadUre pANitaMti tehiM khAyaMto bolINaM tassakahitaMpAse AhaNahatti bhaNitA thAsagasaddeNa jala mudrAI / Ase AsavANiyagA vAravaI matA savvekumArAdhulleva heya giNhaMti / vAsudeveNa jo dubbalo lakkhaNajutto so gahito / gaddabherAyA taruNapito aNattha udghAito siNapamlie jAriseti sAe paDitAtheraM pucchatti ghosAyitaM egeNa pitippiteNa ANitao teNa kahiyaM thero bhaNati muyahagaddabhe jattha gaddabhAussi thaMti leTuMtiya tattha pANitaM khaitaM / pItAya / aNNe bhaNaMti usiMghaNAe vevajalasetagamaNaM / lakkhaNe pArasavisae Arakkhao dhItAe tassa samaM saMpattItAe mANito vIsatvANaM gholavaNaM pAhaNANaM bhareUNaM bhakkhAumuyohitattha joNanutta satitaMlaehi paDahayaM ca tAlehi / vudhAvehiya vakkhareNaM joNauttasatitaMla ehi so vetaNaga kAle bhaNati mamadodehi amugaM va 2 teNa bhaNitaM savve geNhAhi kitteetehiM Necchati bhajyAe kahaNaM dhItosedivvaosA necchati / so tIse vaTTati dAraga kaheti / lakkhaNajutteNaM kuMmuMcaM parivaTTa dittiegassa mAtulaeNaM dhUnAdiNNA kammaM na karei bhajyAe vodito dive 2 aDavIo rittaopati chaTemA laddhaM / kulavosata sahasseNaM seThiNAlaImo akkhayaNihitti / gaMdhimaM pADaliputte nayare pAlittaga AyariyA icchaMti itoya jANaehiM mANi visajyitANi pAiliputtaM // suttaM mohiyagaM laddhIsamAsamuggautti keNaiNaNAtANi pAlittaya AyariyA sadAvitA tumbhejANaha bhagavaMti bAr3ha jANAmi / suttaM uNhodaye chUda mayaNaM virAyAM divANi aggayANidaMDao pANite chUDho mUlaM garuyaM samuggato jauNA gholito uhAdae kaDhito ugghADitoya / teya vilAugaM rAileUNa rayaNANi chUDhANi / teNaga sivvaNIe sivveUNa visajjitaM abhidaMtA pheDahaNa sakkitaM // agade parabalaM nagaraM roheuM etitti rAyAe pANitANi viNAsiyavvANi visakaro pADito pujAkayA vedyo bhaNati sayasahassavehI / kahakhINAU hathimANi to puMThavAlo uppADito teNaMceva vAlAggeNaM nasthi Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra- TIkAyAH visaMdiNNaM vivaNNaM kareMtaM caraMtItaM dIsati / esa savvovi saMjo vighAti / etaM sovivi evaM satasahassa vehI asthi nivAraNavivI vAdaM tastheva agado diNNo pasamaMto jAtirahiyagaNiyAe egaMveva / le pADaliputte dogaNiyAto kosAuvako sAyako sAesa meM thUlabhadasAmI atthitAusAsi pacchA phavvaito tAhevarisAranno tatthevakato sAvigAjAtA / abaMbhassa paccakkhAti / NaNNattharAyAbhiogeNaM rahieNarAyA ArAhito sAdiNNA sA thUlabhadasAmissa abhikkhaNaM 2 guNegevhati / taNa tahAu vavarati sobhAe apaNo viSNANaM / dariseukAmo asogavaNiyaM bhUmiM gateNaM aMbapiMDi choDitA kaMDapuMkhaM aNNoSNaM lApateNa accanbhAsaM ANettA addhacaMdeNa chiNNA gahiyA ya / tahi viNa tUsati bhaNati kiM sikkhitassa dukkaraM bhaNati / peccha mamaM ti siddhatthagarAsiMmiNanviyA mUyINa aggayamiya kaNiyAra puSpapoiyAsu so AudosAbhaNati / NadukkaraMtoDiyaaMbapiMDI / nadukkaraNacciu sikkhiyAe / taM dukkaraM taM ca mahANubhAgaM jaM so muNI pamayavaNaMmi vuccho / mItAsADI dIhaM ca taNaM avasavvagaM cakacassaegaM veva // rAyaputtA AyarieNaM sikkhAvitAdavvalobhIya so rAyA / taM mAreuM icchati / to dAragA citeti / eteNaM amhaM vidyAdiNNA uvAeNa nitthAremo jAhe soje mato patitA heNhANa sADIM maggati / tesukkhayaM bhaNati / ahosIvADIvAra muhaMtaNaM deti bhaNNati ahIdIhaMtaNaM puvvaM ko vapaNaM pAhaNI kareMti / taddivasaM apayAhiNIko parigataM jahA viratANi / paMtho dIho sItANata kAma gatittiNa dvoNevvodaye vaNiya bhajyAvira pauccheyatimmidAsIe sambhAva kaheti / pAhuAhitti / bhaNitA tIe pAhuNato ANIto AusasaM ca sekAriyaM rati pavesitoti sAio / navvodaga diNNaMmato deuliyAe umbhito / AhuNa kayakammotti vhAkttiA pucchitA keNa AusaMkAritaM teNa bhANataMdAsIe sApahatA tAe kahitaM vANigiNI pucchitA sahati / sambhAvatayA visogoNa sotti diTThogoNa ghoDagabhakkhapaDaNaM caego / akatapuNNo jaM jaMkaretitaM taM sevivaJjati mittasajAiehiM ThailahiM halavAhetivigAle ANitAvoDe bUDhAsoyamitto se je meti / solaAeNa dukkoteNa vidiTThA te niSphiDittAvADAo haritAgahito dehittirAula niyati paDieNaM ghoDaNaM purisoeti so teNa pADito AseNaM so pAlito teNa bhaNito AhaNatti teNamamme Ahato mato teNa vilaiyo / vigAle nagarassa bAhiriyAe vuttA tattha lomasthiyA sutAime vi tarvida so biMteti / jAvajjIva vaMdaNo kIrissAmi / varaM me appAo baddho te susutte suDaMDakhaMDeNattaMmi vaDa rUkkhe appANaM ukkalaMbeti / taM dubalaM tuddateNa lomaMthita mahatarato mArito tehiM vigahitopatAe karaNaMNItetirhi vikahitaM jahAvattaM so pucchito bhaNati AmaMti Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAR dupadavyAyA kumArAamagho bhaNati tumaMvaloda / vehie tassa asthINiukkhamaMtu vitito bhaNitoetassa aasNdeu| tubbhajIhAurakaM mau itare bhaNitAe saheTThA hou tubhaM eMgo uvvaMdhatu nippaMDitotti maMtiNIkAuM mukkoveNati mAgatA / karmajabuddhyudAharaNeSviyaM gAthA herannie ityAdi // hairaNyakaH sovaNikaH kRSIbalaH / 2 koliyatti kolikastaMtuvAyaH / 3 hoviyatti / davIcaTTakazca pariveSaka ityarthaH / 4 muttitti mauktikaproto 5 ghayatti ghRtaprakSepakaH / 6 plavakaH 7 tunnAyaiti tunnavAyaH tunnaM RditaM vayati sIvyati yaH sa tathA 8 varddhakiH 9 iNya iti pratikaH kAMdavikaH 10 ghaDacittakAreya iti ghaTakAraH kuMbhakAraH 11 citrakarazcitrakarmavidhAtA 12 evaM dvAdaza draSTAMtAH karmajAyAM mtau| heraNNite abhikkhajogeNaM andhakAre virUvirUvagaM jANeti / hatthaparAmoseNaM karisato abhikkhajoge jANati phalaniSphattiM / tattha udAharaNaM-emeNaM coreNaM khettaM paumAgAreNaM chinnaM so jaNavattami sAmeti karisato bhaNati ki sikkhitassa dukara * coreNa sutaM pacchito gaMtUNaM chUriyaM aMchiUNa bhaNati mAremitateNa paDiyaM pattharettA viidhiyaannmudrii| bharito bhaNati kiM paraM muhApaDaM tu uruM muhApAsalliyA taheva kataMtuTTho kolitomudreNAgahAya te tU jANati pattiyAhiM vA kaMDaehiM vijyihitittiDoe vaTTai jANai ettiyamAhiti / mottiya AyiNetto AgAse ukkhivittA tahA nikkhivati jahA kolavAle paDatithate sagaDe saMto jadi ruvvati / kuMDiyAeNAlae chuhati / dhAraM pavamo AgAsetANi karaNANi kareti / tuMNAmo dhuvvaM bullANipattha jahANaNajyati satI ettiyaM gehati / jattieNaM samapyati jahA sAmissa taMdU saMghIyAreNa kAritaM / vaTTaI amaveUNa devakula rahANa pamANaM jANati ghaDagAro pamANeNa maTita geNhati bhANassavi pamANaM aNiNimittA kareti / pUviovi paggalaparimANaM amaveUNaM kareti / cittakAro pacchA amaveUNaM pamANaM juttaM kareti / tattiyaM vA vaNNeyaM kareti / jattieNaM samapyati / kamayA samattA / pAriNAmikabuddhAbudAharaNAni yathA // abhae ityAdi / abhae iti abhayakumAraH / 1 seDitti / kASTazreSTI 2 kumAre iti kSullakakumAraH / 3 devI puSpavatyabhidhAnA / 4 uditodayo bhavati rAjA // 5 sAdhuzca nNdissennH| zreNikaputraH / 6 dhanadatta / 7 susumApitA / 8 zrAvakaH 9 kSapakAH 10 amAtyaputraH 11 cANAkyazceva 12 sthUlabhadrazca 13 nAsika suMdarI naMdatti nAsika nAma nagare suMdarInaMdo vaNik 14 vairaitivairasvAmI / 15 pAriNAmikI buddhirityanena vAkyenAtra pAriNAmikI buddhiyuktA brAhmaNI putrikAcatuSTayasya zikSAdAyinI devadattA ca gaNikA gRhyate / iyaM ca citrakarmaNA sarvajanAbhiprAyagrAhikA 16 calaNAhaNati / calaNAhanaM 17 AmaMDatti kRtrimAmalakaM 18 maNizca 19. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra- TIkAyAH sarpazrca 20 svamgatti svaGgaH 21 sUpendraH 23 pAriNAmikyAM buddhau evamAdIni bhavatyudAharaNAna / 23 evaM pAriNAmikyAM buddhau sUtropAttAni dvAviMzatirjAtAni // abhayassa kahaM pAriNAmikA buddhI / jadA pajyou gato rAyagihaM rohitaM / tadA abhayeNa khaMdhAvAranivesa jANaeNaM puvvanikkhittA kUDarUvagA bhUmitA kahiyaM va se jadhA bhedito khaMdhAvAro dovitesu NaTTo esa // ahavA jAhe gaNiyAhiM kavaDeNANIto baddho jAva tosito cattAri cAre cittayaM caNamotA vemi appANaM cAra maggito ariMga atImittimukko tAhe bhaNati / ahaM tume chaleNa ANito ahaM paNa te divasato pajyoo hIratitti kaMdaMta nagaramadhjheNa nemi gato rAyagihaM / dAso umattabhakato - gaNikAo vANiyadAriyAo gahito raDaMtato hiyo evamAdigato bahutato abhayaMmi pAriNAmiyA to buddhito / siTThitti / kaTThoNAmAsa dvIpa gacchanagare vasati / tassa vajyA NAmaM bhajyA tassA vo devasaMmo baMbhaNo seTThI disAjasAe gato / bhajyA so teNa samaM saMpalayA tassaya ghare tiNNiekkhI / sUtabhomayaNasalAiyA kukuDato so tANiappA hettAgato so dhijyAito rati atItimadaNa salAiyA aNadhiyAsitA vejyAtiyaM parissaMvatittIe mAritA sUyao Na mArito tIse putto behasAlAra padati / aNNadA tassa sAdhuNo bhikkhassa atigatA taM kukuDaM pecchiUNa ego bhaNati jo eyarasa sIsaM svAti / so rAyA ho hititti / taM teNa dhijjAieNaM kihavi aMtarIpaNa sutaM aviraiyaM bhaNati mArehi jAva svAmi / sA bhaNati aNNaM ANijyau mA puttaM bhaMDa ca saMvaTTi / tao nibandho mArito jA vaNhAto gato lAvaso dArato lehakhAlAe Agato taM va maMsaM sijyati / so rocati tassa sIsaM diNNaM itaro Agato bhANae chUM sIsaM maggati bhaNati ceDassa diNNaM so ruTTho bhaNati mae eyassakajye mArAvito pacchA bhaNati jatiparaM etassa dAragassa sIsaM khAte jyAtoka tattho hojya nibbaMdheva vasitA dAsIe sutaM sA naMdAraMga tatovevA ghettUNa palAyA aNNaM nagaraM gatANi tattha rAyA marati AseNaM parikkhito so tattha rAyA jAto / itaro vi seTThI Agato jAvasaDitaM pAsati so pucchitA na ka haiti sUeNaM paMjaramukkeNaM kahito baMbhaNAbhisaMgho / so taheva citeti / ahaMetIseka teNa pasA puNa evatti pavvato itarANi vibaMbhaNo vajyAyalaM veva nagaraM AgatANi / savvaMgahAyA / aNNadA viharaMto so sAdhU tatthAgato tIe paccabhiNNAto bhirakeNa samaM mAsagA diNNA pecchAkUvitaM gahito rAyAe mUlaMNIto dhAvIe / nAo / itarANi nivvisayANi ANattANi pitA bhogehiM nimaMtito necchati / rAyA sokato varisAratte puNNe vavvattassa akiriyAnimittaM ghejyAiehiM duvakakhariyAe paDi bhahitArUvaM kAMtaM gunviNIya rAyA aNuvvajati tIe gahito mApavayaNassa uDDAho ho hititti / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA bhaNati jadimabhaMvau / joNIeNItu / mahaNa hoti mamaMto pobhidittANItue baMbhaNito pomubhiNNaM matAvaNNoya jAto // kumAro khuDgakumAro jahA joga saMgahehiM devIpuSpabhadde Nagare puSpaseNorAyA aggamahisIya puSpavatIdevI / tIse do ceDarUvANi puSpacUlo puSpacUlA ya tANi aNurattANi bhoga bhujaMti devI panvaitA devaloga uvavaNNA devo jaato| so devo evaM ciMteti / jati etANi evaM maraMti to naragatiriesu uvavajyihitti suviNe eso devo narae devaloeya daMseti sA bhItA jAyA pucchati pAsaMDite te Na jANaMti / aNNiyaputtA tattha AyariyA te sadAvitA taheva suttaM kati sA bhaNati kiM tubbhehiM suviNato divo so bhaNati amhaM parisaM sutte didai pavvaitA / devassa pAriNAmitA / purimatAlaM nagaraM uditodyoraayaa| sirikaMtAdevI / doNNi vi sAvigANi parivAiyA jItA dIsAhiM muhamakkaDitAhiM / velavitANi chUDhA padosamAvaNNA / vANArasIe dhammarui rAyA tatthagatA phalayapaTTiyAe rUvaM sirikatAe lihiuNaM dAeti / dhammaruissa raNo so abbhovadaNNo dUtaM visajyeti / paDihatoti chUDho tAhe savvabaleNa Agato NagaraM rohiti so sAvago vitteti uditodayo rAyA kiM vaDeNaM jaNakkhaeNaMti uvavAsa Thito vesamaNeNaM deveNaM sa nagaraM sAdhito uditodayassa pariNAmiyA / sAdhUyagaM desaNetti / seNiyaputto nadiseNo sIsoya tassa mohANuppehI tassa naMdiseNassa ciMtA bhagavaM jati pajyAtodevIo aNeviya atisae pecchiUNa / jadi thiro hojyati bhaTTAreo Agato seNio saaMto uroNIti aNNeva kumArA saMte purA NadiseNassa aMtepuraM se taM vara vasaNaM paumiNimabbhe haMsIbhovva umusukkaAbharaNAo savvAsiM chAyaM haraMti sottA udaghRNaM ciNteti| jadi bhaTTAraeNaM erisiyA umukkAo kimaMgapuNamajjha maMdabhaggassa asaMtANaM parivaiya vviyANatti nimvegamAvaNNo aloiyapaDikkato thiro jAto dhaNadatto susaMgamAte pariNAmeti jatippataNakhAmo to aMtarAmarA motti / sAvao sAviya vayaM siyAe mutthito tIse pariNAmo jAto mA addhavasaddho na rihito Naraesu tiriesu ca uvavajyihiti saMsAraM hiMDihiti / tIse AbharaNehiM viNIto saMvegakahaNaM kahaNa ca // anavvotti varadhaNugapitA jaughare kate ciMteti esa kumAro mArito hoti vAhiM pi raksijyititti suraMgA teNINito palAto / aNNe bhaNNatti ego rAyA devI se atippiyA kAlagatA soyamudrosottIe viyogadukkhito Na sarIraThiI kareti maMtIhiM bhaNito devaparisIsaM sAraThititti kiM kIrao so bhaNati nAhaM devIe sarIraThiti akaratIe karemi / maMtIhiM pariciMtiyaM na aNNo uvAottipatthAbhaNitaM deva : devIsaggaMgatA taM tatthasthitiyAe ceva se savvaM pesijyao laddhakata Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra-TIkAyAH devIThitie uttIe pacchAkaregyasutti raNNA paDismuttaM mAiTThANeNa ego pasito aNNo AgaMtUNa sAhati kata sarIraThitIdevIe pasthArAyA kareti evaM padidiNaM kareMtANa kAlo vaccati / devIpesaNavavadeseNa vahuM kaDisuttagAdi khajyatiyarAyA egeNa ciMtiyaM ahaMpi pavattiM kahemi pacchArAyAdivo teNa bhaNito kato tuma bhaNati / deva saggAto raNNA bhaNitaM devI dihatti so bhaNati tIecevapesitokaTisunnagAdi nimittaMtidAvIyaM se jahicciyaM kiMpi Na saMpaDati / raNNA bhaNiyaM kadAgamissasi teNa bhaNitaM kallaM raNNA bhaNitaMkallaM te saMpADissaM maMtI AdihA sigghaM saMpADeha tehiM ciMtiya viNaThaM kajyaM ko ettha uvAotti visaNNA egeNa bhaNitaM dhorA hoha ahaM bhalissAmi teNaM taM saMpADiuNa rAyA bhaNito devIe kahaM jAhi ti raNNA bhaNitaM anekahatagAteNa bhaNitaM amhe jaM paThaveMtA taM jalaNAyavesaNaMNa aNNahA saggaM gammatitti / raNNA bhaNitaM tadeva paveseha taheNa ADhatto so visaNNo ANAyatto bAyAlo raNo samakkhaM bahuM uvahasatitaM visannaM jahAdeviM bhaNijyasi siNehavaMto te rAyApuNAvijaM kaTTAMtaM saMdisejyAsi / aNNaM ca imaM ca bahuvihaM bhaNejyasi seNehavaMto berAyApuNovijaM kajyataM saMdisejyAsi / aNNaM ca imaM ca bahuvihaM bhaNijyasi / teNa bhaNitaM devaNAhamettigamavigalaM bhaNiuM jANAmi eso veva laTTho / pesijyao / raNNA paDissudaMso taheva nijyiu mADhatto / itaro mukko itarassa mANussANi visaNNANi palavaMti hA deva ? amhe kiM karijyAmo teNa bhaNitaM niyatuMDaM rakkhejyaha pacchA maMtIhiM kharaMDitamukko maDagaM daTTa / matissa pariNAmitA // . khamae / samagro, vellagena samaM bhikkhaMhiMDati / teNa maMDukkaliyA mAriyA AloaNavelAe mAlomali khuDapamA bhamimo Aloehatti / so ruTTo ma haNAmitti padhAvito khaMbhaM AvaDio mao samavirahitasAmAnaNANa; sappANaM kulaM tattha uvavaNNo diTThIviso sappo jAto jAIssaraNeNa bhavaropAraMjAmatirabiraMtiH mAjIve mArehAmotti phAsugamAhAreMti / aNNayA raNo putto ahiNA khaMto mato ya. rAyA sappANaM pAyAsamAvaNNo bhaNati jo sappaM mAreti tassa dINAraM demi / aNNatA. AhiDiepA, rehAto divAo taM bilaM osahIhiM dhammatti sIsANini tANaM chidaMti so.abhimahomezItamA kiMci, marihAmittijAtissa ratteNaMNa taM niragaya niggattaM chidati pacchAraNNo uvaNI tANI so rAyA NAgA devatAe bohijyati mA mArehi nAgadiNNo te kumAro hohitti / so skhamagasappo mato samANo tattharAyANie putto jAto / ummukkabAlabhAvo sAdhu diTuM jAti saMbharittApaJcatito so.chuhAlao abhiggahaM gehati / na mae rusiyavvaMti dosINassaya hiMDati tattha Ayariyassa gacche cattAri khavagAmAsito // 1 / 2 / 3 / 4 ___ ratti devatAzcagatA te aNNe khamae atikkamittA taM vaMdavi khamaeNa nigacchaMtI hatthe gahitA bhaNitA ya kaDaputaNe pataM tikAlabhoI vaMdasi ime mahAtavassI Na vaMdasisA bhaNati / ahaM bhAvalamagaM. