Tattva Chintamani Anumankhandam

Author(s): Ganesh Upadhyay
Publisher: Ganesh Upadhyay

Page 963

तत्त्वचिन्तामणे
ज्ञानप्रमात्वमेव दोषउपजीव्यत्वात् । यदि च पश्ये साध्याभावज्ञानस्य प्रमात्वनिश्चयो नानुमितिविगधौ, सदा व्याप्ति-पक्षधर्मतया हेतुज्ञानं विशेषदर्शनत्वेन यक्षे साध्याभावज्ञानं परिभूय साध्यं साधयेदेव पर्वते श्यक-साध्याभावप्रकारकज्ञाननिष्ठप्रमात्वग्रहपरं, तथाच साध्याभावांश निश्चयाकारसाध्याभाववत्पत्तित्वरूपव्यभिचारज्ञाननिष्ठानुमित्यनुत्पादप्रयोजकत्वस्य पक्षविशेष्यक-माध्याभावप्रकारकज्ञाननिष्ठप्रमावग्रहाधीनत्वादित्यर्थः, 'पूर्वं ज्ञातमिति तादृशव्यभिचारज्ञानाधौनानुमित्यनुत्पादकालात् पूचे ज्ञातमित्यर्थः, 'दोषः' बाधः, 'उपजीव्यखादिति तादृशव्यभिचारनिश्चयाधौनानुमित्यनुत्पादं प्रत्युपजीव्यत्वेन तज्ज्ञानस्थानुमितिप्रतिबन्धकत्वादित्यर्थः। ननपजीव्यत्वेऽपि तज्ज्ञानस्य साक्षादनुमितिप्रतिबन्धकवे मानाभावः, न हि यज्ज्ञानमुपजीव्यं तज्ज्ञानमेव साक्षात्प्रतिबन्धकमिति नियम इत्यत आह, 'यदि चेति, 'विशेषदर्शनलेनेति साथसाधकदर्शनत्वेनेत्यर्थः, 'पक्षे माध्याभावज्ञानं परिभ्येति पक्षे माध्याभावज्ञानं यस्मादिति व्युत्पत्त्या पक्षे माध्याभावज्ञानपदं पूर्ववत् तादृशज्ञाननिष्ठप्रमात्वग्रहपरं, तं परिभ्य तत्सत्त्वेऽपौत्यर्थः, 'धूम इवेति माधकत्वांशे दृष्टान्तः न तु परिभवाशेऽपि अमिद्धेः । ननु प्रमात्वग्रहो यदि माध्याभावांशे निर्द्धर्मिताबच्छेदकस्तदा तत्मत्त्वेऽपि परामर्थात् माध्यमिद्धिरिष्टैव, यदिच पक्षतावच्छेदकं तद्धर्मितावच्छेदकं तदा पक्षतावच्छेदकावच्छिन्नविशेष्यकसाध्याभावनिश्चयत्वेनैव प्रतिबन्धकत्वं लाघवादन्यत्र कृप्तत्वाच्चेत्यभिप्रेत्य