Tattva Chintamani Anumankhandam

Author(s): Ganesh Upadhyay
Publisher: Ganesh Upadhyay

Page 951

वावचिन्तामो
पदार्थभाने यथार्थानुमित्युच्छेदः । अपिचैवं पराथीनुमानेऽप्युपनौतभाने बाधितार्थ उपनौतोऽयं मम
-
स्वादिविशिष्टे उपनौततत्तादिवैशिष्यविषयकत्वकल्पनं। न चानुमितावापे तादृशस्याप्युपनौतस्य भाने मामय्येव मानमिति वाच्यं । तदमिद्धेः ज्ञानलक्षणायास्तत्प्रकारकप्रत्यक्षत्वस्यैव कार्य्यतावच्छेदकत्वात् । न च विशेषणज्ञानादिरूपविशिष्टबुद्धिसामान्यसामग्रीम-- दयैवानुमितौ तादृशोपनौतस्य भानापत्तिारेति वाच्यं। प्रत्यक्षादिरूपविशेषमामयोसहिताया एव विशिष्टज्ञानसामान्यसामय्याः प्रत्यक्षफलोपधायकत्वादनुमितिमामय्या बलवत्त्वेन च उपनौतप्रत्यक्षादिसामग्रौविरहात्। न चानुमित्यात्मकविशेषमामय्येव वर्त्तते इति वाच्यं । पचतावच्छेदकत्व-विधेयत्व-तदवच्छेदकत्वातिरिक्तस्यानुमितिप्रकारत्वस्यालोकतया तदवच्छिन्नं प्रति मामय्यन्तराकल्पनात् । न च पक्षतावच्छेदकादिविधयैव तादृशस्याप्युपनौतस्यानुमितौ भानमस्तु इति वाच्यं । तदवच्छिन्नपक्षकानुमिति प्रति तदवच्छिन्नपक्षकपरामर्शस्य तदवच्छिन्नविधेयताकानुमितिं प्रति तदवच्छिन्ननिरूपित. व्याप्यादिज्ञानस्य हेतुत्वादिति भावः। मांधकाभावमुक्का बाधकमप्याह, 'अन्यथेति तादृशस्याप्युपनौतस्थानुमितौ भाननियम इत्यर्थः, ‘सकलपदार्थभान इति सकलपदार्थानां माध्य-पक्षोपरि प्रकारतया भाने इत्यर्थः, 'यथार्थानुमितौति भ्रमभिन्नानुमितीत्यर्थः, एतच्चापाततः अमति बाधक ऐव पूर्वोपस्थितपदार्थभानाभ्युपगमात् यत्र च न बाधक तत्रानुमितेर्धमत्वस्य तेनेष्टत्वात् अन्यथा प्रत्यक्षेऽप्युपनौतस्य प्रकार