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAcyA vaMdAmi Na davvakhamaetti / gatAe tAe dosINassa gato nimaMteti egeNa pAtagahAya khelo chUDho sA bhaNati / micchAmi dukkaDaM jaM mae khelamallayaM tumbhaM NovaNItaM evaM sosehiM vi jimiumArado tehiM vArito nivveyamAvaNNo paMca vi siddhA // // vibhAsA / amaccaputto varadhaNuo tassa tesu payojanesu pAriNAmitA / jahA mAtA motAvi tAso palAvito evamAdI savvaM vibhAsiyavvaM // // aNNe bhagati / ego maMtiputto kappaDiyarAyakumAreNa samaM hiMDati / aNNadA nemittiuppADito ratti devakuDiM ThitANa sivA raDati kumAreNa nemittio pucchito kiM esA bhaNatitti teNa bhaNita imaMmi NadititthaMsi pUrANIyakalevaraM ciTThati / eyassa kaDIpasayaM pAtaMkANaM kumAra tumaM geNhAhi tumbha pAyaMkA mama ya kalevaraMti muddiyaM puNa Na sakuNomiti kumArassa kodajAtaM tivaMviya egAgI gato tahevajAtaM pAyaMko ghettUNapaccAgatopuNo raDati puNovi pucchito so bhaNati vippalagAi taM kahaMti / esA bhaNaha kumAra tubbhavi pAyaMkasataM jAtaMmabbhavikale varaMti kumAro tusiNImo jAto mamaccaputteNa ciMtiyaM pecchAmusesattaM / ki kimiNittaNeNa gahitaM AhA soDIratAe jati kimiNattaNaNaMkaMtaNatassarajyaMti niyattAmi yaccUse bhaNati vaccaha tumbhe mama puNa sUlaM kajati na sakuNomi gaMtuM kumAreNa bhaNitaM najuttaM tuma mottUNa gaMtuM kiM tu koi egattha jANihiti teNa vaccAmo pacchAkulaputtadharaM nIto samappitaM ca savvapejjAmUllaM diNNaM maMtiputtassa avagayaM jahA soDhIratA etti / maNitaM caNepaNa asthi me viseso ato gacchAmi pacchAgato kumareNa rajjaM pattaM bhogA vi se diNNA etassa pAriNAmigI // cANakko e gaccha nagaraM Na paDati paviTro tidaMDiveseNa cANako vatthuNi joeti / iMda kumAriyAto tAsi taNaeNaM Na paDati * mAtA eNINA vitAo paDitaM ngrN| evaM dovi sAli rayaNAI maggiUNa kodAgArANi sAlINaM bhariyANi rayaNAI gaddabhiyAdINi beNa jeNa teNa chiNNANi 2 puNNo 2 jAyaMti / AsA ega divasa jAtA maggitA / egadivasitaM NavaNItaM maggiya esA pAriNAmiyA cANakassa buddhI // thUlabhaddasAmissa pAriNAmitA pitumi mAriteM. kumAro bhaNNati amacco hohitti so asogavaNiyAe kinneti kerisA bhogAvAulANaMti / tAhe pavvayito rAyA bhaNati pecchaha mA kavaDeNaM jAejjANiM tassa suNamaDovAvaNNoNAsaMNavaeti / vaccai paDilehaMto raNNo kahitaM virata bhAgotti sirito tthvito||| NAsikaM NagaraM naMdo vANiyao suMdarI se majjA / suMdariNaM doseNAbha bAta tassabhAtA putva panvati / tato so suNeti jahAtIe ajovavanno pAhaNaM to Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdosUtra-TIkAyAH gato paDilAhito bhANaM teNa gahitaM iha pattha visajyehititti / ujANe NIto mA bhogagiTTo Narage jAhi titti / ahigayAraNaM uvappalobhemi so veunvitaladdhIe makar3idarisittApucchati kA suMdarIti suMdarI pacchA vijjAharIe tullaa| pacchA devIe devI ati suMdaritti pucchito bhaNati kahaMesA labbhati / dhammeNaM ti pvvito| sAdhussa pAriNAmikI // // vairasAmissa devehi pariNAmo tAumAtA NANuvattiyA mA saMgho avamANihititti / pADaliputte veuvie mA pari bhavihi puriyAe pavayaNao bhAvaNAmAhohititti / savvaMkahitavvaM // // valaNAhaNANarAyA taruNehiM vuggAhijjati / jahAtherA kumArA mavvA avaNijjatutti so tesiM matiparikSaNa nimittaM bhaNati / jo rAyaM sIse pAeNa AhaNati tassa ko daMDo taruNa bhaNaMti / tilaM tila chaMdiyavva to therA pucchitA ciMtemo tti o sarittAciMtettA nUNaM devIe ko aNNo AhaNahitatti AgatA bhaNaMti sakkAreyavvAo Amalaga kittima egeNa NAtaM akAlo bibaM hohitti / maNi misappo parakkhI aMDagANi khAti rukkhaM vilaggitA / tatthagiddheNa AlayaM vilaggo mArito tatthamaNIpADito hedvAktavotaM pANiyaM rattIbhUtaM kUvAtoNINiyaM sAbhAvitaM dAraeNaM therassa kahitaM teNa vilaggiUga gahitaM / sappo caMDakosiu ciMteti eriso mahappA / khaggo sAvagaputto jAvaNabalaMmattodhammaM necchati / tatto khaggesu uvavaNNo padassadohiM vipAsehiM jahApakkharA tahA cammANi lavati / aDavIe caummuhASahejaNaM mAreti / sAhUNovi teNeva paheNa aikammati / vegeNa Agato teeNaNa tarati alliviu ciMteti jAtI saMbharitA paccakvANaM devaloga gamaNaM / thUbho vesAlIe nagarIe NagaranAbhIe muNisuvvayasAmissa / thubho tassa guNeNa kuNitassa Na paDati devayA AkAse kUNitaM bhaNati / samaNaM jadA kUlavAlayaM mAgahitA gaNiyA ramehitI tayAe asogacaMdayAe vesAli nagari gahitthitI so maggijjati / kA tassa uppttii| egassa Ayariyassa cellao aviNIto Ayarito aMbADeti / aNNayA AyariyA siddhasilaM teNa samaM vaMdagA vilaggA uyaraMtANaM tahAe silA mukkA divA AyarieNaM pAdA usAritA iharA mArito hotto sAvo diNNo durAtman icchIhito viNassahisitti mitthAvAdI bhavatu tti kAuM tAvasAsame bhasthatINadIpakUle AyAveti / paMcabhAse jo sacchoeti tatto AhAro hoi / NadIe kUleAyAvemANassa sA NadI aNNato pavvaDhA teNa kUlavArato jAto / tattha atto Agamito gaNiyAo sadAvitAo egA bhaNati ahaM ANemi / kavaDasAvigA jAtA / satyeNa gatA vaMdati / uddANabhoi gamhi ceiyAI vadAmi tumbhevasutAAgatAmi pAraNage modagA saMjoiyA atisAro jAto payogeNa Thavio uvvattaNAdIhiM saMbhiNNaM cittaM ANito bhaNio raNNo vayaNaM karehi kiM jahA vesAlI gheppai thubho NINAvito gahiyA // // iMda kumAriyANaogAo cANakke punvabhaNitaM esA pariNAmitA / ee caunviha buddhi akkhANayA samattA // // avagraha ityAdi / __ Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA . kimapIdamityavyaktajJAnarUpArthAvagrahAdA-vyaktataraM jJAnaM mAtramityarthaH / kimapIdamityavyaktajJAnaMcArthAvagrahaH // vyaMjanArthayorevAvagrahaNena viSayadvaividhyAdavagrahasya dvaividhyaM bhavati / satrApi prApyakAriSvidriyeSu vyaMjanAvagrahAdanaMtaramevArthAdavagraho bhavati iti vyaMjanAvagraha Adau nirUpitaH nayanamanasorityAdi / viSayabhUtaM vastvaprApyasaMzleSadvAreNAnAsAdya karoti parichinatti cakSukartRviSayaparicchedanityaprApyakAri tducyte| aprApyakAri locanaM / grAhyavastunA saha saMvadhyate tatparicchedaM kuryAttadAgnyAdidarzane sparzanasyeva dAhAdyupaghAtaH syAt / komalatUlyAdhavalokanetvanugrahobhavet na caiva tasmAdaprApyakAri locanaM / atha prAgukto asiddho hetuH prAhyavastukRtAnugrahopaghAtadarzanAttathAhi jalaghRtanIlavanaspatIdumaMDalAdhavalokane nayanasya paramAsvAsa lakSaNA'nugrahaH samIkSyate / sUrazitabhityAdidarzane tu jalavigalanAdirUpa upaghAtaH saMdazyata iti // matrocyate // nahi vayametad brUmo yadutacakSuSaH kutopi vastunaH sakAzAt kadAcita sarvathaivAnugrahopaghAtau na bhavataH / kiM tu bhavata eva / ravikarAn ciramavalokayato draSTuH cakSuH sparzaneMdriyamiva dahyeta / zItalaM ca zItarazmijalaghRtAdikaM vastu ciramavalokayato'nugraha manyeta ckssurityetaavtaa| aprApyakAri cakSurvAdinAmasmAkaM na kazcidoSo draSTasya bAdhitumazakyatvAt / kevalamidamevAsmAbhirniyamyate / yaduta viSayadezaM gatvA AdityamaMDalAdisamAkrAtadezaM samAzliSya cakSuH kartR na rUpaM parichinatti / nApyanyatazcakSurdezamAgataM rUpamakSisthamaMjanatejomalazilAkAdikasvayaM cakSuH pazyati kiMtvaprAptameva yogyadezasthaM viSayaM tatpazyatIti / paricchedAnaMtaraM tu pazcAtprAptena kenApyupaghAtake nAnugrAhakeNa vA mUrtimatA dravyeNa cakSaSa upaghAtAnugrahau na niSidhyete viSazarkarAdibhakSaNe mUrchA [svA] sthyAdaya iva manasaH / paraHprAha / nayanAnnAyanA razmayo nirgatya prApya ca ravibiMbarazmaya iva vastu prakAzayatIti sUkSmatvena taijasatvena ca teSAM vahanyAdibhirdAhAdayo na bhavati / ravirazmiSu tathA darzanAditi nayanasya prApyakAritA'bhidhIyate / tadayuktaM mahAjvAlAdau pratiskhalanadarzanAt AdigrahaNAt / teSAM pratyakSAdipramANAgrAhyatvena zraddhAtumazakyatvAtpramANAgrAhyasyApyastitvakalpane atiprasaMgAditi grAhyaM / tathA'cetananAyanarazmInAM vastuparicchedAbhyupagamena kha.daMtabhAlatalAdi gatazarIrazmInAmapi sparzaviSayavastuparicchedaprasaMgAcceti / tassaNaM ime ityAdi / ekArthikAni paramArthata ekArtha viSayANi nAnAghoSAni / pRthaka bhinnodAttAdisvarANi / nAnAvyaMjanAni pRthaga bhinnakakArAdyakSarANi / nAmadheyAni / paryAyadhvanayaH / yathAvagrahasya paMca nAmadheyAni / aivamIhAyAH SaDbhedAyAstathA apAyasya dhAraNAyAzca paMca nAmadheyAni krameNa darzayiSyati / paMcahi vi iMdiehiM maNasA atthoggaho muNeyanyo / cakkhidiyamaNarahiya / vaMjaNamIhAiyaM chaha // maMdra iti gaMbhIraH / tArauccastaradhvanimAn // yatreti nayanamanasorviSaya vyaMjanAvagraho nAsti / tatra caturvidhavyaMjanAvagrahaviSaye bhavana Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadIsUtra-TokAyA haNatAupadhAraNatA lakSaNamedadvayasthAbhAvaH / IhAthAM mArgaNateti / kimayaM sthANuH puruSo prati vitarke vallayutsarpaNakAkanilayanAdidharmadarzanAtsthANunA bhAvyaM netareNa / 'ziraHkaNDUyamavalamAdi tadIyadharmAdarzanAdityevaM vyatirekadharmanirAkaraNaparo'nvayadharmaghaTanapravRttacApAyAbhimukha evaM bodha IhA ityevamIhAyAM eSAM dharmANAM yadAnveSaNaM sA 'mArgaNatA // // saddharmAnugata iti / saddharmaNi vastuni asugtH| saddharmAnugataH / / apaH // ayH| sAmastyena pricchedo'paayH| madhurasnigdhatvAdiguNatvAcchaMkhasyaivAya zabdo na zRGgasyetyAdi yadvizeSajJAnaM so'pAyaH / apAyana nizcite'rthe tadanaMtarakhyAvadadyApi tadarthopayoge sAtatyena vartate / na tu tasmAnnivartate / tAvatadarthopayogAdavicyutirnAma dhAraNAyAH prathamamedo bhavati / yatkarmakSayopazamavazAjjIvasya kAlAMtare iMdriyavyApArAdisAmagrIvazAtpunarapyathA yAvadvArito / arthasmRtarUpeNonmIlati sau saMskArarUpA vAsanAnAma dhAraNAbhedaH kAlAMtare ca vAsanAvazAttadarthasyeMdriyairupalabdhasyAvavAtairanupalabdhasyApi manasi yA smRtirAvirbhavati sA tRtIyastadbhedaH atra matidaurbalyAdikAraNakalApAvagrahehAdInAM durvijJeyatvepi sarvajJamataprAmANyAdavitathatvameva bhAvanIyamityAvedayannAhaM // ihaketyAdi / ekAdhikaraNatvAt na punarvizatyetyAdi / viMzatidinApekSayA / yathA'pAMtarAla AsanmoM yo sAvAgamanasamayaH kAlavizeSarUpastadinabhAvI / atikrAnta prAcInadinanirapekSaH pathikasya gRhapravezakAraNaM / na tathA prAkRte prAcInasamayarahitacaramAsaMkhyeyasamaya-praviSTapudgalarAzirapyarthAvagrahakAraNaM kiM tvAdita Aramya pratisamaye pravezena niraMtaramasaMravye yasamaya praviSTAH pudgalAH zabdavijJAnajanakArthAvagrahahetavo bhavaMtIti bhAvaH / sphuTazabdavijJAnahetavazca caramasamayapraviSTA eva / yadyapi bhavati / metare tathApItare tatsAhAyAdyabhAve na vyApriyate ityodyataH / sarveSAM sAmAnyena grahaNamucyate / / atha keyaM mallakadRSTAMtena vyaMjanAvagrahaprarUpaNeta pRSTetAM cakrumAha // tadyathetyAdinA / mallayaM pavAhehiti / plAvayiSyati / vyaMjanaM paritaM bhavati / toyena mallakamiva saMbaMdho veti / dravyeMdriyayoH saMbaMdhaH / yadA dravyavyaMjanamiti zabdAdi viSayapariNatapudgalasamUharUpaM / svaviSayavyaktAviti svagrahekajJAnajanane AvRtaM bhRtamiti vA sita mityarthaH / nAma jAtyAdikalpanArahitamiti // etaccatAhe hutikare ityasya vyAkhyAnaM / atrArthAvagrahAtpUrvamiti antarmuhUrta dravyapravezAdirUpa ityarthaH / idAnIM se jahAnAmae kei purise avvattasaI suNejjA ityAdikasya vakSyamANasUtrasya vyAkhyAnAya samavatAraM kurvan pAtanAtrayaM karoti / atrAhetyAdinA // AdyeyaM // athavA yaduktamityAdikA dvitIyA // athavA suptetyAdinA tRtIyeti / avyaktamityanirdezyaM / ko'rthaH // zabdoyaM rUpAdirvA ityAdiprakAreNaM nirdeSTumazakyamavyaktasvarUpanAmAdIni / AdizabdAt / jAtiguNakriyAdravyagrahaH / tasyaveti / arthAvagrahasya mAheti paro brUte / saMghaddhamitiyuktamityarthaH / naitadevamityAdinA / sUriH pratividhattena Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA tuzabdabudhyeti / zabdoyamityadhyavasAyeneti na tasyaiveti arthAvagrahaM vinava tasyaiva zabdamAtrasyApAyaprasaMgAttasmAdvayaM janApUraNe jAte'vyaktamanirdezasvarUpaM zabdAdyullekharahitamarthamAtramavagRhNAti / ata / evAha bhASyakAra: avvattetyAdi // sAmaNNamaNiddesaM sarUvanAmAi kappaNArahiyaM / jai evaM jaMteNaM. mahie saddeti taM kihaNu // alvattamaniddezamiti / vRttau pATho dRzyate / tatrAvvattamiti vivRNoti // sAmannamiti / gAhya vastunaH sAmAnyavizeSAtmakatve satyapyarthAvagraheNa sAmAnyarUpamevArthaM gRhNAti / na vizeSarUpaM / arthAvagrahasyaikasAmayikatvAt samayena ca vizeSagrahaNayogAditi / sAmAnyArthazca kazcit grAmanagaravanasenAdizabdena nirdezyopi bhavati / tadvayacchedArthamAha-aniddezya kenApizabdenAnabhilapyaM // kutaH // punaretadityAha // yataH svarUpanAmAdikalpanArahitaM // AdizabdAjjAtikriyAguNadravyaparigrahaH / tatra rUparasAdyarthAnAM ya AtmIyazcakSurAdIMdriyagamyaH pratiniyataH svabhAvaH / tatsvarUpaM rUparasAdikastu tadabhidhAyako dhvani nami / rUpatvarasatvAdikA nu jAtiH prItikaramidaM rUpaM / puSTikaroyaM rasaH ityAdikastu zabdaH kriyA prdhaantvaakriyaa| kRSNanIlAdikastu guNaH / pRthivyapAdikaM punadravyaM eSAM svarUpanAma jAtyAdInAM kalpanA antarjalpArUSitajJAnarUpA tayA rUSitamevArthamarthAvagraheNa gRhNAti yato jIvastasmAdanirdezyoyamarthaH proktaH / tatkalpanArahitatvena svarUpanAmajAtyAdiprakAreNa kenApi nirdeSTumazakyatvAditi evamukte sati paraH prAha // jaievamityAdi / yadi svarUpanAmAdikalpanArahitorthorthAvagrahasya viSaya ityevaM vyAkhyAyate bhavadbhistahijatti yannaMdyadhyayanasUtre prokta kimityAha teNaM gahie saddetti / upalakSaNatvAditthaM saMpUNNaM draSTavyaM / se jahAnAmae kei purise avvattaM sadaM suNejjA / teNaM saddettiuggahie na nUNaM jANai kevesasaddAitti / taM kihuNatti / tadetatkathamatirodhena nIyate yuSmadvyAkhyAnena saha virudhyata evedamityarthaH / tathAhyasminnaMdisUtre'yamarthaH pratIyate // yathAnena pratipadA vigraheNa zabdovagRhIta iti bhavaMtastu zabdAdyullekharahitaM sarvathA itthaM pratipAdayaMti tatkathaM na virodha iti bhAvaH // iti gAthArthaH / atrottaramAha // saddetti bhaNaivattA / tammattaM vAsasaddabuddhIe / jai hojja saddabuddhIto avAoveva so hojjA zabdastenAvagRhIta iti yadukta / tatra zabda iti vaktA / prajJApakaH sUtrakAro vA bhaNati pratipAdayati / athavA tanmAtraM zabdamAtraM rUparasAdi vizeSavyAvRttyA anavadhAritatvacchabdAtayA anizcitaM / gRhNAtItyetAvatA / vRddhAna zabdastenA ityucyate / na punaH shbdbuddhyaa| zabdabuddhayA zabdoyamityadhyavasAyena tacchabdavastuno tAva gRhItaM zabdollekhasyAMtamau hUrtikatvAdavagrahasyatvekasAmayikatvAdasaMbhava evAyamiti bhAvaH / yadi punastatra zabdabuddhiH syAt / tahi ko doSaH syAdityAzaMkyAha sUtrakAraH // svayameva dUSaNAMtaramAha / jai ityAdi / yadi punararthAvagrahe zabdabuddhiH zabdanizcayaH syAt / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 naMdIsUtra-TIkAyAH tadApAya evAsau syAnAvagraho nizcayasyApAyasvarUpatvAt / tatazcArthAvagrahehAbhAva eva syAnacaMta dRSTamiSTaM cetigAthArthaH // atrAha para: nanu prathamasamaya eva rUpAdivyapohena zabdoyamiti pratyayo 'rthAvagrahatvenAbhyupagamyatAM zabdamAtratvena sAmAnyatvAduttarakAlaM tu prAyo mAdhuryAdayaH zaMkhazabdadharmA iha ghaTate na tu zArGgadhAH kharakarkazatvAdaya iti vimarzavuddhirIhA / tasmAcchaMkhe evAyaM zabda iti tadvizeSastvapAyostu / tathA vaMsatitegaM saddetti uggahie idaM yathAzrutameva vyAkhyAyate / no ce va NaM jANai ke vesa saddAItao IhaM pavisaItyAdi api sarvama virodhena gacchatIti / tadetatparokta sUriH pratyanubhASya dUSayati yathA // jai saddabuddhimattaya mavaggahA tavvisesaNamavAo / na Nu saddo nA saddo nayarUvAI visesoyaM / bho para ! yadi zabdaH buddhimAnaM zabdoyamiti nizcayajJAnamapi bhavatArthAvagraho'bhyupagamyate tadvizeSaNaM tu tasya zabdasya vizeSaNaM vizeSaH zAMkha evAyaM zabda ityAdi vizeSajJAnamityarthaH / apAyo matijJAnatRtIyabhedoM'gIkriyate / haMta tahiM avagrahalakSasya tadAvyabhedasyAbhAvaprasaMgaH / prathamata evAvagrahamatikramyApAyAbhyupagamAtkathaM punaH zabdajJAnamapAya iti ceducyate / tasyApi vizeSagrAhakatvAdvizeSajJAnasya ca bhavatApyapAyatvenAbhyupagatatvAnnanu zAMkha evAyaM zabda ityAdikameva taduttarakAlabhAvijJAnaM vizeSagrAhakaM zabdajJAne tu zabdasAmAnyasyaiva pratibhAsanAtkathaM vizeSapratibhAso yenApAyaprasaMgaH syAdityAha // naNu ityAdi natvitpakSamAyAM parAmaMtraNe vA na tu zabdoyaM nAzabda iti vizeSoyaM vizeSapratibhAsa evAyamityarthaH // kathaM punarnA zabda iti nizcIyata ityAha / na ca rUpAdiriti / ca zabdo hi zabdArthoM AdizabdAt gaMdharasasparzaparigrahaH / tatazcedamukta bhavati / yasmAnna rUpAdirayaM / tebhyo vyAvRttatvena gRhItatvAdato nA zabdoyamiti nizcIyate / yadi tu rUpAdibhyo vyAvRttirgRhItA na syAttadA zabdoyamiti nizcayopi na syAditi bhAvaH / tasmAcchabdoyaM nA zabda iti vizeSaH / pratibhAsa evAyaM / tathA ca sati asyApyapAyaprasaMgato'vagrahAbhAvaprasaMga iti sthitamiti gAthArthaH // // atha paro avagrahApAyayoviSayavibhAge darzayannAha // thevamiyaM nAvAo saMkhAi visesagaM avAutti / tattiyA vekkhA naNuthovamiyaM pi nAvAo / idaM zabdabuddhimAtrakaM zabdamAtrastokavizeSAvasAyitvAtstokaM stokavizeSagrAhakaM / atopAyo na bhavati / kiM tvavagraha evAyamiti bhAvaH / kaH punastA pAya ityAha / saMkhA ityAdi / zAMkhoyaM zabda ityAdi vizeSaNaviziSTaM yajjJAnaM tadapAyo bRhadvizeSAvasAyitvAditi hRdayaM / haMna yadi yadastokaM tannamnApAyastahinivRttA saaNprtmpaayjnyaankthaa| uttarottarArthavizeSagrahaNApekSayA pUrvapUrvArdhavizeSAdhyavasAyasya stokatvAdetadevAha / tavveyetyAdi / __tasya zAMkhazabdasya ye uttarottarabhedA maMdramadhuratvAdayaH / taruNamadhyamavRddhastrIpuruSasamudbhava khAdayazca tadapekSayA / tadapekSAyAM satyAmidamapi zAMkhoyaM zabda iti jJAnaM nanu stokaM Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA 50 - stokavizeSagrAhakameveti nApAyaH syAdevamuttarottaravizeSagrAhiNAmapi jJAnAnAM taduttarottarabhedApekSayA stokatvAdapAyatvAt apAyatvAbhAvo bhAvanIya iti gAthArthaH / tadevaM se jahAnAmae kei purise avvattaM saI suNejetyAdisUtrAnurodhena zabdamAtrityAvagrahAdayo bhAvitAH / atha sUtrakAreNaiva yaduktaM / evaM eeNaM abhilAveNaM avattaM rUvaM rasaM gaMdhaM phAsamityAdi // taccetasi nighAya bhASyakAropyatidezamAha // so sesu virUvAi suvisaesu hu~ti sUvalarakkhAiM / pAyaMpaccAsannattaNeNa mIhAivacchUNi / yathAzabde evaM zeSeSvapi rUpAdiSu viSayeSu sAkSAdanuktAnyapi sUpalakSyANi kathitAnusAraprasaratprajJAnAM caturacetasAM sujJeyAni bhavaMti / kAnItyAha / IhAdInyAbhinibodhikajJAnabhedavastUni / kena sUpalakSyANi ityAha // prAyaH pratyAsannatvena / cakSurAdinA gRhyamANasya sthAevAdestatrAgRhyamANeNa puruSAdinA saha prAyo bahubhirdharmaryatpratyAsannatvaM yA pratyAsattiH / sAdRzyamiti yAvat tenehAdIni jJeyAni / na punaratyaMtavalakSaNyasthAevAderuSTrAdinA sahetyarthaH / idamukta bhavatyavagrahe tAvatsAmAnyamAtragAhakatvAt dvitIyavastvapekSApi na vidyate / IhA punarubhayavastvavalaMbinI tatra puro dRzyamAnasya vastuno yatpratipakSabhUtaM vastu tatAyo bahubhirvamaH pratyAsannaM grAhya na punaratyaMtavilakSaNaM / purato hi maMdamaMdaprakAze dUrAd dRzyamAne sthANvAdau kimayaM sthANuH puruSo vA ityevamevehApravartate / Urddha sthAnArohapariNAhatulyatAdibhiH prAyo bahubhirdharmaH puruSasya sthANupratyAsannatvAditi / kimayaM sthANuruSTro vA ityevaM tu na prvrtte| uSTrasya sthANvapekSayA prAyo'tyaMtavilakSaNatvAdataNva eva sAmAnyamAtragrAhI avagraho'trAdau na kRtaH kiM tvIhAdInItyevamevoktaM ubhayavasvavalaMbitvenehA eva pAyaM paccAsannattaNeNeti vizeSaNasya saphalatvAdapAyasyApi sthANurevAyaM na puruSa ityAdirUpeNa pravRtteH kiMcidvizeSaNasya saphalatvAdAdizabdopyaviruddha iti gAthArthaH / / iha kiM zabdo'zabdo veti zrotraMdriyasya pratyAsannavastUni suuplkssyaanniityukt| kathaMbhUtAni saMti punastAni sUpalakSyANItyAha // samAnaH samAnadharmA rUparasAdiviSayo yeSAmIhAdInAM tAni samAnarUpAdiviSayANIti pUrvagAthAyAM sambandhaH / kaH punaramISAM samAnadharmA rUpAdiviSaya ityAha // sthANupuruSAdivaditi paryante nirdiSTo viSayotra darzanAbhidyotako vanacchabdaH sarvatra prayojyate tazcakSuriMdriyaprabhavasyehAdeH sthANupuruSAdivatsamAnadharmA rUpaviSayo