________________
યથાપ્રવૃત્તિકરણ સુધી પહોંચે છે તે વાસ્તવિકતા છે પરંતુ આ નિર્જરા દુઃખ સહન કરવાના પ્રણિધાનપૂર્વકની નથી.
જીવે પ્રણિધાન વિના જે કષ્ટો સહન કર્યા, એથી જે કર્મોની નિર્જરા થઈ તેના બળે યથાપ્રવૃત્તિકરણની પ્રાપ્તિ થઈ છે.
આયુષ્ય કર્મસિવાયના સાતે સાત કર્મોની સ્થિતિ જ્યારે માત્ર એક કોટાકોટી સાગરોપમની બની જાય છે અને આ છેલ્લાં એક કોટાકોટી સાગરોપમમાં પણ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલો તે કર્મસ્થિતિઓનો વધુ હ્રાસ થાય છે ત્યારે આત્માને યથાપ્રવૃત્તિકરણની પ્રાપ્તિ થાય છે. શાસ્ત્રીય દૃષ્ટિથી કર્મસ્થિતિઓનો આ પ્રકારનો હ્રાસ એટલે જ યથાપ્રવૃત્તિકરણ.
" આવું યથાપ્રવૃત્તિકરણ આપણા સહુના આત્માને અનંતકાળમાં અનંતીવાર પ્રાપ્ત થયેલું છે. આ કરણ અનાદિ મિથ્યાદૃષ્ટિ ભવ્યને પણ અનંતીવાર પ્રાપ્ત થાય છે અને અભિવ્યને પણ એટલી જ વાર પ્રાપ્ત થાય છે.
પર્વતની ટોંચ ઉપરથી કોક ઝરણું વહી રહ્યું છે, વહેતું વહેતું તે તળેટી પર પહોંચે છે, એ પછી નદી બનીને ખળખળ વહેતું જાય છે, બને છે એવું કે પર્વતની ટોંચ પરથી નીચે ઉતરતી વેળાએ કેટલાં ય શિલાખંડોને આ ઝરણાંએ પોતાની સાથે લઇ લીધાં, ઘણાં ખરા શિલાખંડો થોડાં આગળ વધીને થંભી ગયા. કોક ટૂકડાઓમાં વહેંચાઈ ગયા અને તે પૈકીનો કોક ખંડલાંબે સુધી પાણી સાથે વહેતો રહીને એવો લીસો, ગોળ-મટોળ બન્યો જેવો આકાર શિલ્પી પણ આપી શકે નહિ. - અહીં પત્થરને જે આકાર મળ્યો તેમાં પત્થરનો પુરુષાર્થ કામ નથી કરતો, નદીનું પણ તેને આકાર આપવાનું પ્રણિધાન નથી હોતું તેમ છતાં તેને ભવિતવ્યતાના સહારે આકાર મળી જાય છે. આને કહેવાય, રિસરિતાપાષા નો ન્યાય. આ ન્યાયથી અનાદિ મિથ્યાત્વી ભવ્યને અને અભવ્યને અનંતીવાર યથાપ્રવૃત્તિકરણ સાંપડતું હોય છે.
વહામાર્થ નામના આગમસૂત્રમાં પૂર્વધર આચાર્ય શ્રી સંઘદાસગણિ ક્ષમાશ્રમણે યથાપ્રવૃત્તિકરણને નીચેના શબ્દોમાં ઓળખાવ્યું છે..., . गिरिसरियपत्थरेहिं आहरणं होइ पढमए करणे । एवमणाभोगियकरणसिद्धितो खवण जा गंठी ॥९७॥
સારાર્થઃ “િિરસરિતાપવાળી' ન્યાય આ યથાપ્રવૃત્તિકરણમાં પ્રવર્તે છે. અનાભોગ = પુરુષાર્થ કે પ્રણિધાન વિના આ કરણની પ્રાપ્તિ થાય છે અને આ કરણ કરનારામાં હજી રાગદ્વેષની ગ્રંથિનું અસ્તિત્વ છે.
પૂ. પૂર્વાચાર્ય શ્રી શ્રીપ્રભસૂરિ મહારાજે ધર્મવિધિ પ્રકરણમાં આ જ વાતની નીચે મુજબ પુષ્ટિ કરી છે–
सम्यक्त्वरहस्यप्रकरणम्, गाथा-४
