Tattvarthadhigam Sutra Part 01

Author(s): Udayprabhvijay
Publisher: Vijay Kesharchandrasuri Foundation Girivihar Turst

Page 444

परिशिष्ट-५
तुलनात्मकटीप्पणी પણ તે પ્રમાણે ઘટાવવો જોઈએ. આથી જ એ ભાષ્યની પૂ.શ્રી સિદ્ધસેન ગણિવર્ધકૃત ટીકામાં અને પૂ.શ્રી યશોવિજયજી મહોપાધ્યાયકૃત ટીકામાં ગણધર પછીના આચાર્યોએ રચેલા અંગબાહ્ય શ્રુતમાં દશવૈકાલિક આદિ સૂત્રોનો નિર્દેશ કર્યો છે. જો ભાષ્યનો જ આવશ્યક સૂત્રો ગણધર પછીના આચાર્યોએ રચેલા છે એવો અર્થ સિદ્ધ થતો હોત તો ઉક્ત બંને ટીકાઓમાં સામાયિક આદિ સૂત્રોનો નિર્દેશ કરત. આથી જ આવશ્યક સૂત્રોના કર્તા ગણધર ભગવંતો જ છે. (છ આવશ્યક સૂત્રો ગણધરકૃત છે એ માટે વિશેષાવશ્યકગાથા ૯૪૮,૧૧૧૯,૨૦૮૪ તથા મલધારી શ્રી હેમચંદ્ર સૂરિકૃત ટીકાની પ્રારંભની અવતરણિકા જુઓ) તેમજ આગમમાં અંગબાહ્ય સૂત્રના બે ભેદ કર્યા છે. ૧. આવશ્યક અને ૨. આવશ્યકવ્યતિરિક્ત. આવશ્યકસૂત્રની રચના ગણધર ભગવંતો કરે છે જ્યારે આવસ્યકતિરિક્ત એવા દશવૈકાલિકાદિ સૂત્રો ગણધર પછીના આચાર્યો રચે છે.
(तत्त्वार्थसूत्र मा.वि.श्री २।४शेपरसूरित अनुवाहमांथी सामा२ पृ.3१) {पृ.२२४} 28. ननु “खओवसमिआ ओहिनाणलद्धी” इत्यनुयोगद्वारवचनात् क्षायोपशमिकभावरूपमवाधिज्ञानम्, नारकभवश्व
नरकगतिनामकर्मणो नारकायुषश्चोदयात्, देवभवश्च देवगतिनामकर्मणो देवभवायुषश्चोदयाद् भवतीति तावौदयिकभावरूपाविति तदन्यतरभवः कथमवधिज्ञानस्य हेतुः, तं प्रति क्षयोपशमस्यैव हेतुत्वादित्याशङ्कायामाह- मुख्यं तु कारणमिति । यदाह भाष्यसुधासुधाम्भोधिः- “ओही खओवसमिए, भावे भणिओ ‘भवो तहोदईए। तो किह भवपच्चइओ वोत्तुं जुत्तोऽवही दोण्हं ? ।।५७३ ।।" इत्याशक्य तदुत्तरमाह- “मो वि हु खओवसमओ, किं तु स एव खओवसमलाभो. तम्मि सइ हो अवस्सं, भण्णइ भवपच्चओ तो सो ।।५४७।।” इति । तस्यैव तु क्षयोपशमस्य स भवो निमित्ततां बिभर्तीति-ननु देवनारकाणामवधिज्ञानदर्शनावरणकर्मक्षयोपशमं प्रति स्वस्वभव एव निमित्तितां विभर्ति तर्हि कुत- तत्क्षयोपशमवैचित्र्यम् ? कारणसाम्ये कार्यस्यापि साम्यदर्शनादिति चेत्, स्वाशयविशुद्धितारतम्यादिति जानीहि, तदपि तत्तत्कारणाधीनजन्मान्तरीयविशुद्धिभेदादिति भावः। नन्वशुद्धनयमतेन परम्पराकारणमपि कारणमित्यभ्युपगमाद् भवत्ववधेर्भवरूपनिमित्तकारणभेदेन भेदः, शुद्धनयस्तु साक्षात्कारणमेव कारणत्वेनाभ्युपगच्छति, न पुनः परम्पराकारणमिति तन्मतेन स भेदो न स्यादित्याशङ्कय तत्सत्यकारतया समाधत्ते- न स्यादेवेति। तत्र हेतुमाह- व्यवहारस्यैवेति। तथा च प्रकृतसूत्रं व्यवहारनयमाश्रित्योक्तम्, न तु निश्चयनयमिति भावः। (श्री महोपाध्याय यशोविजयजीकृत तत्त्वार्थ विवरण पृ.२६४-२६५)
{पृ. } 29. आह भाष्यकारोऽपि- “भवपच्चइआ नारयसुराणं, पक्खीणं वा नभोगमणं
“गुणपरिणामनिमित्ता सेसाण खओवसमियाओ ।५७२ । इति । (श्री महोपाध्याय यशोविजयजीकृत
तत्त्वार्थ विवरण पृ.२६७) (पृ.२३१} 30. यथोक्तं निमित्तं यस्य स तथा, भवोऽप्युक्तमेव निमित्तमिति तद्व्यावृत्यर्थमाह “क्षयोपशमनिमित्त इत्यर्थः" क्षयोपशमः
पूर्ववत् स निमित्तं यस्य स तथा, क्व पुनरिदमुक्तं निमित्तं ? अधिकारे ज्ञानाज्ञानदर्शन (दानादि) लब्धयः इत्यत्र, य इहावधिशब्दः प्रकृतज्ञानविशेषणमिति । (श्री हारिभद्रीयटीका पृ.७९) {पृ.२३५}