draSTavyaH / AdizabdAtkimiyaM mukti kA rajatakhaMDaM vA mRgatRSNikA payaHpUro vA rajjuviSadharo vetyAdi parigrahaghrANeMdriyaprabhavasyehAdeH / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra- TIkAyAH kuSTotpalAdivatsamAna gaMdho viSayaH / tataH kuSTaM gAMdhikahahavikrayo vastuvizeSaH / utpalaM padmaH / anayoH kila samAno gaMdho bhavati / tata IdRzena gaMdhena kimidaM kuSTamutpalaM vetyevamIhA pravRtti: / AdizabdAtkimatra saptacchadAH mattakAriNo vA kastUrikA vanagajamado vA ityAdi parigrahaH / rasaneMdriyaprabhavasyehAdeH saMbhRtakarIlamAMsAdivatsamAnaraso viSayastatra saMbhRtAni saMskRtAni saMdhAnI - kRtAnyasthitAni yAni vaMzajAlisambandhIni karIlAni tadA mAMsamanayoH kilAsvAdaH samAno bhavati / tato'tvakArAdAvanyatarasmin jihvAgrapradatte bhavatyevaM kimidaM saMbhRtavaMzakarIlamAmiSaM veti / AdizabdAd guDa: khaMDa vA mRdvIkA zuSkarAjAdanaM vA ityAdiparigrahaH / sparzaneMdriyaprabhavasyehAdeH sarpotpalanAlAdivatsamAna sparzo viSayaH sarpotpalanAlayozca tulyaM sparzatvenehApravRttiH sugamaiva / AdizabdAt strIpuruSaleSTapalAdivatsamAnasparza vastuparigraha iti gAthArthaH / 60 atha yaduktaM sUtre se jahAnAmae kei purise avvattaM sumiNaM pAsejjA ityAdi tadanusRtya svapne manasopyavagrahAdIn darzayannAha // evaM cisimaNAi sumaNaso saddAisu visayesu / hoMtiMdiyavAvArA bhAvevi avaggahAIyA | evamevoktAnusAreNeMdriyavyApArAbhAvepi svapnAdiSvAdizabdAddattakapATasAMdhakAro pavarakArAdInIMdriyavyApArAbhAvavaMti sthAnAni gRhyate teSu kevalasyaiva manaso manyamAneSu zabdAdiviSayeSvavagrajhadayoM avagrahehApAyadhAraNA bhavatIti svayamabhyuhyAstathAhi svapnAdau vittotpekSAmAtreNa zrUyamANe gItAdizabde prathamaM sAmAnyamAtrotprekSAyAmavagrahaH / kimayaM zabdo'zabdo cetyAdyutprekSAmAtreNa zrUyamANe gItAdizabde prathamaM sAmAnyamAtrotprekSAyAmavagrahaH / kimayaM zabdo'zabdo cetyAdyutprekSAyAmIhA // zabdanizvaye punarapAyastadanaMtaraM tu dhAraNA devatAdirUpe karpUrAdigaMdhe modakAdirase / kAminIkucakalazAdisparze votprekSyamANe avagrahAdayo manasaH kevalasya bhAvanIyA iti gAthArthaH // // matijJAnamidaM dravyAdibhedAccaturvidhaM yadAha bhASyakRt / taMpuNacauvvihaM neyaM bheyao teNa jaM taduvautto / AeseNaM savvaM davvAi cauvvihaM muNai tatpunarAbhinibodhikajJAnaM caturvidhaM caturbhedaM / natvavagrahAdibhedena bhedakathanaM prAgasya kRtameva kimiha punarapi bhedopanyAsaH / satyaM jJeyameveha dravyAdibhedena caturbhedaM jJAnasya tu jJeyabhedAdeva bhedotrAbhidhIyate / sUtre tathaivoktatvAttaccedaM sUtraM / taM samAsao cauvvihaM paNNattaM davvao khittao kAlao bhAvao / davvao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM savvadavvAiM jANai na pAsa ityAdi / jJeyabhedAdapi tatkathaM caturvidhamityAha / jaM du varatI ityAdi // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A durgapadavyAkhyA... yadasmAtakAraNAttenAbhinibodhikajJAnena sarvaM dravyAdi muNatIti sambandhaH // kathaMbhUtamityAha caturvidhaM caturbhedaM dravyakSetrakAlabhAvabhedabhinnamityarthaH / kathaMbhUtaH san muNatItyAha tasminnevAbhinibodhikajJAne upayuktaH tadupayuktaH kenetyAha / Adezena / koyamAdeza ityAha / / Aeso tti egAro ihAdeseNa savvadavvAiM / dhammatthiyAiyAI jANai nanu savvabheeNaM / ihAdezo nAma jJAtavyavastuprakAraH sa ca dvividhaH sAmAnyaprakAro vizeSaprakArazca / tatrAghAdezena sAmAnyaprakAreNa dravyajAtisAmAnyenetyarthaH / / sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni / jAnAti asaMkhyeyapradezAtmako lokavyApako'mUrtaH / prANinAM pudgalAnAM ca gatyupaSTaMbhaheturdharmAstikAya ityAdirUpeNa / kiyat paryAyaviziSTAni SaDapi dravyANi sAmAnyena matijJAnI jAnAtItyarthaH / anabhimataprakArapratiSedhamAha / na tu sarvabhedena na sarve vizeSerna sarvairapi paryAyaiH kevaladRSTaviziSTAni tAni dravyANyasau jAnAtItyarthaH kevalajJAnagamyatvAdeva sarvaparyAyANAmiti bhAvaH / dharmAstikAyAdibhedena kathitaM sAmAnyena dravyam / atha kSetrAdisvarUpaM vizeSataH prAha // khetaM logAlogaM kAlaM savvaddhamahava tivihaM pi| paMcodayAIe bhAve jaM neyamevajhyaM / kSetramapi lokAlokasvarUpaM sAmAnyAdezena kiyatparyAyaviziSTaM sarvamapi jAnAti nanu vizeSAdezene sarvaparyAyaviziSTamapi evaM kAlamapi sarvAddhArUpaM / atItAnAgatavartamAnabhedatastrividhaM vA / ityeka evArthaH / bhAvatastu sarvabhAvAnAmanaMtabhAgaM jAnAti / audayikaupazamikakSAyikakSAyopazamikapAriNAmikAnvA paMcabhAvAn / sAmAnyena jAnAti na parataH / kuta ityAha // - yadyasmAdetAvadeva jJeyamasti nAnyaditi // iha kSetrakAlI sAmAnyena dravyAMtargatAvaiva kevalaM bhedena rUDhatvAtpRthagupAdAnamavaseyamiti / Adezasya vyAkhyAnAMtaramAha / Aeso tiva suttaM suovaladdhe sutassa mainANaM / pasarai tabbhAvayaNa viNAvi suttANusAreNa / athavA AdezaH sUtramucyate / tena sUtrAdezena sUtropalabdheSvartheSu tasya matijJAninaH sarvaM dravyAdiviSayaM matijJAnaM prasarati / nanu zrutopalabdheSvartheSu yat jJAnaM tat zrutameva bhavati / kathaM matijJAnamityAha / / tabbhAvaNayetyAdi tadbhAvatayA zrutopayogamaMtareNa tadvAsanAmAtra eva yad dravyAdiSu pravartate tatsUtrAdezenaM matijJAnamiti bhAvaH // etacca pUrvamapi 'pUvvaM suyaparikammiya maissa jaM saMpayaM suyAIyaM / tannissiyamiyaraM puNa. aNissiyaM maicaukkataM'ityAdi prakrame proktameveti gAthAcatuSTa, Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra-TIkAyAH yArthaH / atra zrutanizrutAnavagrahAdIMstAvadAha // uggahoIya avAo ya dhAraNAe va hoti cattAri AbhiNibohiyanANassa bheya / vatthU sasAseNaM // sUparasAdibhedaranirdezyasyAvyaktasvarUpasya sAmAnyArthasyAvagrahaNaparicchedanamavagrahaH / tenAvagrahItasyArthasya bhedavicAraNaM vakSyamANagatyA vizeSAnveSaNamIhA / tayA IhitasyaivArthasya vyavasAyastadvizeSanizcayopAyaH / ca zabdo avagrahAdInAM pRthak pRthak svAtaMtrayapradarzanArthastenaitaduktaM bhavati / avagrahAderIhAdaya paryAyA na bhavanti / pRthagbhedabAdhakatvAt / athAnaMtaramIhA pravartate / kathaMbhUteyamityAha // bhedamArgaNa bhedA vastuno dharmAsteSAM mArgaNamanveSaNaM vicAraNaM prAyaH kAkanilayanAdayaH sthANudharmA atra vIkSyante / na tu ziraHkaDUyanAdayaH puruSadharmA ityevaM vastudharmavicAraNamIha ityarthaH / tasyaivehayA Ihitasya vastunastadanaMtaramavagamanamavagamaH / sthANurevAyamityAdirUpo nizcayo'vAyopAyoveti tasyaiva nizcitasya vastuno'vicyutismRtivAsanArUpaM dharaNaM dhAraNA sUtre'vicyute sUpalakSaNatvAditi gAthArthaH // tatrAmUSAmidaM svarUpaM apAyAnaMtaramavagatamarthamavicyutyA ajaghanyotkRSTamaMtarmuhUrtamAnaM kAlaM dhArayato dhAraNA avicyusyAkhyA // tamevArthamupayogAt cyutaM jaghanyenAMtarmuhUrtAdutkRSTato'saMkhyeyakAlAtparataH smarataH dhAraNA smRtyAkhyA pAyAvadhAritamevArtha pUrvAparAlocitaM hRdi sthApayato dhAraNA vAsanAkhyA navaraM saMkhyeyavarSAyuSAM saMkhyakAlasmRtivAsanArUpA dhAraNA bhavati / saMkhyeyavarSAyuSAM saMkhyeyakAlasmRtivAsanArUpA, dhAraNA bhavati / asaMkhyeyavarSAyuSAM asaMkhyakAlaM / dvirUpApIyaM dhAraNA bhavati / puThThagAhA / zrotraMdriyaM kartR zabdaM karmatApannaM zRNoti / kathaMbhUtamityAha / spRzyata iti spRSTastaM spRSTaM tanau reNuvadAligitamAmevetyarthaH / idamuktaM bhavati / spRSTamAtrANyeva zabdadravyANi zrotramupalabhate / yato ghrANAdIMdriyaviSayabhUtadravyebhyastAni sUkSmAgi bahUni bhAvukAni ca / paTutaraM vA zrotraMdriyaM viSayaparicchede / ghrANeMdriyAdigaNAditi / zrotraMdriyasya ceha kartRtvAzabdazravaNAnyathAnupapatterlabhyate / evaM ghrANeMdriyAdiSvapi vAcyaM / tAni punaH kathaM gaMdhAdikaM gRhNatItyAhagaMdhyata iti gaMdhastamupalabhate ghrANeMdriyaM / rasyata iti rasastaM va gRhNAti rasaneMdriyaM / spRzyata iti sparzastaM ca jAnAti / sparzaneMdriyaM kathaMbhUtaM gaMdhAdikamityAha / baddhaspRSTaM tatra spRSTamiti pUrvavadeva / baddha tu gADhataramAzliSTaM / AtmapradezairgADhataramAgrahItamevopalabhate ghrANeMdriyAdikamityevaM vyAgRNIyAtprajJApakaH / yato ghrANeMdriyAdiviSayabhUtAni gaMdhAdidravyANi zabdadravyApekSayA stokAni bAdarANyabhAvukAni ca viSayaparicchedo zrotrApekSayA apaTUni ca ghrANAdInyato baddhaspRSTameva gaMdhAdidravyasamUhaM gRhNati na punaH spRSTamAtramiti bhAvaH / nanu yadi sparzanAnaMtaraM baddhaM gRhNAti tahiM puThThabaddhamiti diti nizcitasyaiva vastuno vivyutAdirUpeNa dharaNaM dhAraNA / evakAraH kramadyotanaparaH / avagrahAdInAmupanyAsasyAyameva kramo nAnyaH / avagRhItasyaivehanAdIhitasyaiva nizcayAnizcitasyaiva dharaNAditi / evametAnyAbhinibodhikajJAnasya catvAryeva vastUni Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA samAsena saMkSepeNa bhavaMti vistaratastvaSTAviMzatyAdibhedabhinnamidaM prAguktameveti samAsaH iti mAthArthaH / atha sUtrakAra evAvagrahAdIn vyAkhyAnayannAha / atthANaM uggahaNaM avaragahaM taha viyAlaNaM IhaM / vavasAyaM ca avAyaM dharaNa puNa dhAraNaM ceti / arthAnAM rUpAdInAM prathamadarzanAnaMtaramevAvagrahaNamagrahaNaM bruvata iti saMbaMdha: / tathA vivaraNaM paryAlocanaM / arthAnAmiti varttate / InamIhA brUvate idamukta / avagrahAduttIrNopAyAt pUrvaM sabhUtArthavizeSopAdAnAbhimukho'sadbhUtArthavizeSatyAgasanmukhazca prAyaH kAkanilayanAdayaH sthANudharmA atra nirIkSyante na tu ziraH kaiDrayanAdayaH puruSadharmA iti mativizeSa Iheti / viziSTo'vasAyo vyavasAyo nizcayastaM vyavasAyamarthAnAmitIhApi varttate / apAyamavAyaM vA bra uvate etaduktaM bhavati / sthANurevAyamityavadhAraNAtmakaH pratyayopAyo'vAyo veti / ca zabda evakArArthaH / vyavasAyameva avAyamapAyaM vA bruvate ityarthaH / dhRtirdharaNamarthAnAmiti varttate'pAyena vinizcitasyaiva vastuno avicyutismRtivAsanArUpaM dharaNameva dhAraNaM bruvata ityarthaH / punaH zabdasyAvadhAraNArthatvAt bruvata ityanena zAstrasya pArataMtryamukta N / itthaM tIrthaMkaragaNadharA bruvata iti / anye tvevaM paThati atthANaM uggahaNa - mmi uggaho ityAdi / tatrArthAnAmavagrahaNe satyavagraho nAma matibheda ityevaM bruvate / evamIhrAdiSvapi yojyaM / bhAvArthastu pUrvavadeva / athavA prAkRtazailyA'rthavazAdvibhaktipariNAma iti saptamI dvitIyArthe draSTavyeti gAthArthaH // athaitadevAvagrahAditvarUpaM bhASyakAreNa vivRtaM // yathA sAmaNNatthAvaggahaNamoggaho bheyamaggaNamA tassAvagamI vAo aviccui dhAraNA tassa / antarbhUtA zeSavizeSasya kenApi rUpeNa nirdezasya sAmAnyasyArthasyaikasAmayikamavagrahaNaM sAmAnyarthAvagrahaNa mathavA sAmAnyena sAmAnyarUpeNArthasyAvagrahaNaM sAmAnyArthAvagrahaNamavagraho veditavyaH pATho yuktaH / iti ceducyate / 'vicitratvAtsUtragateritthaM nirdezo arthatastu yathA svayoktaM tathaiva draSTavyaM aparastvAha / yadvaddha tatspRSTaM bhavatyevaM vizeSabaMdhe sAmAnyabaMdhasyAMtarbhAvAttataH kiM spRSTagrahaNeneti tadayuktaM / sakalazrotRsAdhAraNatvAcchAstrAraMbhasya prapaMcitajJAnugrahArthaM marthApattigamyArthAbhidhAne pyadoSAditi / cakSuridriyaM tvaprAptameva viSayaM gRhNAtItyAha // rUvaM puNa pAsai apuThThe tviti / rUpaM karmatApannaM cakSuraspRSTamaprAptameva pazyati / punaH zabdasya vizeSaNArthatvAdaspRSTamapi yogyadezasthameva pazyati / nAyogyadezasthaM dharmAdidyAdivyahitaM vA ghaTAdIni gAthArthaH / bhAsAsamI saDhIo saddaM jaM suNai sIsayaM sui / vIseDhIpuNa saddaM suNei niyamAparAdhAe / bhASyata iti bhASAva jJA khA zabdatayA Rjya [ ucya ]mAnA dravyasaMhatirityarthaH tasyAH samAH prAMjalAH zreNayaH / AkAzapradezapaMktayo bhASAsamazreNayaH samagrahaNaM vizreNivyavacchedArthaM bhASAsamazreNiSu ito gataH sthita ityanarthAMtaraM / bhASA samartha Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 naMdosUtra-TIkAyAH idamukta bhavati / bhASakasyAnyasya vA. bheryAdeH samazreNivyavasthitaH / zrotA taM. zabdaM puruSazca bheryAdisaMbaMdhitaM dhvani zRNoti / ta mizrakaM zRNotItyavagantavyaM / bhASakAdyutsRSTazabdadravyANi tadvAmitApAMtarAlasthadravyANi vetyevaM mizra zabdadravyarAziM zRNoti na tu cAmakameva vAmyameva vA kevalamityarthaH // vIseDhI puNetyAdi / maMcA krozaMtItyAdinyAyAdvizreNivyavasthitaH zrotApi vizreNirucyate / sa vizreNI: punaH zrotA zabdaM niyamAniyamena parAghAte vAsanAyAM satyAM zRNoti / idamuktaM bhavati yAni bhASakotsRSTAni zabdadravyANi bheryAdizabdadravyANi vAtaH parAghAte vAsanAvizeSe sati yAni vAsitAni samutpannazabdapariNAmAni dravyANi tA anya ca ( ? ) vizreNisthaH zRNoti na tu bhASakAdyutsRSTAni teSAmanuzreNigAmitvena vidiggamanAsaMbhavAnnaca kuTayAdipratighAtasteSAM vidiggatinimittaM saMbhavati / leSTvAdibAdaradravyANAmeva tat kuTayAdi pratighAtasaMbhavAdeSAM ca sUkSmatvAnna ca vaktavyaM dvitIyAdisamayeSu teSAM svayamapi vidikSugamanasaMbhavAttatsthasyApi mizrazabdazravaNasaMbhava" iti / nisargasamayAnaMtaraM samayAMtareSu teSAM bhASApariNAmenAnavasthAnAdbhASyamANaiva bhASA / bhASA samayAnaMtaraM bhASA abhASeveti vacanAdyadyapi cauhi samaehiM logo bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo iti vakSyati tatrApti dvitIyAdisamayeSu bhASAdravyairvAsitattvAtteSAM bhASAtvaM draSTavyaM / / atrAha // nanu yadi vaktrutsRSTAni bhASAdravyANi prathamasamaye dikSveva gacchaMti samayAMtaraM nAvatiSThate / tahi tadvAsitadravyANi dvitIyasamaye vidikSu gacchaMti tatazca digvidigvyavasthitayoH samayabhedena zabdazravaNaM prApnoti avizeSeNa ca sarvopi zabdaM zruNvannupalabhyate naiSa doSaH samayAdikAlabhedasyAtisUkSmatvenAlakSaNAditi / bhavatvevaM tathApi bhASyamANaiva bhASeti vacanAnnisargasamayavattinyeva bhASA / tato vizreNistho'bhASAM zRNoti ityAyAtaM / naitadevaM bhASAdravyairvAsitAnAmapi dravyANAM 'bhASA avizeSAdbhASAtvaM na virudhyate / ataeva / vIseDhI puNa saddamityatra punarapicchandagrahaNaM tatpa rAghAtavAsitadravyANAmapi tathAvidhazabdapariNAmakhyApanArtha kRtamiti tAvadvayamavagacchAma'stattvaM tu bahuzrutAdayo vidaMtIti ghrANAdInyapIMdriyANi gaMdhAdidravyANi mizrANyAdadate teSAM cAnu zreNigamananiyamo nAsti / bAdaratvAdvA vAtAyanopalabhyamAnareNuvaditi vRddhaTIkAkAra iti gAthArthaH / / . IhA apoha vImaMsA maggaNAya gavasaNA / saNNA saI maI pannA savvaM AbhiNibohiyaM / Ihi ceSTAyAM / IhanamIhA satAmanvayinAM vyatirekiNAM vArthAnAM paryAlocanA apohanamapoho nizcayaH / vimarSaNaM vimarSaH apAyAtpUrvaH IhAyAzcottaraH prAyaH // ziraHkaDUyanAdayaH puruSadharmA iha ghaTate iti saMpratyayaH tathA mArgaNamanvayadharmAnveSaNaM mArgaNaM cazabdaH 'samucyArthaH gaveSaNaM vyatirekadharmAlocanaM gaveSaNA / ' tathA 'saMjJAnaM saMjJA / avagrahottara Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgAvavAlyA kAlabhAvI mativizeSa eva smaraNaM smRtiH| pUrvAnubhUtArthAlaMbanapratyayaH / mananaM matiH kathaMcidarthapraticchinnAvapi sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiH tathA prajJAnaM prajJA viziSTakSayopazamajanyA prabhUtavastu, gatayathAvasthitadharmAlocanarUpA matiH // ... sarvamidamAbhinibodhikaM kathaMcidbhedadarzanepi tattvataH sarva matijJAnamevedamityarthaH / iti jhalokArthaH // // atraitadvayAkhyAnAya bhASyaM / hoi apoho avAo saI ghiI savvameva mai paNNA / IhAse sA savvaM idamAbhiNibohiyaM jANa / apohastAvatkimucyata ityAha // apohotavatyapAyaH / yoyamapohaH sa matijJAnatRtIyabhedo'pAyo nizcaya ucyata ityarthaH / smRti punaH dhRtirdhAraNocyate / dhAraNAbhedatvenAkyave samudAyopacArAditi / matiprajJe matiprajJAbhyAM sarvameva matijJAnamucyate / IhA sesatti / zeSAbhidhAnAni tvIhA vimarSamArgaNA gaveSaNA saMjJAlakSaNAni sarvANyapIhA // IhAMtarabhAvIniH draSTayAnItyarthaH / evaM vizeSataHkathaMcidbhedasadbhAvepi sAmAnyataH sarvamidamAbhinibodhikajJAnameva jAnIhi // idamuktaM bhavati / pradarzitehApohAdayopi sarvepi matijJAnasya paryAyAH avagRhItasyehAdi saMbhavAttato'vagrahazabdo'vagrahaNalakSaNena dhAraNAttu dharaNalakSaNena sarva saMgRhNAti / samarthita matijJAnaM / zrutajJAnamucyate / akSarazratamityAdi // akSarAdIni saptadvArANi anakSarAdi pratipakSasahitAni caturdaza bhavaMtIti caturdazabhedaM zrutaM bhavati / tatra saMkSepataH svarUpamidaM / akSarazrutaM trividhaM saMjJAvyaMjanalabdhibhedAt / saMjJAkSaraM nAmalekhyalipirUpaM / yathAghaTAkRtiSvakAra ityAdi lipibhedato'nekasvarUpamakArAdhakSaraM sNjnyaakssrmucyte| bhASyamANaH zabdo vyaMjanAkSaraM / tadetad dvittayamajJAnAtmakamapi zrutakAraNatvAdupacAreNa zrutamu. cyate / labdhyakSaraM tu shbdshrvnnruupdrshnaaderrthprtyaayngrbhaakssroplbdhiH| yastadAvaraNakSayopazamo yaH zrutajJAnopayogazca etau dvAvapi labdhyakSarate tazca zrotraMdriyalabdhyakSaravat / zepeMdriyaviSayAkSaropalabdhirapi zrutaM / ghaTakazarkarAhaMsarUtatUlIrUpe viSayopalaMbhe etadvAcakAkSaropalaMbhasadbhAvAt / manaH praticayadRSTaM svapne ruupaaditdkssroplbdhiaahyaa| anakSarazrutaM zveDitaziraHkaMpAdinimittamAzrutamityAdigrahaNAtpUtkRtasItkRtAdigrahaH dhvanimAtratvAditi / zabdamAtratvAt / zabdazca bhAvazrutasya kAraNameva / yacca kAraNaM tahavyameva bhavati bhavati ca tathAvidhocchvasitanisvasitAdi Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 naMdIstra - TIkAyAH 1 zravaNe sazokoyamityAdi jJAnaM / evaM ceSTAbhisaMdhipUrvaka niSThayUtakAzitakSutAdizravaNepyAtmajJApanAdyanyaM pratijJAnaM vAcyaM / sarva eva vyApAra iti / ucchvasitAdikaH / tadbhAvena zrutavijJAnopayukta jaMtubhAvena / AhetyAdi / yadyevaM gamanAgamana calanasyaMdanazirodhUnanakara calanAdikApi ceSTA vyApAra evetyeSApi zrutaM kiM na bhavati haMta prApnotyanena jJAnena sApi zrutaM kiMtu rUdyeti / zAstrajJalokaprasiddhA rUDhiriyaM yadutosvasitAdyeva zrutaM rUDha / na ceSTA / zrayataiti zrutamityanvarthavazAt ceSTA tu dRzyatvAtkadApi na