________________
૧૭૨
પારદ મૂછિત ભયે, અંતરંગ ગુણવૃદ, જાગે ભાવ નિરાગતા, લગત અમતકે બિંદ” એટલે મનરૂપી પારે, નિરાગતારૂપી અમૃતને સ્પર્શ થતાં મૂછિત થઈ જ્યારે મરી જાય છે ત્યારે આત્માના અંતરંગ ગુણને સમુદાય સજીવન થાય છે. મતલબ કે મનને પુરો જ્ય કરવાથી જ સકળ સદગુણે પ્રગટ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. તેથીજ અતિ ચપળ મનને વશ કરવાની આવશ્યક્તા સિદ્ધ થાય છે. વળી કહ્યું છે કે મનને મારવાથી ઇદ્રિજે સ્વતઃ વશ થાય છે, અને તેમ થવાથી કર્મશત્રુઓને ક્ષય થઈ જાય છે, માટે મનને જ મારવું જરૂરનું છે. વળી મન જીહું તેણે સઘળું જીત્યું એમ આનંદઘનજી કહે છે, આથી વધારે શું જોઈએ ?
પ૭ અધિક કપટ નારીને હેય-પુરૂષ કરતાં સ્ત્રી જાતિમાં સ્વાભાવિક રીતે અધિક કપટ હોય છે. આ એક સામાન્ય નિયમરૂપે વાત છે, બાકી તો અપવાદરૂપે પુરૂષથી પણ ન્યૂન કપટવાળી અથવા નિષ્કટ પ્રવૃત્તિવાળી સ્ત્રીઓ પણ મળી આવે, એ વાત સુસંભવિત છે. કપટ બહુલ સ્ત્રીઓનાં ચરિત્ર નોંધવા જવા પડે તેમ નથી. કેમકે એવાં ચરિત્રોવાળી સ્ત્રીઓ જ બધા નજરે પડે છે, તેમજ શાસથી પણ એ વાતને પુષ્ટિ મળે છે તેવીજ પુષ્ટિ શાસ્ત્રથી અપવાદરૂપે ગાયેલી સ્ત્રીઓ માટે પણ મળે છે, પરંતુ એને પ્રગટ પુરાવે મળે એવી નિષ્કપટ આચરણને સેવનારી સ્ત્રીઓ અત્યારે ભાગ્યે જ મળી શકે છે. તે પ્રગટ પુરા નહિ મળવાનું અથવા બહુજ ઓછો મળવાનું કારણ સ્ત્રીઓને જાતિસ્વભાવજ જણાય છે. કહ્યું છે કે “અસત્ય ભાષણ, સાહસ ખેડવું, માયા-કપટ સેવવું, મૂર્ણપણું–અજ્ઞાનાચરણ, અતિ લેભ–તીવ્ર વિષયગરૂપ
