________________
લધુવૃત્તિ-અષ્ટમ અધ્યાય-ચતુર્થ પાદ
૦િ૭૯
धांधलजिव सु-पुरिस तिव धंधलई, जिम्व नइ तिम्व वलणाइ । जिव डोंगर तिव कोट्टरइ हिआ ! विसर हि काई ? ॥
ઝગડાના અર્થમાં વંદ–ધાંધલ શબ્દ પ્રસિદ્ધ છે. આ જગતમાં જેમ સજજને છે તેમ ધાંધલ એટલે ધાંધલિયા લોકો પણ છે. જેમ નદીઓ છે તેમ વહેળા ય છે. જેમ ઊંચે ચડવામાં કઠણ એવા ડુંગરે છે તેમ જમીન ઉપર મેટાં મોટાં કિંતરે ય છે. આવી સ્થિતિ છે માટે હે હૈયા ! શા માટે ખેદ કરે છે?
તાત્પર્ય એ જણાય છે કે જગતમાં જેમ અમુક અમુક અપેક્ષાએ અમુક અમુક મારું સારું છે તેમ અમુક અમુક અપેક્ષાએ અમુક અમુક નઠારું નઠારુ પણ છે અર્થાત સારાનો કે નઠારાને વ્યવહાર અમુક અપેક્ષાને આધીન છે પણ નિરપેક્ષ નથી: ગધેડો સારો ય છે અને નઠારે પણ છે તેમ હાથી સારોય છે અને નઠારો ય છે. આ અપેક્ષાને ઉપયોગ માનવીના તમામ વ્યવહારોમાં સ્પષ્ટ પણે પ્રચલિત છે અને આ જાતના વ્યવહારનું નામ જ સાપેક્ષવાદ-યાદ્વાદ-અનેકાંતવાદ–છે.
ઘાંધો” “ઘાંઘી ‘ઘાંઘુ શબ્દો વિશેષ રૂપે વપરાય છે આ ‘ઘાંઘો' વગેરે શબ્દો કલહ અને સૂચક નથી જણાતા પણ “ચ.યવસ્થિત જેવ.” અર્થના સૂચક જણાય છે. આગળ જણાવ્યા પ્રમાણે કહ’– જિયો' અર્થ સૂચક ભાષામાં ધાંધલ શબ્દ પ્રતિ દ્ધ છે એટલે એમ લાગે છે કે, પ્રસ્તુતમાં વઘણું નહિ પણ ધંધÉ સમજાય તે જરાય અનુચિત છે. ઘંટ એકલે ઘાંઘ-એ શબ્દ ઝગડા અથ ને દ્યોતક છે. લિપમાં ઘ અને ધ યરખા જેવા લાગે છે એટલે સંભવત: લિપિકારે ઘ ન બદલે ઘ કળ્યો હોય એવી કલ્પના થાય છે. એટલે વંદું પાઠ સમજવામાં આવે તો અર્થ સંગતિ થઈ શકે–અથવા વંઘ શબ્દ પણ “કજિયા' અર્થને પ્રસિદ્ધ પણે સૂચક હોય તે ઘંઘા પાઠ સમજવામાં ય હરકત નથી. બીજું એ કે જેમ “સુપુરુષછે તેમ “ધાંધલ'–ઝઘડા-છે એટલે ધાંધલ-ઝઘડા-કરનારા લેકે છે એ અર્થ અહીં સ્પષ્ટપણે અનુકૂળ થઈ શકે તેમ છે અને બે ઘવાળા ઘંઘ શબ્દને કોઈ વિશેષ અર્થ જાણમાં નથી તેથી જ બંધ શબ્દને કલ્પ ઠીક લાગે છે. વિટ્ટા
जे छड्डविणु रयणनिहि अप्पउं तडि घल्लति । तह संखहं विट्टाल 46 फुक्किज्जत भमंति ॥ રત્નનિધિ જેવા રત્નનિધિને–સમુદ્ર–છોડીને જેઓ પિતાની જાતને સમુદ્રના કાંઠા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