zrUyata iti kathamasau zrutaM syAt / anusvAre - tyAdi / akArAdivarNA iveti bhAvaH // // samanaskasya manaHsahAyairiMdriyairjanitaM sAbhilApamarthasaMvedanaM yattatsaMjJikSutaM / amanaskasyeMdriyajaM manorahitaM yatsaMvedanaM calanAdiceSTAliMgitaM tadasaMjJitaM zrutaM / se ki tamityAdi // T saMjJinaH sambadhazruitaM saMjJizrutaM saMjJIvocyate yasya saMjJAsti sA vA trividhA dIrghakAlikopadezAdibhedAt trividhasaMjJAyogAtsaMzizrutaM tridhA / tatra prabhUtamatItamartha smarati / kathametatkarttavyamiti bhAviva vimRzati / idamakArSa idaM kariSye ityAdi citAmAzritya yasyAM dIrghakAlo bhavati / sA dIrghakAlikI / prayuktAH saMtaH pratihatA upAyA yasya sa prayuktapratihatopAyastasyetivigrahaH / ayaM cetyAdi / ayaM dIrghakAlika saMjJivijJeyo yo matijJAnaviSayamanojJAnAvaraNakarmakSayopazamAtmanolabdhisaMpannaH / manoyogyAnanaMtAn skaMdhAn manovargaNAbhyo gRhItvA manastvena pariNamayya manyate / ciMtanIyaM vastviti / saca garbhajatiryagmanuSyo vA devo nArakazceti nAnyaH / soyaM kAlikyapadezena saMjJizrutavyadeza iti vAkyazeSaH / kRmyAdInAM prAyo varttamAna eva kAleiSTAniSTeSu pravRttinivRttI staH / natvatItAnAgatadIrgha kAlAvalaMbitayAtestaH asaMcitya vA tathAhi saMjJino dvIMdriyAdayaH saMcitya saMcitya heyopAdeyeSu nivRttipravRtteH devadattAdivaditi / tadevaM tuvAdino'bhiprAyeNa nizceSTAH / pRthivyAdaya eva saMtinaH / Aha saMjJAdazaka yogAtpRthivyAkendriyA api saMjJinaH kiM neSyate iti preraNAyAM pratividhatte / ihaughasaMjJA stokatvAdityAdinA - upayogamAtra moghasaMjJA / iyaM ca vRtyAdyArohaNato vallyAdiSu pratItA / iyaM ca stokA atisvalpA / tato'tra nAdhikriyate / na tathA saMjJIcakraM yujyata iti bhAvaH / nahi kArSApaNamAtrA - stitve loke dhanavAnucyate / AhArabhayaparigrahamaithunAdisaMjJAtmikA bhUyasyapIha nAdhikriyate / tAmapyAzritya na saMjJIcakuM yujyate'niSTatvAt azobhanatvAt / mohodayajanyatvena nAsau visRSTe - tyarthaH / na cAviziSTayA saMjJayA saMjJItyabhighAtuM yujyate / nahi lokepya viziSTena mUrtimAtreNa rUpavAnityabhidhIyate . tarhi kIdRzyA saMjJayAtra saMjJI procyata ityAha || Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA kiMtu yathetyAdi / mahatI zobhanA veti / jJAnAvaraNakarmakSayopazamajanyamanojJAnasaMjJayaiva saMjJI vyapadizyate / saMjJAnaM saMjJA / manovijJAnaM spaSTarUpaM tadasti yeSAM te saMjJinaH / nAnye ekeMdriyAH amanaskatvAt / taduktaM naMdicUrNikRtA- kRmikITapataMgAdyAH samanaskA jNgmaashcturbhedaaH|| amanaskAH paMcavidhAH pRthvIkAyAdayo jIvA iti / ayamatra paramArthaH / yathA mUcchitAdInAM sarveSvapyartheSvaktametajJAnaM bhavatyeva matiprakRSTAvaraNodayAdekeMdriyANAmapi / tataH zuddhataraM zuddhatamaM ca dvIMdriyAdInAM ApaMcendriyasanmUrcchajebhyastataH sarvaspaSTatamaM saMjJinAmiti // Aha // kutaH punazcaitanye samAnepi jaMtUnAmidamupalabdhinAnAtvamucyate / sAmarthyabhedAt / sarvakSayopazamavaicitryAdyathAtulyepi chedakabhAve cakravatticakraratnasya yacchedasAmarthya tadanyeSAM khaDgadAtrazirakSurikAdInAM chedakavastUnAM na bhavatyeva / kiMtu kramazo hIyamAnameva tatteSu syAdevaM caitanye tulyepi manoviSayiNAM saMjJinAmavagrahehAdiSu yA vastvavabodhapaTutA bhavati / sA tathAvidhakSayopazamavikalAnAM yathoktadIrghakAlikasaMjJArahitAnAM saMmUrchajapaMceMdriyavikaleMdriyaikeMdriyANAmasaMjJinAM na bhavatyeva / kramazo hInatvAdItyaMta evokkamalaM vistareNeti / dRSTivAdopadezena kSAyopazamike jJAne samyagdaSTireva / vartamAnasaMjJIviziSTasaMjJAyuktatvAt mithyAdaSTistu saMjJIviparyayastattvena vastutaH saMjJArahitatvAt / yadi samyagdaSTireva saMjJI ttahiM kSAyikajJAnepyasAvastu kiM kSAyopazamike jJAne vartamAnosAviSyate / ucyate / kSAyikajJAnaM kevalino bhavati / sarvasaMjJI asaMjJI vA nocyate yataH saMjJAnaM saMjJocyate / atItArthasya smaraNamanAgatasya ca ciMtana etacca tasya nAsti / sarvadA sarvArthAvabhAsakatvena kevalinAM smaraNaciMtAyatItatvAditi kSAyopazamikajJAnyeva samyagdaSTiH saMjJIti / yadyevaM miththAdraSTirapyaihikAdyarthaviSayahitAhitavibhAgajJAnAtmakaspaSTasaMjJAsamanvita eva dRshyte| tatkimityasau prakRtisaMjJayA saMjJI na bhavati / ucyate / ashobhnsNjnyopettvaatspaapityaa| saMjJI procyate mithyAdraSTenimapyajJAnameva / jahaduvvayaNamavayaNaM / kucchiyazIlaM azIlamasaIe / bhaNNai tahanANaM pi hu| micchadidvissaannANaM // kutsitaM vacanaM sadasapya vacanaM evaM saMjJApya saMjJocyate / iti bhAvaH / sadasaya visesaNAo ityAdi prAguktavacanAdato neha devAdirapi mithyAdraSTiH saMjJIti bhAvaH trividhasaMjJApyekasya jaMtoH kA bhavatIti nirUpyate / paMcaNhamUhasannA heUsannAbiiMdiyAINaM suranArayagambhubbhava jIvANaM kAligI sannA / ___ chaumatthANaM sannA sammadiTThINa hoi suyanANaM / maivA vAra vimukkAsannAiyAya kevaliNo / paMcAnAM pRthivyAdInAM yathA saMjJA * vRtyAcArohaNAbhiprAyarUpA oghasaMjJA bhavati / ekeMdriyANAM saMjJAtrayaniSedhena jaha saMjJaiva bhavati natu hetuvAdAdisaMjJeti bhAvaH / Uha saMjJAyAM vA saMjJoveti prAgevoktaM / na cAhArAdikA api saMjJA ekeNdriyaannaambhihitaaH| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIer - TIkAyA sUtre kathamekaivoha saMjJAtrocyate / satyaM vallyAdiSviyaM vyaktaivopalabhyate / kiMciditi zeSopalakSaNameSeti / atrAhetyAdi / ayamarthaH / avizuddhatvAt / prathamaM hetubAdasaMjJA / tato vizuddhatvAtkAlikasaMjJA / tatopi vizuddhataratvAt dRSTivAdasaMjJetyevaM yathottaravizuddhamamuM kramaM muktvA kiM kAlikasaMjJopadeza Adau nirdiSTaH / ucyate / Agame yoyaM saMjJIti vyavahAraH / sa sarvopi prAyaH kAlikopadezenaiva kriyate / tenAdau saH eva kAlikopadezaH kRtaH / tathAhi yaH smaraNacitAdidIrghakAlika jJAnasahitaH samanaska paMceMdriyaH saH saMjJI vyavahiyate / tato asaMzyapi paryudAsAzrayaNAdamanaskaH sanmUrcchajapaMceMdriya evAgame prAyo vyavahiyate // // bahavazca kaizcidiSyate iti / anAdisaMzuddhA iti bahuvacanaM / iMganeti saMjJA / tulyatAmadakyAti arhadbhiH saha teSAM tulyatAniSedhAyAhetyarthaH / ' nAtasvamasi no mahAniti / ata etebhyo devAgamAdikAraNebhyo no'smAkaM tvaM pUjyosi iti na yata ete hetavaH sugatAdiSvapi mAyAviSu tulyA na nihANetyAdi / ye bhagnA atikrAMtAstena nidhAnagatAH saMti / navA nAgateSu puMjaH samAste yepi vArttamAnikAstepi na nirvRttAH svasthAstiSThati kiM tarhi ArA zarSapA iva bhAvAH / yathA hyArA zarSapANAmupari kSipyamANAnAM nAvasthitirevaM bhAvAnAmapi / kiM tu svakAraNAdutpayete vinazyati ceti tattvaM / na punaratIto nAgato vA teSAM kazcitsadbhAvosti / nAzAnutpatyA / samyagdraSTeraI praNIta zAstra mitaradvA zrutaM yathA svarUpAvagamanAtsamyak zrutaM tadeva midhyAdraSTermidhyAzrutamanyathAvagamAt // // satyAdathaveti saMpradAyagamyaM saMvidhAnakaM atha kiyatA zrutena samyagdraSTiH syAt kiyatA mithyAdRSTiH yadvA kiyatsamyaktameva bhavati / kiyanca mithyAzrutaM zeSasya ca matyAdi jJAnacatuSTayasya madhye midhyAtvodayAtkasya viparyAso bhavati kasya ca netyAzaMkyocyate / codasadasya abhiNNA niyamAsammaM tu sesae bhayaNA / maiohi vijjAsevihoi micchaM na uNa sese / caturdazapUrvebhyaH samAramya yAvatsaMpUrNa dazapUrvANi tAvanniyamAtsamyak zrutameva bhavati / na mithyAzrutaM / etAvacchrutasadbhAve samyagUdraSTiriti bhAvaH / sesae bhayaNatti / zeSa - bhinnadazapUrvAdike sAmAyikaparyaMte zrate bhajanA vikalpanA / etacchrutasadbhAve kopi samyagdraSTiH kazcitu mithyAtvodayAdviparyasto midhyAdaSTirapi bhavati / tatazcaitacchrutaM samyaktvaparigrahAtsamyak zrutaM mithyAtvodayAn midhyAzrutamapi syAditi bhAvaH / na kevalaM caturdazadazapUrvasaptarNazrutAdanyatra mithyAtvodayaH / kiM tu matyavadhiviparyAse midhyAtvaM midhyAtvodayo bhavati / na punaH zeSe manaHparyAya kevaladvaye / idamuktaH bhavati / mithyAtbodayAnmatijJAnaM viparyastaM sanmadhyajJAnaM bhavati / avadhirapi tadudayAdviparyAsamApanno vibhaMgavyapadezaM labhate / manaHparyAya kevalajJAne Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA tu kadApi mithyAtvodayAdviparyAsaM na gacchataH tadbhAve mithyAtvodayasyaivAsaMbhavAnmanaHparyAyajJAnaM hi cAritriNa eva bhavati / kevalajJAnaM tu kSINaghAti catuSTayasyeti kutastadrAke mithyAlvodaya iti / etacceha gAthottarArdoktamarthajAtaM mithyAtvodayasaMbhavAsaMbhavaprastAvAdanuSaM gata evokaM / prastutaM punaratra samyagmithyAzrutameveti / atra kila paraH kiMcitprerayati / tattAvagama sahAve saisammassuyANa ko pahaviseso / jahanANa dasaNANaM bheo ulleba vo hammi / nANamavAyadhiIo dasaNa miThaM jahoggahohAo / taha tattaruI sammaM roijjai jeNa taM nANaM / ubhayatrApi tatvAvagamasvabhAvatve tulye satiH kaH samyaktvamithyAzrutayoH prativizeSo yenocyate samyaktvaparigrahAtsamyakzrutamiti / etaduktaM bhavati / rAgAdidoSarahita eva devatA / tadAjJApArataMtryavRttaya eva guravo / jIvAdikamevaH tatvaM / jIvopi nityAnityAyaneka svabhAvaH / kartA bhoktA mithyAtvAdihetubhiH karmaNA badhyate / tapaH saMyamAdibhistu tato mucyata ityAdi bodhAtmakameva samyaktvamucyate / zrutamapyevamAdhabhilApakameva / tadanayoH ko vizeSo yenocyate samyaktvaparigRhItaM samyakcchUtamiti / tatrottaramAha / jahetyAdi | yathAvastkvabodharUpatve tulyepi jJAnadarzanayorbhedastathA tattvAvagamasvabhAve tulyepiH samyaktva zrutayorihApi kathaMcidbheda kathaM punarjJAnadarzanayoranyatra tAvadbheda ukta iti cedityAha // nANetyAdi / yathA apAyazca dhRtizcApAyadhRto ete vacanaparyAyagrAhakatvena vizeSAvabodhasvabhAvatvAjJAnamiSTaM avagrahazcehAvArthaparyAyaviSayatvena sAmAnyAvabodhAdarzanaM / tathA'trApi jIvAditasvaviSayA yA ruciH zraddhAnaM samaktvaM bhaNyate / yena punastajjIvAditattvaM rocyate . zraddhIyate tajjJAnaM / ayamatrAbhiprAyaH darzanamohanIyakarmakSayopazamAd yA tattvazraddhAnAmikA tattvarucirupajAyate tayAH tattvazraddhAnAtmakajIvAditattvarocaka viziSTaM zrutaM janyate / tatastaSchUtAjJAnavyapadeza parihasya zrutajJAnasaMjJA samAsAdayati / evaM ca sati paro manyate viziSTatattvAvagamasvarUpaM. zrutameva samyaktvaM na punasta cchUtaM samyaktvAdatiriktaM kiMcidupalabhyata iti kathamucyate samyaktva parigrahAt samyakzrutamiti / siddhAntavAdI tu manyate / yathA jJAnadarzanayorvastvabodharUpatayA ekatvepi vizeSasAmAnyagrAhakatvena bhedastathA'trApi zuddhatatvAvagamarUpe zrute tattvazraddhAnAMzaH samyaktvaM tadviziSTaM tu tattvarocakaM zratajJAnamityanayorbhedaH / etayozca samyaktvazrutayoryugapallAbhepi kAryakAraNabhAvAdbhedaH // uktaM ca / kAraNakajja vibhAgo dIvapagAsaNe jugava jamepi / jugavuSpanna pi tathA heU nANassa saMmattaM / jugavaMpi- samuppannaM sammattaM ahigamaM visohei / jahakayaga maMjaNAI jaladidIo visohiti / ato yuktamuktaM samyaktvaparigRhItaM samyakzrutaM / viparyayAttu. mithyAzratamiti gAthAdvayArthaH // gataM saMprati pakSaM samyakzrutaM // // adhikAravazAditi pratipakSasaMbaMdhavazAdityarthaH / paryAvAstikadravyAstikanayAbhyAM sAdhanAdizrutavicAro'bhidhIyate jyava. HomHHHHHHHHHI Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra - TokAyAH sthittinayasyAnityavAdinaH paryAyAstikasya matena sAdi paryaMtaM ca zrutaM anityatvAt / jIvasya nArakAdigatiparyAyavat / tathAhi zrutajJAninAM niraMtaramaparApare dravyAdyupayogAH prasUyaMte / pralIyate ca / na ca tebhyo'nyat kimapi zrutamasti / zrutakAryabhUtasya jIvAditattvAvabodhasya zrutajJAnarahite vastuni adarzanAditi / dravyAdiSu ca zrutopayogaH sAdiH saparyavasita eveti / avyavasthittinayasya nityavAdino dravyAstikasyAbhiprAyeNedaM anAdyaparyaMtaM ca nityatvAt paMcAstikAyavat / tathAhi yairjIvadravyaiH zrutamidamadhItaM yAnyadhIyate yAni vAdhyeSyaMte tAni tAvanna kadApi vyavacchidyatte iti teSAmanAditA'paryaMtatA ca tataH zrutasyApi jIvadravyaparyAyabhUtasya tadavyatirekAnnityadravyarUpataiva / nahi sarvathA'sat kvApyutpadyate sikatAsvapi tailAdyutpattiprasaMgAt / nApi sato niranvayanAzenAtyaMtocchedaH // sarvazUnyatApatteH / tasmAcchrutAdhAradravyANAM sarvadaiva sattvAttadavyatirekiNaH zrutasyApi dravyarUpaveti sthitaM / athavA nayavicAra mRtsRjya dravyAdicatuSTayamAzrityAdhikRta evArthaH / sAcAdisvarUpaM ciMtayati / tatra dravyakSetra - kAlabhAvaiH zrutaM sAdikamanAdikaM sAMtamanaMtaM ca bhavati // iha ca dravyataH zrutamekaM bahUni ca puruSadravyANyAzritya ciMtanIyaM / tatraikapuruSadravyamaMgIkRtya sAdi sanibaMdhanaM ca zrutaM bhAvayati / kathamityAdinA / yo yena bhAvena pUrva nAsIt idAnIM ca jAtaH sa tena bhAvena tatprathamo bhavati / samyaktvavataH zrutasya pAThastatprathama iti sAdiH / samyaktvAccyutasya punamithyAtva prAptau saparyavasitatvaM / sati vA samyaktve zrutalAbhAtsAditvaM / kAraNAMtarAdvA tatpratipAte sAMtatvaM tAnyevAha || fq 1 prathamAdeti / iha bhavepi pramAdAcchrutasya nAzo bhavati aparasya glAnAvasthAyAM nazyati / kila kazciccaturdazapUrvadharaH sAdhuH mRtvA devalokaM gataH / tatra devatve tatpUrvAdhItaM zrutaM na smarati sarva-mapi dezena tvekAdazAMgalakSaNena kazcitsmaratyapi / iti sampUrNa bhavAMtaragamanAnna pazyati / kevalotpattau ca kasyacidihabhavepi zrutaM na smarati 'naTuMmi chAumatthie nANe' iti vacanAt / tato lAbhakAle tasya sAditvaM pratipAte tu sAMtatvaM / ekajIvadravyApekSayA cititaM sAdisaparyavasitvaM / nAnAjIvadravyApekSayA tu tadeva citayati / bahUnityAdi dravyaviSaye nAnApuruSAnnArakatiryagmanuSyadevagatAn nAnAsamyagdraSTi jIvAnAzritya samyakazrutaM satataM varttate / abhUdbhavati bhaviSyati ca / na tu kadAcidvayavacchidyate / tatastAmAzrityedamanAdyaparyavasitaM bhavati / atha kSetrata ekadravyaM pratItya prathamabhaMga nirUpayati / kSetrata iti kSetre cityamAne / bharataivatakSetreSu prathamatIrthakarakAle suSamaduHSamArUpe tadbhavatIti sAditvaM carama tIrthakRtIrthAn svava25 vyavacchidyate / iti saparyavasitatvaM / paMcamahAvidehakSetrANi pratItya zrutajJAnaM satataM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H durgapadavyAkhyA sarvadaiva varttatte'to'nAthaparyavasitaM sAmAnyena hi mahAvidehetsapiNyabhAvarUpanijakAlaviziSTeSu dvAdazAMgazrutaM kadApi na vyavacchidyate // tIrthakaragaNadharAdInAM teSu sarvadaiva bhAvAt / kAletvadhikriyamANe utsarpiNyavasarpiNyo samAzritya bharatairAvateSu dvayorapi samayostRtIyArake prathama bhAvAt sAditvaM / utsarpiNyAM caturthasyAdau / avasarpiNyAM tu paMcamasyAMte avazyaM vyavacchedAtsaparyavasitatvaM / kAlacakragAthAstrayoviMzatisaMkhyAH sugamA navaraM tuDitAMgeSu saMgItaM bhavati / tatra prekSArtha gItavAdya saMgItamucyate / tuTitAni bAhurakSAdInyAbharaNAni ca / aNainne suvatti / anAgnyeSu / anne suyatti / dazAtirikteSu bhaviyapuNabbhavarahiyatti / yugaladhArmikatvamanubhUyamRtvA bhUyopyanaMtarabhAvena yugaladhArmikA na bhavaMti / kiM tu devatvenotpadyate / asaMkliSTapariNAmayogAt / bhAvao NamityAdi / bhAve punarvicAryamANe prajJApakaM guru' zrutapajJApanIyAMzcArthAnAsAdya saparyavasitaM syAt / kathaM / prajJApakasaMbaMdhi upayoge 1 svara 2 prayatna 3 Asana vizeSataH / upayoga AMtaraH zrutapariNAmaH / svaro dhvaniH / prayatnastAlvAdivyApAraviSayo ytnH| AsanavizeSazca sthAnavizeSaH / tatazca prajJApake gurau nyAkhyAnAdi kurvati satyete bhAvA bhavaMti / ete ca pratikSaNamanyathAbhavanato'nityatvAt sAdisaparyavasitAH tatazcaitAnAzrityavakturananyatvAcchUtamapi sAdi saparyavasitaM bhavati / etadarthAbhidhAyinI gAthA sugamaiva / athavetyAdinA prajJApanIyArthagatAn bhAvAnAha // tatra aNvAdInAM gatyAdipratipAdanAtsAdisAMtatvaM / navaraM gatiraNvAdInAM gamanapariNAmaH sthitisteSAmevAvasthitapariNAmaH / varNaH kRSNAdiH / AdizabdAtbhedasaMghAtazabdarasagaMdhasparzasaMsthAnAdiparigrahaH / navaraM bhedo'NvAdInAmevAnyasaMyuktAnAM vighaTanaM / saMghAtastvanyaiH saha saMyogaH / zabdo maMdramadhurAdiH / rasAdayaH pratItAH / ete gatisthityAdayo bhAvAH paryAyadharmAH prajJApanIyArtheSu paramANvAdiSu bhavaMti / anityasvAccAmI sAdisaparyavasitAH / ete zrutasya grAhyA grAhakaM. ca grAhyanibaMdhanaM bhavati / grAhyaM yatsvarUpaM kila gRhyate grAhakaM tatsvarUpaM tato bhavatyataH zrutamapi sAdisaparyavasitaM kSAyopazamikabhAvabhAvazrutabhAvApekSayA anAdyanaMtatvaM zrutasya // // yadvA zrutasya sadyo prarUpaNAyAM sAdisaparyavasAnapadadvayotthA caturbhagI saMbhavati sAdisaparyavasitamityAdiketi krameNa bhAvayati / dvitIyastu prarUpaNAmAtramasaMbhavAt vivakSayA saMbhavati / tAmevAha // abhavyasyetyAdi / vartamAnakAlApekSayA sAditvaM anAgatAddhApekSayA paryavasitatvaM / iha kila samyagmidhyAbhAvenAvizeSitaM zrutaM sAmAnyamAnaM grAhya / ataeva bhavyasya etacchratamAtraM bhavyatvavat / anAdikAlAdArabhya bhAvAdanAdikevalotpattau na bhaviSyatIti / saparyaMtaM / abhavyasya tvavajIvatvabaddhA niyataM anAthaparyaMta / abhavyasya kadAcidapi zrutamAtrAvyavacchedAt / atha tRtIyacaturtha iithiilli Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIkha-PTA bhaMgau zrutaviSaye bhavyAbhavyau . pratItyAbhihitau mateH zrutAvinAbhUtAyAstarhi kA vArtA ityA zaMkyAha // iha cetyAdi / evameva draSTavya iti bhavyAbhavyadvAreNa tRtIyacaturthabhaGgadvayaM anAdimatibhAvepi yojyaM / anAdimatibhAvaH / saparyavasitaH / anaadimtibhaavo| aparyavasitaH / bhavyAbhavyau pratItya / lAbhakAle tasya sAditvaM / pratipAte tu sAtatvamiti sAdisAMtatA kathaM punaH statpratipAtasaMbhavaH / yadi jIvAttacchUtaM bhinnaM tadA zrutasya yujyeta nAzo nAbhinnasya / atha bhinnameva tattasmAttahiM bhinnazratasadbhAvepi jIvo ajJAnyeca nityaM syAcchrutasvabhAvarahitatvAcchRtaprakAzyamartha na pazyet / yathAMdha Atmavyatiriktena hastagatenApi pradIpena