Tattva Chintamani Anumankhandam

Author(s): Ganesh Upadhyay
Publisher: Ganesh Upadhyay

Page 939

( ६८ )
अथ बाधपूर्वपक्षः। बाधा न साध्याभाववत्यक्षकत्वं पक्षहत्त्यभावप्रतियोगिसाध्यकत्वं वा, पक्षे साध्याभावज्ञानमावस्य प्रमावज्ञानं विना अधिकबलत्वाज्ञानेन बाधाभावादिति वक्ष्यते। अतएव साध्याभाववत्पत्तित्वमपि न अ
अथ बाधपूर्वपक्षरहस्यं । 'बाध इति बाधितत्वमित्यर्थः, 'माध्याभाववत्पक्षकत्वमिति येन कोनचित् सम्बन्धेन साध्याभाववत्पचसम्बन्धित्वमित्यर्थः, अतो नायिमाभेदः। साध्याभाववत्यक्षादिकं यदि बाधः स्यात्तदैव तत्सम्बन्धित्वं बाधितत्वं स्यात्तदेव च न बाध इत्याह, 'पक्ष इति, ‘माचपदं माकख्यार्थक सर्वेषां पक्षनिष्ठमाध्याभावज्ञानानामित्यर्थः, 'अधिकबलवाज्ञानेन' अधिकबलत्वाभावेन अनुमितिप्रतिबन्धकलाभावेनेति थावत्, अत्र हेतु: ‘प्रमात्वज्ञानं विनेति सर्वच पक्षे माध्याभावज्ञाननिष्ठप्रमावविषयकवानावश्यकत्वेनेत्यर्थः, 'बाधाभावादिति तदिषयस्य माध्याभाववत्यक्षादर्बाधत्वाभावादित्यर्थः, पक्षे माध्याभावज्ञाननिष्ठप्रमावविषयकज्ञानस्यैवानुमितिप्रतिबन्धकतया जाननिष्ठस्य तदिषयवस्थानुमितिप्रबन्धकतानतिरिकवृत्तिलाभावेन हेत्वाभासमामान्यलक्षणस्यैव तत्राभावादित्यभिमानः। 'श्रत एवेति उकरीत्या माध्याभाववत्यक्षस्य बाधवाभावादेवेत्यर्थः, ‘माध्याभाववदिति हेतुनावोदकसम्बन्धेन माथाभाववत्पक्षसम्बन्धित्वं न बाधितलमित्यर्थः,