Book Title: Tattvarthadhigam Sutra Part 01
Author(s): Udayprabhvijay
Publisher: Vijay Kesharchandrasuri Foundation Girivihar Turst

View full book text
Previous | Next

Page 401
________________ ३१६ વ્યવહારિચ વિશેષત્રિયમ तत्त्वार्थाधिगमसूत्रम् १/३५ भाष्य-समुदाय-व्यक्त्याकृति-सत्ता-संज्ञादिनिश्चयापेक्षम् । लोकोपचारनियतं, व्यवहारं विस्तृतं विद्यात् ।।३।। संस्थानमवयवानां, सत्ता=महासामान्यं, संज्ञादयो=नाम-स्थापना-द्रव्य-भावाः एषां समुदायादीनां निश्चयोविशेषस्तमपेक्षते अभ्युपैति यः स समुदाय-व्यक्त्याकृति-सत्ता-संज्ञादिनिश्चयापेक्षः । कथं निश्चयमेवापेक्षते न समुदायादीनीति ? उच्यते- नहि समुदायस्त्रैलोक्यादिरूपः समुदायिनोऽन्तरेण कश्चिदप्यस्ति, न च व्यक्तिः सामान्य-विशेषरूपा मनुष्य इत्यादिका मनुष्यान्तरेणास्ति, न चाकार आकारवन्तमन्तरेणास्ति, न वा सत्ता सत्तावन्तमन्तरेणास्ति, न वा नामादयो नम्यमानादीनन्तरेण केचन सम्भवन्ति, अनुपलभ्यमानत्वात् व्यवहाराकरणादित्यर्थः विशेपस्तु स्वप्रत्यक्ष इति, तस्मात् स एव सत्य इत्येवं समुदायादिनिश्चयापेक्षस्तं विद्यादिति सम्बन्धः। लोकोपचारनियतमिति । लोके उपचारः गिरिदात इत्यादिकः, तस्मिन् लोकोपचारे नियतं निप्पन्नं व्यवहारनयं विस्तृतमिति उपचरितानुपचरितार्थाश्रयणाद् विस्तीर्णमित्यर्थः, विद्या=अवबुध्येत । ।३ ।। - હેમગિરા - ભાષ્યાર્થ - સમુદાય, વ્યક્તિ, આકૃતિ, સત્તા, સંજ્ઞા આદિના નિશ્ચયની અપેક્ષા રાખનાર લોકોપચારમાં નિયત, વિસ્તૃત વિષયવાળા વ્યવહારને વ્યવહારનય તરીકે જાણવો. સમુદાય = સંઘાત, સમૂહ વ્યક્તિ = મનુષ્ય, આકૃતિ = અવયવોનો આકાર. સત્તા = મહાસામાન્ય (વસ્તુ માત્રમાં રહેલ સત્તા-સામાન્ય) સંજ્ઞા આદિ = નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય, ભાવ. આ સમુદાયાદિનો નિશ્ચય = વિશેષ. આવા વિશેષની અપેક્ષાવાળો આ વ્યવહાર નય છે, # સમાન્ય વિશેષ વિના ન હોય & પ્રશ્ન :- નિશ્ચય (વિશેષ)નો જ સ્વીકાર આ નય કરે છે પણ સમુદાય આદિનો કેમ નહીં? ઉત્તર :- ગૈલોક્યાદિ રુપ જે સમુદાય તે કયારે પણ સમુદાયી (સમુદાયમાં રહેનાર ઘટાદિ વિશેષ) વિના ન જ હોય. તેમજ સામાન્ય-વિશેષરૂપ જે મનુષ્યાદિ વ્યક્તિ તે મનુષ્ય-વિશેષ વિના ન હોઈ શકે. આકાર એ આકારવાનું વિના ન હોય. તેમજ સત્તા એ સત્તાવાનું વિના, ન હોય નામાદિ એ નામવાળી વ્યક્તિ વગર ન હોય. ટૂંકમાં સમુદાય, વ્યક્તિ, આકાર, સંજ્ઞા, સત્તા આદિ દ્વા–વિશેષો વિના જાણવાં શક્ય જ નથી. વ્યવહારમાં તો આવા (ઘટ વગેરે) વિશેષો જ પ્રત્યક્ષ છે. લોક વ્યવહાર એના ઉપર જ નભેલો છે. તેથી આ જ સત્ય છે. તેથી આ નય સમુદાય આદિના વિશેષ (નિશ્ચય)ની અપેક્ષા રાખે છે. (કારિકાના ‘વિદ્ય' પદનો આ સમુદાનિશ્ચયાપેક્ષની સાથે અન્વય કરવો. અર્થાત્ વ્યવહારને સમુદાય આદિના નિશ્ચય=વિશેષની અપેક્ષાવાળો જાણવો.) વળી આ નય લોકના ઉપચાર વિશે નિયત છે. “પર્વત બળે છે”, “કુંડી ઝરે છે' ઈત્યાદિ પ્રયોગો ઉપચાર રુપ છે. હકીકતમાં પર્વત ઉપરના ઘાસ આદિ બળે છે કુંડીમાંનું પાણી ઝરે છે. આવા ઉપચારોમાં તત્પર આ નય છે. વળી 9. “ફિવિનિ* A,BI

Loading...

Page Navigation
1 ... 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462