tatprakAzyamarthaM na pazyati / atrocyate / haMta zrutajJAna niyamAjjIvasvabhAvameva nAjIvasvabhAvaM / jIvaH punaH zrutameva kevalaM na bhavati / kiMvasau zrutajJAnaM bhavet / zrutajJAnaM vA / matijJAnaM matyajJAnaM vA vibhaMgovadhiHmanaHparyAya kevalajJAnaM ceti / yadi zrutajJAnaM jiivsvbhaavmevetiissyte| tarhi jIvAttadavyatiriktamiti suta evAbhyupagataM yuktaM caitadevaM hi sati yujyte| jIvasya zrutakRtaksvavabodhAjJAnitvaM / kevalaM zrutasya nAze jIvasya nAzaH syAttadavyatirekAt / yathAto'vyatiriktaM tasya vinAze tadvinazyatyeva / thathA ghaTasvarUpavinAze ghaTavasviti / tadayukta // astu zrutasya nAze jIvasya tatparyAyaviziSTatAmAtAtvitasya nAzaH na punaH sarvAtmanA paryAyAMtaraviziSTasyApi jIvasya naashH| yasmAdasau jIva utpAdavyayadhauvyadharmAnaMtaparyAyazca vartate / tato yadaivAsau zrataparyAyeNa vinazyati tadaiva zrutajJAnAdiparyAyeNotpadyate / sacetanatvAmUrttatvasattvaprameyatvAdibhiranugatairanyathA vRtaizcAnaMtaiH paryAyaiviziSTosau. sarvAvasthAsvavatiSThate / ataH kathaM zrutaparyAyamAtravinAze jIvasya sarvathA vinAzaH syAt / yadi hi tasyAyamevaikaH paryAyo bhavettadA tadvinAze tasya sarvanAzaH / syAdetacca nAsti zrutaparyAyamAtreNa vinaSTasyApi tasya zrutAjJAnAdiparyAyeNotpAdAbathoktaizcAnaM. taparyAyaH paravyAvRttAdirUpaiviziSTasya sarvadaivAvasthAnAditi na kiMcidUSaNamApatati / tadeva sAdizrutaM jJAnAtmaka samyagdraSTeH ajJAnAtmakaM vA / sAdisamyaktvAccyutasya jaMto mithyAdraSTeH sataH alabdhapUrvasamyaktvasya tadevAnAdizrutaM saparyavasitaM bhavyAnAM kevalotpattau dhruvaM paryavasAnAt aparyavasitamabhavyAnAM kevalotpAdAnahatvAditi sAdyAdi bhAvArthaH // // paryAyAgrAkSaraM niSpadyate ityAdi / yadyapIha kevalasarvAkAzapradezaparyAyarAzipramANamakSaraparyAyapramANamuktaM / , tathApi dharmAstikAyAdi paJcadravyaparyAyA apyakSarasya paryAyamAnatayA draSTavyAH ata evoktaM sarvadravyaparyAyaparimANamiti bhAvArtha iti // yadyevaM dharmAdharmAkAzapudgalAstikAyakAlalakSaNasarvadravyaparyAyarAzipramANaM akSaraparyAyamAnaM sUtrakRtA kimiti nokta mityAha // stokatvAcceti / sUtre dharmAstikAyAdaunAM paJcadravyANAM paryAyA nAbhihitAssAkSAt / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA 7-3 1 AkAzaparyAyebhyaH stokA anantabhAgavarttinasta iti kRtvA / kintu ya eva tebhyo'tibahavo - anantaguNAstaeva sarvAkAzaparyAyAH T: sAkSAduktAH / arthatastu dharmAstikAyAdiparyAyA api svIkRtA eva draSTavyAH / evaM ca sarvAkAzapradezAnAM yAvantaH sarvepi paryAyAH sarvadravyaparyAyAzcatAvadekasyAkSarasya paryAyamAnaM bhavati / atha kimiti sarvAkAzapradezAgraM sarvAkAzapradezairanantaguNamuktaM || ucyate // yata ekaikasminnAkAzapradeze anantA agurulaghuparyAyAH santi ataH idamuktaM / ayamarthaH / iha nizcayamatena bAdaraM vastu sarvamapi gurulaghu sUkSmaM tvagurulaghu / tatra gurulaghuvastusambandhinaH paryAyA apyagurulaghavaH samayebhidhIyante / AkAzapradezAzcAgurulaghavo'tastatparyAyA apyagurulaghavo bhaNyante te cAkAzapradezeSu pratyekamanantAH santyatastairanantaguNamuktaM / athedaM sarvadravyaparyAyapariNAmAkSaraM kIdRzamityAha / iha cetyAdi // na kSarati na calatya - nupayogepi na pracyavata ityakSaraM / sa ca cetanAbhAvaH jIvasya jJAnapariNAma ityarthaH / tajjJeyamiti / tasya jJAnasya jJeyaM ghaTavyomAdi tajjJeyaM / sAbhilApajJAnaviSayabhUtaghaTAdyabhilApyArtharUpaM / jJeyamapyakSaramucyate / kathamiti cedyato ghaTavyomA bhilapya dravyArthatayA na kSarati svarUpAnna calati nityatvAdityakSaraM / tathA akArAdIn arthAn abhidheyAn kSarati saMzabdayatIti niruktavidhinA'rtha' kAralopAdakSaramakArAdivannI rupaM / varNazca varNyate prakAzyate'rtho'nenAkArakakArAdineti varNaH akArAdireva / trividhepyakSare gRhyamANe'doSotra nanvetatsarva paryAya pariNAmAkSaraM kiM sarvamapi jJAnAvaraNakarmaNA Aviyate na cetyAha / asya cetyAdi / asya ca sAmAnyenaiva sarvaparyayapariNAmA - kSarasyAnantabhAgo nityodghATitaH sarvadevAvRta evAste keSAM sarvajIvAnAmapi cakArAtkevalivarjAnAmiti dRzyaM tadakSarasya sarvAtmanodghATAt sa ca jaghanyamadhyamotkRSTabhedAdanekavidhaH / taMtra sarvajaghanyasyAkSarAnantabhAgasya svarUpamAha / tatretyAdi sarvajaghanyo'kSarA'nantabhAga Atmano jIvatvanibandhanaM' caitanyamAtraM utkRSTAvaraNepi sati jIvasya kadAcidapi nAtriyate / jIvasvAbhAvyAdanyathA'jIvatvaprasaGgAt / yathA suSThavapi jaladacchannArkacandraprakAzo dinarAtrivibhAganibandhanaM kiJcitprabhAmAtrakAri meghena nAtriyate / evaM jIvasyApi caitanyamAtraM kadApi nAviyate / keSAM punarasau sarvajaghanyaH prApyate / ucyate / styAnarddhimahA (ni) drodaya sahitotkRSTajJAnAvaraNodayAdasau sarva jaghanyo'kSarAnantarvibhAgaH pRthivyAdye kendriyANAM prApyate / tataH kramavizuddhayA dvIndriyAdInAmasau krameNa varttate / athotkRSTo madhyamazcAkSarAnantabhAgaH keSAM bhavatyatrocyate / utkRSTosAvutkRSTazrutavidaH syAt sampUrNamapyasya prApyata eva / satyaM kintu saMlulitasAmAnyazruta ke valAkSarApekSayA eva samastazrutavido'kSarAnantabhAgo vivakSitaH sAmAnye cAkSare vivakSite kevalyakSarApekSayA sampUrNazrutavido'kSarasyAnantabhAga 10 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadIsUtra-TIkAyAH vatitvaM yudhyata eva kevalajJAnasvaparyAyebhyaH zrutajJAnasvaparyAyANAmanantabhAgavarttitvAt zrutajJAnasya parokSaviSayatvenAspaSTatvAcca / yacca samuditasvaraparyAyAzrutakevalAkSarayostulyatvaM tadiha na vivakSitaM / vimadhyamAkSarAnantabhAgazcotkRSTazrutajJAnavidaH sakAzAdavazeSANAM pRthivyAyekendriyasampUrNazrutajJAninormadhyavartamAnAnAmanantabhAgAdiSaTsthAnapatitAnAM prAyeNAsau bhavati / prAyograhaNAdvivakSitAdekasmAdutkRSTazrutajJAnino'vazeSANAmapi keSAzcidutkRSTazrutajJAnavatAM tattulya evAkSarAnantabhAgo bhavatyutkRSTa ityarthaH / na tu vimadhyamaH trivedhe yakSare gRhyamANe avirodha ityuktaM / akSarasya vAnantabhAgaH sarvajaghanyazcaitanyamAnaM / sa ca pRthivyAdhekendriyAdInAmasaMjJisaMjJibhedAnAM sarvajIvAnAmapi ca sarvadaivAnAvRta evAste iti coktaM / aparyavasita zrutAdhikArAdakArAyeva cAkSaraM nyAyAnugatIti coktaM / atrAcaSTe / puruSastrInapuMsakaghaTapaTAdivarNavijJAnarUposau na yujyate'kSaralAbhasya paropadezajatvAnmanovikalAnAM tu tadasambhavAt / na ca vAcyaM mAbhavatvasau teSAmiti / yatosAvekendriyAdyasaMjJinAmapi varNayAdyasaMjJinAmapi varNavijJAnAkSaralAbhobhihitaH / zrutAjJAnAkSarasya teSAmapi zrute bhaNanAt / tadetatkathamupapadyate / atrocyate / yathA caitanyaM jIvatvamAhArAdisaMjJAdvAreNAsaMjJinAmavagamyate / tathA labdhyakSarAtmakamUhAjJAnamapi teSAmavagantavyaM / stokatvenAspaSTatvAt sthUladarzibhistadUhAjJAnaM nopalakSyate / pRthivyAyekendriyANAM jIvatvamiva / yadapi paropadezajatvamakSarasyocyate / tadapi saMjJAvyaMjanAkSarayoravaseyaM labdhyakSaraM tu kSayopazamendriyAdi nimittamasaMjJinAM na virudhyate / tadeva ca zrutajJAnAdhikAre mukhyataH prastutaM / na tu saMjJAvyaJjanAkSare / kiM ca gaurapi 'zabalA' 'bahulA dizabdenAkAritA sati svanAma jAnIte / pravRtti nivRtyAdi ca kurvatI dRzyate / na caiSAM gavAdInAM tathAvidhaH paropadezaH samasti / athavAsti labdhyakSaraM narAdivijJAnasadbhAvAt pulIndrabAlagopAlAdInAmanakSarANAmapi vA yathA tadasti / evamasaMjJinAmapi kimapi tadeSTavyaM / tadeva sAdhitamekendriyAdInAmapi / yacca yAvacca labdhyakSaraM indriyamanonimittaM zrutagranthAnusAri vijJAnaM / zrutajJAnopayoga ityarthaH / yazca tadAvaraNakarmakSayopazama etau dvAvapi labdhyakSaramiti bhAvArthaH // ___ atrAhetyAdi / atrAsmin prakRte nandisUtre vizeSitaM sAmAnyenaivAkSarajJAnamuktaM avizeSAbhidhAne ca kevalajJAnasya mahattvAttadevA... kSaraM gamyate / iha tu zrutajJAnavicArAdhikArAcchratAkSaramakA. rAyevAkSarazabdavAcyatayA prakRtaM / tat akArAdizrutAkSaraM kathaM kevalaparyAyamAnatulyaM bhavennakathaMcidityarthaH / ayamabhiprAyaH-kevalasya sarvadravyaparyAyavetRtvAdbhavatu sarvadravyaparyAyamAnatA / zrutasya tadanantabhAgaviSayatvAt kathaM tatparyAyamAnatulyateti / atrocyate-natvatrApyakkharasannI saMmmaMsAIyaM khalvityAdi prakrame'paryavasitazrute vicAryamANe savvAgAsapaesaggamityAdi sUtrasya pAThAt zrutAdhikArAdakSaramakArAyevAtra gamyate / na tu kevalAkSaraM / atha brUSe savvajIvANaM viya Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mar durgapadavyAkhyA NamityAdi / dvitIyasUtrAt kevalAkSaraM prathamasUtre gamyate na tu zrutAkSaraM / zrutAkSarapakSe hi sakaladvAdazAGgavidAM sampUrNasyApi zrutAkSarasya udghATasadbhAvAt / sarvajIvAzrito'kSarasyAnantabhAgo nityobATa iti / nopapadyate / atrArthe yayevamityAdinA sUri--te haMta evaM sati kevalAkSaramapi tatra nopapadyate / kevalinAM sampUrNasyApi kevalAkSarasya sadbhAvAt / sarvajIvAnAmakSarasyAnantabhAgo nityodghATa ityasyArthasyAnupapattireva nAtastaditi tatsUtroktaM / kevalAkSaramapi nopapadyate ityarthaH / atha manuSe tatrAvizeSeNa sarvajIvagrahaNe satyapi prakaraNAdapi zabdAdvA kevalino vihAyAnyeSAM evAkSarasyAnantabhAgo nityodghATa iti kevalAkSaragrahaNe virodhaH / hanta tadetacchtAkSaragrahaNepi samAnaM yatrastatrAvizeSeNa sarvajIvagrahaNe satyapi prakaraNAdapi zabdAdvA samastadvAdazAGgavido vihAyAnyeSAmevAsmadAdInAmakSarasyAnantabhAgo nityodghATa itIhApi zakyata eva vaktuM / yasmAtprAktanasUtre kevalAkSaraM dvitIye cAkArAdyakSaramapi ca bhavatu na kazciddoSaH na ca zrutAkSarasya sarvavyaparyAyapariNAmatA virudhyate iti vAcyaM / svaparaparyAyabhedAdubhayasyApi tadupapatteH / ubhayaM zrutAkSaraM kevalAkSaraM cetyarthaH / tathApyatretyAdi / tatpunarakArAdyakSaramekaikamapyanantaparyAyaM / idamuktaM bhavati / iha samastatribhuvanavartIni yAni paramANudvayaNukAdInyekAkAzapradezAdIni ca yAni dravyANi ye ca sarve varNAstadabhidheyAzcArthAsteSAM sarveSAmapi piNDito yaH paryAyarAzivati sa ekaikasyApyakArAdyakSarAdyakSarasya bhavati piNDitarAzimadhye hyakArasya kizcit stokAH svaparyAyAste cAnantAH / zeSAstvagaMtAnantaguNAH paraparyAyAH ityevaM saGgrahaH / ayaM ca sarvopi sarvadravyaparyAyarAziH sadbhAvato'nantAnantasvarUpopyasatkalpanayA kila lakSaM padArthAzcAkArekArAdayo dharmAstikAyAdayaH sarvAkAzapradezasahitAH sarvopi kila sahasraM / tatraikasyAkArapadArthasya sarva dravyagatalakSaparyAyarAzimadhyAstitvena sambaddhAH kila zatapramANAH svaparyAyAH zeSAstu nAstisvena / sambaddhAH sarvepi prpryaayaaH| evamikArAdeH paramANudvayaNukAdezcaikeka dravasya vAcyaM / Aha ke punaH svaparyAyAH / ke ca paraparyAyA yadvazenAnantaparyAyatA syAditi darzayati / udAttAnudAtte. tyAdinA evaM yAvata iti / yAnudAttAnudAttasAnunAzikaniranunAzikAdInAtmagatAnparyAyAn / kevalonyavaNenAsaMyukto'nyavarNasahito vA labhate'nubhavati te tasya svaparyAyAH procyante / astitvena sambaddhatvAt te cAnantAH tadvAdhyasya viSNuparamANvAdidravyasyAnantatvAdhasmAtsaMravyeyAnAmapyakSarANAmabhidheyaM pazcAstikAyagocaramanyonyavilakSaNamanantaM tathAhi paramANoH prArabhya kramazaH pradezavRddhayA pudgalAstikAyepi sarvadaivAnantAni bhinnarUpANi dravyANi prApyante / bhinnAbhidhAnAni caitAni / yathA paramANuLecaNukasyaNukazcaturaNuko yAvadanantapradezika iti / pratyeka vAnekAbhidhAnAnyetAni / tadyathA'NuH paramANuH niraMzo nirbhedo niravayavo niHpradezo'pradeza ityAdi / tathA caNuko dvipradeziko dvibhedo dvayavayava ityAdi / sarva dravyaparyAye vA yojanIyaM / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra-TIkAyAH yatobhidheyamanantaM bhinnarUpaM bhinnAbhivAnaM ca / tena yatparimANamabhidheyaM tatparimANamapi bhavatya bhidheyamedenAbhidhAnasyApi bhedAt na hi yenaiva svarUpeNa ghaTAdizabde'kArAdivarNAH saMyuktAstenaiva svarUpeNa paTAdizabdepi / abhidheyakatvaprasaGgAt / ekarUpazabdAbhidheyatvAt ghaTa tatsvarUpavadityatobhidheyAnanyAdabhidhAnAnanyamityenamartha vaktumAha // abhilApyetyAdinA / sAGketika eva / pRthubudhnodarAkAre hyarthe ghaTazabdaH saMketito vyavahArAya na punastAttvikaH zabdasya kazcinni jAbhidheyorthaH samasti / evaM kuTAdiSvapi / ityetat sAMketikazabdArthavAdimataM tadetadayuktaM ghaTaH kuTaH kumbha ityAdayo hi zabdA bhinnapravRttinimittA bhinnArthagocarAstathAhi ghaTanAt ghaTaH viziSTa ceSTAvAnartho ghaTaH / tathA kuTa kauTilye / kuTanAtkuTaH kauTilyayogAtkuTaH / ubha uMma pUraNe / ko umbhanAt kusthitapUraNAt kumbhaH nipAtanAt / ityevaM nijAbhidheyamartha pratipAdayatAM zabdAnAM vAcyavAcakabhAvaH zabdArthayorasti sambandhI na tu saMketamAtraM / zeSAstvityAdi / zeSAritvakArAdisambandhino ghaTAdigatAzcAsya paraparyAyAsteSAM tatrAbhAvAt / tebhyo vyAvRttatayA nAstitvena sambandhAdevamikArAdInAmapi bhAvanIyaM / idamuktaM bhavati akArekArAdyakSare ghaTAdiparyAyA astitvena sambaddhA iti teSAM paraparyAyavyapadezo yato ghaTAdiparyAyA astitvena ghaTAdiSveva sambaddhA ityakSarasya te paraparyAyA kevalamakSaraM vyAvRttena rUpeNa tepi sambaddhA evetyatasteSAmapi paraparyAyANAM vyAvRttarUpatayA pAramArthika svaparaparyAyatvaM na virudhyate / dvividhaM hi vastunaH svarUpamastitvaM nAstitvaM ca / tato ye yatrAstitvena pratibaddhAste tasya paraparyAyAH pratipAdyante / ato'kSare ghaTAdiparyAyA astitvena na sambaddhA iti paraparyAyA ucyante na punaH sarvathAte tatra na sambaddhAH / nAstitvena tatrApi sattvAt / AhetyAdi ye ghaTAdInAM paryAyAste kathaM tasyetyakSarasya satkA bhavanti / teSAmakSare'sambaddhatvAditi praashye| atrocyate / devadattasvadhanavadakSare sambaddhA api ghaTAdiparyAyA akSarasya paryAyA bhavanti / kuta ityAha / svaparyAyavizeSaNopayogAt / svaparyAyANAM vizeSaNena vizeSavyavasthApakatvena paraparyAH yANAmapyupayogAt / paraparyAyA apyakSarasyopayujyanta iti arthaH / tAnantareNetyAdi / nahi paraparyAyeSvasatsu svaparyAyAH kecidbhedena sidhyanti / svaparazabdayorApekSikatvAt / anyathA tadakSaraM ghaTAdibhyo vyAvRttaM na siddhayet / prayogathAparopi / ghaTAdiparyAyA apyakSaraparyAyAstatra teSAmupayujyamAnatvAt / iha yadyasyopayujyate tadbhedavartyapi tasyeti vyapadizyate / yathA devadattAdevadhanaupayujyanteva svaparyAyavizeSaNabhAvena ghaTAdiparyAyA apyakSarasyAtaste tasyApi bhavanti evamakSaraparyayA api ghaTAdervAcyAH / tathA vastusthityApi vetyAdigrantho bhAvitArtha eva // .. je egaM jANai ityAdi / etaduktaM bhavati / eka kimapi vastu sarvaiH svaparyAyairyuktaM jAnannavabudhyamAnaH sarva lokAlokagataM vastu sarvaiH svaparaparyAyairyuktaM jAnAti / sarvatastu parijJAnaM nAntarI Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapavyAkhyA yakatvAdekavastujJAnasya / yastu sarve sarva paryAyopetaM vastu jAnAti sa ekamapi sarva sarva paryAyopetaM vastvajAnAno nAkArarUpamakSaraM sarvathA sarvaprakAraiH sarva paryAyopetaM vastvajAnAnokArarUpamakSaraM sarvathA sarvaprakAraiH sarvaparyAyopetaM jAnAti tasmAt zeSasamastavastuparyAyaiH parijJAtaireva ekamakSaraM jJAyate nAnyatheti bhAvaH / akSaravicArasyeha prakrAntatvAccaikaikamakSaraM sarvadravyaparyAya rAzimAnamuyate / anyathAnyeSAmapi paramANusthANukaghaTAdidravyANAmidameva paryAyamAnaM draSTavyametadvaktumAha || ff tatazcAsmAtsUtrAdityAdi / asau anantabhAgo nityodghATo'kArAdizrutAkSarasya tajjanyajJAnasya vA draSTavyamazeSajJAnAnAmityarthaH // bhinne'rthe jAte yatsadRzAkSaralopakaM tadgamikaM, asadRzaM tvagamikaM / anyacca / gAthAzlokaveSTakAdyasadRzapAThAtmakatvAdagamikaM / atrAhetyAdi / khaGgAnaGgapraviSTazrutayoridaM nAnAtvaM kimityAha // gaNadharA gautamasvAmyAdayastatkRtaM zrutaM dvAdazAGgarUpamaGga praviSTamucyate / sthavirA bhadrabAhusvAmyAdayastairyatkRtaM yadddabdhaM zrutamAvazyakaniryukyAdikaM tadaGgabAhyamanaGgapraviSTamucyate / dvitIyaM bhedakAraNamAha // niyamityAdi / sarvatIrthakaratIrtheSu niyataM nizcayabhAviyazrutaM tadaGgapraviSTamucyate / dvAdazAGgamityarthaH // yatpunaraniyatama nizcayabhAvi prakIrNakAdikaM zrutaM tadaGgavA bhaNitaM / Aha nanu - prathama pUrvANyevopanibadhnAti gaNadhara ityAgame zrUyate pUrvakaraNAdeva caitAni pUrvANyabhidhIyante / niHzeSamapi vAGmayamavatarati / atazcaturdazapUrvAtmakaM dvAdazamevAGgamastu / kiM zeSAGgaviracanenaH bhaGgabAhyazrutaracanena vetyatrocyate / yadyapi dRSTivAde sarvasyApi vAGmayasyAvatArosti tathApi durmedhasAM tadavadhAraNAdyayogyAnAM mandamatInAM tathA zrAvakAdInAM strINAM vAnugrahArthaM vizeSazratasya pUrvebhyovibhinnasyAGgabAhyazeSAGgarUpasya viracanA kRteti / strINAM dRSTivAde adhikAra eva nAsti / yaduktaM tucchA gAravabahulA | caliMdiyA dubbalA dhiIeya / eeNa kAraNeNa bhUyAvAo ya no thINaMti / azeSavizeSAnvitasya samagravastomasyabhUtasya sadbhUtasya vAdo bhaNanaM yatrAsau bhUtavAdaH dRSTivAdobhidhIyate / dIrghatvaM takArasyArSatvAt // sAvajja gAhA // sAvadyayogaviratirarthAdhikAraH sAmAyikasya / jinaguNotkIrttanaM caturviMzatistavasyAdhikAraH / guNavataH pratipattirvandanakasyArthAdhikAraH / skhalitasya nindA pratikramaNasyArthAdhikAraH / vraNacikitsAsaikAra kAyotsargasya / guNadhAraNA ca pratyAkhyAnasyArthAdhikAraH / iti gAthAkSarArthamAtraM // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandIsUtra-TIkA nimin yadiha divasanizAprathamacaramapauruSIlakSaNa eva kAle kAlagrahaNapUrvakaM paThyate / nAnyatra tatkAlikaM / uttarAdhyayanAdi / yattu kAlavelAmAtravaje zeSakAlAniyamena paThyate tadutkAlikamAvazyakAdi / anya ca tandulavicAraNAdiprakIrNakeSu svAdhyAyaprasthApanaM yogotkSepaH kAyotsargazca na kriyate // ___ mahAkarmendhanaprabhavazcAsAvavidhyAtazcAsau duHkhAnalazca tasya jvAlAkalApastena parItaM vyAptaM saMsAravAsagRhaM pazyan / yatkriyAnuSThAnavimukha evAste / satvaH sapramAda iti yogaH jAtAviti janmani / dRssttvaapyaalokmiti| mauyaupaJcAzcairvaizvadevIti nAmniti / vaizvadevIdaMcchandaH / Alo. kyate jJAyate'nenetyAlokaH / matyAdijJAnacatuSTayaM cchAmasthikaM tad dRSTvA labdhvApi vizrambho vizvAso na vidheyo / yaduta labdhaM mayA yallabdhavyamiti / tato dharma prati mandAdaro bhaveyamiti / yato hi nIraM nItApi bhrAmyate itastataH preyate vyAdhuTyate vA naurvAtena tathAhi // ... brahmadattotra dRSTAnto narezazcakrI citrasabhbhUtajanmani sambhUtaparyAye vartamAnaH labdhvA vairAgyaM saMyamAnuSThAnahetuH pramAdAdviSayavyAmUDhacittena nidAna karaNAt bhraSTayogo'jani tato vyAvRttovyAdhuTito dharmAccitramanekazo bhaNyamAnopi cakribhavevAnekazaH sAdhunA bhaNyamAnopi dharmAbhraSTayogo'jani / iti pramAdaphalamidaM // aGguSTAvityAdi / taduktaM / advegasadvibhAgo paidiyaha aGgulassava....ti / uttara ayaNami puNo / tecciya hAyanti paidiyaha // tatrAvizeSepIti jJAnasya sAmAnyazikSaNepi ayaM vizeSaH / jyotiSa nimittaM tayoni sUreH pravrAjanAdikAyeM upayujyate / iti nidhikaraNAdi ca jyotiSkaviSaye jJAtavyaM / tadanyathA vivAhAdiviSayavyApAraNe doSa ArambhAdisamutthaH / saMlekhanA zrutamiti / saMlikhyatenayA dehAtmAdIti saMlekhanA zarIrAdhapakarSaNarUpA saMlekhanA / sA ca kila trividhA / jaghanyA paannmaasikii| madhyamA saMvatsarapramANA / utkRSTA tu dvAdazavarSarUpA / sA vaM / cattAri gAhA / nAivigiddhoya gAhA // vAsaM gAhA // prathamaM catvAri varSANi / yAvat vicitraM caturthaSaSTASTamadvAdazAdikaM tapaH kroti| pAraNake ca vikRtIgRhNAti navetya niyamaH / aparANi tu catvAri varSANi tapastathaiva vicitrameva karoti pAraNake tu sarvathAvikRtivarjamasnigdhaM bhuGkte / anyattu saMvatsaradvikaM ekAntaritamAcAmlaM vidadhAti caturtha kRtvA AcAmlena pArayati punazcaturthaM kRtvA AcAmlenaiva pArayatItyarthaH / evaM punaH punaryAvadvarSadvayaM / ekAdazasya tu varSasyAyane SaNmAsAnnAtivikRSTaM nAtigADhaM tapaH karoti / caturthaM SaSThaM vA vidhatte- . nASTamAdikamityarthaH / pAraNake tu parimitaM kizcidUnodaratAsampannamAcAmlaM karoti / aparAMstu Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA SaNmAsAn vikRSTamaSTamadazamadvAdazAdikaM tapaH karoti / pAraNake tvAcAmlamUnodaratayA na karoti kintu dhruveNetyarthaH / dvAdazaM tu varSa koTIsahitaM nirantaramAcAmlaM karotItyarthaH / caturtha kRtvA AcAglena pArayati / punazcaturtha vidhAyAcAmlenaivaM pArayatItyAdInyapi matAntarANi dvAdazavarSaviSayANi dRzyante / iha ca bhonanaM kurvan pratidivasamUnodaratAM tAvatkaroti yAvadeka kavalamAhArayati / tamapyekadvivyAdisikthonanta vedAharayati / yAvadekamevasikthaM bhuGkte / aparaM ceha dvAdazavarSasya paryantavartinazcaturo mAsAn yAvadekAntarikeSu pAraNadivaseSu suciraM taila. gaMDUSamasaumukhe dhAryate tataH khelamallake bhasmamadhye prakSipya mukhamugNodakena zoSayati / yadi punastailagaMDUSavidhi na kaaryte| tadA vAyunA mukhamIlanasambhave paryantasamaye namaskAramuccArayituM na zaknoti / tadevamutkRSTasaMlekhanAnusAreNa jaghanyamadhyame'pi kAryoM tadante ca bhaktapratyAkhyAnAdimaraNAnAmanyataratpratipadyate // ata evAha / kirikandaramityAdi / gilANa kiriyAiyaMti / utthAnAdi kriyAkaraNasamartha jJAtvA / dAyaNayAetti / sarvadravyadarzanena / nittanhassatti / bhakte vigatatRSNasya // AvalikApraviSTebhya itaravimAnAni puSpAvakIrNakAni // uvavutte samANetti / upayuktaH san zramaNaH parivarttate / guNayati uvayaitti / AkAzAdavapatatpavarati / antaddhietti / antarddhita AkAzasthaH / ___ siMganAiyakajjesutti / zRGgajJAtena tulyAni zRGgajJAtIyAni / tAnicatAni kAryANi veti vigrhH| yathA gavisthitaM zRGgaM sarvajanaprakaTaM bhavatyeva yatsarvajanaviditaM mahadadbhutaM kiJciccaityagurusaGghAdiviSayamanartharUpaM pratyanIkena kriyamANaM bhavati / tacchaGgajJAtIyamucyata ityeke / zRGganAditakAryamityapare / tatra tAdRze kArye utpanne zRGganAdaH zRGgApUraNapUrvaka saGghamilanalakSaNaH / sasaJjAno yatra taccatatkAryatveti vyAcakSate / zRGgajJAtIyaM saGghakAryamucyate iti tAtparya // AsuruptaH ruSTaH ata eva aprasannalezyaH aprshstcittaadhyvsaayH| salaliyanti / salIlaM yathA bhavati / evamAgatya svasthAne nivasati // jANikappavimANANitti devyutpattiviSayANItyarthaH / anne ityAdi / asabhAINaM sadharANaMti jIvatAmityarthaH / pavAheNetti / nirvRtAnAM punarekaikatIrthe bahUni draSTavyAni / tacchiSyabhAva iti / zAsanapraNetRtIrthakaraziSyabhAvaH pratyekabuddhAnAmapyaduSTaH // abhiyogata iti / natvavazyaMbhAvenetyarthaH // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdImatra-yekAyAH aGgeSu prvissttmntrgtmnggprvissttN| zrutamAcArAdi / bAhyAbhyantaragrantharahitAnAmiti / tatra bAhyo dhanadhAnyAdikaH pratItaH abhyantarazca mithyAtvaM naba nokssaayaaH| krodhAdikaSAyacatuSTayaM ceti caturdazavidhaH // iha ca yatretyAdi / bhAcAragocaravinayetyAdau sUtre // nissaMkiya gAhA // niHzaGkito nirgatazaGko jIvAdiSu / niHkAkSito nirgatakAGkSo'nyatIrthikamateSu nirvicikitso niHsandigdho'nuSThAnaphalaM prati / amUDhadRSTiH kutIrthikavidyA didarzanaiH ca samuccaye evaM guNaguNinoH kathaJcidabhedAvedanadvAreNa darzanAcAramabhidadhatA tadvadabhidhAnamukhenAsAvuktye'tastaM guNino bhedenApyAha // upabRMhaNamupabahA guNavatstutirUpA sthirIkaraNaM dharme calAcalasya(sthira)tvApAdanalakSaNaM / tathA vAtsalyaM vatsalabhAvaH sAdharmikANAmAhArAdibhirupaSTambhakaraNamityarthaH tathA prakarSeNa bhAvanA jinazAsanamAhAtmyAviSkaraNarUpA / aSTAvamI darzanAcArA ityarthaH / prabhAvakAnaSTAvuddiSTAnAha || aisesa gAhA || vyaakhyaa| atizeSA avadhijJAnAdayaste tairvA RddhiryasyAsAvatizeSarddhiH / bhinne vA pade tadvattau dRzyau AcAryaH prAvacaniko / vAdIvAdalabdhimAn / dharmakathI dharmakathAlabdhiyuktaH / kSapako vikRSTatapakartA / naimittikaH sunizcitAtItAdi nimittvedii| vidhetyupalakSaNatvAdvidyAvAn rAjagaNasaMgatAH / pRthivIpatimahAjanAdibahumatAH / sthAnadvayamidaM / ekaM vA atizeSahoketvavivakSAyAM / tIrtha pravacanaM svasamRddhayA prabhAvayanti madhyasthaprANinAM bahumAnagocarIkurvantrIti gAthArthaH // praNidhAnaM cittaikaagrtaa| tena manovAkkAyeSu yo yuktastannigrahaparaH // na iha lokAdyarthamAjIvati tapasA yaH so'nAjIvI // vedAcchaMdovizeSA; / . ekArthapratibaddhavacanasaMkaliketyarthaH ityanye / dravyAdyabhyupagamAH pratipattayo matAntarANItyarthaH sUtrAdartho garIyAn / ___ ataeva sUtradharAdarthadharaH pradhAna ityucyate // sthApanAmityAdi / racanApekSayA nu dvAdazamahaM prathamaM pUrvagatasya / pUrva pravacanAt pUrvakriyamANatvAtpUrvANyucyate // sthApanAmadhikRtya ca aacaarH| prathamabhaGgaM // satthaparinnetyAdi gAthAyAmatra caturthapAdo mahAparipannovahANasuyamiti vakSyamANavyAkhyAnenAyamevAtra pAThaH anyatra ca uvahANasuyaM mahaparinneti paThyate / taccedanye papa-te uddezanakAlasaGkhyAyAM vighaTanAt / mahAparijJAyAstatra prathamamupAdAnAt / pazcAdupadhAnazrutasyeti / prathamazrutaskandho navAdhyayananiSpanno bhavati / piNDesaNetyAdinA dvitIyazrutaskandhAdhyayanaSoDazakaM / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ammmmmmmmmmmmmmmmmmmm durgapadavyAkhyA tatra piMDaseNa 1 sajji 2 riyA 3 bhAsajjAyAya 4 vaccha .5 pAesA 6. uggahapaDimAsanneka sattayA 14 bhAvaNa 15 vimuttI 16 // - zastraparijJAdiSu paJcaviMzatyadhyayaneSu krameNaite uddezanakAlA yathA evaM satthaparinnAe ityAdinA kathayati / sattaya chaccetyAdi gAthA / pUrvAnAdhazraddhataskandhekAla 51 ekAretyAyuttarArddhana dvitIya zrataskandhagocarakAlaH 34 abhihitAH sarve 85 // jai do suyakhadhA ityAdi // eyaM virujjhaitti // zrutaskandhadvayAdike ucyamAne nava baMbhacera maiutti eyaM virujjhai / yato'nena eka eva zrutaskandho navAdhyayanAtmaka AcArasya prApnoti // sUrirAha / etthavitti / AcAraniyuktAvevoktaM / tadevAha // havaiya sapaMcacUlotti / dvitIyazrutaskandhe paJcacUDAH / yadvA AcArasya yadagraM cUDAdikaM tatsahitasya zrutaskandhadvayAdikaM parimANamucyate / navAdhyayanamayasya cASTAdazapadasahasrANyeva parimANaM / aNaMtA pajjavatti / paryavAH paryAyA dharmA ityarthaH / te'nantA ekaikasyApyakArAdhakSarasya / tadabhidheyasyajIvAdi vastunaH / pratyekamanantaparyAyatvAtsvaparabhedabhinnatvena / 3 sAH parIttAH / nAnantAH evaM rUpatvAdeva teSAM sAsaya kaDetyAdau / nikAiyatti / nikAcitAH pratiSThitA ityarthaH / bhAvAH padArthA / anyepyajIvAdayaH Aghavidyanti / Akhyayante / sAmAnyavizeSAbhyAM kazyante / jinoktA bhAvAH pannavijanti / prajJApyante nAmAdibhedataH prarUpyante nAmAdisvarUpakathanena yathA paryAyAnabhidheyaM nAmetyAdi daryante upamAmAtrataH / yathA gaustathA gavaya ityAdi nidarzyante / hetudRSTAntopanyAsena upadayante / upanayanigamanAbhyAM sakalanayAbhiprAyato vA / itthaM sarvatra vyAkhyA vAcyA / sUyagaDetyAti / rUDhyocyate iti / tathA ca paThyate / ajJo jaMturanIzaHsyAdAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchet zvabhraM vA svargamevavA iti / kriyApUrvavaditi / vyUhakRtvetyAdikA anavasthitasyeti kSaNikatvenAvasthitatvaM laghutvAt prakramasyeti / prakramo laghuralpAkSaro yathA bhavati tathA kArya matvarthIyena cAkSarAdhikyAd guruH syAdato matvarthIyAtprAgevAdita evaM bahubrIhiNA ajJAnA iti vaktumucitaM / tadasat / bahuvrIhiNA hi ajJAnikazabdavAcyo'rtho na pratIyate kintu na jJAnaM yasyeti jJAnAbhAva eva pratIyate / na cedamiSTaM / kintu nA kutsArthavRttinA'jJAnamityaviziSTaM jJAnAntarameva pratIyate / kutsitatvaM ca tasya mithyAdarzanasamanvitatvAt / ato matvarthIyo'tra yukto yathA gaurakharavadaraNyamityatra / zvApadavizeSo gaurasvaraH tadupetamasNyamatra jAtizabdatvAdbahuvrIhiNoktArthatvepi matvarthIyaH pravRttaH / evaM prakRtepi / asazcitya kRto. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra-dIkA 'jJAtatayA kRto jIvena yosau bandhaH / tasya vaiphalyAdayaH viphalasvAdayaH udayaparizAvAdayasteSAM pratipattiH saiva lakSaNaM yeSAM te sattvamiyAdi / eta eva sapta sadAdayaH jainamate syAtpadalAJchitA / saptabhaGgIti vyapadezyA bhavanti / sarvaM vastu saptabhaGgIsvabhAvaM te cAmI svadravyakSetrakAlabhAvApekSayA syAdasti / 1 prdrvyaapekssyaasyaannaasti2| tathA kasyacidaMzasya svadravyAdyapekSayA vivakSitatvAt kasyacittvaMzasya paradravyAdyapekSayA syAdastinAsti nAsti ceti / 3 sadasatorevadharmayo?gapadyenAbhidhAtumazakyatvAt syAdavaktavyaM / 4 tathaikasyAMzasya svadavyAdyapekSayA'parasyatu sAmastyena svaparadravyAdyapekSayA vivakSitatvAt syAdasti vA vaktavyaM ceti / 6 tathaikAMzasya svadravyAdyapekSayA paradravyAdhapekSayA'nyasya tu yogapayena svaparadravyAdyapekSayA vivakSitatvAtsyAdasti ca nAsti vA vaktavyaM ceti // 7 iyaM saptabhaGgI / ajJAnikAstu ko jAnAti jIvaH sannityAyajJAnavAdAbhyupagamaparA ityayathAvAditvAtpratikSepArhAH anavavRtamaniyataM liGgamAcAraH zAstraM ca yeSAM te tathA / vinayapatipattireva lakSaNaM yeSAM avamo laghuH / sUtre tettIsaM uddesaNakAlatti / cautiya cauro do do / ekArasacevahuti egasarA satteva mahajjhayaNA / egasarAvIya surakhaMdhe / sarve 33 // ThANa sUtraM sugamaM / navaraM eka uttaro ye buddhayAdiSu tAnyekottarANi // samavAyasUtraM sugamaM / navaraM ThANagasayavasthiyAgaMti // sthAnakazataM yAvat vivarddhitAnAm / pallavago samAsijja iti / paryavaparimANamabhidheyAdi taddharma saGkhyAnaM / yathA parinnAtasA ityAdi paryaGkaH / palyaGkaH / ityAdivat pallavanirdezaH prAkRtatvAt paryavazabdasyaiva / yadvA pallavAio pallavA AvayavAstadagraM tatparimANaM / samAsijjai pratipAdyate / iti samavAyAGgavRttau vyAkhyAtaM / kathaM vyAkhyeti / vyAkhyAyaMte jIvAdayo'rthA yasyAM sA vyAkhyA / paJcamaGgaM rUDhyocyate / sUtre ege sAirege'jjhayaNa sa etti padaM cirantanavAcanAgamyamidaM / nedAnI samprati vAcanAyAmekacatvAriMzatsaGkhyazatAni santi zatazabdena adhyayanasaMjJA // yadvA / jJAtAni ca dharma kathAzca jJAtAdharmakathAstadyogo granthopi tathocyate paDhamasuyakkhaMdhinAyANi egUNavIsaM nAyANaM nagarAiM ityAdi sUtraM / udyAnAni puSpaphalacchAyo egavRkSopazobhitAni / yadvA yatra vastrAlaMkRtadehAH sannihitAzanAdyAhArA lokA yeSu krIDanti tAnyudyAnAni / caityAni vyantarAyatanAni / vanakhaNDA anekajAtIyairuttamairvRkSarupazobhitAH / samavasaraNAni tIrthakarAdInAM dharmadezanAbhUmayaH / aihalaukikA RddhivizeSA anekakoTIsaMkhyA dravyAdisampadvizeSAH pAralaukikAzca svargAdi samRddhirUpAH bhogaparityAgA vratagrahaNena pravrajyAparyAyA vrataparipAlanakAlamAnarUpA pAoyagamaNAI tipAdapopagamAbhidhAnamanazanaM tatpratipattaya / pretya jinadharmaprAptirbodhilAbhaH / bhAvApekSayA antAzcatAH kriyAzcAntA(ttA)kriyAstAzcazailezyavasthAdyAgRhyante ityevaM nagarAdInyAkhyAyante / dvitIyazruta Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA skandhasvarUpamAha-thiietyAdi / tanviseseNa visiTretyAdi / tatazcArthAdhikArasamUhAtmakAnAdhyayanAnyeva dazavargA draSTavyAH / igavIsaM koDisayaM gAhA / asyAnayanaM 540 anena prAcInasya guNane 4860 jAtaM / asya ca paJcazatairguNane 2430000 asyApi paJcazatairguNane 1215000000 ApannaM / evaMThie samANeti / prathamazrutaskandhavaktavyatAyAM bhaNitAyAM / ahimayasunnassa pacchAvotti prathamazrutaskandhakathAnakasaMkhyAnAnantaraM dvitIyazrutaskandhakathAnakabhedaprarUNAya prastAvo dazadhammakahaNegandhApratyAdikasya / tadevAha / taM jahetyAdi / paNavIsa koDisayaM gAhA / asya dazakasya / 10 paJcazata guNane 5000 asyApipaJcabhiH zatairguNane 2500000 asyApi paJcazatairguNane 1250000000 jAtaM samalakSaNamatigacchantIti sa samalakSaNAtigAni jJAtAni yasmAtsanti tatastAni zodhyante / imAo sasIutti // 1250000000 etasmAdayaM rAziH 1215000000 vizodhyaH / UrdhvAdhobhAvena dvAvapi vinasyateto bhavatIdaM 35000000saMkhyAnaM / uvAsagadasatti / dazAdhyayanAmikA* upAsakasamAcAragocarA granthapaddhatayaH atra zramaNopAsakAnAmAnandakAmadevAdInAM nagarAdInyAkhyAyante / sIladvayetyAdi / zIlavatAnyaNuvratAni / guNA guNavatAni / viramaNAni rAgAdiviratayaH / pratyAkhyAnaM namaskArasahitAdi / pauSadhopavAsaH / parvadinopavasanaM / AhArAdityAgarUpaH / eteSAM pratipAdanAni pratipattayaH nAnyAkhyAyante / paDimAutti / ekAdazopAzakapratimAH / kAyotsargA vA / upasargA devatAdikRtopadravAH pAuvamamaNAiti pAdapopagamaneneva yadanazanaM tadatra grAhya / na punaH zrAvakANAM sAkSAtpAdapopagamanapratipattisti / bhaktaparijJayaiva tanmaraNAbhyupagamAt / yaduktaM / savvAviya ajjAo / save vi hu paDhamasaMghayagavajA / savvevi desavirayA / paccakkhANeNa u marantIti / pratyAkhyAnaM nAma bhaktaparijJocyate // antagaDadazAsUtraM sugamaM navaraM bhogaparibhogA iti padaM tatra pariharaNAhoi paribhogottivacanAdbhogaviSayaH paribhogaH parityAga evocyate / atra savvANi ajjhayaNANi jugavamityAdi / adhyayanasamUhAtmako vargoM yato yugapadupadizyate'taH sarvANyekavargagatAni yugapadupadizyante / / paNhAvAgaraNAiM ityAdi / praznAnAM ca vyAkaraNAnAM ca yogAt praznavyAkaraNAni / teSviti bahuvacanaM bahutvAtsyAt / adruttaramityAdi / tatrAGguSTabAhupraznAdikA mantravidyAH praznAH / yAH punarvidhinA bhaNyamAnA apRSTA eva zubhAzubhaM kathayantyetA apraznAH / tathA aGguSTAdi praznAbhAvaM ca pratItya yA vidyAH zubhAzumaM kathayanti tAH praznApraznAH / ubhayarUpA jJeyAH tathA'nye vicitrA divyA vicitrA vidyAtizayAH stambhastobhavazIkaraNavidveSIkaraNoccATanAdayaH / aGgu Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra-TIkAyAH STakabAhuAdarzakAdisambandhinIbhiH praznavidyAbhiH aMguSTAdInAmAdezanAt zubhAzumaM kathyate / nAgasuparNaiH saha bhavanapativizeSairUpalakSaNatvAdyakSAdibhizca saha sAdhakasyeti gamyate / divyAstAttvikAH saMvAdAH zubhAzubhagatAH saMlApAH AkhyAyante / nAgAdayo'vatAritAH smRtA vA saMta Aga sya zubhAzumaM kathayanti / navaraM yadyapIhAdhyayanAnAM * dazatvAdazaivoddezanakAlA bhavanti / tathApi vAcanAntarApekSayA paJcacatvAriMzaditi sambhAvyate / iti paNayAlIsamityAyaviruddhaM / phalavivAga iti / phalarUpo vipAkaH phalavipAkaH sa AkhyAyate // - prAyo vyavacchinnamiti / prAyograhaNena prathamAnuyogamAtrasyAstitvaM tatkAle sUcayati uttarameyaoteyAsI vi DaMti / mUlabhedasaptasu madhyAdAdyadvayasya pratyekaM caturdazabhedatvAt // 28 tRtIyAdi zeSabhedapaJcakasya pratyekamekAdazabhedatvAta 55 sarva bhedAH 83 vyazItirbhavaMti / nayacintAevitti / nayacintAyAmapi / suttaMchinnanti / aparanirapekSaM / caurovAsAutti / chinnachedanaya 22 achinnachedanaya 22 trikanaya 22 catuSkanayA 22 bhiprAyataH catasraH / savvesi AyAmAtitthassa pavattaNe paDhamayAe / sesAI aGgAI ekkArasa ANupuvIe / iti sampUrNa gAthA // kintu sAuvaNattisthApanAmAzritya niryuktAvabhihitaM prathamatvaM / akSararacanayAnupUrvANiracyante / aTThamekammApavAyapuvve payaiThii aNubhAga paesAiehiti // etatsvarUpaM yathA / svabhAvaH prakRtiH proktA sthitiH kAlAvadhAraNaM / tadraso'nubhAgaHsyAtpradezo'zaprakalpanaM / yadvA / Thiibandhu dalassa Thii / paesabaMdho paesagahaNaM jaM tANaraso'NubhAgotassamudAo pagaibandho / pArasame anneyapANAvattiyatti indriyAdayaH terasAmachaMdakiriyAvihANAyati / pajjaviyaNANi tanmadhyAsArdUlAdirUpANi / chaMdAMsi kriyAzca karoti / bhavatyAdaya etAsAM vidhAnAni varNyante iti kriyAvizAlAM // __uppAyapuvvassaNamityAdi navaraM vastuniyatArthAdhikArapratibuddho granthavizeSo'dhyayanavat / samasta suyanANiNo caudasapuvvadharA // ekavaktavyatArthAdhikArAnugatA vAkyapadAtayo gaNDikA ucyante / dasAragaMDiyAutti / dazAha samudravijayAdayo daza vasudevAntAstatpratibaddhagaNDikA dazArhagaNDikAH / AiMvvajasAINamityAdi / RSabhanirvRtiprAptAnantaraM RSabhasya paue patthoppae AdityayazaHprabhRtInAM narapatInAM saGkhyAM siddhisarvArthasiddhigamanaviSayAM sagarasutAnAmagrataH subuddhinAmAmAtyaH parikathayati / nRpatInAM caturdazalakSAH siddhaa| eko lakSaH sarvArthe evamekaikasthAne puruSayugAnyasaGkhyeyAni bhavanti / tadanantaraM catudazalakSAH siddhAH dvau lakSau sarvArthe / atrApi puruSayugAnyasaGkhyeyAnyatikrAntAni / anayA rItyA / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA - navaraM ekakoya hoi savvaTre ityAdigAthAsu sarvatra savvazabdena vijayavaijayantAdikaM vimaanpnyckmpijnyeyN| na punarmadhyavatyaivaikaM / anyathA tasya lakSayojanapramANatayA kathametAvaMtastatramAMti / trayastriMzatsAgaropamAyuSkatvAcca sarveSAmapi cyavanakAlopi na jhaTityevAsti teSAM / na ca madhyavaryeva rUDhaM savvArthAzabdeneti vAcyaM iha vimAnapaJcakAdhArasya tatprastaTasya sarvArthanAmnA rUDhatvAditi sarvatra gAthAsvanuttaravimAnAdhAraprastaTo dravyastastha vimAneSUtpadyante devA iti saMpradAyaH / devendranarakendrakazAstre paJcottaravimAnaprastaTasya savArthazabdena bhaNanAt tAni vAsaGkhyeyayojanakoTipramANAni santi iti na kazcidvirodhaH // vivarIyaM gAhA / codasalakkhosavaDhe / ego lakkho siddhIe eyAe parivADIe tAva neyajAva siddhIe pannAsalakkhA / savaDhe codasA // cittaMtaragaDiyA tao caurotti / prathamA ekAdyakocara / navaraM parasparApekSayA / ekAdhekottaratvaMvAcyaM / adha uparibhAvenadvitIyAyAM gaNDikAyAmapyadha upari ca ekAdidvikottaratvaM / tRtIyAyAmekAditryuttaratvamadhauparicakArya caturthyA paGktitadvayena urdhvAdhobhAvena ekUNatIsati gAmadeyatvA / sAca tryAdikA dvayAdi viSamottarA // jAva asaMkhijjadoviti / dvesiddhisarvArthagamane asaGkhyeyapuruSayugarUpeNa vAcye / ekAdiyuttarAyAM citrAntaragaNDikAyAM tRtIyAyAmekAdivyuttarAyAM gaNDikAmekaH zivagatau / catvAraH sarvArtha utpdynte| anayA rItyA dvAvapi rAzI ekAdivyuttarasvarUpeNAsaGkhyeyapuruSayugAni yaavdbhvtH|tryaadikaayaaN dvayAdiviSamottarAyAM caturthagaNDikAyAM / sesesuimobhaveSevottaro rAzidvayabhAvenaekonatriMzat saGkhyasthApitatriSvAcaM vimucya zeSeSvaSTAviMzatisaGkhyeSvadhastanoparitaneSu trikeSvayaM dvikAdvikovakSyamANagAthAtrayokto'GkaH kSepaH kAryaH / tato'dhastanatrikasya zatakSepe jAtaM 103 uparitanatrikasya ca madhye SaTviMzatyAkSiptayA'ntye jAtA ekonatriMzat / evamiyamAdyA gaNDikA viSamottarA anayAdizA asaGkhyA anyAviSamottarA jJeyAH paraM sarvasyAmapyanyasyAM gaNDikAyAM prarUpyamANAyAM yadaGkasthAnakiJcit prAcInAyAmAgataM tadekonatriMzat saGkhyavArAH sthApyaM / tataH prathamaM sthAnaM vimudhya zeSAsu ekonatriMzat aSTAviMzati saGkhyAsu dugapaNanavagamityAdi prAguktagAthAtrayokto dvikAyekaprakSepaH agha upari ca prAgrItyA kAryaH / paJcAzallakSA sAgaropamakoTInAM kila RSabhAjitayorantarametAvadantareva prabhUtakAlasvarUpe prabhUtAsaGkhyeya 2 saGkhyAnena etAvantaH siddhAH sarvArthe ca gtaaH| iti sagaraputrANAM subuddhirjagAda // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 naMdIsUtra - TIkAyAH paNavIputtarANi do sayANitti / ihotpAdAdInAM bindusAraparyantAnAM caturdazAnAM pUrvANAM - dasacodasa aTThArasevabArasaduveyavatthUNi / ityAdi nAprAksUtroktagAthAdvayenAbhihitadazAdipaJcaviMzatyantAnAmaGkAnAM mIlane paJcaviMzatyuttarazatadvayaM bhavati // cauttIsaM / caubArasaaTThayada sahavanti / itigAthoktacatuH prabhRtInAM molane 34 bhavati // veyamityAdi / anyetu dharmApekSayA anantAbhAvAH / prativastvastitvapratibaddhAH / ko'rthaH ekasyaiva vastuno'nuvRttirUpA dharmA anantAH santi / tadArambhakANAmaNUnAmanantaguNa kRSNAdidharmayuktatvAt / anantAsvabhAvAH prativastu nAstitvapratibaddhAH / ekasyApi vastuna strailokyavyAvRttatvAdityabhAvAnAmanaMtatvaM // siddhA anantAH niSThitArthA lokAntavarttinaH / asiddhAstu saMsAriNastepyanantAH asiddha sarvajIvarAzeH siddharAzyapekSayA ananta guNavakhyApanArthamityarthaH / ubhayAjJayA punaritisUtrArthobhayairvizadhya atha cetyAdi / etadvirAdhanayeti / AjJAkaraNeneti ityarthaH varttamAne viziSTavirAdhakA ye manuSyajIvAsteSAM vizvaIsutti / vyativrajitavantaH // pratyutpannasUtre vyativrajanti vyatikrAmanti || vizvaissaMti / vyavivajJiSyanti / vyatikramiSyantItyarthaH / zrutajJAnI dattopayogI jAnAti / spaSTAvabhAsinA zrutajJAnenAvabudhyate // mativizeSita iti taduktaM // akkharalaMbheNa samA / UNahiyAhuMtima iviseseNa / viya maivisesA / suyanANAntare jANa zrutajJAnAzrayAste ityarthaH // AgamasatthagAhA // pUrveSu vizAradA vipazcito dhIrA vratAnupAlana sthirAH / zrutajJAnasya lAbha bruvate pratipAdayanti / kiM tadityAha // taMti devAgamazAstragrahaNaM yat kimityAha // yadbuddhiguNairvakSyamANasvarUpairaSTabhirdaSTaM zAstre / ityakSarayojanA / ayamarthaH / ziSyate zikSyatebodhyate prANI anenetizAstraM / taccAvizeSitaM sAmAnyena sarvamapi matyAdijJAnamucyate / sarveNApi jJAnena jantUnAM bodhanAdatovizeSe sthApayitumAha // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tugaMpadavAsyA AgamarUpaM zAstramAgamazAstraM zrutajJAnamityarthaH tasya grahaNaM gurusakAzAdAdAnaM tadeva zrutalAbhabruvate / yadbuddhiguNairaSTabhiH zAstre dRSTaM nAnyaditi / vakSyamANazuzrUSAdiguNASTakakrameNaiva zrutajJAnaM grAhyam / nAnyatheti tAtparyamiti gAthArthaH / / sussUsai gAhA // atha athavA yadyadAjJApayati kAryajAtaM gurustattatsamyag anugrahaM manyamAnaH zrotumicchati / zuzraSate / pUrvanirupitazca kAryakaraNakAle punaH pRcchati pratipRcchati / itthaM vArAdhitasya guroraMtikesUtratadarthe vA samyak zaNoti zrutaMvAvagraheNagRhNAti ityAdi pUrvavat / yadvA pratipRSTena guruNA punarAdiSTa casaMstadvacaH samyak zRNoti / zrutaMvAvagraheNa samAgRhNAtItyAditathaivaM / yAvatkaroti ca gurubhaNitaM samyagityevaM gurvArAdhanaviSayatvenASTAvapi guNA vyAkhyAyante / zrutAvAptau mUlopAyatvAdgurAdhanAyA iti gAthArthaH / maashaarthH| zrI dhanezvaramarINAM pAdapadmopajIvinA / nandivRttau kRtAvyAkhyA zrImacchIcandrasUriNA .. samAptAceyaM nandhadhyayanaTIkAyAM zrIzIlabhadraprabhu zrIdhanezvarasUriziSya zrI zrIcandrasUriviracitA durgapadavyAkhyA // se taM nandI sammatteti vacanAdAcAryapadasthApanAyAmanuyogAnujJAviSayeyaM nandiretAvatprAmANA samarthiteti / ita Uddha sekiM tamaNunnA ityAdi granthapaddhatiryA kilAparA dRzyate / sUtrapustake sAgaNAmujJA viSayA laghunandiriti sambhAvyate / ato asyA api gamanikA kAciducyate / tatrAnujJAnamanujJAH samarpitaM samprati tava gaNaziSyavastrapAtrAdikaM sarva mayeti / tavAyattamidaM sarva sampratItyevaM rUpo gurUvacanavizeSo'nujJocyate / anujJAyate vAnayeti anujJA gurUktireva // sezabdo'tha zabdArthe / atha zabdazca vAkyopanyAsArthaH / atha kiMrUpA sAnujJA'tra prativacanaM / SaDvidhA prarUpitAstadyathA / nAmANunnetyAdi / nAmAbhidhAnaM / tadrUpA'nujJA nAmAnujJA / anujJeti / nAmevanAmAnujJetyarthaH / athavA nAmnA nAmamAtreNa anujJAnamanujJA jIvAdItyarthaH / nAmAnujJAsvarUpanirUpaNAyAha / se kiM tamityAdi / atra dvikalakSaNenAGkenAdvitIyamapi nAmANunnattipadaM sUcitaM draSTavyaM / evamanyatrApiyathA sambhavamabhyUjhaM / Namiti vAkyAlaGkAre yasya jIvAjIvAdivastuno'nujJeti nAma kriyate / tadevajIvAdika vastu nAmAnujJA nAmnA nAmamAtreNAnujJAnamanujJeti vyutpattyA / vA zabdaH pakSAntara sUcakaH / tatra jIvasyamosutAdeH kazcit svAbhiprAyavazAdaNunnatti nAma karoti evaM zeSeSvapi seyaMnAmAnujJA // idAnI sthApanAnujJocyate / se kiM tamityAdi / atha keyaM sthApanAnujJA / sthApanAnujJA jaNNamityAdi / tatra sthApyate'mukoyamiti abhiprAyeNa kriyate / niyaMta iti sthApanA kASThakarmAdiga Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra-TIkAyAH tAnujJAnAmaMkavastvAkArarUpA / tataH sthApanA ca sA anujJA ca sthApanAnujJA yatsAkAramanAkAraM vA tadabhiprAyeNa kriyate sA sthApanetyarthaH // jaNNaMti NaM pUrvavat / yatkASThakarmaNi citrakarmaNi vA / yAvadvarATake vA eko vAneko vA sadbhAvasthApanayA vaa| annunnti| anujJA tadvatorabhedopacArAt tadvAniha gRhyate / ThavaNA Thavijjaiti / kASThakarmAdiSu sthApanArUpaH sthApyate kiyate / AvRttyA bahuvacanAMtAtvasthApanA rUpAH / sthApyate kriyate AvRttyA bahuvacanAMtA tvasthApanArUpAH sthApyante kriyante // ___ seyaM sthApanAnujJetyAdipadena sambandha iti samudAyArthaH / avayavArthastu / kriyata iti karma kASThe karma 2 kASThaM nikuTTitarUpakarmetyarthaH / / potthakammevatti / atrapotthaM pottaM / vastramityarthastatra karma tatpallavaniSpannaM / dhIullikArU pamityarthaH / athavA potthaM pustakaM tacceha saMpuTarUpaM grAhyaM / tatra karma / tanmadhyevartikA likhitaMrUpakamityarthaH / athavA potthaM tADIpatrAdi / tatra karmatacchedaniSpannarUpakaM / lepyakarma / lepyarUpakaM / veSTimaM / puSpaveSTanakrameNa niSpannarUpaM / yadvA ekaM dvayAdIni vA vastrANi veSTayan / kazcidrUpakamutthAyayati tadveSTimaM pUrimaM bharimaM / bharimaM pittalAdimayapratimAvat / saGghAtimaM / bahu vastrAdikhaNDasaGghAtaniSyannaM / kaJcakavat / akSazcandanakaH varATakaH kapardakaH / vAzabdA pakSAntarasUcakAH / tatrakASThakarmAdiSvAkAravatI sadbhAvasthApanA / anujJAtadAkArasya tatra sadbhAvAt / akSAdiSvanAkAravatI / asadbhAvasthApanA / AkArasya asadbhAvAt / seyaM sthApanAnujJA / nAmasthApanayoH kaH prativizeSo? na kazcittathAhi yathA jIvAdAvarthazUnyadravyamAtre'nujJetinAma kriyate / tathaiva tacchUnye kASThakarmAdau dravyamAne sthApanApi kriyate / ato'nujJAzabdArtha zUnye dravyamAne ubhayoH kriyamANatvAtnAnayoH kshcidvishessH| atrottaramAha // nAmaM AvakahiyamityAdi // - nAma yAvatkathikaM / svAzrayadravyasyAstitvakathAyAM yAvadanuvartate / na punarantarApyuparamate sthApanA punaritvarA / svalpakAlabhAvinI vA syAdyAvatkathikA vA / svAzrayadravye'vatiSThamAnepi kAcidantarApi nivarttate kAcittu tatsattAM yAvadavatiSThata iti bhAvaH / samprati dravyAnujJAvyAci khyAsayA praznayati / se kiM tamiti / atha keyaM dravyAnujJA / haMta dravyAnujJA dvividhA prajJaptA / tadyathA / navaraM dravati gacchati tAMstAn paryAyAniti dravyaM / vivakSitayoratItabhaviSyadbhAvayoH kAraNaM / anubhUtavivakSitabhAvaM vA vastvityarthaH / dravyaM ca tadanujJA ca dravyAnujJA / anubhUtAnujJA zabdArthapariNAmaM / anubhaviSyadanujJA zabdArthapariNAmaM vA dehaadiityrthH| dravyalakSaNaM ca Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA 89 sAmAnyata idaM / bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke tadavyaM tatvajJaiH sacetanA - cetanaM kathitaM / prAgeva vyAkhyAteyaM nandizabdArthaprastAve / tatrAgamato noAgamatazceti / Agamato'trAnujJA atrottaramAgato dravyAnujJA / jassa NamityAdi / NaM vAkyAlaGkAre / yasya kasyacidanujJApadaM / anujJApadaviSayA vyutpattirityaccA ? zikSitaM jitaM yAvadvAnopagataM bhavati / sa jantustatrAnujJApade'nuprekSAvarjazeSavAcanAdibhirvarttamAnopyanujJApadArthoMpayoge varttamAna Agamata AgamamAzritya dravyAnujJeti samudAyArthaH // tatrAdita Arabhya pavanakriyayA yadantaM nItaM / tacchiSyatamucyate / ihAnujJApadasya prakRtatatvepi taditarazAstraviSaye zikSitAdipadAnAmarthoM vyAkhyeyaH / tadanusAreNAnujJApadepi tathA yojyaH 'ThiyaM 'ti paThanakriyayA yadantaM nItaM tadevAvismaraNatazcetasi sthitatvAt sthitamapracyutamityarthaH / parAvarttanaM kurvataH pareNa vA kvacitpRSTasya yacchIghramAgacchati ityarthaH / nAma abhidhAnaM tena samaM nAmasamaM idamuktaM bhavati / yathA svanAma kasyacicchikSitaM sthitaM jitaM mitaM parijitaM bhavati tathaitadapItyarthaH / ghoSA udAttAdayastai vacanAcAryAbhihitaghoSaiH samaM ghoSasamaM / yathAsthitaM / guruNA abhihitA ghoSAstathA ziSyopi yatra zikSate tadghoSasamamiti bhAvaH / ekadvayAdibhirakSarairhInaM hInAkSaraM na tathA ahInAkSaraM / ekAdibhirakSarairadhikamatyakSaraM / na tathA anatyakSaraM / acchA akkha rati / viparyasta ratnamAlA gataratnAnIva vyAvidvAni viparyastAnyakSarANi yatra tadvayAvidvAkSaraM / anvA miti kvacitpAThaH / tatrApi vyAcidvAkSarayogAdvayAvidvaM / na tathA'vyAviddhaM / upalazakalAdyAkula bhUtale lAMgalamiva skhalatiyatra [ tatskhalitaM na tathA'skhalitaM aneka zAstra sambandhIni sUtrA - Nyekatra maulayitvA yatra paThati tanmilitaM / asadRzadhAnyamelakavat / athavA parAvarttamAnasya yatra padAdivicchedo na pratIyate / tanmilitaM / na tathA'militaM / ekasminnevazAstre'nyAnya'sthAna nibaddhAni anekArthAni sUtrANyekatrasthAne samAnIya paThato vyatyAmreDitaM / athavA AcArAdisUtramadhye svati carcitAni tatsadRzAni sUtrANi kRtvA prakSipato vyatyAgreDitaM / asthAnaviratikaM vA vyatyAmmreDitaM / tathA'vyatyAmreDitaM sUtrato bindumAtrAdibhiranyUnamarthatastvadhyAhArAkAGkSAdirahitaM pratipUrNaM / udAttAdighoSaira vikalaM pratipUrNaghoSaM / atrAha / ghoSasamamityuktameva / tatka iha vizeSa ityucyate / ghoSasamamiti zikSAkAlamadhikRtyoktaM / pratipUrNaghoSaM tu parAvartanAdikAlamadhikRtyeti vizeSaH / kaNTha cauSThazca kaNThauSThamiti prANyaGgatvAtsamAhArastena viprayuktaM kaNThauSThavipramuktaM bAlamUkabhASitatra yadvyaktaM na bhavatItyarthaH / gurupradattayA vAcanayA 12 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra - TIkAyAH upagataM prAptaM guruvacanopagataM / natu karNAghATakena zikSitaM / navA pustakAt svayaMmevAdhItamitibhAvastadeva yasya jantoranujJeti padaM zikSitAdiguNopetaM bhavati sa jantustatra pade vAcanayA ziSyAdhyayanalakSaNayA pracchanayA'vagatArthAdeH guruM prati prazna lakSaNayA parAvarttanayA punaH 2 sUtrAbhyAsalakSaNayA dharmakathayA ahiMsAdidharbhaprarUpaNasvarUpayA varttamAnoyanupayuktatvAditi sAdhyAhAramAgamato dravyAnujJetyanena sambandhaH / na tu yathA vAcanAdibhistatra varttamAnopi dravyAnujJA bhavati / tathAnuprekSayApi tatra vartamAnaH sA bhavati netyAha / no aNupehAetti / anuprekSayA'rthAnucintanarUpayA tatra varttamAno na dravyAnujJetyarthaH / anuprekSAyA upayogamantareNAbhAvAdupayuktasya ca dravyAnujJatvAyogAditi bhAvaH / atrAparaH kanhatti nanu kasmAdvAcanAdibhistatra varttamAno na dravyAnujJA / kasmAccAnuprekSayA tatra varttamAnopi na tatheti pracchakA bhiprAyaH / evaM pRSTe satyAha / aNuvaogodavvamitikaTTutti / anupayogo dravyamiti kRtvA upayojanamupayogo jIvasya bodharUpo vyApAraH / sa ceha vivakSitArthe cittasya vinivezasvarUpo gRhyate / na vidyate upayogo yatra sonupayogaH padArthaH / sa vivakSitopayogasya kAraNamAtratvAdravyameva bhavatIti kRtvAsmAtkAraNAdanantaroktamupapadyata iti zeSaH / etaduktaM bhavatyupayogApUrvakA anupayogapUrvakA gRhyante / iha jinamate sarvvamapi sUtramarthazca zrotRjanapekSya nayairvicAryate / natthana ei vihUNaM sutaM atthoya jiNamae kiMci / Asajjau soyAraM nae nayavisArao brUyA / iti vacanAdata iyamapi dravyAnujJAnayaizcintyate te ca mUlabhedamAzritya naigamAdayaH sapta / taduktaM / ga saMgahavavahAraujjusue veva hoMti baudhanve / sade yasamabhirUDhe / evaMbhUteya mUlanayA / tatra naigamastAva - tkiyatyo dravyAnujJA icchatItyAha || negamassetyAdi / sAmAnyavizeSAdiprakAreNa naikopi tu bahavo gamA vastuparicchedo yasyAsau niruktavidhinA kakArasya lopAnnaigamaH sAmAnyavizeSAdiprakArairbahurUpavastvabhyupagamapara ityarthaH tasya naigamasyaiko devadattAdiranujJA zabdArthajJo'nupayukta AgamataekA dravyAnujJA / dvau devadattayajJadattAvanupayuktA vAgamato dve dravyAnujJe trayo devadattayajJadattasomadattA anupayuktA AgamataH tisro dravyAnujJAH / kiM bahunA evaM yAvanto devadattAdayo'nupayuvAstAvatya eva tAH atItAdikAlatrayavarttinyo naigamato dravyAnujJA iti // na punaH saGgrahavatsAmAnyavAditvAdekaivetibhAvaH / evameva vavahArassavitti vyavaharaNa vyava - hAro laukikapravRttirUpastatpradhAno nayopi vyavahArastasyApyevameva naigamavadeko devadattAdiranupayukta Agamata ekA dravyAnujJA ityAdi sarvaM vAcyaM / idamuktaM bhavati / vyavahAranayo lokavyavahAropakAriNa eva padArthAnabhyupagacchati / na zeSAn / lokavyavahAre ca jalAharaNatraNa piNDIpradAnAdike ghaTanimbAdivizeSA evopakurvANA dRzyante / napunastadatiriktaM tatsAmAnyamiti vizeSAnevavastusatvena pratipAdyate / asau na sAmAnyavyavahArAnupakAritvAdvizeSavyatirekeNAnupalabhyamA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyAkhyA natvAccetyato vizeSavAdinaigamamatasAmyenAtidiSTaH / atracAtidezo naiveSTArthasiddhephranthalAghavArtha saGgrahamatikramya vyavahAropanyAsaH kRta iti bhAvanIyaM / saMgahassetyAdi / sarvamapi bhuvanatrayAntavarttivastunikurumbaM saMgRhNAti sAmAnyarUpatayA'dhyavasatIti saGgrahaH / tasya mate ekovA'nekevA'nupayukto vA yadAgamato ekA dravyAnujJA vahavyo vA tat kimityAha / se egotti / seyamekA dravyAnujJA / idamatra hRdayaM / saGgrahanayaH sAmAnyamevAbhyupagacchati / na vizeSAnabhidadhAti ca / sAmAnyAdvizeSA vyatiriktA vA syurakhyatiriktA vA / yadyAdyaH pakSaH / tarhi na santyamI niHsAmAnyatvAtkharaviSANavat / athAparaH pakSaH / tahiM sAmAnyameva te / tadavyatiriktatvAtsAmAnyasvarUpavattasmAtsAmAnyavyatirekeNa vizeSAsiddheryAH kAzcana dravyAnujJAstAH tatsAmAnyA'vyatiriktattvAdekaiva saGgrahasya dravyAnujJeti / ujjusuyassetyAdi / RjvatItAnAgataparakIyaparihAreNa prAJjalaM vastu sUtrayatyabhyupagacchatIti / RjusUtraH / ayaM hi vartamAnakAla bhAve vyavasvabhyupagacchati nAnItavinaSTatvAnApyanAgatamanutpannatvAt / vartamAnakAlabhAvyapi svakIyameva manyate / svakAryasAdhakatvAt svadhanavat parakIyaM tu necchati / svakAryAprasAdhakatvAt paradhanavattasmAdeko devadattAdiranupayukto'sya mate Agamata ekA dravyAnujJAsti / puhataM necchaiti / atItAnAgatabhedataH parakIyabhedatazca pRthaktvaM pArthakyaM necchatyasau kiM tahiM vartamAnakAlInasvagatamevavAbhyupaititaccaikamevettibhAvaH / tihaM saddanayANamityAdi / zabdapradhAnA nayAH zabdanayAH zabdasamabhirUvaMbhUtAstehi zabdaM pradhAnamicchantItyartha tu gauNaM / zabdavazenaivArthapratItesteSAM trayANAM zabda nayAnAM nAyako'thavA'nupayukta ityetadavastuna sammavatItidamityarthaH / kanha tti / kasmAdeva. mucyate ityAha / yadi jJAyakastarkhanupayukto na bhavati / jJAnasyopayogarUpatvAdidamatrahRdayaM anujJA padArthajJastatra cAnupayukta Agamato dravyAnujJeti prAgnigItametaccAmI na pratipadyate / yato yadyanujJApadArtha jAnAti / kathamanupayukto'nupayuktazcetkathaMjAnAti tasyopayogarUpatvAt / seyamAgamato dravyAnujJA // uktA Agamato dravyAnujJA / samprati no. AgamataH socyate / sekiMtamityAdi / no zabdotrAgamasya sarvaniSedhe vartate / Agamazca parijJAnaM / anujJA padArthAvagama ityarthaH / tata bhAgamAbhAvamAzritya dravyAnujJA trividhA prajJaptA / tadyathA / jJazarIradravyAnujJA bhavyazarIradravyAnujJA / jJazarIrabhavyazarIvyatiriktadravyAnujJeti / tatrAdyAmAha // setti // atha keyaM jJazarIradravyAnujJA // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdosUtra-TIkAyAH ucyate aNunnatti ityAdi / jJAtavAniti jJa stasya zarIraM deho jJazarIraM / tadevAnubhUtabhAvatvAvyAnujJA yaccharIrakaM dravyAnujJA tatkasya sambandhItyAha // ___ anujJeti yatpadaM tasya yosAvAdhikAro'rthaghaTanAvyutpattirUpaH / tat jJAtavataH sambandhi / kathaMbhUtaM sadidaM jJazarIraM dravyAnujJA bhavatItyAha // vyapagatacyutacyAvitatya tyaktadehaM jIvavipramuktamityakSaraghaTanA / tatra vyapagataM caitanyaparyAyAdacaitanyalakSaNaM paryAyAntaraM prAptaM / ata eva cyutaM ucchvAsaniHsvAsajIvanAdidazavidha prANebhyaH paribhraSTaM / acetanasyocchavAsAdyayogAt / prANebhyazca svabhAvato na paribhraMzaH kiMtu vyAcitaM valIyasA AyuHkSayeNa tebhyaH paribhraMzitaM / evaM ca sati kathaMbhUtaM tadityAha / tyakta dehaM / diha upacaye / tyakto deha AhAra pariNatijanita upacayo yena tatyaktadehaM / acetanasyAhAragrahaNapariNatyorabhAvAt / evaM pradarzitavidhinA jIvenAtmanA vividhamanekadhA prakarSeNa muktaM jIvavipramuktaM tadetadanujJApadArthasya zarIrakamatItAnujJA bhAvasya kAraNatvAivyAnujJA / no AgamatvaM vAsyAstadAnImAgamasya sarvathA'bhAvAt / bhUyaH kathaMbhUtaM zarIrakamityAha / / sejjAgaya cetyAdi / zayyAmahatI sarvAGgapramANA tAGgataM / zayyAsthitamityarthaH / saMstAro'rddhatRtoyahastamAnastaM gataM / tatrasthaM naSedhikI zavaparisthApanabhUmistAM gataM prAptaM / yatra maharSiH kazcit siddhaH tatsiddhazilAtalaM tadgataM / tatra sthitamiti bhaktaparijJAdyanazanapratipattibhUmirvA siddhazilAtalaM tastaM tatrasthitamiti / bhakta]parijJAyanazanapratipattibhUmirvAsiddhazilAtalaM tadgataM / AhoNamiti / aho zabdo'nyapArthasthitAmantraNe / anena pratyakSatayA dRzyamAnena zarIrameva pudgalasaGghAtatvAt samucchyastena / anujJetipadaM Adhaviyanti chAMdasatvAdguroH sakAsAdAgRhItaM tadAvaraNakarmakSayopazamAt / prajJApitaM anyebhyaH / kathitaM prarUpitaM tebhya eva tadarthakathanato darzitaM sAnvayoyaM zabdo natu maNDapAdivanniranvaya ityevaM ziSyebhyaH prakaTitaM nidarzitaM parasya kathaJcidagRhNataH / parayAnukampayA nizcayena punaH punarniveditaM upadarzitaM punaH 2 smaraNataH Aha / nanvanena zarIrasamucchUyeNA'nujJApadamAgRhItamityAdi nopapadyate / grahaNaprarUpaNAdInAM jIvadharmatvena zarIrakasyAghaTamAnakatvAt / satyaM / kintu bhUtapUrvagatyA jIvazarIrayorabhedopacArAditthamupanyAsa ityadoSaH / yathA kotradRSTAnta iti pRSTe satyAha // yathAyamityAdi etaduktaM bhavati / yathA ghRte madhuni vA prakSipyApanIte tadAdhAratvaparyAye'ti krAntepyayaM ghRtakumbha ityAdi vyapadezo loke pravarttate / tathA'nujJApadArthavetRtvaparyAye'tikrAntepyatItaparyAyAnuvRtyA dravyAnujJeyamucyate / itIyaM jJazarIradravyAnujJA // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durgapadavyA atha keyaM bhavyazarIradravyAnujJeti pRSTe satyAha / je jIve ityAdi / vivakSita paryAyeNa bhaviSyatIti bhavyo vivakSitaparyAyArhastayogya ityarthaH / tasya zarIraM tadevabhAvibhAvAnujJA padArthavetratvakAraNatvAvyAnujJA | bhavyazarIradravyAnujJA kiM punastadityatrocyate / yo jIvo yonijanmatvaniSkrAntonenaiva zarIrasamucchrayeNa Attena gRhItena jinadRSTena tIrthakarAbhimatena bhAvena tadAcaraNa - karmakSayopazamalakSaNenAnujJetipadamAgAmini kAle zikSiSyate adhyeSyate / sAmprataM tu na tAvadadyApi zikSate / tajjovAdhiSThitaM zarIraM dravyAnujJA / noAgamatvaM cAtrApyAgamAbhAvamAzritya mantavyaM / tadAnIM tatra ca puSyAgamAbhAvAt / no zabdasya cAtrApi sarvaniSedhavacanatvAditi yathA ko dRSTAnta itinirvacanamAha / yathA'yaM ghRtakumbhobhaviSyatItyAdi etaduktaM bhavati / yathA ghRte madhuni vA prakSeptumiSTe tadAdhAratvaparyAye bhaviSyatyapi tadastitvaparatayAnuvRttyA dravyAnujJeyamucyate iti bhAvaH / nigamayannAha || settamityAdi // tadetad bhavyazarIradravyAnujJeti / ukto noAgamato dravyAnujJAdvitIyabhedaH / * tRtIyabhedanirUpaNArthamAha / se kiM tamityAdi // yatra jJazarIra bhavyazarIrayoH sambandhi pUrvoktaM lakSaNaM na ghaTate tattAbhyAM vyatiriktA bhinnA dravyAnujJocyate / sA ca trividhA prajJaptA tadyathA / laukikI kuprAvacanikI lokottarikI ca / tatra prathamabhedaM jijJAsurAha / se kiM tamityAdi || sugamaM navaraM / rAjA cakravarttI vAsudevo baladevo mahAmANDali - kazca / izvaro / yuvarAjaH rAjJo dvitIyasthAnavarttI / sAmAnya mANDaliko'mAtyazca / anye vyAcakSate / aNimAdyaSTavidhaizvaryayukta IzvaraH / paramatuSTanarapatipradattaratnAlaMkRta sauvarNapaTTa vibhUSitazirAstalavaraH / yasya pArzvata AsannamaparaM grAmanagarAdikaM nAsti tatsarvatazchinnaM janAzrayavizeSarUpaM maDambamucyate / tasyAdhipatirmADambikaH / katipayakuTumbaprabhuH kauTumbikaH / ibho hastI tatpramANaM dravyamarhatItIbhyaH / yasya satkapuJjIkRta hiraNyaratnAdidravyeNAntarito hastyapi na dRzyate so'dhikatara dravyo vA ibhya ityarthaH // zrIdevatAdhyAsita sauvarNapaTTavibhUSitottamAGgaH purajyeSTho vaNiggvazeSaH zreSThI / hastyazvarathapadAti samudAya lakSaNAyAH senAyAH prabhuH senApatiH / gaNimaM dharimaM mejjaM pAricchaM ceva davvajAyaMtughettUNaM lAbhatthI vaccati jo annadesaM tu / nivabahumao pasiddho dINANAhANa vacchalo paMthe / so satthavAhanAmai ghaNovva loe samuvvahai // etallakSaNayuktaH sArthavAhaH etadanyataraH kazcidrAjAdiH kacid vyatikare kasyacittuSTaH sannazvAdikaM paribhogayAnujAnIyAseyaM saccittAnujJA // yadA rAjAdireva cchatracAmarAdyanujAnIyAtkasyacitseyamacittAnujJA // navaraM kaMsaMvatti / kAMsya kAMsyapatryAdikaM maNayazcandrakAntAdyAH / mauktikAni zaMkhAzca prasiddhAH zrI pravAlava - diguNopetaMvidrumaM / rattarayaNaM raktaratnaM / padmarAgAdikaM satsAraM zobhanasAraM zUlamaNyAdikaM / svApitericchujAtaM / hastyA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra - TIkAyAH dikaM mukhAbharaNAdyalaMkRtaM avAsthAsakA AdarzakaH / cAmarecatanmaNDitakaTIkaM / dAsaH svadAsI sutaH dAsI karmakarI rUpAdiguNAnvitA / tAM sarvAlaGkArabhUSitAM kRtvA anujAnIyAtsamarpayetkasyacidrAjAdistuSTaH san seyaM mizrikI laukikI dravyAnujJA hastyAdeH sacetanatvAdAbharaNAderacetanatvAdubhayayogamizradravyatA / kuprAvacanikyAM Ayarieti / AcAryo darzanAntarIyo dhigjAtIyAdiH upAdhyAya gItanRttAdikalA zikSayitA / yadA tuSTaH sannazvAdikamanujAnIyAttadAkuprAvacanikI sacittadravyAnujJA / sa eva yadA AsanaM AsandakAdi zayanaM khaTvAdi anujAnIyAtadA'cittadravyAnujJA saevAzvAdyAbharaNAdyalaMkRtaM yadanujAnIte / tadAmizrakI dravyAnujJA / lokotarAssAghavasteSAmiyaM lokottarikI / sAdhavazcAcAryAdibhedataH paJcavidhA bhavanti / tAneva darzayati / Ayarie ityAdi / ete hi yadA sacittAcittamizrAnyataradravyamanujAnate / tadA tattadbhedAnujJA bhavati / navaraM AcAryo'nuyogAcAryaH upAdhyAyaH sUtrapAThayitA yeSu tapaH saMyamAdiSu yaH sAdhugyo bhavati taM tatra pravarttayati akSamaM ca nivarttayati / sa gacchastha sAdhutaptiparaH pravarttakaH / yadAha // tavasaMjamajogesuM jo jogo tattha taM pavattei asahaM ca nivattei / gaNatattillo pavattIo / pravarttakavyApAritArthavyavasthita sAdhUnAmeva kathaMcit pramAdyatAM tapaHsaMyamAdiSu yastAn sthirIkaroti sa sthaviraH / gacchasyaivAnnopadhyAdi saMpAdanaparo ya AhiNDate / gacchaprayojaneviSAdI gItArthaH sa gaNAvacchedakaH / zeSaM nigadasiddhaM / jAva se taM davvANunnatti | kSetrAnujJA tayo rAjAdiryasyaparituSTaH san kSetraM grAmanagarAdirUpaM tanmadhyepi yAvanmAtra tadaMzatayA anujAnIte mutkalayati samarpayati sA kSetrAnujJA / yadvA yasmikSetre'nujJApadaM vyAkhyA yate tadapi kSetra kSetrAnujJA // kAlAnujJAyAM yo rAjAdiryasya tuSTaH san kAlamanujAnIte / sarvakAlaM muskalayati / tvayA yAvajjIvamapi mama na dAtavyamidaM karAdIti / jattiyaM vA kAlati / yathA durlabhamAMsavyatikare parimita kAlarAjyamabhayakumAramantriyAcite zreNikena niyatadinarUpakAlAnujJA rAjyaM pratyabhaya kumArAya kRtA / yasmin vA vayate seyaM kAlAnujJA // bhAvAnujJA kSAyopazamikabhAvavayavArAdi zrutAnujJAviSayAM / tatazca ya AcAryAdiryasya ziSyasya tuSTaH san bhAvena karmanirjarAbhiprAyeNa manovAkkAyaiH karaNakAraNAnumatibhiH zuddhena natvaihalaukikavastrAdilipsayA || AcArAdikaM / yAvaddRSTivAdaM vAnujAnAti / dravyaguNa paryavairmukalayati / vyAkhyAnAya / anyeSAmadhyAyapanAya ca seyaM bhAvAnujJA // kAnujJA sampratyanujJAyA yataH pravRttirasyAmavasarpiNyAM prathamaM jAtA / tadabhidhitsuH / praznAni tAvadAha // kimaNunna gAhA // kimanujJAkhyaM vastUcyate / tacca SaDvidhasvena vaNitameva / kasyAnujJA kriyate / yo hi gAmbhIryadhairyakSamAdiguNAnvito bhavati / tasyeyaM bhavati / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ramananamannaamanarramananamannaamanuman............ durgapadavyAkhyA kiyati ca kAle pravartitAnujJA / avasappiNyAM tRtIyArakaparyante / kena pravarttitA ka kasyetyAha / AdItyAdi / utpannajJAnenAditIrthakareNa bhagavatA Rsabhasenasya puNDarIkasya purimatAlanagare anujJA pravarttitA anujJA kRtA / dvAdazAGgaviSayA ziSyaviSayA // idAnImanujJAyA ekArthAbhidhAyi gAthAdvayamAha // aNunnA gAhA // AdyagAthAyAM caturdazAnujJAbhidhAnAni / dvitIyAyAM SaT sarvANi / 20 tadyathA / / anujJA 1 unnamanI 2 namanI 3 nAmanI 4 sthApanA 5 prabhava 6 prabhAvanA 7 pracAra 8 tadubhayaM 9 hitaM 10 maryAdA 11 nyAya 12 mArgazca 13 kalpazca 14 saGgrahaH 15 saMvaraH 16 nirjarA 17 sthitikaraNaM 17 jItavRddhipadaM 19 padapravaraM 20 iti viMzatireteSAM ca pAdAnAmarthaH / sampradAyAbhAvAnnocyate // iti samAptA zIlabhadraprabhu zrI dhanezvarasUriziSya zrI zrIcandra-sUriviracitA nandiTIkAyA durgapadavyAkhyA // svaMkaSTe'tinidhAya kaSTamadhikaM mAmenyadAjAyatAM / vyAkhyAnesya tathAvidhestu manasAmalpazrutAnAmamuM // ityAlocayatA tathApi kimapi proktaM mayA tatra ca / durvyAkhyAnavizodhanaM vidadhatu prAjJAH parArthodyatAH 1 duHsampradAyAdasadUhanAdvA / prakAzitaM yadvitathaM mayeha / tadvIdhanairmAmanukampayadbhiH zodhyaM mamArthakSatirastunaivaM // 2 // granthAgraM / 3300 Akaro nararatnAnAM kIrtikallolinIpatiH / zrImAnUkezavaMzosti ratnAkara ivAparaH // 1 // zreSThI tasminnudetisma pratiSThAvallimaNDapaH / bhAdAbhidhAnazrAddhAnAM dhoraNISu dhurandharaH // 2 // zacIvendrasya tasyAsIt sahajUH shcaarinnii| gaGgAtaraGgA yaccholabhaGgImaGgIkaranti cet // 3 // tayostrayo nayopetadhiyomI tanayottamAH / dhanAbhImAbhidhaujhAMTAkazceti prakaTaprabhAH // 4 // sadharmacAriNI teSu dhanasAdhorajAyata / sArUH sArUpakalayA rambhAsArUpyadhAriNI // 5 // zuktirmuktAcayamiva dhauriva prahamaNDalaM / ratnagarbheva : ratnaupaM. sA prasUta[suta]dvayaM // 6 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra-TIkAyAH meghAbhidhAnaH prathamaH praviSTapuNyakriyAsAdhanasAvadhAnaH / vavarSa yo megha ivAkhileSu kSetreSvamAtradraviNAmbupUraiH // 7 // dvitIyazcA'dvitIyazrIH sadAkaH sadanaM dhiyAM / tapasi brahmacarye ca tulyo yasyAstu kodhunA // 8 // kamalA kezavasyeva zivasyeva zivAthavA / medhAkasya priyatamA bholInAmAdimAbhavat // 9 // tatputrojanimANikyazcANakya iva buddhimAn / kamalAIddhitIyAsti hIro vIrazcatatsutau // 10 // vyavahArihArihAriNi nivasan zrIstambhatIrthavaranagare / prathamAbhidheyatAmayamavApa meghAbhidhaH kRtinAM // 11 // zrIpAvakAcalazRGgAra zrIsambhavajinAlaye / tenASTau devakulikAH kalikAlahUtAkRtAH // 12 // saMsArapAradasya zrIsopArakapurezituH / so'pAradra viNairjINA(Na)caitya(tyaM)cakre punarnavaM // 13 // caturviMzatitIrthezapratimA matimAnasau / dRSTamAtrakRtodvegaviramA niramApayan // 14 // sparddhayA hvayamAneva jyotsnAmaujvalyazAlinI / suratrANapure zAlA vizAlA tena nirmame // 15 // caturviMzativArAMzca maahendraatttiniittte| akArayadamAriM yaH sarvAmAriM nyavArayat // 16 / / amAtrAstIrthayAtrAzcA'naghAH zrIsaGghabhaktayaH / yAstenAtenire kastadvayaktiM vaktumalaM bhavet // 17 // zrImattapAgaNanabhoGgaNabhAskarANAM zrIsomasundarayugottamasUrirAjAm / samyag nizamya zrutabhaktyupadezalezamullAsitapramadameduritodareNa // 18 // zrIsiddhAntAdikagranthalakSaM lekhayatA satA / tena zrImeghanAdena lekhitaH pustakopyasau // 19 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 citkozasthAnake so'yaM ropitaH kRtinA'munA / phalatAjjJAnakalpadrurviradhyAdiphalodayaiH // 20 // arkendumaNDale yAvad vyomazrIkaNakuNDale / rAjatastAvadevAstu pustikA svastizAlinI // 21 // iti prazastiH' 1 asyAH praterantabhAge vinoda cAturvedI paNDyA vidyArAma ke bhavatu / 13 1673 varSe pauSavadi 14 zama prazanamadhye vAsta Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrAGka: zrI naMdIsUtra'madhyagatasUtrANAm akArAdikramaH sUtrapArambhaH sUtrAGkaH | sUtraprArambhaH avisesi maI mainANaM 25 | se kiM taM uvAsagadasAo mahavA guNapaDivannassa | se kiM taM ohinANa. icceiyaMmi duvAlasaMge |se kiM taM kAliovaeseNaM uggahe ikkasamaie | se kiM taM kevalanANaM evaM aTThAvIsaivihassa | se ki taM khaovasamizra tassa NaM ime egadviA se ki taM gamiaM taM ca duvihaM uppajjA se ki taM ThANe taM samAsao0 davvamao khittao se kiM te didvivAe taM samAsao0 davao khittao se kiM taM dhAraNA taM samAsao0 paccakkha ca | se kiM taM nAyAdhammakahAo nANaM paMcavihaM paNNattaM 1 | se kiM taM noiMdiyapaccakkhaM se kiM taM akkharasuaM |se kiM taM paccakkhaM se kiM taM aNaMtarasiddhakevala. se kiM taM paDivAiohi. se kiM taM aNANugAmiaM se ki taM paNhAvAgaraNAI se kiM taM aNuttarovavAia0 | se kiM taM paraMparasiddhikevala. se kiM taM atthuggahe se kiM taM parukkhanANaM se kiM taM apaDivAi ohinANaM se kiM taM bhavapaccaiaM se kiM taM avAe se kiM taM maNapajjavanANaM se ki taM aMgapavi, se kiM taM micchAsu se kiM taM aMtagaDadasAo se kiM taM vaDDhamANayaM se ki taM ANugAmi ohi0 se ki taM vaMjaNuggahe se ki taM AbhiNibohi se ki taM vivAgasuaM se ki taM AyAre se ki taM vivAhe se kiM taM iMdiapaJcakkheM se kiM taM samavAe . se kiM taM IhA 3.2 se kiM taM sambhasu se kiM taM uggahe 28 | se kiM taM saMNisuyaM Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrAMka sUtramArambhaH se ki taM sAiaM sapajjava. se kiM taM siddhakevalanANaM se kiM taM suanissi se kiM taM suyanANaparokkha sUtrAGka: / sUtramArambhaH 43 | se kiM taM sUagaDe 20 / se kiM taM hIyamANayaM ohi. 27 / se taM aMgapaviTaM 38 se taM kevalanANaM gAthAGka 35 gAthApArambhaH akkharasannIsamma aDDhabharahappahANe aNumANaheudiLaMta0 asthamahatthakkhANi atthANaM uggahaNammi abhae sidvikumAre ayalapurA Nikkhate aha savvadavvapariNAma aMgulamAvaliANaM AgamasatthaggahaNaM iyareyarasaMjogo IhA apoha vImasA uggaha ikkaM samayaM uggaha IhA'vAo uvaogadiTThasArA usameM ajiyaM saMbhava0 ussasimaM nIsasi elAvaccasagotaM ohI bhavapaccaio zrI naMdIsUtragatasUtragAthAnAm akArAdikramaH gAthAGkaH | gAthAmArambhaH kAliyasuya aNuogassa 38 | kAle cauNha vuDDhI 71 / kevalanANeNatthe khamae amaccaputte khIramiva jahA haMsA guNabhavaNagahaNa cattAri duAlasa aTTha calaNAhaNa AbhaMDe jayai jagajIvajoNI jayai suANaM pabhavo jasabhadaM tuMgiyaM jAvaimA tisamayAhAra jA hoi pagaimahurA jIvadayAsuMdarakaMdara je anne bhagavaMte 18! jesi imo aNuogo 81 / tatto himavaMtamahaMta 25 | tavasaMjamamayalaMchaNa 56 / tisamudakhAyakitti Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasacoisa aTTa dvA] raseva na ya katthai nimmAo nANavararayaNadippaMta nANaMmi daMsaNaMmi a nimitte atthasatthe a niyamUsiyakaNayasilAyala nivvuipahasAsaNayaM neraiyadevatitthaMkarA ya paDhamittha iMdabhUI paratitthiyagahapahanAsa0 puThaM suNei saI puvaM adiTThamassua0 bArasa ikkArasame bAra bhaNagaM jharagaM bhadaM ghiivelAparigayasya bhaI savvajagujjoyagassa bhadaM sIlapaDAgUsiyassa bharanittharaNasamatthA bharahammi addhamAso bharahasilapaNiya bharahasilamiMDha bhAvamabhAvA heUmaheu bhAsAsamaseDhIo bhUyahibhappaganbhe vaMde'haM maNapajjavanANaM puNa 82 | mahumitthamudike | maMDiamoriyaputte miumadavasaMpanne mUjhaM huMkAraM vA vaDTa vAyagavaMso varakaNagataviyacaMpaga. vimavanayapavaramuNivara. | vimalamaNatayadhamma sammadaMsaNavaravara savyavahuagaNijIvA saMkhijjami u kAle / saMjamatavatuMbArayassa saMvaravarajalapagaliya0 sAvagajaNamahuari0 sA samA0 jANiA sauA sADI dIhaM ca sukumAlakomalatale suttattho khalu paDhamo sumuNiyaniccAniccaM sussUsai paDipucchai suhammaM aggivesANaM suhumo a hoi kAlo selaghaNakuDaga hatthaMmi muhuttato hAriyaguttaM sAI 58 | heraNNie karisae Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jalin Education International For Prvals & Fersonal use only www.jalnelibrary org